Bzzlletin. Jaargang 10

[p. 35]

Anna Seghers
Transit
Een fragment

Vertaling: Martin Mooij

Met door de mistral vertrokken gezichten verdrongen de mensen elkaar in de wachtkamer van het Amerikaanse consulaat. Hier was het tenminste warm. Sinds een paar dagen was ook nog een bittere kou de ellende van de reizigers in spé komen vergroten.

De portier van de kanselarij van het consulaat van de Verenigde Staten stond, zo sterk als een bokser, achter de met dossiers beladen tafel, die de toegang tot de trap versperde. Hij had met een kleine beweging van zijn machtige borstkas het hele schrale zootje reismaniakken, dat deze morgen door een ijzige windvlaag naar de Place Saint-Ferréol was gedreven, de deur uit kunnen duwen. Als kalk lag de poeder op de van kou verstijfde gezichten van de vrouwen, die niet alleen zichzelf en hun kinderen, maar ook hun mannen hadden opgedoft om reeds in de ogen van de portier genade te verkrijgen. Hij duwde zo nu en dan met zijn geweldige heup de met dossiers beladen tafel opzij, zodat er een spleet vrij kwam, een oog van de naald, waardoor een bevoorrechte transitair de trap op mocht.

Zonder zijn zonnebril kon ik de dirigent nauwelijks weer herkennen. De ijzige mistral van de laatste dagen had hem volkomen afgetakeld, voor zover een mistral een skelet nog kan aftakelen. Hij had echter een keurige scheiding in zijn haar, hij beefde van vreugde. ‘U had eerder moeten beginnen. Ik zal vandaag het consulaat met mijn transit verlaten.’ Hij drukte zijn ellebogen stijf tegen zich aan, opdat zijn zwarte jasje in het gedrang niet in de knoei zou komen.

De wachtenden werden plotseling razend. Mijn eigen buurvrouw uit het hotel, in haar bonte kledij, kwam onverschillig binnenlopen met haar twee doggen aan strak getrokken riemen. Maar de portier, die allang wist, dat zij een streepje voor had bij de consul, baande voor haar onmiddellijk een doorgang tussen de tafel en de trap met een stompzinnige eerbied, alsof die twee honden de door toverkracht veranderde borgen waren. Ik had van die kleine bres geprofiteerd en sprong de hondenvrouw na. Ik wierp de portier mijn aanmeldingsformulier toe, Seidler, bijgenaamd Weidel. De portier begon al te brullen, toen hij zag hoe de honden mij begroetten als een oude bekende, waarna hij mij liet opstijgen naar de regionen van de consulaatssecretarissen.

Ook hier waren weer wachtkamers. De honden joegen hier boven een stuk of zes kleine joodse kinderen de stuipen op het lijf. Die verdrongen zich om hun ouders en hun grootmoeder, een gele stijve vrouw, die zo oud was dat zij niet door Hitler maar reeds door het edict van keizerin Maria Theresia uit Wenen was verdwenen. Om te constateren wat dit lawaai te betekenen had, verscheen uit een van de deuren van het consulaat een jongedame, die stellig de hele oorlog, de hele verwoesting van de aarde op een wolkje zwevend had doorgebracht, zo teer en rose was haar gezicht. Zij begeleidde glimlachend en met haar vleugels fladderend de hele familie, die echter benauwd en somber bleef, naar het bureau van de consul. Ik voelde in mijn besmetting met de transitmanie, in mijn eigen beneveling van visumbezetenheid een paar ogen op mij gevestigd. Ik vroeg mij af waar ik die man al eens eerder had ontmoet, die mij nu rustig stond op te nemen, omdat hij de andere wachtenden al gemonsterd had en op het ogenblik niets beters te doen had. Hij had zijn hoed in de hand - Ik had gisteren op het reisbureau niet kunnen waarnemen dat hij bijna kaal was. Wij begroetten elkaar niet. Wij glimlachten alleen maar spottend naar elkaar, omdat wij er allebei immers van overtuigd waren dat wij elkaar goedschiks of kwaadschiks als medetransitaires nog wel honderd keer moesten tegenkomen, omdat hierdoor onze levens nu eenmaal met elkaar waren vervlochten, zelfs tegen onze neiging en tegen onze wil en zelfs tegen het noodlot in. Toen kwam ook mijn dirigentje. Hij had rode vlekken op zijn kaken. Zijn knokkeltjes trilden. Hij telde de foto's af, waarbij hij ons voortdurend verzekerde: ‘In het hotel waren het er twaalf, ik zweer het u’. Mijn buurvrouw uit het hotel maakte van de gelegenheid gebruik haar honden te borstelen.

Ik schaam mij het te moeten bekennen: Mijn hart klopte toen bang. Ik lette een tijdlang niet meer op de mensen, die na mij een voor een, met dunne adem, deze tweede hogere wachtkamer binnentraden. Ik dacht: Hoe die man, die ze consul noemen, er ook mag uitzien, hij heeft macht over mij, dat is zeker. Weliswaar is zijn macht om te binden en te ontbinden slechts tot zijn eigen land beperkt. Maar als hij mij nu het Amerikaanse transit weigert, dan ben ik gebrandmerkt als een mislukte transitaire, gebrandmerkt voor alle ambtenaren in deze stad en voor alle consulaten. Dan zal ik opnieuw moeten vluchten en nog voordat ik haar gewonnen heb, mijn liefste moeten verliezen.

Maar toen de naam Weidel werd afgeroepen, werd ik rustig. Ik was niet bang meer voor een mogelijke ontmaskering, niet bang meer voor een weigering. Ik voelde de onmetelijke, de nimmer in te halen afstand, die deze opgeroepen man van de consul scheidde, die, van vlees en bloed, dor het ene, dun het andere, achter zijn bureau zat. Ik stond, alsof ik buiten mijzelf was getreden, nieuwsgierig toe te kijken bij deze geestenbezwering, die reeds lang in een van die vage, tot ontbinding overgaande dodensteden onder het hakenkruis was vervluchtigd.

Maar hij, de consul, monsterde mij, de levende die tussen hem en de schim in stond, met een hoogmoedige nauwkeurigheid. Hij zei: ‘Uw naam is Seidler? U schrijft onder de naam Weidel. Waarom?’ Ik zei: ‘Bij schrijvers komt zoiets herhaaldelijk voor.’

‘Wat heeft u ertoe gebracht, meneer Weidel-Seidler, om een visum voor Mexico aan te vragen?’

Ik antwoordde op zijn strenge vraag met bescheiden openhartigheid: ‘Ik heb daar geen speciale moeite voor gedaan, ik heb het eerste het beste visum genomen dat mij werd aangeboden. Dat was een uitvloeisel van mijn situatie.’

Hij zei: ‘Hoe komt het, meneer, dat u nooit moeite hebt gedaan om als schrijver naar de Verenigde Staten uit te wijken, net zoals de meesten van uw collega's.’ Ik antwoordde deze man: ‘Waar had ik die aanvraag dan moeten indienen? Bij wie? Hoe? Ik, die helemaal buiten de wereld sta. De Duitsers kwamen binnenrukken! Ik voelde mij alsof de wereld verging.’

Hij tikte met zijn potlood. ‘Het consulaat van de Verenigde

[p. 36]

Staten is niettemin zijn diensten blijven verlenen op de Place de la Concorde.’

‘Hoe had ik dat moeten weten, meneer de consul? Ik kwam niet meer op de Concorde. Mensen als ik vertoonden zich niet meer op straat.’ Hij fronste zijn wenkbrauwen. Ik merkte dat achter zijn rug schrijfmachines het hele verhoor meetikten. Nog wat meer geraas in het grote lawaai, in de grote angst voor de stilte.

‘Aan welke omstandigheden, meneer Seidler, hebt u de uitreiking van het Mexicaanse visum te danken?’ - ‘Waarschijnlijk aan een gunstig toeval’, antwoordde ik, ‘en misschien aan de een of andere goede vriend.’ - ‘Waarom de een of andere? U hebt zekere vrienden in de kringen van de voormalige regering van de voormalige Spaanse republiek, die tegenwoordig in contact staan met zekere kringen van de Mexicaanse regering.’

Ik dacht aan mijn arme overledene, inderhaast onder de grond gestopt, aan zijn jammerlijke nalatenschap. Ik riep: ‘Bij een regering? Vrienden? Geen sprake van!’

Hij vervolgde: ‘U hebt de voormalige republiek zekere diensten bewezen, voor haar pers gewerkt.’

Ik dacht aan het bundeltje papieren op de bodem van de koffer, aan dat rare verdichtsel dat mij - wat was dat alles alweer lang geleden - op een trieste avond had beneveld. Ik riep: ‘Ik heb nooit iets van dien aard geschreven.’

‘Neemt u mij niet kwalijk dat ik ook wat dit betreft uw geheugen even moet opfrissen. Er bestaat bijvoorbeeld van uw hand een zekere, in talrijke talen vertaalde beschrijving van de executies in Badajos.’ - ‘Van wat, meneer de consul?’ - ‘Van de massale executies van de roden in de arena van Badajos.’

Hij keek mij scherp aan. Hij schreef kennelijk mijn verbazing toe aan de weergaloze volledigheid van wat hij allemaal wist. Ik was inderdaad buitensporig verbaasd. Wat mijn dode ook mocht hebben bewogen om dit voorval te beschrijven, dat hem waarschijnlijk door iemand was verteld, hij had dit stellig de betovering verleend, die nu met hem in het graf lag. Gedoofd, gebroken lag die daar bij hem, die wonderlamp, die alles voor eeuwig verlichtte, waarop hij die maar gericht hield, meestal op vreemde, verwarde avonturen, maar ook een keer op deze arena. Hoe onnozel was mijn dode toch geweest, dat hij die zelf had uitgeblazen. Wie die lamp heeft, zo heette dat toch, niet waar, aan hem gehoorzaamt ook de geest van de lamp. Ik zou er daarom veel voor over hebben gehad om die reportage eens te kunnen lezen.

Ik zei: ‘Ik heb nooit tevoren, noch achteraf ooit iets dergelijks geschreven.’ De consul was nu recht overeind gaan staan en keek mij aan met een blik, die je doordringend had kunnen noemen, als de ware persoon er maar was geweest om te worden doordrongen.

Hij vroeg: ‘Hebt u hier een borg?’

Waar ter wereld moest ik een borg vandaan halen, die de consul zou kunnen bezweren dat mijn dode nooit tevoren, nooit achteraf ooit iets dergelijks had geschreven, die onder ede zou verklaren dat mijn overledene nooit meer over de executies van roden in welke arena dan ook zou schrijven? - Tegelijk met het verhoor waren ook de schrijfmachines verstomd. En toen de stilte zelfs dit kantoor begon te bedreigen, bedacht ik hoe deze langdurige episode eigenlijk was begonnen, moest ik aan Paultje denken. Ik zei: ‘Ja zeker, mijn vriend Paul Strobel van het hulpcomité in de rue Aix.’ Die naam kwam bij het andere proces-verbaal, dit dossier bij de andere dossiers en ik kreeg een oproep voor de achtste januari.

Na een dergelijk verhoor moest ik op een drafje naar het dichtstbijzijnde café. Maar toen ik de trap afliep van de consulaatskantoren naar de grote hal beneden, kon ik mij geruime tijd niet door het gedrang heenwerken. Daar heersten ontsteltenis en schrik. Een ambulance stopte voor de deur en toen ik naar buiten ging, legden ze juist iemand op een brancard en droegen hem weg. Ik herkende de kleine dirigent. Nu was hij dood. De mensen zeiden: Hij is in de rij in elkaar gezakt. Hij zou vandaag zijn visum krijgen. Toen heeft de consul hem teruggestuurd, omdat hij een foto te weinig had. Daardoor zou dan zijn convocatie tot een andere datum worden uitgesteld en zijn mogelijkheid om te vertrekken vervallen, wat hem verschrikkelijk heeft opgewonden. En toen wij hem hielpen zijn foto's na te tellen, toen bleek dat hij zich alleen maar verteld had, er waren twee foto's op elkaar geplakt, toen is hij nog een keer in de rij gaan staan en toen is hij in elkaar gezakt. Ik had de wagen nagekeken, die mijn dirigentje voorgoed van mij wegbracht. Mijn gevoel van onbehagen verdween, ik was immers sterk en jong. Ik ging café Saint-Ferréol binnen. Dat ligt slechts drie minuten van het Amerikaanse consulaat. Ik had nu immers ook recht gekregen op het café van de Amerikaanse transitaires. Ik hoorde stappen achter mij. Mijn kale collega-transitaire kwam achter mij binnen. Wij gingen aan twee afzonderlijke, maar tegen elkaar aan geschoven tafeltjes zitten, waardoor wij alletwee te kennen gaven dat wij hier alleen kwamen om iets te drinken, maar dat wij als het moest ook bereid waren een paar woorden met elkaar te wisselen. Ieder van ons bestelde zijn Cinzano. Hij boog zich plotseling naar mij toe en klonk met mijn glas. Hij zei: ‘Op zijn welzijn! Waarschijnlijk zijn wij de enigen die nu en later nog eens aan hem denken.’ Ik zei: ‘Ik ontmoette die man voor het eerst op de avond van mijn aankomst in Marseille. Zijn eerste papier was altijd net verlopen, zodra hij zijn laatste kreeg.’ - Dat komt ervan als je niet met het laatste begint. Ik heb eerst iemand gezocht die zijn passagebiljet aan mij wilde afstaan. Pas daarna ben ik met de jacht op het visum begonnen.’

Ik vroeg hem of er dan mensen bestonden, die van hun plaats op een schip afzagen. Hij zei: ‘In dit geval was het een vrouw, die ergens bij mij in de buurt woont.’ Zij verheugde zich op die reis. Toen werd ze plotseling ziek. Toen heeft ze dat gehol en geren moeten opgeven. Zij heeft mij haar plaats afgestaan.’ Ik zei: ‘Hé, wat was dat voor een vrouw? Wat mankeerde haar?’ Hij keek mij voor de eerste keer aandachtig aan. In zijn grijze ogen lag geen goedheid, maar iets dat zwaarder weegt dan goedheid. Hij antwoordde glimlachend: ‘Uw nieuwsgierigheid is er niet op achteruit gegaan. U vraagt een onbekende naar de onbekende ziekte van een onbekende vrouw.’ Toen keek hij mij nog opmerkzamer aan, toen vroeg hij: ‘Of bent u misschien een schrijver? Dat u alleen maar vraagt om er over te kunnen schrijven?’ Ik riep geschrokken: ‘Ik? Nee! Geen sprake van!’ Ik schrok voor de tweede keer. Mijn antwoord was ondoordacht geweest. Nu kon ik niet meer terugkrabbelen. Ik voegde er aan toe: ‘Ik heb zelf in elk geval een biljet gereserveerd.’ Hij riep: ‘In elk geval! In elk geval een biljet! In elk geval een visum! In elk geval een transit! En als al deze waarborgen nu eens een keer verkeerd voor u aflopen? Als al deze maatregelen tegen eventuele gevaren meer van uw krachten vergen dan de gevaren zelf? Wanneer u verstrikt mocht raken in dit net van voorzorgen?’

Ik antwoordde: ‘Och kom! U gelooft toch zeker niet dat ik die flauwekul teveel overschat. Dit is een spelletje, net als elk ander. Een spel om het verblijf hier op aarde.’ Hij keek mij aan of het nu tot hem doordrong met wie hij te maken had. Hij wendde zich af. Hij had nu duidelijk zijn aparte tafel betrokken, die toch tegen de mijne aan stond. Zijn gezicht was streng, zijn houding stram. Ik zat er tevergeefs over na te denken wat voor iemand hij mocht zijn.

Fragment uit Transit, dat in vertaling van Martin Mooy dit jaar zal verschijnen bij Allert de Lange.