Bzzlletin. Jaargang 10

[p. 81]

Rob Molin
Een dag in februari

De duisternis was langzaam weggetrokken. Frans Lissenberg kon zich niet voorstellen dat hij de voorbije nacht naar de vertolking van Chopin had geluisterd. Hij telde de bloemmotieven op het behang binnen zijn gezichtsveld, terwijl zijn buurman het gekraak van grint voortbracht tijdens zijn gang naar het duivenhok. Uit alle richtingen vlogen de vogels naar de til. Lissenberg zag dat de sneeuw verdwenen was, afgezien van enkele fragmenten op de daken. Hij voelde een vreemde onrust nu de tijdstippen die de lesuren markeren zich niet aandienden, hij niet de rubbergeur rook in de fietsenkelder waar de schooldag begon met het parkeren van zijn rijwiel. Achter zijn voorhoofd ontstond een stekende pijn. Hij opende de deur om zich op het plat te begeven maar de ijzige koude deed hem terugdeinzen. De zomer, dacht hij, als dat groene waas over de bomen verschijnt, zal hij niet ver meer verwijderd zijn. Hij zag de Adriatische kust, de handel die in de stadjes gedreven werd, de haven waar kinderen hengelden op kreeften en ze doodsloegen met een steen, Dorine die over de rotsen aan zee in de richting van het water liep. Voorzichtig zette ze haar eerste passen in de kalme branding, daarna liet zij zich voorover vallen en zwom van de kust vandaan.

De lucht was blauw op die februaridag. Terwijl hij wegreed ontsnapte er witte damp uit zijn mond alsof hij een sigaret rookte. Bij de kruidenier liet hij het voorwiel van de fiets in één van de daarvoor bestemde tegels zakken. Als er nu maar niemand tegenaan stoot, dacht hij. Peinzend bekeek hij de foto's op de voorpagina van de krant die hij gewoontegetrouw 's zaterdags in deze winkel kocht. Tevergeefs zocht hij naar een verslag van het concert. De vingers van de pianist zag hij over de toetsen glijden terwijl diens bovenlichaam in vervoering bewoog. Het publiek applaudiseerde zacht alsof het de indruk die de muziek achterliet, niet wilde uitwissen. Hij probeerde de melodie van de Etude opus 10 te laten weerklinken maar slaagde daar niet in. Gelukkig was het voorwiel van de fiets niet verbogen. Hij meende het voorjaar te proeven toen hij zijn longen volzoog. Hij dacht aan de droom van de afgelopen nacht: arbeiders braken de straat op, ze veranderde in een akker met witte lelies, daaraan trok een menigte voorbij waar hij zich bij aansloot, achter hem verdween alles in het niets. Tenslotte belandde hij op een berg waar het altijd dag bleef. Afschuwelijk wanneer het nooit meer donker zou worden. De kerk passerend kwam hij tot een andere uitleg van de droom. Daartegenover was de parochiebibliotheek waarboven een psychiater woonde en werkte. De gordijnen voor de ramen van de verdiepingen waren overdag gesloten alsof de zenuwarts niets anders deed als slapen. Hij was, zo zei men op school, een oude man die zijn beste jaren in Amerika had doorgebracht. Wat was er veel veranderd in deze buurt. De feestzaal van de parochie werd al jaren niet meer gebruikt, het huis van de paardenslager op de hoek van de schoolstraat was afgebroken, er woonden gastarbeiders die aan tafel bier dronken. Het gebouw waar hij als kind schoolging, was nog in gebruik, in de gangen hielden zich oudere jongens op. Hij herinnerde zich vrouwen die hij waarnam tijdens de les, ze openden hun ramen en schudden broodkruimels uit kleden. In de zomer lieten ze de warmte binnenstromen terwijl de klas afgesloten bleef van de wereld waar alles plaatsvond als in een aquarium.

De levensmiddelen deponeerde hij op de daarvoor bestemde plaatsen. Hij was inmiddels gewend geraakt aan het voeren van een huishouden sinds de dood van Dorine. Voordat hij koffie schonk bedekte hij de bodem van de beker rijkelijk met suiker. Uit louter plichtsbesef nam hij plaats achter de proefwerken op zijn schrijftafel. Hij bladerde vluchtig door de papieren. In het algemeen had men veel meer opgeschreven dan gevraagd werd maar ook waren er uiterst korte antwoorden. Een belangrijk deel van het duivenbestand van zijn buurman zat in een dakgoot. Lissenberg telde. Telkens moest hij opnieuw beginnen omdat er wegvlogen en weer bijkwamen. Boven de dakenmassa's stak de kerktoren uit. Hij vroeg zich af of het kolossale kruisbeeld met de lijdende Jezus er nog was, de nonnen onderwijs gaven aan meisjes die elke ochtend in het rechterschip de mis bijwoonden en of er biecht gehoord werd in de naar vermolmd hout geurende hokken tegen de muren. Hij zag Dorine in een van de voorste banken, ze leek versteend in haar knielende houding. Na de mis trad zij in een andere wereld, zij lachte naar hem. Hij voelde de warmte van de zon, met een roodschrijvende pen tastte hij de papieren af. Als hij zijn hoofd oprichtte traanden zijn ogen lichtelijk door het felle licht. Hij sloot het gordijn. Weer zag hij het geweldige gebeuren: de golven maakten zich voorgoed van Dorine los na het zwemmen. Dan werd ze opnieuw geboren uit water, hetzelfde water dat haar roerloos in een afgelegen haven deed aanspoelen. Hi bedwong het verlangen haar foto's te bekijken. Dorine in d bergen, in de duinen, aan de zee. Ik moet ze eigenlijk verbranden, dacht hij, alleen al de aanwezigheid ervan maakt me bedroefd. Hij wreef krachtig over zijn ogen. Hij had weinig lust het nazien van de proefwerken voort te zetten.

In de stad was de stilte van zaterdagochtend. Dichtbij het pand waar de prostitutie welig tierde in het verborgene, bleef hij staan en keek aandachtig in de etalage van een viswinkel. Hij kon zich niet voorstellen dat de uitgestalde zeedieren ooit gezwommen hadden, hun ogen waren mat en gebroken. Waarschijnlijk was hij de eerste klant toen hij haringen kocht voor bij het middagbrood. Uit het bordeel trad een vrouw, hij volgde haar vanachter het winkelraam. Ze droeg een lange bontjas waaronder hij een blanke naaktheid vermoedde. Hij slenterde naar de deur waardoor de vrouw naar buiten was gegaan. Het schaarse licht in de voorkamer belemmerde hem daar iets waar te nemen. De lucht was enigszins betrokken geraakt. Hij dacht aan de vissersboot waarop hij met Dorine op de Adriatische Zee voer, de huizen aan de haven werden steeds kleiner totdat ze aan alle kanten door water omringd werden. De vissers gooiden hun netten uit. Terwijl in de buik van het schip een geweldige tederheid over hen kwam haalde men bij het flauwe schijnsel van een langwerpige lamp de vangst aan boord. Ze gleden weg in een diepe slaap en werden wakker door de stampende motor die het schip naar de haven dreef waar ze wachtten op zonsopgang. Heel vroeg al bruiste het stadje van leven, men boette netten en verrichte reparaties aan boten. Op zo'n dag waaraan een korte nacht voorafging, was Dorine in zee gegaan. Plotseling verloor hij haar uit het oog en toen zij na uren niet verschenen was wist hij dat de golven haar niet meer zouden teruggeven, dat iedere poging haar te redden vruchteloos was. Bij de ingang van de schouwburg hing het affiche met de naam van de pianist die

[p. 82]

hij de afgelopen nacht had zien spelen. Lissenberg verkeerde in een andere wereld als hij pianomuziek hoorde, een wereld van triestheid. Er vertoonden zich steeds meer mensen op straat, het middaguur was niet meer zo ver verwijderd. In de concertruimte had hij een meisje uit zijn klas gezien dat, dichterbij dan elders, aan ontluistering werd blootgesteld. Het viel hem op dat haar lippen dik en haar gebit krachtig waren. Ze klapte voorzichtig in haar handen alsof ze bang was deze te breken. De man naast haar, waarschijnlijk haar vader, fluisterde haar iets in het oor waarbij ze haar hoofd zo ver in zijn richting bracht dat zij bijna zijn mond beroerde. Voorbij middernacht geeuwde ze herhaaldelijk want omstreeks deze tijd placht zij te slapen. Lissenberg stelde vast dat zij nooit aan slapeloosheid leed, nooit die onmacht had gekend weg te zinken in de onbewustheid, nooit de geluiden van ae aanbrekende dag had gehoord waarna een kalkachtige witheid op het netvlies viel. Toen het applaus werd ingezet keek zij glimlachend naar hem alsof ze de hulde aan de pianist wilde verdelen. Op weg naar huis belemmerde een lichte sneeuwval hem het uitzicht en stierven de tonen die hij nog steeds meende te horen, langzaam weg. Nu was de lucht blauw dankzij de neerslag die eruit gedwarreld was. Het hongerige gevoel deed hem denken aan de haring in zijn jaszak. Hij tastte ernaar en voelde dat de verpakking doorweekt was.

Toen hij de haring op een bord legde verdween zijn trek. Langzaam sneed hij de vis in moten. Hij walgde zodanig dat hij zich naar het plat begaf. Hij opende er de vuilnisemmer en schoof de haring erin. Achter de duiventil bracht zijn buurman lokkende geluiden voort. Lissenberg keek naar de lucht.

‘Er hangt wasgoed buiten’, zei de man. ‘Schrikt dat af?’ vroeg Lissenberg.

‘Ja,’ antwoordde hij. ‘Het is altijd hetzelfde gedonder.’ Vernietigend wees hij naar de tuinen waar kledingstukken te drogen hingen. Hij klakte met zijn tong. ‘Het is prachtig als ze in een achtvorm vliegen,’ zei Lissenberg. Zijn buurman knikte en zei: ‘Was het maar zomer, dan kunnen ze eindelijk naar het zuiden.’ De blauwheid van de lucht was veranderd in blauwgrijs, de zon was waterig, de kou verhinderde Lissenberg hier langer te vertoeven. De aangename warmte in zijn kamer, zijn geordende schrijftafel, zijn boeken waarvan er enkele scheef tegen elkaar aan stonden, dit alles maakte hem even gelukkig. Hij overzag de jaren dat hij doceerde, tientallen malen had hij kenmerken van literatuurstromingen gedicteerd, steeds bracht hij variatie in de formulering die in de loop van de tijd was ontdaan van niet ter zake doende woorden. Over dichters vertelde hij ieder jaar vuriger, meer om zijn verveling te camoufleren dan uit geestdrift.

Buiten de stad fietste hij over een weg waar de vorst nog in zat. Hij moest uitkijken dat hij niet struikelde over de oneffenheden. In de verte doemde de heuvel op die hij tijdens een geleidelijke stijging zou moeten beklimmen. 's Zomers krioelde het van de wandelaars in deze omgeving. Tegen een houten gebouw waartegen een bord met wandelroutes hing, plaatste hij de fiets. Vermoeid schoof hij naar een bank en keek omhoog. De zon scheen als op een aquarel. Het is vreemd om hier 's winters te zitten, dacht hij. De aanplant was jong in dit gebied. Het zou jaren duren voordat de natuur haar loop zou hebben genomen. Om niet te verkleumen liep hij in de richting van de mergelgroeve. De wanden ervan vertoonden diverse schakeringen in groen, in de diepten stonden draglines in de grootte van een lucifersdoosje. Hij wandelde over een pad waarlangs een houten afrastering was. Hij leek gedragen te worden door wolken en toch droomde hij niet. Hij verlangde naar de herleving van het bestaan op deze gronden. Hij zag Dorine zwemmen in een oude zee en eindelijk verhief zij zich uit het water. Lissenberg voelde zich zo vermoeid dat hij zich niet kon voorstellen dat hij kilometers gelopen had. Toen hij bij machte was zijn fiets te berijden scheen de zon niet meer. Zijn handen omklemden het ijskoude stuur. Ik moet eten, dacht hij. De wijzers van zijn horloge wezen kwart voor twee. De heuvels in de verte waren bedekt met sneeuw alsof de zon vergeten had ze te beschijnen. Hij schatte de oppervlakte van het gebied waarbij de zichtbare godshuizen hoorden. Hij begaf zich weleens in afgelegen kerken, de tijd stond er stil. Vreemd dat hij dan God vergat wiens aanwezigheid hij vermoedde wanneer hij in het landschap was. Steeds was het anders en toch even mooi: in de lente, de zomer, de herfst, de winter.

Hij fietste door de stad. Hij voelde zich nauwelijks meer vermoeid. In een restaurant dat vrijwel verlaten was, drukte hij zijn handen op de radiator, zijn bloed leek sneller te stromen. Overal stonden lege borden op tafel. Hij speurde rond en ontdekte een jonge vrouw, een lerares die hij kende. Ze moest lang geslapen hebben. Ze dronk koffie, haar ellebogen steunden op tafel. In de schoolpauze nam ze dezelfde houding aan. Ik ga haar zeggen dat het koud is, dacht hij, dat ik gewandeld heb, dat ik hier ben gekomen om te eten maar dat mijn honger verdwenen is. Hij schoof in haar richting. Nerveus bewoog zij een lepeltje tussen haar vingers. Hij ging tegenover haar zitten. Hij kende haar eigenlijk amper, in de lerarenkamer zei hij zelden iets tegen haar. Lissenberg was een schuchtere docent, geen prater, in de pauzes zweeg hij om energie op te doen voor de komende lesuren. Hij bestelde soep.

‘Geen honger?’ vroeg zij.

‘Nee,’ antwoordde hij en dat terwijl ik gefietst en gewandeld heb alsof mijn leven ervan afhing.’ Even glimlachte zij. Het viel hem op dat zij geheel alleen waren in het restaurant, afgezien van een ober die tafels afruimde en ze van schone kleden voorzag. Langzaam lepelde hij zijn soep.

‘Is het glad op straat?’ vroeg zij.

‘O nee, ik zou willen dat het weer ging sneeuwen.’ Sneeuw reinigt, dacht hij. Ze maakte een onrustige beweging met haar bovenlichaam waarbij de stof van de blouse zich even spande rond haar kleine borsten. Zijn onrust was verdwenen, hij zou wel de hele middag aan deze tafel willen doorbrengen. Hij wilde niet over school beginnen, de vrijheid buiten de klas diende volledig benut te worden. Hij miste een niet ophoudende sneeuwval, dikke vlokken die tegen het raam te pletter sloegen. Dan zou zij zich niet buiten wagen. Nu zou zij ieder moment kunnen zeggen dat zij werk moest doen of de trein moest halen. Ze draaide aan de ring aan haar linkerhand, ze had opvallend dunne vingers. Op een bepaalde wijze wekte zij medelijden bij hem op. Hij schoof het bord naar het midden van de tafel, een hongergevoel had zich van hem meester gemaakt na het tot zich nemen van de soep maar ook de broze gezelligheid had hiertoe bijgedragen. Hij keek naar buiten. Alsof zij zijn gedachten raadde zei zij: ‘Je vindt het zeker jammer dat het niet sneeuwt. Je moet er blij om zijn want leerlingen zijn bij zulk weer onhanteerbaar.’ Hij dacht aan Drs. Asser die onlangs tijdens zijn tocht naar de ingang van het schoolgebouw bekogeld was. Op een pilaar in de fietsenkelder was zijn naam in onuitwisbare letters aangebracht, de essen in runentekens. Bij tijd en wijle hoorde men zijn geschreeuw tot in alle uithoeken van de school. Hij herinnerde zich dat hij als kind dol was op de ochtenden dat onverwacht de wereld onder een witte deken lag. Met iedere voetstap die hij op straat zette, raakte hij in niet eerder aangeroerd gebied. Met Dorine liep hij uren door de sneeuw. Van sneeuw hield zij evenveel als van water. Hij overwoog de mogelijkheid in dit restaurant bier te drinken maar de gewoonte dit in een koffiehuis of thuis te doen wilde hij niet opgeven.

Toen hij met haar een schemerig koffiehuis betrad, na zijn fiets lopend met zich mee te hebben gevoerd, vroeg hij om pils dat aanstonds gebracht werd. Door zijn lege maag raakte hij al spoedig beneveld.

‘Ik weet niet eens je voornaam,’ zei hij.

‘Helen,’ zei zij. Leraren leven langs elkaar heen, dacht hij, de contacten in de pauzes zijn oppervlakkig en eigenlijk is het wel goed zo. Zij wist dat hij Frans heette.

‘Komen hier leerlingen?’ vroeg zij.

‘Soms,’ antwoordde hij, ‘maar dan alleen 's avonds laat als ze

[p. 83]

het oorverdovende lawaai in cafés willen ontvluchten.’ Naarmate hij meer bier dronk dreef hij verder een wereld binnen die hij beleefde in dromen.

‘Je moet niet zo veel drinken,’ zei zij.

‘Och,’ zei hij, ‘ik kan wel wat verdragen.’ Zacht klonk de stem van Elvis Presley.

‘In de vijftiger jaren dweepten ze met Elvis Presley,’ zei Helen.

‘Er was zelfs een meisje destijds naar Duitsland gegaan om een glimp van hem op te vangen bij de kazerne. Ik heb een jongen gekend die sprekend op hem leek maar op zo iemand werd ik echt niet verliefd.’

‘Je houdt niet van zulke mannen,’ constateerde hij droog. Hij vroeg zich af of zij vrijgezel was of dat zij gescheiden was. Hij stelde zich voor dat zij te hoge eisen stelde aan haar levenspartner en daarom ongehuwd was. Wiskundeleraressen waren zelden getrouwd. Hij voelde een onweerstaanbare drang zijn blaas te ledigen. Bij het opstaan werd hij even duizelig. In de toiletruimte keek hij in de spiegel. Onder zijn ogen waren zwarte randen alsof hij lange tijd aan slapeloosheid had geleden. Hij telde de glazen pils waarvan hij de inhoud grotendeels geloosd had. Helens vingers speelden met een leeg sherryglaasje.

‘Nog iets drinken?’ vroeg hij.

‘Ik moet eens gaan,’ zei zij.

‘Wil je een lift?’ vroeg hij. ‘Ik ben op de fiets, je kunt achterop.’

Helen lachte.

‘Het openbaar vervoer lijkt me comfortabeler,’ zei zij. Haar ogen glansden alsof zij iets teders had gezegd.

‘Eigenlijk ben ik niet in staat om te rijden,’ zei hij. Hij zou haar begeleiden. Waarom had deze ontmoeting plaatsgevonden? Waarom werd hij in haar kielzog meegevoerd en gedwongen de voorwerpen die haar omgaven te bekijken en te betasten? Men moet niet nadenken over de loop van de gebeurtenissen, men heeft er geen invloed op. Toen hij haar jas rond haar schouders bracht zag hij hoe klein zij was, zij leek wel een meisje. Hij verwonderde zich erover dat dit breekbare wezen zich staande wist te houden in de klas waar ze op het bord raadselachtige getallen, vreemde tekens en figuren schreef.

Voor het koffiehuis hield hij een taxi staande. Hij vergat dat hij naast een vreemde vrouw naar een onbekende stemming werd gebracht. Zonder te begrijpen wat zij zei gaf hij telkens antwoord. Ze passeerden een groep bomen waartussen twee kinderen bewogen die iets onbeholpens in hun gestalten uitdrukten vanwege de dikke laag kleren die ze droegen. Doelloos liepen ze tussen de bomen. De lage witte huizen waarin ze moesten wonen, waren omgeven door een winters namiddaglicht. Achter de puien vermoedde hij een open vuur waarbij de kinderen zich konden warmen. Als de schemering intrad zouden ze binnengaan, hun moeder kleedde hen uit en maakte het bad gereed. Een warm gevoel zou in hun borst naar boven kruipen omdat alles in huis hun toebehoorde en hen omgaf als een huid.

‘Wat zit je toch te staren, Frans?’ vroeg zij. Hij leek te ontwaken. Ze reden in een nieuwbouwwijk.

‘Daar woon ik,’ zei zij, terwijl zij naar een flatgebouw wees.

‘Hoeveelste verdieping?’ vroeg hij.

‘De zesde. Gelukkig heb ik aan alle zijden aardige buren.’ Zij gebood de chauffeur tot de ingang van het gebouw te rijden.

In de lift klommen zij naar de zesde verdieping. Zijn hersenen leken tegen zijn schedel te botsen toen het cijfer zes op het paneel boven de deur oplichtte. Even wankelde hij. Op de galerij durfde hij niet naar beneden te kijken omdat hij bang was te duizelen. Met een droog geluid bewoog haar huisdeur naar achteren. Een geur die aan het onaangename grensde, kwam hem tegemoet, een geur van dorheid die hij weleens gewaar werd in zijn werkkamer na een buitenlandse vakantie. Hij liet zich neer in een stoel waarvan de zitting slijtplekken vertoonde. Hij voelde zich onbeschrijfelijk moe.

‘Koffie?’ vroeg zij. Hij knikte alsof hij toestemming gaf voor iets belangrijks. Het viel hem op dat het vertrek karig gemeubileerd was, aan de muur hingen enige posters waarvan er één betrekking had op een stierengevecht dat lang geleden had plaatsgevonden. De geluiden uit de keuken waren zo dof dat hij even dacht alleen te zijn. Hij onderdrukte de neiging in zijn hand te knijpen zoals hij als kind deed wanneer hem iets ongeloofwaardigs overkwam.

‘Je kunt de koffie het beste zwart drinken,’ zei zij. ‘Je moet niet meer zo veel bier drinken.’

‘Toch graag wat melk en suiker,’ zei hij.

‘Drink nu maar,’ zei zij enigszins gebiedend. Plotseling kon hij zich voorstellen dat ze kon regeren, deze fragiele vrouw. Hij dacht aan de kracht die kon schuilen in een tenger lichaam, de overheersing die een samenleven op den duur onmogelijk maakte. Met tegenzin slurpte hij de pikzwarte koffie. Hij proefde Buisman die in grote hoeveelheden erin terechtgekomen was. De tijd op de pendule vergeleek hij met die op zijn horloge. Het was vier uur en de avond leek al te vallen. Hij observeerde haar terwijl zij zocht naar een sigaret. In een la vond zij tabak. Dadelijk begon zij een sigaret te rollen. Weer zag hij die vingers die hem mateloos plachten te boeien. Als Dorine naakt was aanschouwde hij steeds de prachtige vorm van haar lichaam die weerspiegeld werd in haar ranke vingers. Hij had een onweerstaanbare trek in bier maar hij wist dat Helen het hem zou weigeren. Zij reikte hem de tabak aan, het was lang geleden dat hij een sigaret gerold had. Hij verwonderde zich erover dat hij de handeling die hij sinds zijn jeugd niet meer verricht had, met gemak uitvoerde. Hij zoog zijn longen diep vol, bijna barstte hij uit in een hoestbui. Een grote wolk dreef naar het raam waarachter de schemering, vermengd met de duisternis van de middag, waarneembaar was. Hij nam zich niet de moeite de al ontstoken lichten te tellen, het was onbegonnen werk. In de rook ontdekte hij een grillige struktuur. Plotseling zei zij: ‘Je bent erg vermoeid.’ Hij probeerde te lachen. Hij wilde voor een onvermoeibare doorgaan, hij wilde vechten tegen de moeheid die hem teisterde. Hij drukte de sigaret uit, hij vermoedde dat de tabak oud was. Bij het roken ondervond hij weinig genoegen. Helen was inmiddels aan haar tweede sigaret bezig. Hij moest haar het roken verbieden. Zij was er immers ook tegen dat hij te veel bier dronk.

‘Ga toch liggen,’ zei zij op een toon die enige bezorgdheid verried. Hij keek om zich heen maar er was nergens gelegenheid om uit te rusten. Het was trouwens volstrekt dwaas in een vreemd huis zijn leden te strekken. Nu zij hem echter er toe uitgenodigd had kon hij de vermoeidheid nauwelijks meer het hoofd bieden. Toen hij op haar bed lag zei hij:

‘Mijn maag is zo leeg.’ Even later verscheen zij met een emmer en een kartonnen doos. Zij nam plaats op de rand van het bed en zette de doos tussen hen alsof zij zich voor hem wilde afschermen. Met een verbazingwekkende vaardigheid ontdeed zij de aardappels van hun schil.

‘Waar is de ring die je net nog droeg?’ vroeg hij.

‘Die heb ik afgedaan,’ antwoordde zij. Zij hield er dezelfde gewoonte als Dorine op na om sieraden aan de handen tijdens het klaarmaken van eten af te leggen. Een vrouw wordt bij zulke bezigheden een wezen zonder versiering, een sloof.

‘Hou je van asperges?’ vroeg zij.

‘Ik ben er niet echt afkerig van,’ antwoordde hij.

‘Er is geen andere groente.’

‘Dat geeft niet,’ zei hij. In de slaapkamer proefde hij een vrouwelijke sfeer. Hij zag een foto van een man met een verlegen trek om zijn mond.

‘Dat is Hans,’ zei zij. ‘We zijn gescheiden. Ik herinner me als de dag van gisteren dat ik uit school kwam in een half lege flat, er lag een brief op tafel waarin hij voorgoed afscheid nam. We hadden nooit ruzie, nooit onenigheid.’ Lissenberg schudde langzaam zijn hoofd. Hij was in staat een moord te plegen voor bier. Als hij er nu om zou vragen kon zij niet weigeren.

‘Ik heb zo'n dorst,’ zei hij.

‘in de koelkast,’ zei zij. In de keuken bemachtigde hij drie

[p. 84]

flessen bier. Zij zette de aardappels op het fornuis. Het ontroerde hem hoe ze bezig was met het zout. Uit een glazen pot haalde ze asperges die ze met grote zorgvuldigheid in een pan neervleide. Met het bier verdween hij naar de slaapkamer. Het was er volkomen donker. Hij keek uit het raam en nam een vijftal gebouwen waar, identiek aan dat waarin hij verbleef. Hier zou hij niet kunnen wonen. Hij zou er gek worden. Hij walgde van de huiselijkheid die in allerlei variaties in de hem omgeven appartementen ten toon werd gespreid, van de mannen die op geregelde tijden hun huis verlieten, van de vrouwen die dagelijks reinigden, de zinloze herhaling van handelingen. De zware last in zijn hoofd was niet onaangenaam nu duisternis hem omgaf en hij, liggend, niet de gebouwen zag. Hij rook gebraden vlees. Hoe lang was het niet geleden dat een vrouw eten voor hem bereidde? Hij kon Dorine terwijl zij kookte, niet in zijn herinnering roepen, hij herinnerde zich uitsluitend hoe zij samen aan zee de maaltijd gebruikten. In het donker liepen ze over de rotsen, soms kreeg zij zin om te zwemmen. Hij probeerde zich voor te stellen hoe zij zich uitkleedde in de duisternis maar hij zag de zon die als een witgele bol aan de hemel stond, de blauwheid van de Adriatische Zee en het hoofd van Dorine boven de golven dat ieder ogenblik overspoeld zou worden. Toch gebeurde het niet. Haar lichaam bleef onzichtbaar, haar hoofd ging met de golfslag op en neer. Hij tastte naar het bier maar beschikte over te weinig kracht het te grijpen. Nog steeds zwom Dorine, zij was dicht bij de rotsen en de zon straalde een enigszins getemperd licht uit. Zij opende haar mond en schreeuwde zonder geluid. Zij hief haar armen omhoog. Lissenberg liep de zee in, zijn benen kleefden vast in het water. Terwijl hij zijn handen uitstrekte die zij hopeloos probeerde te grijpen, zakte zij steeds dieper. Haar hoofd werd eindelijk onder de golven gebracht.

Hij zag Helen op de rand van het bed zitten.

‘Ik hoorde je roepen,’ zei zij.

‘Ik geloof dat ik heb gedroomd,’ zei hij. Ik droomde over de dood.’ Hij wankelde niet toen hij opstond. Helen had de tafel gedekt. Ik moet langzaam eten, dacht hij, niet alles opslokken. Het lamplicht kon hij moeilijk verdragen. Met zijn vork spleet hij de aardappels om de hitte eruit te verdrijven. Zijn maag was een geweldige holte.

‘Onregelmatigheid brengt me in de war,’ zei hij. Hij wist dat zij hem niet geloofde, dat ze vermoedde dat hij misschien ziek was. Even dacht hij aan het restaurant waar zij die middag alleen waren, aan de lege borden, hoe het zou zijn als hij haar nu uitkleedde. Hij zou enige ogenblikken het bewustzijn verliezen en verlost zijn. Daarna zou hij in de werkelijkheid terugkeren en zich een ontheemde voelen, spijt hebben zoals na de liefde in een bordeel.

Hij verstond niet wat ze zei. Hij wilde aan tafel zitten en in de duisternis staren waarin de wereld was gehuld. Het drong niet tot hem door dat de gebouwen monsterachtig waren. Er bestond voor hem alleen duisternis waarin een weldadige rust besloten lag. Het verbaasde hem dat Helen verdwenen was. Hij vond haar slapend op bed. Hoe lang heb ik aan tafel alleen gezeten, dacht hij. Hij overwoog haar wakker te maken maar aan haar ademhaling hoorde hij dat zij een wereld was binnengetreden die niet de zijne was. Onder het lamplicht schreef hij enige woorden.

In de kille avonden in de winterse duisternis losten de herinneringen aan de voorbije dag op. Hij liet zich vervoeren naar het centrum waar hij zijn fiets besteeg. Hij hoopte erop dat het moment dat de kerktoren in zicht kwam, lang werd uitgesteld. Maar hij wist dat het onmogelijk was. Hij hoorde al vaag de slagen die het uur meldden, een geluid dat hem zo vertrouwd was dat hij vergat te tellen.