Bzzlletin. Jaargang 10

[p. 47]

Mishima Yukio
De jongen die poëzie schreef

Met groot gemak vloeide gedicht na gedicht uit zijn pen. In een mum van tijd schreef hij de 30 pagina's van een van zijn schoolschriften vol. Hoe was het toch mogelijk - zo vroeg de jongen zich af -, dat hij twee à drie gedichten per dag kon schrijven? Toen hij eens een week ziek in bed lag, stelde hij Een week: een bloemlezing samen. Uit de kaft van zijn schrift sneed hij een ovale vorm, zodat het woord ‘poëzie’ op de titelpagina eruit sprong. Daaronder schreef hij in 't Engels: 12-18 mei 1940.

Zijn gedichten trokken de aandacht van mensen uit de betere standen. Allemaal onzin, vond hij; ze maken er alleen maar zo'n drukte over, omdat ik pas 15 ben.

Maar de jongen had vertrouwen in zijn genie. Vastbesloten en onbeschaamd trad hij ouderen tegemoet. Hij wilde niet langer zinswendingen als ‘het lijkt erop dat...’ gebruiken. Op alle gebied wilde hij erop toezien, dat hij ‘het is...’ zei.

Teveel masturberen had hem ziekelijk bleek gemaakt. Maar over zijn eigen lelijkheid maakte hij zich nog nauwelijks zorgen. Poëzie stond los van dergelijke gevoelens van fysieke afkeer. Poëzie stond los van alles. Van de subtiele leugens in een gedicht leerde hij de kunst om verfijnd te liegen. Het enige waar het om draaide was, dat de woorden mooi waren. Iedere dag pluisde hij het woordenboek uit.

Wanneer de jongen in vervoering was, vormde zich een wereld van metaforen voor zijn ogen. Rupsen maakten kant uit kersenbladeren; een kiezelsteen zeilde langs zacht trillende eiken de zee in; kraanvogels scheurden het geplooide laken van het waas boven de zee open om daaronder naar drenkelingen te zoeken; perziken werden omzwermd door gouden insecten en waren enigszins gepoederd met make-up; de lucht zinderde en danste rond hollende mensen, als een vlammenzuil achter een standbeeld; zonsondergang was een slecht voorteken; in diepe jodiumkleurige tinten vloeide het uiteen; de winterbomen staken hun houten benen de lucht in; en een meisje lag naakt bij een kachel, haar lichaam als een brandende roos. Hij liep naar het raam en vond daar alleen maar een kunstbloem. Haar huid, die door de kou vol kippevel was, werd als één kaal blaadje van een fluwelen bloem.

Pas wanneer de wereld op deze manier veranderd was, kende hij gelukzalige gevoelens. De jongen was er allerminst verbaasd over, dat het ontstaan van een gedicht hem een dergelijk gelukzalig gevoel bezorgde. Rationeel wist hij, dat een gedicht voortkomt uit droefenis, vervloeking of wanhoop, recht uit de diepste eenzaamheid. Toch zou hij, voor het zóver bij hem was, meer belangstelling voor zichzelf moeten hebben, een of ander probleem om zich mee bezig te houden. Want, hoewel overtuigd van zijn eigen genialiteit, had hij nauwelijks belangstelling voor zichzelf. De wereld buiten hem vond hij fascinerender. Het zou juister zijn te zeggen, dat de wereld op de momenten, dat hij zonder aanwijsbare reden gelukkig was, als vanzelf de vorm aannam die hij wenste.

Kwam poëzie in hem op om de momenten dat hij zich gelukkig voelde zeker te stellen; of maakte geluk het ontstaan van die gedichten mogelijk? Hij was er niet zeker van. Het enige dat hij wist was, dat een dergelijk geluksgevoel van een andere orde was; anders dan de gevoelens, die hij gekend had, wanneer zijn ouders iets voor hem kochten, waar hij langdurig naar verlangd had of hem meenamen op een reisje; en hij wist dat een dergelijk geluksgevoel alleen hèm bekend was.

Het lag de jongen niet om de wereld buiten hem of zichzelf aan een langdurig en diepgravend onderzoek te onderwerpen. Als het voorwerp, dat zijn aandacht trok, niet onmiddellijk in een beeld veranderde - als de witte glans van jonge blaadjes op 'n middag in mei niet de donkere gloed van kersenbloesem in de nacht werd -, dan zou hij snel verveeld raken en niet langer kijken. Al te reële en al te onsamenhangende voorwerpen, die zich niet voor vervorming leenden, schoof hij koeltjes opzij met: ‘daar zit geen poëzie in’.

Op 'n morgen las hij vluchtig de vragen van een proefwerk door, schreef hij snel de antwoorden op, legde hij zijn blaadje met antwoorden zonder het nog over te kijken op het bureau van de leraar en verliet hij het lokaal eerder dan een van zijn klasgenoten. Bij het oversteken van het lege plein in de richting van het schoolhek viel zijn oog op de glittering van de gouden bal bovenop de vlaggenstok. Een onuitsprekelijk geluksgevoel overviel hem. De vlag was gestreken. Het was geen vacantie. Maar hij voelde die dag als vacantie voor zijn geest; het glinsteren van die bal vierde dat. Met groot gemak dwaalden de gedachten van de jongen af en gingen over in poëzie. De extase van dit moment. Alles vervuld van deze eenzaamheid. Een uitzonderlijk licht gevoel. Schittering en vervoering in heel zijn wezen. De harmonie tussen de buitenwereld en zijn innerlijk. Als een dergelijke toestand niet vanzelf kwam, dan probeerde hij om iets uit zijn omgeving te gebruiken om zo'n vervoering te forceren. Zo hield hij een sigarettenkoker van gestreepte schildpaddenhuid tegen het licht en keek daardoor naar zijn kamer. Hij schudde een fles met schoonheidsmiddelen van zijn moeder heen en weer en keek hoe het wanordelijk dwarrelend poeder zachtjes van het heldere oppervlak van de vloeistof naar de bodem zakte.

Zonder een spoor van emotie gebruikte hij woorden als ‘smeekbede’, ‘vervloeking’ en ‘verachting’.

De jongen was lid van de literaire club. Een van de leden ervan had hem een sleutel geleend, zodat hij op elk gewenst moment alleen het clubhuis binnen kon gaan en zich kon verdiepen in zijn favoriete woordenboeken. Hij hield van de bladzijden over de romantische dichters in de Dictionary of World Literature: de afbeeldingen van hen toonden geen haveloze, oude baarden, maar jonge en mooie mensen. Hij was geïnteresseerd in de korte levens van de dichters. Dichters behoren jong te sterven. Maar zelfs een vroegtijdige dood was nog ver weg voor iemand, die pas 15 jaar is; met deze wiskundige zekerheid in het achterhoofd kon de jongen over vroegtijdige dood nadenken zonder zich rusteloos te voelen.

Hij hield van het sonnet van Wilde, dat The grave of Keats heette:

Taken from life when life and love were new
The youngest of the martyrs here is lain

Hier ligt de jongste onder de martelaren. Verbazingwekkend was het hoe deze dichters door èchte rampen als door zegenin-

[p. 48]

gen getroffen werden. Hij geloofde in een tevoren vastgelegde harmonie. Dezelfde harmonie, die je terugvindt in de biografie van een dichter. Het geloof hierin was precies hetzelfde als vertrouwen in het eigen genie.

Het deed hem plezier om zich lange treurzangen ter ere van hem voor te stellen; zijn posthume roem. Maar wel voelde hij zich enigszins ongemakkelijk, als hij zich zijn eigen lijk voorstelde. Vurig dacht hij: ‘laat me leven als een raket in de lucht; laat me met alle overgave eventjes de nachtelijke lucht schilderen, om direct daarna te doven.’ Hij overdacht allerlei levenswijzen en kon voor zich zelf geen andere bedenken. Maar zelfmoord was afstotend. De harmonie van het onontkoombaar lot zou wel een bevredigender methode vinden om hem te doden.

De poëzie werkte geestdodend op hem. Als hij ijveriger was geweest, dan zou hij met meer hartstocht aan zelfmoord gedacht hebben.

Tijdens de ochtendbijeenkomst riep de studentendekaan zijn naam af. Dat betekende een strengere berisping dan wanneer je op het kantoor van de leraar werd ontboden. ‘Je weet toch wat er aan de hand is,’ zeiden zijn vrienden een beetje dreigend. Alle kleur trok uit zijn gezicht, zijn handen begonnen te trillen. Terwijl hij op de jongen wachtte schreef de dekaan iets met een stalen tang in de uitgebluste as van de hibachi. Bij zijn binnenkomst zei de dekaan vriendelijk: ‘ga zitten’. Er volgde geen berisping. Hij zei, dat hij de gedichten van de jongen in het tijdschrift van oud-leerlingen gelezen had. Daarna stelde hij hem vele vragen over poëzie en over zijn leven thuis. Uiteindelijk zei hij: ‘Er zijn twee types, Schilla en Goethe. Je kent Schilla toch?’

‘U bedoelt Schiller?’

‘Ja. Probeer nooit een Schilla te worden. Wordteen Goethe.’

De jongen verliet de kamer van de dekaan en strompelde terug naar de klas. Hij was ontevreden en mokte. Goethe noch Schiller had hij ooit gelezen. Maar hij kende afbeeldingen van hen. ‘Ik houd niet van Goethe. Hij is een oude man. Schiller is jong. Hij is me liever.’

De voorzitter van de literaire club, een jongen die R heette en 5 jaar ouder dan de jongen was, lette een beetje op hem. Hij voelde ook wel wat voor R, omdat deze zichzelf ontegenzeggelijk als een miskend genie zag en zonder acht op leeftijd te slaan ook de genialiteit van de jongen erkende. Genieën behoren vrienden te zijn.

R was de zoon van een aristocraat. Hij nam de pose van een Villiers de L'Isle-Adam aan, was trots op de adellijke komaf van zijn familie en doordrenkte zijn werk met een decadente nostalgie naar de traditie van de aristocratische literatuur. R had in eigen beheer ook een boekje met gedichten en essays van hemzelf uitgegeven. Dit maakte de jongen jaloers.

Zij zonden elkaar iedere dag lange brieven. Ze genoten van deze gewoonte. Bijna iedere ochtend werd er bij de jongen een brief van R bezorgd in een westers aandoende enveloppe met abrikozenkleurtje. Het deed er weinig toe hoe lang de brieven waren ... kijk maar eens hoe beladen! Vreemd genoeg was het juist de beladen lichtvoetigheid ervan, het gevoel dat ze vol veerkracht zaten, die de jongen verrukte. Aan het eind van de brief was mogelijk een recent gedicht neergeschreven, dat vaak die dag nog gecomponeerd was; of als er geen tijd was een wat ouder gedicht.

De brieven hadden een onbeduidende inhoud. Ze begonnen met een kritiek op het gedicht dat elk van hen in de vorige brief geschreven had en gingen daarna over in eindeloze scherts: ze vertelden elkaar van de muziek, die ze hadden gehoord, van alledaagse voorvallen in de familie, van de indruk, die ze hadden, van meisjes die ze mooi vonden, van de boeken, die ze gelezen hadden, van poëtische ervaringen, waarin een enkel woord een wereld blootlegde, enzovoort. Noch de 20-jarige knul, noch de 15-jarige jongen kregen genoeg van deze gewoonte. Toch bespeurde de jongen in de brieven van R enige melancholie, de schaduw van een enigszins ongemakkelijk gevoel, dat hij zelf niet kende. Vrees voor de werkelijkheid, angst voor iets dat hij spoedig niet meer zou kunnen ontlopen gaf aan de brieven van R iets eenzaams, iets pijnlijks. De zorgeloze jongen dacht dat deze schaduw voor hem irrelevant was: hij zou daardoor nooit getroffen worden.

Zal ik me ooit bewust worden van lelijkheid? Dergelijke problemen overwoog de jongen nooit; hij vermoedde zelfs het bestaan ervan niet. Ouderdom bijvoorbeeld, waardoor Goethe tenslotte getroffen werd en die hem jarenlang teisterde... Zoiets als ouderdom zou hij nooit ervaren. Zelfs jeugd en bloeitijd - sommigen noemen deze mooi, anderen lelijk - lagen nog ver van zijn bed. En wat hij aan lelijkheid in zichzelf ontdekte, vergat hij.

De jongen was ontvankelijk voor de illusie, die kunst en kunstenaar met elkaar verwart; voor diezelfde illusie, die naïeve en verwende meisjes op een kunstenaar projecteren. Hij was niet geïnteresseerd in een analyse en studie van zijn eigen persoonlijkheid, al droomde hij altijd van zichzelf. Hij behoorde tot de wereld van metaforen, tot de eindeloze kaleidoscoop, waarin de naaktheid van dat meisje een kunstbloem werd. Iemand, die mooie dingen maakt, kan niet lelijk zijn. Die gedachte had zich koppig vastgezet in de jongen z'n hoofd, maar om een of andere reden kwam de allerbelangrijkste vraag, die daarachter stak, nooit in hem op: was het voor iemand, die mooi is, ook nodig om mooie dingen te maken?

Nodig? De jongen zou om dat woord gelachen hebben. Want zijn gedichten kwamen niet uit noodzaak voort. Ze ontstonden spontaan; zelfs als hij probeerde om er geen aandacht aan te besteden, dan bewogen de gedichten zelf zijn hand en zorgden deze ervoor dat hij schreef. Noodzaak had een gebrek als voorwaarde en er was niets dat hij als een gebrek kon uitleggen. In de eerste plaats herleidde hij zijn poëzie en de oorsprong daarvan tot één enkel woord: ‘genie’; hij kon zich niet indenken, dat er ergens diep in hem een gebrek kon schuilen, waar hij zich niet bewust van was. En als hij zich dat zou kunnen voorstellen, dan zou hij dat niet zozeer met het woord ‘gebrek’ omschrijven als wel met de term ‘genie’.

Niet dat de jongen niet in staat was om zijn eigen poëzie te bekritiseren. Er was bijvoorbeeld een vierregelig gedicht, dat de ouderejaars uitbundig prezen. Hijzelf vond het wuft en voelde zich erdoor in verlegenheid gebracht. Het gedicht liep ongeveer als volgt: zoals het geslepen randje van het doorzichtig glas een blauwe tint heeft, zo kunnen jouw vochtige ogen ergens liefde verbergen.

Natuurlijk had de jongen veel plezier in de loftuitingen van de anderen. Maar zijn arrogantie voorkwam dat hij daarin volledig opging. Om de waarheid te spreken: hij was niet eens erg onder de indruk van het talent van R. Natuurlijk, R had genoeg capaciteiten om onder de nette jongens van de Literatuur Club op te vallen, maar dat zei nog niets. Ergens in het hart van de jongen was er een koud plekje. Als R zich niet zo'n moeite had getroost om het dichterlijk talent van de jongen met mooie woorden te prijzen, dan zou de jongen waarschijnlijk niet zijn best hebben gedaan om dat van R te erkennen.

Hij was er zich goed van bewust, dat hij een prijs moest betalen om af en toe dat rustige plezier te mogen meemaken: het ontbreken van iedere ruwe en jongensachtige opgewondenheid. Zo werd er twee keer per jaar een reeks baseball wedstrijden gehouden, die men de ‘Verbondswedstrijden’ noemde. Dat vond in de lente en de herfst plaats tussen de middelste klassen van de aristocratenschool en de scholen, die met deze in nauw contact stonden. Als de aristocratenschool een nederlaag leed, dan schaarden de jongere supporters zich na het spel rond de spelers en snikten met hen mee. Hij huilde nooit; hij was nooit ook maar enigszins bedroefd.

‘Waarom zou je nou toch bedroefd zijn, alleen maar omdat we een baseball wedstrijd verloren hebben?’ Hij verbaasde zich over die huilende gezichten, ze kwamen hem zo vreemd voor. De jongen wist dat hij dingen met gemak kon aanvoelen, maar zijn gevoeligheid lag op een ander vlak als die van alle anderen.

[p. 49]

Zaken, die anderen tot tranen brachten, hadden in zijn hart geen enkele weerklank.

Meer en meer maakte de jongen liefde tot onderwerp van zijn poëzie. Nog nooit was hij verliefd geweest. Hij had er echter schoon genoeg van om zich in zijn gedichten alleen maar bezig te houden met de veranderingen in de natuur; nu begon hij de metamorfosen, die van moment tot moment in het innerlijk plaatsvonden, te bezingen. Hij had er geen moeite mee om onderwerpen te bezingen, die hij zelf nog moest ervaren. Ergens had hij altijd geloofd, dat dit nu precies kunst was. Zijn gebrek aan ervaring betreurde hij allerminst. Er was geen tegenstelling noch spanning tussen de wereld, die hij nog moest ervaren en de wereld van zijn innerlijk. Daarom voelde hij niet de behoefte om het geloof in de superioriteit van zijn persoonlijke belevingswereld op te geven; een vorm van onberedeneerd vertrouwen stelde hem zelfs in staat te geloven dat er geen enkele emotie in de wereld bestond, die hij nog niet ondergaan had.

Mishima.

Want de jongen dacht dat zo'n scherpe en gevoelige geest als de zijne, de archetypes van iedere emotie al begrepen had, al was het soms alleen als voorgevoel. En dat meerdere keren. Ook dacht hij dat iedere ervaring ingebeeld kon worden, als je de basiselementen van de emotie maar goed combineerde. En waaruit bestonden deze bouwstenen van de emotie? Hij had daar zijn eigen willekeurige omschrijving voor: ‘woorden’. Het was niet zo, dat de jongen zich een geheel persoonlijk woordgebreuk eigen had gemaakt. Maar hij vond, dat precies de algemeenheid van veel van die woorden, die hij in het woordenboek vond, de betekenis en inhoud ervan veelzijdig maakte; daarom waren ze geschikt om door een individu op een persoonlijke en unieke manier gebruikt te worden. Het kwam niet bij de jongen op - zoals zou moeten - dat alleen ervaring woorden hun scheppingskracht, bloei en kleur kon geven. De eerste ontmoeting tussen onze innerlijke wereld en taal brengt iets, dat geheel en al individueel is, in contact met iets universeels. Datzelfde gebeurt, wanneer het individu na door het universele verfijnd te zijn voor het eerst tot zichzelf komt. De 15 jaar oude jongen was meer dan voldoende bekend met deze onbeschrijfelijke innerlijke ervaring. Want het gebrek aan harmonie, dat hij ervoer bij de ontdekking van een nieuw woord, betekende voor hem tevens de ervaring van een emotie, die hem tevoren onbekend was. Ook hielp hem dit om een uiterlijke kalmte te bewaren, die niet paste bij zijn jeugd. Als een bepaalde emotie hem overviel, dan deed het gebrek aan harmonie dat hierdoor ontstond hem denken aan de chaotische gevoelens, die hij tegenover een woord kon hebben. Hij zou zich het woord herinneren en gebruiken om zijn gevoelens van dat moment te omschrijven. De jongen kreeg er ervaring in om op deze manier met emoties om te gaan. Zó leerde hij alles kennen: vernedering, schrijnende pijn, wanhoop, afschuw, liefdesgenot, liefdesverdriet.

Het zou gemakkelijk zijn om dit verbeelding te noemen. Maar de jongen aarzelde over een dergelijke betiteling. Verbeelding vereist een vorm van inleving, waarbij het ik pijn voelt, wanneer hij zich de pijn van anderen inbeeldt. Door zijn kilheid voelde de jongen nooit de pijn van anderen. Zonder ook maar een beetje pijn te voelen, zou hij zichzelf toefluisteren: ‘dat is pijn; dat is iets dat ik ken.’

Het was een zonnige namiddag in mei. De school was uit. De jongen wandelde naar de literaire club om eens te kijken of er soms iemand was om - voordat hij naar huis ging - een praatje mee te houden. Onderweg kwam hij R tegen, die zei: ‘ik hoopte er al op, dat ik je zou treffen. Laten we eens praten.’

Ze gingen de barak binnen, waar oude klaslokalen met schotten zó waren ingedeeld, dat er verscheidene clubs ondergebracht konden worden. De literaire club had een plaatsje in een uithoek van de donkere eerste verdieping. Ze konden er het lawaai, de lachende stemmen en het schoollied van de sportclub horen, evenals de verre echo van een piano van de muziekclub. R stak zijn sleutel in het sleutelgat van de vieze houten deur. Dat was zo'n deur, die nog niet open wilde, als je hem ontsloten had; je moest je volle gewicht ertegenaan gooien.

De ruimte was leeg. Binnen hing de bekende stoffige geur. R liep erin en opende het raam, sloeg zijn met stof bedekte handen in elkaar en ging op een kapotte stoel zitten.

Ze waren nog niet gaan zitten of de jongen begon te praten. ‘Vannacht heb ik in kleur gedroomd. Ik was van plan om je, zodra ik thuis was, erover te schrijven’ (de jongen verbeeldde zich, dat dromen in kleur het speciale voorrecht van de dichter waren).

Er is een heuvel van rode aarde. Het rood van de aarde is heel fel; de zonsondergang straalt eveneens in schitterend rood, zó dat de kleur van de aarde nog meer opvalt. Dan komt er een man van de rechterkant. Hij sleept een lange ketting. Aan het eind daarvan is een pauw geketend, die wel 4 of 5 keer groter is dan de man. Terwijl hij daar voor mijn ogen wordt voortgesleept houdt hij al zijn veren ingetrokken. De pauw is fel groen. Heel zijn lijf is groen, prachtig schitterend groen. Ik bleef naar de pauw kijken tot hij ver was weggesleept, tot hij uit het zicht was... Een fantastische droom. Mijn dromen zijn zo levendig, als ze in kleur zijn. Tè levendig bijna. Ik vraag me eigenlijk af hoe Freud een groene pauw zou verklaren.

‘Ik ook.’

R klonk alsof hij maar half geïnteresseerd was. Hij was niet zoals gewoonlijk. Wel was hij even bleek als anders, maar de gebruikelijke koortsachtige rust in zijn stem ontbrak. Die hartstochtelijke manier van antwoorden. Klaarblijkelijk had hij onverschillig naar de monoloog van de jongen geluisterd. Nee, hij had zelfs helemaal niet geluisterd.

Op de fatterige hoge kraag van zijn schooluniform was wat roos te zien. Het schemerige licht gaf een gloed aan zijn kersenbloesem badge en vergrootte zijn toch al opvallende neus. Overigens was die neus welgevormd, al was hij dan een beetje te lang; maar nu toonde deze onmiskenbaar een bezorgde uitdrukking. De ellende van R bleek zich in zijn neus te uiten. Her en der lagen oude stoffige drukproeven op het bureau,

[p. 50]

linealen, rode potloden zonder lood, gebonden delen van het oud-leerlingen tijdschrift en kopijpapier, waarop iemand begonnen was te schrijven. De jongen hield van deze literaire wanorde. R husselde in de oude drukproeven, als probeerde hij wanhopig die dingen op hun plaats te leggen. Zijn slanke witte vingers werden er stoffig door. De jongen grinnikte, maar R klakte geïrriteerd met zijn tong, sloeg het stof van zijn vingers en zei:

‘Eigenlijk wilde ik heel de dag al ergens met je over praten.’

‘Waarover dan?’

‘Om je nu de waarheid te zeggen...’ - R stotterde en gooide de woorden er daarna uit. ‘Ik lijd. Er is iets onverdragelijks gebeurd.’

‘Ben je verliefd?’ informeerde de jongen op koele toon.

‘Ja.’

R verklaarde hem de situatie: hij was verliefd op de jonge vrouw van een ander, zijn vader had het ontdekt en hem gedwongen haar niet langer te zien.

De jongen zette grote ogen en staarde naar R. ‘Hier heb je nu iemand, die verliefd is. Voor de eerste keer zie ik liefde, hier vóór mijn ogen.’ Niet dat het een erg plezierige aanblik was. In feite was het vrij onaangenaam. De vitaliteit, die R gewoonlijk uitstraalde, was verdwenen; hij was gebroken en maakte een verveelde indruk. De jongen had een dergelijke uitdrukking vaak op het gezicht van mensen gezien, die iets verloren hadden of de trein hadden gemist.

Toch streelde het zijn IJdelheid, dat een oudere persoon hem in vertrouwen nam. Ongelukkig voelde hij zich er niet onder. Hij deed een heldhaftige poging om een melancholiek gezicht te trekken, maar het banale voorkomen van een verliefd mens was nogal moeilijk te verdragen.

Uiteindelijk kon hij enkele troostwoorden vinden.

‘Wat vreselijk. Maar er zal zeker een goed gedicht uit dit alles ontstaan.’

Slapjes antwoordde R: ‘Dit is geen tijd voor poëzie.’

‘Maar is poëzie dan niet juist 'n redding in een dergelijke periode?’ Het geluksgevoel, dat je bij het maken van een gedicht ondergaat, flitste door het hoofd van de jongen. Hij dacht, dat elk verdriet, iedere angst door de kracht van dat geluk verdreven kon worden.

‘Zo werkt dat niet. Je begrijpt het nog niet.’

Die opmerking kwetste de eigendunk van de jongen. Zijn hart werd koud, hij zinde op wraak.

‘Maar als je een èchte dichter zou zijn, een genie, dan zou de poëzie je op zo'n moment wel redden.’

‘Goethe schreef Werther,’ antwoordde R, ‘en redde zich van de zelfmoord. Maar hij was alleen maar in staat om dat boek te schrijven, omdat hij diep in zijn hart wist, dat niets - poëzie noch iets anders - hem kon redden en dat zelfmoord het enige was, dat hem restte.’

‘Maar waarom pleegde Goethe dan geen zelfmoord? Als schrijven en zelfmoord één en hetzelfde zijn, waarom koos hij de zelfmoord dan niet? Omdat hij een lafaard was? Of omdat hij een genie was?’

‘Omdat hij een genie was.’

‘Dan...’

De jongen wilde nòg een vraag stellen, maar die begreep hij zelf niet. Vagelijk kwam het idee bij hem op, dat het het egotisme van Goethe was, dat hem van zelfmoord gered had. Het verlangen om die erkenning te gebruiken om zichzelf te verdedigen nam hem geheel in beslag. De uitspraak van R: ‘je begrijpt het nog niet’, had hem diep gekwetst. Op zijn leeftijd was niets zo sterk als een inferioriteitsgevoel, dat met leeftijd te maken heeft. Alhoewel hij er niet mee voor de dag kwam en het niet uitsprak, vormde zich een uiterst logische gedachte bij de jongen: ‘hij is geen genie. De reden? Hij wordt verliefd.’

De liefde van R was zonder twijfel oprecht. Deze was van het soort, dat een genie nooit moet voelen. Voor R was de liefde van Fujitsubo en Genji, van Pelias en Melisande, van Tristan en Isolde, van de Prinses van Kleef en de hertog van Nemours een voorbeeld van ongeoorloofde liefde, waarmee hij zijn eigen bedroefdheid kon sieren. Terwijl de jongen luisterde, werd hij geschokt door de constatering, dat er niet één element in R's bekentenis was, waar hij niet van op de hoogte was. Het was allemaal al eens beschreven, al eens eerder doorleefd, allemaal al herhaald. Liefde waarover in boeken wordt geschreven, had meer levenskracht dan dit. De liefde, die in gedichten wordt bezongen was veel mooier. Hij kon maar niet begrijpen, waarom R de werkelijkheid uitkoos in plaats van meer verheven dromen. Hij begreep maar niet, waar dit hunkeren naar het middelmatige vandaan kwam.

R leek door zijn eigen woorden gerust te zijn gesteld en begon nu een eindeloze opsomming van de schoonheid van het meisje. Ze moest van een buitengewone schoonheid zijn, maar de jongen kon zich geen enkel beeld van haar voor de geest halen. ‘De volgende keer zal ik je een foto laten zien,’ zei R. Daarna begon hij een dramatisch en warrig verhaal: ‘ze zei, dat ik echt een mooi voorhoofd heb.’

De jongen bekeek het voorhoofd onder het achterover gekamde haar van R. De huid op zijn uitstekend hoofd glinsterde zo'n beetje in het zwakke licht, dat door de deur viel; het leek alsof twee knobbels als vuisten uit zijn voorhoofd staken.

Het voorhoofd van een kever, dacht de jongen. Dat het mooi was, vond hij absoluut niet. Het mijne heeft ook bobbels, zei hij tot zichzelf. Het is niet hetzelfde om het voorhoofd van een kever te hebben en mooi te zijn.

Op dat moment werd de jongen zich van iets bewust. Hij bespeurde de lachwekkende onzuiverheid, die altijd optreedt, wanneer je je bewust wordt van liefde of leven, die lachwekkende onzuiverheid, die je nodig hebt om in liefde of leven te kunnen blijven bestaan: de overtuiging namelijk, dat je uilskuikenvoorhoofd mooi is.

De jongen ervoer, dat mogelijk ook hij - al was dat dan in een meer intellectuele vorm - met een dergelijke overtuiging zijn weg in het leven gevonden had. Iets in die gedachte deed hem huiveren. ‘Waar denk je aan,’ vroeg R op de voor hem gebruikelijke vriendelijke toon.

De jongen beet op zijn lip en zweeg. Langzaam werd het buiten donker. Hij kon de kreten horen uit de ruimte, waar de baseball club oefende. Als een bal door een klap van de bat de lucht in vloog, klonk een droge, heldere echo.

Misschien zal ik op een dag ook wel ophouden poëzie te schrijven, dacht de jongen voor het eerst in zijn leven. Maar dat hij nog nooit een dichter geweest was, moest hij nog leren.

Vertaling uit het Engels door

Jeltje Ackermans en Joeri Lamprei