Bzzlletin. Jaargang 10

[p. 13]

Jessica Schmitz
De wolf en de zeven geitjes
Ervaringen bij het vertellen van een sprookje op kleuterscholen

Toen mij werd gevraagd aan kinderen op kleuterscholen een van de bekende sprookjes van Grimm te vertellen, dacht ik onmiddellijk aan het sprookje van de wolf en de zeven geitjes.

Dit sprookje leek mij bij uitstek geschikt voor kinderen van zo'n vier à vijf jaar. Tijdens het lesgeven aan de opleiding en voortgezette opleiding voor kleuterleidsters moest ik steeds weer ervaren dat volwassenen die naar hun eerste herinneringen aan sprookjes gevraagd werden, uitgerekend dit sprookje als tweede na Roodkapje noemden en zich er meestal nog vrij heel details van wisten te herinneren.

Ik wilde me bij het vertellen zo veel mogelijk aan de oorspronkelijke tekst van de gebroeders Grimm houden, maar toch leek het me om voor de hedendaagse kinderen begrijpelijk te blijven nodig, en ook juist, een en ander in de tekst te vereenvoudigen. Zo veranderde ik bijvoorbeeld de u-vorm waarmee de geitjes hun moeder aanspreken in de gewone jij-vorm en verving ik ongebruikelijke zinswendingen als ‘weest op uw hoede’. Tijdens het vertellen moest worden uitgelegd wat zwerfkeien zijn; de marskramer, die voor niemand meer een begrip is, werd weggelaten; dat de molenaar ‘weigerde’ werd anders omschreven, enzovoorts.

Onder het vertellen heb ik de kinderen om ze dieren en voorwerpen zo duidelijk mogelijk voor ogen te brengen ook plaatjes laten zien (bijv. van een wolf, een geit, een staande klok) of bepaalde dingen uitgelegd (bijv. het krijt eten). De kinderen gaven hier spontaan commentaar op, zoals ze over het algemeen het hele verhaal door niet alleen oplettend maar actief bij het gebeuren betrokken bleven (bijv. door het nabootsen van geitegemekker, door snurken, lachen, vragen en het antwoorden op vragen, door interrupties, opgelucht ademen na bevrijdende passages en door meezingen).

Ik had in en rond München verschillende soorten kleuterscholen opgezocht en drie gemeentelijke en twee particuliere scholen uitgekozen. Aantal, leeftijd en afkomst van de kinderen worden in de betreffende verslagen vermeld.

De gebruikte tekst van het sprookje

Er was eens een oude geit die zeven jonge geitjes had en die van hen hield zoals een moeder van haar kinderen houdt. Op een dag wilde ze naar het bos gaan om voedsel te halen. Ze riep alle zeven geitjes bij elkaar en zei:

Lieve kinderen, ik ga naar het bos, pas op voor de wolf. Als hij hier binnenkomt eet hij jullie allemaal met huid en haar op. Die booswicht maakt zich vaak onherkenbaar - dan doet hij alsof hij de wolf helemaal niet is - maar aan zijn schorre stem en aan zijn zwarte poten zullen jullie hem zeker direkt herkennen.

De geitjes zeiden: ‘Lieve moeder, we zullen goed oppassen, je kunt met een gerust hart gaan.’ De oude geit mekkerde en ging onbezorgd op pad.

Het duurde niet lang of iemand klopte aan de deur en riep: ‘Doe open, lieve kinderen, hier is jullie moeder en ik heb voor ieder van jullie iets meegebracht.’ Maar de geitjes hoorden aan de schorre stem dat het de wolf was en ze riepen: ‘We doen niet open, je bent onze moeder niet, onze moeder heeft een fijne en mooie stem, maar jouw stem klinkt schor, jij bent de wolf.’ Toen ging de wolf naar een winkel en daar kocht hij een groot stuk krijt, dat at hij op en zo kreeg hij een fijne stem.

Hij keerde terug, klopte op de deur en riep: ‘Doe open, lieve kinderen, hier is jullie moeder en ik heb voor ieder van jullie iets meegebracht.’ Maar de wolf had een van zijn zwarte poten op het raamkozijn gelegd, dat zagen de kinderen en ze riepen: ‘We doen niet open, onze moeder heeft niet zo'n zwarte voet als jij, je bent de wolf.’ Toen liep de wolf naar een bakker en hij zei: ‘Ik heb mijn poot gestoten, strijk er wat deeg over.’ En toen de bakker zijn poot met deeg had ingestreken, liep hij naar de molenaar en sprak: “Strooi eens wat meel over mijn poot. De molenaar dacht: ”De wolf wil zeker iemand bedriegen’ en hij wilde geen meel over zijn poot strooien; maar de wolf zei: ‘Als je het niet doet dan vreet ik je op.’ Toen werd de molenaar bang en hij maakte de poot wit.

Nu ging de booswicht voor de derde maal naar de deur, hij klopte aan en zei: ‘Doe open kinderen, jullie lief moedertje is thuisgekomen en heeft voor ieder van jullie iets meegebracht.’ De geitjes riepen: ‘Laat eerst een poot zien dan weten we of je ons lief moedertje bent.’ Hij legde een poot op het raamkozijn en hoe zag die poot er nu uit? Toen ze zagen dat die poot wit was, geloofden ze dat alles waar was wat de wolf had gezegd en ze deden de deur open. Maar het was de wolf die binnenkwam. Ze schrokken en wilden zich verstoppen. De een sprong onder de tafel, de tweede in bed, de derde in de kachel, de vierde in de keuken, de vijfde in de kast, de zesde onder de wasbak en de zevende in de kast van de staande klok. Maar de wolf vond ze allemaal en schrokte ze een voor een door zijn keel. Alleen de jongste in de klokkast vond hij niet. Toen de wolf genoeg had gegeten, maakte hij dat hij wegkwam, ging buiten op de groene weide onder een boom liggen en viel in slaap.

Niet lang daarna kwam de oude geit weer terug uit het bos. Ach, wat kreeg ze daar te zien! De huisdeur stond wagenwijd open, tafel, stoelen en banken waren omvergegooid, de wasbak lag in scherven, dekens en kussens waren uit het bed getrokken. Ze zocht naar haar kinderen maar kon ze nergens vinden. Om de beurt riep ze hun namen af, maar niemand antwoordde. Eindelijk, toen ze bij de jongste kwam, riep een zacht stemmetje: ‘Lieve moeder, ik zit in de kast van de staande klok.’ Ze haalde hem eruit en hij vertelde haar dat de wolf was gekomen en alle anderen had opgegeten. Jullie kunnen je wel voorstellen hoe ze om haar arme kinderen heeft moeten huilen.

Eindelijk ging ze in haar wanhoop naar buiten en het jongste

[p. 14]

geitje liep met haar mee. Toen ze bij de weide kwam lag de wolf daar nog steeds onder de boom te snurken dat de takken ervan trilden.

Ze bekeek hem aan alle kanten en zag dat er in zijn opgezette buik iets bewoog en spartelde. ‘Mijn God,’ dacht ze, ‘zouden mijn arme kinderen, die de wolf als zijn avondmaaltijd naar binnen heeft geschrokt, nog in leven zijn?’ Het jongste geitje moest snel naar huis lopen en schaar, naald en draad halen. Toen knipte ze de buik van het ondier open en nauwelijks had ze de schaar eringestoken of een van de geitjes stak zijn kop al naar buiten. En toen ze verder knipte sprongen ze er alle zes één voor één uit. Ze leefden allemaal nog en hadden niet het geringste schrammetje, want het ondier had ze van gulzigheid in hun geheel opgeslokt. Dat was een feest! Ze omhelsden en kusten hun lieve moeder en sprongen als een kleermaker op zijn bruiloft in 't rond. Maar de geitenmoeder zei: ‘Nu moeten jullie zwerfkeien gaan zoeken, daarmee zullen we nu de wolf nog ligt te slapen zijn buik vullen. Daarop sleepten de zeven geitjes in allerijl keien aan en stopten die in zijn buik, zoveel als ze er in konden krijgen. Toen naaide de geitemoeder hem zo vlug weer dicht dat hij niets merkte en zelfs niet eens bewoog.

Toen de wolf eindelijk was uitgeslapen, kwam hij overeind en omdat hij van die stenen in zijn buik een enorme dorst kreeg, wilde hij naar een bron om te drinken. En toen hij begon te lopen en zijn lichaam heen en weer bewoog, stootten de stenen in zijn buik tegen elkaar en rammelden. Toen riep hij:

‘Wat rommelt en stommelt
in mijn buik dooreen?
Het waren toch zes geitjes
ze lijken wel van steen.’

En toen hij bij de bron kwam en zich naar het water boog om te drinken duwden de zware stenen hem voorover en verdronk hij jammerlijk. Toen de zeven geitjes dat zagen kwamen ze dichterbij en riepen luidkeels: ‘De wolf is dood! De wolf is dood!’ En van vreugde maakten ze met hun moeder een rondedans om de bron.

Kleuterschool 1

Particuliere kleuterschool in een voorstad van München, die voornamelijk door kinderen uit de midden- en hogere klasse wordt bezocht. Ochtendschool. Vaders: ingenieurs, artsen, hogere ambtenaren; moeders: slechts voor een deel werkend. De kleuters zijn veelal enig kind.

De groep bestond uit zeventien kinderen, gemiddelde leeftijd vier tot vijf jaar. De lokalen in deze kleuterschool zijn klein, naast de hoofdleidster werken er nog twee jonge kleuterleidsters. Ieder kind krijgt bijzondere aandacht met veel lichamelijk contact.

De ruimte was door de kinderen zelf aangekleed (gedeeltelijk beschilderde muren, opgeprikte kindertekeningen). Toen ik binnenkwam was de groep zeer onrustig en het duurde lang voor ze allemaal een stoel hadden aangesleept en eindelijk zaten. Pas nadat de leidster een lied had gezongen, waarbij de kinderen meeklapten, kon ik met het verhaal beginnen.

In het begin waren ze nog wat onrustig, maar geleidelijk kalmeerden de kinderen en luisterden al gauw haast gebiologeerd, bijna zonder interrupties.

Toen ik besloot met: ‘En van vreugde maakten ze met hun moeder een rondedans om de bron,’ zei een van de kinderen:

‘Op één been!’

‘Ja, en boven hielden ze elkaars handen vast.’

(In de nu volgende tekst en ook in de andere verslagen zijn opmerkingen van mij cursief gedrukt. Alle citaten zijn woordelijk van de bandopnamen overgenomen).

‘Was het een lieve geit?’

‘Ja, natuurlijk, anders had ze ze er toch niet uitgehaald.’

‘Ze hield van haar kinderen, die laat ze toch niet in de buik van de wolf zitten.’

‘Waarom heeft de wolf de geitjes allemaal tegelijk in hun geheel opgeslokt?’ ‘Ja, omdat sprookjes goed moeten aflopen. In het echt heeft hij hele scherpe tanden, dan had hij ze allemaal doodgebeten.’

‘In het sprookje is het net als bij Pinokkio. De walvis heeft Pinokkio toch ook in zijn geheel opgeslokt.’

‘Denk je dat de geitjes bang zijn geweest in die buik?’

‘Ja, zeker. Ze dachten, daar kom ik nooit meer gezond uit.’

‘En het is toch ook donker in een buik, daar zullen ze wel bang zijn, want ze geloven toch dat er in het donker geesten zijn.’

‘In een buik is toch ook helemaal geen lucht, ze hadden moeten stikken.’

‘Maar het kleinste geitje, dat was zo slim om in de klokkast te springen. Die dacht, daar vindt de wolf me vast niet.’

‘De anderen waren dom, omdat ze de deur hebben opengedaan - maar de wolf was helemaal niet dom, omdat hij dat met zijn poot heeft gedaan.’

‘Ja, de geitjes waren dom, ze hadden toch door de spleet in de deur kunnen gluren. Ik mag ook altijd pas opendoen als ik zie dat het oma of opa is.’

‘De wolf was niet dom, hij was slim - maar hij heeft wel gelogen. Hij heeft de geitjes bedrogen.’

‘Het is goed dat ze hem in het water hebben gegooid.’

‘En die moeder was ook helemaal niet dom, omdat ze zijn buik heeft opengeknipt. En omdat ze nog eens goed heeft gekeken waar haar kinderen waren.’

‘En ze is ook helemaal niet bang geweest. Ze had toch ook bang voor de wolf kunnen zijn.’

‘Ja, maar als hij slaapt hoort hij toch niet dat die geit eraan komt.

‘Ja - maar als hij wakker wordt?’

‘Die geitemoeder is helemaal niet bang, ze heeft toch hoorns op haar kop.’ ‘Ja, ze heeft hoorns op haar kop en kan de wolf daar zo een gat mee in zijn buik stoten.’

‘Of in zijn keel - zoals Dracula.’

Nu bemerkten de kinderen dat er een cassetterecorder aanstond en ze wilden het hele verhaal nog een keer van de cassette horen. Met dat doel gingen ze op mijn schoot en dicht om me heen zitten. Toen ik echter zei: ‘Wie zou er nu een geitje willen zijn?’ sprongen alle kinderen weer overeind en wilden het sprookje naspelen. Het bleek dat niemand voor wolf wilde spelen, ze verdrongen zich als geitjes dicht tegen elkaar onder de tafel. Het ‘laatste ‘geitje’ trok nog een stoeltje achter zich aan, zette die in het laatst opengebleven plekje en bracht zich vervolgens door er snel onder te kruipen eveneens in veiligheid. Pas na lang over en weer gepraat lukte het een van de kinderen over te halen voor wolf te spelen.

Kleuterschool 2

Gemeentelijke kleuterschool in de omgeving van het station. Driekwart van de kinderen komt uit gastarbeidersgezinnen en de overigen zijn afkomstig uit een villawijk. Onze groep bestond uit vijftien kinderen; drie Duitse, twee Hongaarse (ouders zijn echter al sinds de Hongaarse opstand in Duitsland, kinderen zijn hier geboren), vijf Joegoslavische, vier Turkse en een jongetje uit Zuid-Afrika. De kinderen van de gastarbeiders kwamen uit de laagste milieus, de vader van de beide Hongaarse kinderen was ingenieur, de Duitse kinderen kwamen onbetwistbaar uit de hoogste kringen.

Gemiddelde leeftijd ook hier rond de vier à vijf jaar.

Ik trof de twee jonge kleuterleidsters midden in de voorbereidingen voor het vastenavondfeest, de kinderen zaten onder het plaksel van het knutselen van maskers, er heerste een vrolijke sfeer, maar niet luidruchtig of onrustig. Ze kwamen welwillend met hun stoeltjes aanzetten en verheugden zich

[p. 15]

zichtbaar op het vertellen, ze hoefden ook niet tot stilte gemaand te worden. Ook alle buitenlandse kinderen verstonden zo goed Duits dat ze het verhaal konden volgen. Toen de wolf voor de eerste maal ter sprake kwam, staken drie kinderen hun vinger op met de mededeling dat ze al eens een wolf hadden gezien. Ik beloofde daar aan het eind van het verhaal op terug te komen.

‘Dat is heel mooi, maar als de kinderen van de wolf weten dat de wolf dood is dan kan het toch weer gebeuren. Want al zijn ze dan net zo groot als de vader een volgende keer doen ze net zo, en dan vreet hij ze weer op.’

‘Denk je niet dat de geitjes de volgende keer beter zullen oppassen?’

‘Ja, ze hadden ook meteen uit het raam kunnen kijken om te zien wie het was. Ze hebben tenslotte maar één poot gezien.’ ‘Ja, de wolf was toch helemaal zwart, alleen die ene poot was wit en zijn gezicht was toch ook helemaal zwart.’

‘Jij zei toch dat je al eens een wolf hebt gezien, vertel eens, hoe zag die er uit?’

‘Maar dat was niet hier in München, we waren een keer in het bos en toen heb ik heel zachtjes geslopen en toen dook er opeens een wolf met acht kleine kindjes op. Ik ben natuurlijk meteen in een boom geklommen en heb me goed vastgehouden, en toen kwam er meteen daarna nog een stel, dat waren meteen tien kleintjes.’

‘Ach, en waarom ben je dan in die boom geklommen?’

‘Ja, mijn ouders hebben me geholpen, want alleen kan ik er niet bij, kom ik er niet in, alleen als er helemaal onderaan een tak zit waar ik meteen op kan stappen, dan kan ik het in mijn eentje - en ik wilde in die boom zitten, want dan lopen ze niet meteen weg, want ze mochten er niets van weten dat ik naar ze keek. En toen heb ik in die boom gehoord wat ze zeiden en ik heb alles verstaan’

‘Wat zeiden ze dan?’

‘De wolvenvader zei: “Blijf hier kinderen, waar willen jullie dan naartoe?” en toen zeiden de kinderen dat ze de stem van een geitje hoorden en daar hadden ze de hele week alsmaar naar gezocht, en opeens ontdekten ze mij in de boom en mijn ouders hebben ze toen niet ondekt.’

‘Dus jou hadden ze ontdekt?’

‘Ja, maar alleen de kleintjes. En ik heb me heel goed verstopt zodat de vader niets zag, maar die kleintjes zaten achter me aan, voor hen was ik helemaal niet bang, ze keken me zo lief aan, ze waren lichtbruin, helemaal niet zoals hun vader.’

‘Voor de vader zou ik bang geweest zijn.’

‘Ja, dat zei ik toch, voor hem was ik heel erg bang.’

‘Jullie daar hebben daarnet toch ook gezegd dat jullie een wolf hebben gezien?’ (Er reageren zes kinderen. Maar ze vertellen voornamelijk dat ze wolven op de televisie hebben gezien).

‘Bij Dracula komt een wolf voor. Maar Dracula is sterker dan de wolf.’

‘En wat denken jullie, waarom was de geit helemaal niet bang voor de wolf?’ ‘Ja, omdat ze al een ideetje had gekregen.’

‘Heel goed, ze had immers al een idee gekregen wat ze wilde doen om haar kinderen te redden.’

‘Ja, maar toch hebben ze heel veel geluk gehad dat hij ook niet de moeder heeft opgegeten.’

‘Hij kon de moeder toch helemaal niet opeten, want ze had een schaar en daarmee kon ze hem makkelijk zijn staart afknippen.’

‘En vertel eens, hebben jullie wel eens een geit gezien?’

‘Ja, ik heb een geit met achttien kinderen gezien.’

‘Waar heb je die gezien?’

‘Die kwam langs mijn raam toen ik op de boerderij was en toen heb ik ze allemaal tegelijk geteld en met de ouders erbij waren het er eenentwintig.’

‘Wat zouden jullie als jullie bij de geitjes geweest waren gedaan hebben om ze te helpen?’

‘Dan zou ik eerst de wolf doden, dan kan hij niet meer opeens de geiten opeten. Ik zou gewoon een mes halen en hem als hij tevoorschijn kwam gewoon doodsteken.’

‘En als hij probeert bovenop me te springen dan zou ik hem gewoon met mijn voet wegduwen.’

‘En ik zou meteen een kanon meebrengen en als hij komt dan schiet ik meteen een kanonskogel op hem af.’

‘Je kan toch ook een geweer halen - ja, een geweer is goed, dan kan je meteen richten en hij ziet je niet.’

‘Natuurlijk ziet hij me - anders zou ik doorzichtig moeten zijn.’

‘Ha, doorzichtig, dat zou het allerbeste zijn, dan kan hij me helemaal niet zien en mijn wapen ook niet.’

‘Maar je zou hem ook heel goed onder je kleren kunnen verstoppen en jezelf ook verstoppen en dan om de hoek schieten.’ ‘Ja, maar met een geweer gaat het niet, waar moet ik dan zo gauw een geweer vandaan halen, dat duurt wel iets te lang.’ ‘Het zou veel beter zijn om een groot geitehuis te bouwen, heel groot en stevig, dan kan de wolf er jarenlang omheen lopen en nooit bij de geiten komen.’ ‘Ik had nog een beter idee gehad. Een heel groot huis en een man die op alle geiten past, dan kan de wolf ze niet opeten.’

‘Ik denk dat als de wolf komt dat ik dat dan van te voren aan mijn mammie had gezegd.’

‘Ik zou een kannonnenhuis bouwen en als de wolf komt gaat het kanon vanzelf af. Ik zou een kanon voor een opening in de ruit zetten, ik zou er een klein gat in maken en steeds als de wolf komt gaat hij vanzelf af en dan kan hij de geitjes niet opeten.’

‘Of ik klim snel op het dak en dan ben ik met een goede vriend en die geeft me snel een kanon en dan klauter ik boven op het dak en dan verstop ik me op het dak en ga naar de andere kant waar de wolf niet kijkt en waar het dicht is en hij kan er daar niet door en steeds als de wolf komt zeg ik tegen mijn vriend: “Ga alsjeblieft gauw weg daar!” En dan smijt ik een bom van het dak naar beneden bovenop de voet van de wolf!’

‘Ja, op zijn voet, dat zou goed zijn, dan kan hij ook niet meer weglopen.’

‘Dus als de geitjes jullie gehad hadden dan was er niets met ze gebeurd.’ ‘Ik heb nog een goed idee. Ik zou in een vliegtuig gaan en dan zou ik steeds van boven kunnen zien of de wolf eraan komt en van boven zou ik hem kunnen doodmaken en dan zou ik hem in een oven stoppen en braden en hem opeten.’

‘Maar een wolf kan je toch niet opeten.’

‘Ik denk dat hij heel bah smaakt.’

‘Ik zou een stekelvliegtuig hebben.’

‘Een stekelvliegtuig, wat is dat nou weer?’

‘Nou, een vliegtuig dat van onderen een hele scherpe stekel heeft waarmee hij recht op de wolf af kan vliegen en hem zo kan opprikken en als hij dan dood is kan je hem het vliegtuig intrekken. En dan heb ik een grote zak en daar stop ik hem in.’

‘Ik zou de wolf helemaal niet doodmaken. Ik zou zijn oren dichtplakken zodat hij niets meer kan horen, met een heleboel Uhu en dan kan hij niet horen dat er iemand naar hem zoekt.’

‘Dan moet je hem ook iets voor zijn ogen plakken.’

‘Of voor zijn neus - dat zou toch ook heel goed zijn, dan kan hij niets meer ruiken en weet hij niet waar ik ben.’

‘En voor zijn mond, dan praat hij niet meer en vooral kan hij dan niets meer opslokken.’

Kleuterschool 3

Particuliere kleuterschool in de binnenstad, de kinderen stammen voornamelijk uit de lagere klassen. Er zijn een paar moeilijke kinderen bij, eentje stotterde, een ander had helemaal grote moeilijkheden met praten, eentje was zeer agressief. Een paar kinderen, ook de agressieve jongen, zijn er de hele dag. Er is een psycholoog aan de school verbonden. De drie pedagogisch geschoolde leidsters treden zeer liefdevol op, voorzover een vervanging voor het gezin kan worden geboden, wordt die

[p. 16]

hier ook gegeven. Vijftien kinderen, gemiddelde leeftijd vier tot vijf jaar. Een kleine ruimte met kindertekeningen aan de muren, op de vloer ligt overal speelgoed verspreid. De kinderen waren toen ik binnenkwam aan het kleien.

Het vertellen was hier het lastigst, ik werd voortdurend door opmerkingen onderbroken. De agressieve jongen, die al bijna de lagere school-leeftijd had, probeerde me steeds een zin voor te zijn en verbeterde daarbij onafgebroken mijn verhaal aan de hand van een cassette die hij thuis had en waarop het sprookje natuurlijk veel meer werd opgesmukt. De kleuterleidster vertelde me naderhand dat het altijd zo ging, dat hij er niet tegen kon niet in het middelpunt te staan.

De kinderen luisterden zeer ongeconcentreerd en de nabespreking duurde daardoor ook niet erg lang.

Ook het bij elkaar brengen voor het vertellen ging al heel moeilijk en de kinderen brachten slechts uiterst aarzelend hun stoelen dichterbij.

Tijdens de snurkscène begonnen de kinderen spontaan te snurken.

Op het punt dat het zevende geitje in de klokkast wordt aangetroffen, noemden de kinderen alle methoden die de wolf had kunnen gebruiken om ook het kleinste geitje nog te vinden; maar dan stelden ze eensgezind vast dat de wolf ten eerste te groot was om in de klokkast te komen en ten tweede te dom om het deurtje open te doen. Het sprookje werd bij deze passage dus langdurig onderbroken. Het speet de kinderen ook buitengewoon dat de klokkast niet groot genoeg was om alle geitjes te herbergen.

Van henzelf kwamen - dat was de eerste en enige keer - geen vragen en daarom vroeg ik:

‘Wie van jullie kende het sprookje al?’

(Ongeveer de helft van de kinderen beaamde dat).

‘Het is een mooi sprookje, maar toch bevalt me iets niet, de geitjes waren niet voorzichtig geweest.’

‘Dat vind ik ook. Ze hadden kunnen zeggen, laat ons ook je andere poten zien.’ ‘Of ze hadden toch ook uit het raam kunnen klauteren.’

‘Of ze hadden toch kunnen zeggen: laat je gezicht zien - dat was dan helemaal zwart geweest.’

‘De wolf heeft toch een heel ander gezicht als die geit, hij heeft toch een heel lange bek.’

‘Bijvoorbeeld 's nachts en er wordt gebeld, dan kan de wolf daar toch buiten staan...’

‘En 's nachts weet je helemaal niet wie er buiten staat als er geklopt wordt.’ ‘Dan moet je eerst vragen of uit het raam kijken.’

‘Of door de deur, daar zit toch zo'n kleine spleet, daar kan je doorkijken en dan zie je de wolf meteen.’

‘Je kan ook de politie halen.’

‘Maar de wolf had toch kunnen zeggen: hier is de postbode.’

‘Had jij dan meteen opengedaan?’

‘Nee, zonder te kijken doe ik niet open.’

‘Als de geitenmoeder thuis was geweest, hadden de kinderen niet bang hoeven zijn, want zij heeft zo'n lange voet.’

‘Wat kan ze dan met die lange voet doen?’

‘Nou, hem op zijn bek slaan natuurlijk.’

‘Hoorns heeft ze ook op haar kop. Daar had ze de wolf toch op kunnen vastprikken.’

‘Maar wij zijn niet bang voor de wolf. Die wolf is toch niet in de kleuterschool.’ ‘Die wolf bestaat alleen in sprookjes, in het sprookjesboek.’

‘Maar er bestaat er ook een in het echt, in het bos.’

‘En heel hoog in de bergen, heel, heel diep in het bos, daar is de wolf.’

Nu vond de kleuterleidster het verstandiger de nabespreking te beëindigen, omdat een aantal kinderen angstig en anderen te onrustig werden.

Wel waren de kinderen bereid het sprookje als rollenspel te spelen. Heel handig gaf de kleuterleidster een paar kinderen een ‘witte poot’ door papier om een van hun handen te wikkelen en de kinderen werden wat minder gespannen en vrijer toen de wolven meer voor de lol achter de verschrikte, vluchtende geitjes aangingen. Hierbij sprong de agressieve jongen zo stormachtig op de geitjes af dat een klein meisje ongelukkig op haar achterhoofd viel en begon te huilen. Dit maakte een voortijdig einde aan het spel.

Kleuterschool 4

Gemeentelijke kleuterschool buiten München in een wijk met veel eenvoudige nieuwbouwwoningen, maar ook flats en oudere eensgezinswoningen. Een groot complex, crèche, dagverblijf en kleuterschool in één. Hier werd een groep van achttien kinderen samengesteld die alleen uit vier-en vijfjarigen bestond. De kinderen kwamen bijna zonder uitzondering uit de middenklasse, de vaders waren ambtenaren, ingenieurs enz.

De kinderen kwamen ietwat schuchter over en tijdens het vertellen was het haast volmaakt stil.

Onder het verhaal werd een van de meisjes blijkbaar bang. Ze stopte een duim in haar mond, bedekte met de andere hand haar neus en legde met de eerste hand nog een hoek van haar schort over haar gezicht. Toen wij bij de passage kwamen waarin de geitjes de deur opendoen, mompelde ze meerdere malen: ‘Waarom hebben de geitjes opengedaan? Waarom hebben de geitjes opengedaan?’ Omdat de leidsters hier niet zoals normaal gebruikelijk tussen, maar achter de kinderen zaten, merkte niemand iets van de toestand van het meisje, dus nam ik bij de nabespreking onmiddellijk haar vraag op.

‘Ja, waarom hebben de geitjes de deur dan opengedaan?’

‘Ze hebben niet goed genoeg opgelet, ze hadden toch kunnen kijken of het de wolf was.’

‘Door het sleutelgat!’

‘En als hij geklopt had, had ik helemaal niet opengedaan, ik had me meteen verstopt.’

‘Als hij was gekomen had ik de deur afgesloten.’

‘En ik had me verstopt.’

‘Ik heb thuis ook een staande klok, daar verstop ik me altijd in en daar zou de wolf me nooit hebben gevonden. En ik zou ook de deur van binnen heel stevig hebben vastgehouden.’ ‘Ik zou me heel goed in de badkuip verstoppen en dan zou ik een gat maken en als ik dan een gat heb schiet ik daar een pijl doorheen.’

‘De molenaar was bang toen de wolf zei: Ik eet je op, maar ik zou niet bang geweest zijn, ik zou mijn zwaard pakken en hem doodsnijden.’

‘Ik zou ook niet bang geweest zijn. Ik had hem toch kunnen bijten. Ik had hem doodgebeten.’

‘Ik heb een keer een wolf gehad, die was heel klein, toen heb ik hem in een kooi gestopt en die heel goed dichtgemaakt. Ik heb de vogel eruit gelaten en hem heel stevig dichtgebonden, zodat de wolf er nooit meer uitkan.’

‘Ik had de wolf nooit opgesloten, ik had hem met een geweer doodgemaakt. En dan had ik hem gegrilld en opgegeten.’

‘Waarom nu juist gegrilld?’

‘Ja, omdat je hem dan ook aan een spies kan prikken.’

‘Hebben jullie dan wel eens een wolf gezien?’

‘Ja, ik ben eens op een boerderij geweest en daar waren een heleboel wolven in een stal. En daar heb ik naar binnen geloerd en ze allemaal om de beurt met een pijl doodgeschoten.’

‘Ik was een keer in het bos en toen wilde een wolf me opeten, maar ik ben heel snel in een boom geklommen en toen wilde hij ook omhoog komen, maar toen ben ik heel snel boven op de boom gegaan en heb ik een pijl naar beneden geschoten, recht in zijn bek, hij wilde toch naar boven komen, maar toen kon hij niet meer en is hij naar beneden gevallen en heb ik hem gegrild - met mijn mammie. Dat was heel lekker.’

‘Ik heb ook een wolf doodgemaakt. Ik heb hem met een bijl in

[p. 17]

stukjes gehakt.’ ‘Ik heb hem met mijn zwaard doodgeschoten.’ ‘Ha - met een zwaard kan je toch geen pang-pang doen.’

‘Ik bedoel toch ook alleen dat ik hem met het zwaard naar beneden heb geduwd. Ik zat toch heel hoog boven in de boom.’

‘Ik zat ook helemaal boven.’

‘Ik ook.’

‘Ik ook. Helemaal bovenin.’

‘En hebben jullie de wolf toen naar huis gebracht?’

‘Ja, maar hij was zo zwaar. Maar ik had een rugzak bij me.’

En ik ben met heel veel geitjes - heel heel veel en ook met de geitenmoeder in een holle boom gegaan en daar hebben we ons verstopt. En toen de wolf langs de boom omhoog wilde krabbelen - nee, er waren een heleboel wolven en die zijn van alle kanten omhoog gekrabbeld en ik had heel veel pijlen bij me en toen heb ik ze allemaal neergeschoten.

‘Hoeveel pijlen had je dan bij je?’

‘Driehonderdduizend! En ik had ook veel grote zakken bij me en daar hebben we de wolven ingestopt en naar huis gesleept. En alle geitjes hebben me geholpen.’

‘Hoe ben je dan met alle geitjes in die hoge boom gekomen?’

‘Nou, met de lift natuurlijk. We zaten heel, heel hoog in de top.’

‘Nou, dan waren de geitjes bij jullie uitstekend beschermd geweest, jullie hadden allemaal geweten hoe je zo n boze wolf moet aanpakken. En ze hadden helemaal niet bang meer hoeven zijn.’

(De kinderen allemaal door elkaar:) ‘Nee, nee, omdat wij ook helemaal niet bang zijn.’

In aansluiting op de nabespreking vormden we een kring en speelden ‘Er is een wolf in de bron gevallen, ik heb hem horen plonsen, als hij er niet ingevallen was, was hij niet verdronken’. Aan dit spel deed ook het angstige meisje enthousiast mee en was weer volkomen gekalmeerd. Voor een rollenspel was in dit geval geen tijd meer.

Kleuterschool 5

Gemeentelijke kleuterschool buiten München, die voornamelijk door kinderen uit middenklasgezinnen wordt bezocht. Vaders: ambtenaren, employé's; moeders: geen van allen werkend, de kinderen waren alleen 's ochtends op school. Gemiddelde leeftijd vier tot vijf jaar. Hier was het echt gezellig, een mooie, grote, lichte kamer, en de kinderen pakten toen ik binnenkwamen juist hun meegebrachte broodpakketjes uit. De kinderen verheugden zich op het verhaal. De groep bestond uit zeventien kinderen.

Onder het vertellen werd er vaak geïnterrumpeerd, maar niemand deed dat storend, het waren alleen bijzondere drukke kinderen.

‘Maar er zijn toch meer wolven...’

‘Je bedoelt dat er weer een andere wolf kan komen. Ja, maar denk je niet dat de geitjes nu beter zullen oppassen?’

‘Ja-ja!’

‘Ze moeten tegen hun moeder zeggen dat ze de sleutel mee moet nemen.’

‘Dan zaten ze opgesloten en kan alleen de moeder binnenkomen.’

‘Want omdat de moeder ze niet heeft opgesloten is de wolf naar boven gekomen en heeft de deur opengedaan.’

‘Ach joh - de wolf kan toch ook het raam kapot maken.’

‘Maar hij kan niet vliegen.’

‘Nee, dat kan hij niet.’

‘Maar de geitenmoeder kan het raam toch ook heel stevig dichtdoen, dan komt hij er toch ook niet in.’

‘Maar de wolf kan de ruit toch inslaan.’

‘Maar hij kan de rolluiken stukslaan en dan kan hij er toch nog door.’

‘Hij is heel sterk. Hebben jullie wel eens een wolf gezien?’

(De kinderen roepen ja en nee door elkaar).

‘Ik heb eens een wolf gezien, hij was vrijgelaten en weggerend, maar hij heeft mij helemaal niet gezien.’

(Nu beginnen verscheidene kinderen over dieren die ze in het bos hebben gezien te vertellen).

‘Maar hoe zat het nu met de wolf - denk je dat hij door het raam zou zijn gekomen?’

‘Misschien. Maar hij kan toch ook de deur kapotslaan.’

‘Maar ze hadden misschien ook de luiken kunnen dichtdoen.’

‘Als de geitjes uit het raam hadden gekeken dan had de wolf ook zijn gezicht wit kunnen maken.’

‘Ja, dat had hij kunnen doen, maarzo slim was hij niet.’

‘Dan had hij zich ook helemaal wit kunnen maken.’

‘Als jullie bij de geitjes waren geweest, wat hadden jullie dan gedaan?’

‘Ik zou de geitjes met het verstoppen helpen...’

‘Ach jij, als ik bij de geitjes was geweest zou ik op ze gepast hebben...’ ‘Ik zou uit het raam kijken en oppassen en als de wolf kwam zou ik een kanon nemen en op de wolf schieten.’

‘Ik zou een zweep kopen en de wolf met die zweep slaan.’

‘En ik zou een bed voor het raam, of beter nog, voor de deur schuiven.’

‘Maar hij kan het bed kapotslaan.’

‘Denk je dat hij zo sterk is?’

‘Ja, zo sterk is hij. En dan moet hij nog alle kussens en dekens opeten.’

‘Ja, dat zou niet zo makkelijk zijn. Als jij erbij was geweest dan was de wolf er zeker niet ingekomen. ’

‘Ik had iets veel beters gedaan als de geitjes.’

‘Ja, hoe had jij dan gedaan?’

‘Ik had bij de deur gestaan en had in de gang gekeken en als ik de wolf zag dan bel ik de politie.’

‘Ja, maar als de politie komt, dan kan de wolf ook de politie opeten.’

‘Maar de politie kan de wolf doodschieten.’

‘Ik had een masker opgezet en dan had de wolf helemaal niet gezien wie ik ben.’ ‘Ik had een smurfenmasker opgezet.’

‘En ik had een muts over mijn gezicht getrokken en alles zwart en me helemaal zwart aangekleed en ik was voor een zwarte muur gaan staan, nou - dan ziet de wolf me helemaal niet.’

‘En ik had een duivelsmasker opgezet.’

‘En ik een Pinokkio-masker.’

‘En ik had een tovenaarsmasker opgezet.’

‘En ik had een heksenmasker opgezet.’

‘En ik had een politiemasker opgezet.’

‘Maar dan was de wolf goed bang voor jullie geweest!’

‘En dan had ik geschoten pang-pang-pang...’

(Daarop begonnen de kinderen door elkaar te schreeuwen, met hun handen denkbeeldige pistolen en geweren na te doen en daarmee te schieten).

‘Nou goed, de wolf is dood. Nu hebben we de wolf doodgemaakt. Maar let goed op, nu is de wolf dood en wij zijn allemaal heel blij dat hij helemaal dood is, nu is hij helemaal dood en kan hij ons helemaal geen kwaad meer doen. Zullen we nu het spelletje “Er is een wolf in de bron gevallen, ik heb hem horen plonsen” doen?’

Na driemaal dit spelletje te hebben gedaan speelden de kinderen het hele verhaal driemaal achtereen als rollenspel. Heel duidelijk was de rol van de wolf hier net zo aantrekkelijk als die van de geitjes en iedere keer hadden we zeker zes wolven. Zonder twijfel was ook hier zoals steeds de rol van het kleinste geitje het meest geliefd en de kinderen vochten erom.

Vertaling: Pieter Cramer

Uit: Und wenn sie nicht gestorben sind herausgegeben von Helmut Brackert.

© Suhrkamp Verlag, Frankfurt am Main, 1975