Bzzlletin. Jaargang 10

[p. 59]

Oë Kenzaburo
Uit: evacuatie
Hoofdstuk 1: de Aankomst

De dag begon al aan te breken, maar wij waren nog niet vertrokken omdat twee jongens, kameraden van ons, in het holst van de nacht ontsnapt waren. Wij doodden de tijd met het drogen in de prille ochtendzon van onze grasgroene harde jassen die nog nat uit de nacht gekomen waren. Ook keken wij over de lage heg naar de weg of tuurden nog verderop naar de plek waar achter een groepje vijgebomen een modderige rivier stroomde. De woeste regenstorm van de vorige dag had flinke barsten in het wegdek geslagen. Door deze scherpgetrokken scheuren stroomde helder water. Tegelijkertijd begon het water van de rivier ineens sterk te stijgen door toedoen van regenvlagen, gesmolten sneeuw en water uit een doorgebroken reservoir. Ronkend zwol de rivier en voerde met indrukwekkende vaart honden-, katten- en muizenlijken met zich mee.

Kinderen en vrouwen uit het dorp kwamen de weg op waar wij waren. Ze staarden ons aan met een nieuwsgierig verlegen, maar ook stompzinnig arrogante oogopslag. Hartstochtelijk fluisterden ze tegen elkaar met een zeer laag stemgeluid en schoten plotseling in een hoge lach. Wij voelden ons daardoor gekwetst en geprikkeld. Wij waren in hun ogen volslagen vreemden. Een van onze kameraden liep nadrukkelijk naar de heg toe en toonde ‘apetrots’ aan de dorpelingen zijn eigen onrijp geslachtsdeel; het had veel weg van een kleine, roodkleurige abrikoos. Een vrouw van middelbare leeftijd drong zich naar voren door het groepje kinderen heen dat van opwinding aan het giechelen was geslagen, en gluurde ernaar. Ze spitste haar lippen daarbij van spanning en lachte blozend. Daarna bracht ze in haar eigen vieze taal verslag uit aan de andere vrouwen die in hun armen zuigelingen met zich meedroegen. Het spelletje had zijn aantrekkingskracht voor ons verloren, omdat het al te vaak in allerlei dorpen was herhaald. En daarbij: de overdreven reactie van de boerenvrouw die zich wel al te schaamteloos en opgewonden toonde bij het zien van het geslachtsdeel, bezorgde ons evenmin plezier: de piemel van de jongen had door toedoen van jongens van de tuchtschool een soort besnijdenis ondergaan.

Daarom besloten wij de dorpelingen plichtmatig te negeren, die ons intussen nog steeds hardnekkig stonden aan te staren aan de andere kant van de heg. Wij, als dieren in een kooi, slenterden aan onze kant van de heg maar zo'n beetje in het rond of zaten op een loopsteen die droog was door de zon, terwijl wij naar de wazige schaduwen tuurden van de bladeren op de donkere modderbruine grond. Met onze vingertoppen trokken wij de lichtblauwe contouren na die de neiging hadden heen en weer te bewegen.

Mijn broertje vormde een uitzondering. Hij leunde met zijn volle lijf over de heg heen, waarbij hij het voorpand van zijn jasje nat liet worden door de aanraking met de harde leerachtige cameliabladeren waarop de mist zijn waterdruppels had gehecht. Hij keek voor zich uit en observeerde op zijn beurt de dorpelingen. In de ogen van mijn broertje waren die dorpsmensen juist de vreemden: zeldzame figuren waren het en ze wekten zijn nieuwsgierigheid op. Af en toe kwam hij naar mij teruggerend en vertelde vol enthousiasme over de met trachoom besmette ogen van de dorpskinderen, over hun gescheurde lippen, over het ongewone formaat vingertoppen van de dorpsvrouwen die door het werk op het land zwart en vervormd waren. Hij vertelde dit alles op een toon die hoog en schril was van ontroering, en overdekte mijn oorlellen met zijn hete adem. Ik was heel trots op mijn broertje met zijn rozige, glanzende wangen en de schoonheid van zijn vochtige iris, die zozeer de aandacht van alle dorpelingen trok.

Al met al, wij waren vreemden, lijkend op gevangengenomen, zeldzame dieren. De beste manier daarom om ons veilig te stellen tegenover die starende blikken uit andermans ogen was een bestaan te leiden zonder ogen, zonder eigen wil, alsof we stenen, bloemen of bomen waren. Wij moesten genoegen nemen met een bestaan dat alleen bekeken kon worden. Maar omdat mijn broertje hardnekkig volhield dat hij zelf ogen bezat om naar de dorpelingen te kijken, werd hij de dupe. Hij kreeg op zijn wangen de spuug die van de dikke, geelbruine tongpunten van de dorpsvrouwen rolde. De dorpskinderen gooiden steentjes naar hem. Maar mijn broertje haalde, met een glimlach van voldoening, uit zijn broek een brede, grote zakdoek waarop een vogel geborduurd stond, en veegde zijn wangen af en bleef tenslotte met een gemengd gevoel van verbazing en bewondering de dorpelingen die hem beledigden, aanstaren.

Dit bewees dus dat mijn broertje helemaal niet gewend was aan het leven van een gekooid dier, dat neerkwam op: bekeken worden. Alle andere kameraden daarentegen - mijn broertje was de enige uitzondering - waren er volledig aan gewend. Wij waren werkelijk aan allerlei dingen gewend. We werden dagelijks geconfronteerd met gebeurtenissen waardoor wij lichamelijk zowel als geestelijk ernstig werden beschadigd. Er zat voor ons niets anders op dan daaraan te wennen en in ons eentje daartegen te vechten. Dat wij met harde hand geslagen werden en daarbij bloedend op de grond vielen, was nog maar het begin van die dagelijkse gang van zaken. Een kameraad van ons moest een maandlang politiehonden verzorgen. Iedere morgen als hij die uitgehongerde honden hun eten bracht, werd hij wel door de stevige kaken van zo'n hond in zijn vingers gebeten, zodat zijn vingers tenslotte vervormd waren. Toch kon hij met zijn vervormde vingerstompjes nog heel handig een onbetamelijke tekening op de muur of op de grond aanbrengen.

Het was al laat in de ochtend toen de twee ontsnapte kameraden, achter een politieagent en een leraar-bewaker aan, terugkwamen. Wij raakten in heftige beroering. Zij waren als verpletterd.

Terwijl de politieagent en de bewaker met elkaar praatten, stonden wij om de dappere kameraden van de mislukte ontsnapping heen geschaard. Hun lippen waren opengescheurd en het gestolde bloed plakte daaraan vast. Rond hun ogen zaten overal zwarte gekneusde plekken. Hun haar was kletsnat van het bloed, zodat het één grote klodder leek. Ik haalde alcohol uit mijn handtas en maakte daarmee hun talloze wonden schoon. Daarna deed ik er jodium op. Een van de jongens, al een oudere knaap die stevig gebouwd was, had aan de binnenkant van zijn dijen kneuzingen opgelopen ten gevolge van een harde schop. Maar wij wisten er geen raad mee hoe wij die kneuzingen moesten behandelen die wij onder zijn hoogopgetrokken broek zagen zitten.

‘Ik had in de loop van de nacht door het bos heen richting

[p. 60]

haven willen vluchten. Op een schip wilde ik dan naar het zuiden varen’, jammerde de jongen.

Hoewel wij nog steeds gespannen waren, lachten we hem opeens uit tot onze stemmen er schor van werden. Deze jongen wilde maar één ding: naar het zuiden toe. Al zijn dagen waren met dit onderwerp gevuld, met het praten hierover, zodat wij hem ‘Minami’, Het Zuiden' noemden.

‘Maar wij werden door boeren gepakt en afgeranseld. Wij hadden nog geen bataat gestolen. Die boeren behandelden ons of we muizen waren.’

Er ontsnapte ons allen een diepe zucht, aan de ene kant van bewondering voor de dappere Minami en de andere en aan de andere kant van boosheid om die beestachtige boeren.

‘Echt waar, we waren bij onze afdaling al vlak in de buurt van de Havenweg. Nog even op een vrachtwagen springen en daarin kruipen, en het zou gelukt zijn. Dan hadden we de haven gehaald.’

‘Ja, het was nog maar een eindje,’ zei de jongste van de ontsnapten ontmoedigd.

‘Omdat jij opeens buikpijn kreeg, ging alles mis,’ zei Minami, terwijl hij zijn kapotte lippen likte.

‘Ja,’ zei de jongen. Hij had de ogen neergeslagen van schaamte en zijn gezicht was bleek van de hardnekkige buikpijn.

‘Hebben die boeren jou met vuisten geslagen?’ vroeg mijn broertje met glinsterende ogen.

‘Geslagen? Het was nog wel iets meer!’ zei Minami trots. In zijn stem klonk tegelijk minachting voor de boeren door.

‘Ik was te uitgeput om ze tegen te houden. Die kerels die bijna schuimbekkend van enthousiasme met een schoffel op mijn billen wilden inslaan.’

‘Met een schoffel op jouw billen inslaan, O,’ zei mijn broertje, dromerig en in vervoering geraakt.

Toen de politieagent de kluwen mensen aan de overkant van de heg had weggejaagd en ook hijzelf vertrokken was, riep de bewaker ons bijelkaar. Eerst sloeg hij op de al open bovenlippen van Minami en zijn medeplichtige, de jongen met de buikpijn, en maakte zo hun kaken opnieuw vochtig van vers bloed. Verder gebood hij ze een dag te vasten. Eigenlijk behandelde hij ze edelmoedig. Bovendien was zijn manier van slaan niet die van een bewaker. In onze termen had het iets van open mannelijkheid, zodat wij ons rond deze bewaker als een hechte groep vormden.

‘Jullie moeten nooit meer zo'n onhandige ontsnappingspoging wagen, hoor!’ zei de bewaker, terwijl hij zijn nog jonge nek spande en rood liet worden.

‘Jullie zitten in zo'n bergdorp nu eenmaal zo diep en hoog weggestopt dat jullie bij elke vlucht door boeren worden opgepakt voordat jullie de stad kunnen bereiken. Die boeren, ze haten jullie als de lepra. Het is niet uitgesloten dat ze jullie vermoorden. Je kunt hier diep in de bergen heel wat moeilijker ontsnappen dan uit een gevangenis.’

Dat was volkomen waar. Door de ervaring van herhaalde ontsnappingspogingen en even zoveel mislukkingen daarvan tijdens onze verhuistochten van het ene dorp naar het andere, beseften wij dat wij door een ongelooflijk zware muur waren omringd. Midden in zo'n dorpse gemeenschap zagen de mensen ons als doomen die in hun huid en vlees staken. Wij werden hier als in één ademtocht van alle kanten omringd door opeengepakte knoppen vlees die ons verstikten en wegduwden. Boeren waren enorm afkerig van alles wat van buiten hun wereld kwam.

Ze waren zo zwaar geharnast, dat het totaal onmogelijk was hun wereld binnen te dringen. Zelfs de doorgang weigerden zij. Wij waren als een groepje dat lucht happend afdreef naar een zee, waar mensen van buiten nooit geaccepteerd, maar altijd buitengesloten werden.

‘Zo hebben ze de beste methode gevonden om jullie op te sluiten. Je ziet maar: de oorlog heeft ook z'n nuttige kant.’ Dat zei de bewaker en hij ontblootte zijn sterke tanden.

‘Zelfs ik kan zo hard niet slaan dat ik Minami's voortanden afbreek. Ik sta paf van die boer met zijn supervuist.’

‘Ik werd met een schoffel geslagen door een oud kereltje met een uitgezakte huid,’ zei Minami opgewekt.

‘Onderbreek me niet met je gepraat,’ schreeuwde de bewaker. ‘Binnen vijf minuten moeten jullie klaar staam om te vertrekken. Ik ben van plan om tegen de schemering op de plaats van bestemming te zijn. Als jullie met z'n allen zo traag doen, dan schiet het eten erbij in. Opschieten!’

Met een schreeuw maakten wij ons los uit de kring en renden het pakhuis van het oude zijdeteeltschooltje binnen om daar onze spullen te halen. Dit pakhuis had voor eenmalige overnachting gediend. Vijf minuten gingen voorbij. Toen wij op het punt stonden te vertrekken, kotste de jongste van de mislukte ontsnappingspoging - Minami's medeplichtige - onafgebroken zijn licht, rozig braaksel in een hoek van de heg. Hij kreunde van jewelste. Wij stonden op straat keurig in de rij en zongen in koor het lied van onze tuchtschool. Dat vrouwelijksensuele, dat trage, schaamteloze lied van ons! Wij schreeuwden het lange refrein waarin allerlei godsdienstige metaforen hortend en stotend op elkaar stuitten, net zo lang uit tot zijn aanval van buikpijn ophield. Wat een tafereel was dat! Vijftien ondervoede jongens die gestoken waren in waterwerende grasgroene jassen en die dat lied zongen temidden van de dorpelingen, zo verbaasd dat ze er bijna duizelig van werden. In onze harten stormden woest dooreen vernedering en donkere drift en ze begonnen al dingen van alle dag te worden.

De jongen nam zijn plaats weer in in de rij, terwijl hij de tarwekorreltjes die bij het braken in zijn neusgaten waren blijven steken, wild slurpend naar binnen zoog. Luidkeels zetten wij nu haastig het refrein van het derde couplet in en marcheerden weg onder het stampend geluid van onze gymschoenen.

Het was de tijd van massamoord. Alsof het om één lange overstroming ging, teisterde de waanzin van de oorlog in al zijn massale overvloed alle plooien van het menselijk gevoel, iedere uithoek van het lichaam, alle wouden, straten, steden en luchten. Onze tuchtschool was een oud, vervallen, bakstenen gebouw, waarin wij met z'n allen waren geherbergd. Zelfs op de binnenplaats van zo'n oud gebouw kwam opeens een soldaat uit de hemel zetten. Uit het half doorschijnend lichaam van zijn vliegtuigje begon een jonge, blonde soldaat uit verwarring overhaast te schieten met zijn machinegeweer terwijl hij tot op het onzedelijke af zijn kont naar achteren trok. Vroeg in de morgen, toen wij keurig in de rij stonden en wegmarcheerden door de poort van onze tuchtschool op weg naar ons dagelijks veldwerk, leunde aan de buitenkant van de poort die met boosaardig prikkeldraad omgeven was, een uitgehongerde, pas overleden vrouw. Zij viel op de grond vlak voor de neus van onze bewaker. Bijna iedere nacht, soms zelf overdag, vonden er luchtaanvallen plaats, gevolgd door branden die de hemel tot over de grenzen van de stad in een helder licht zetten of juist verduisterden in een aszwarte rook.

Het is misschien de moeite waard een tendens van die tijd te noteren: terwijl waanzinnig geworden volwassenen als bandieten ongestraft door de steden heen en weer renden, deed zich de vreemde hartstocht voor dat zij die op hun soepele huid nog pas hun glanzend, kastanjekleurig geboortehaar droegen en eigenlijk van de prins geen kwaad wisten, werden opgesloten, soms alleen al als het om een jongen ging die naar misdaad neigde.

Pas toen de luchtaanvallen sterk verhevigden en het bewijs leverden van een catastrofaal verval, kwamen ze bij ons op de tuchtschool met het initiatief de ouders te vragen hun kinderen op te komen halen. Het merendeel van de families verscheen niet eens om hun lastige, kwaadaardige bloedverwanten mee te nemen. Alsof het om een rechtvaardige maatregel ging besloten de bewakers daarop hun zogenaamde slachtoffers bescherming te bieden door voor de tuchtschoolkinderen een evacuatieplan op te stellen.

vervolg op pag. 58