Bzzlletin. Jaargang 10

[p. 9]

Jurek Becker
Alleen met de ander

Twee jaar geleden kwamen er een paar gedachten in me op aan de gevolgen waarvan ik tot op de dag van vandaag te lijden heb. Ik werd het slachtoffer van mijn handelwijze, waartoe niemand mij heeft gedwongen en die ik uit eigen vrije wil korrekt vond. Een buitenstaander zal mij natuurlijk aanraden om voortaan te handelen op een manier die mij gelukkig maakt. Hij heeft gelijk, maar tegelijkertijd is het onuitvoerbaar. Ik sta bloot aan sterke dwang, nog helemaal afgezien van het feit dat ik aan mijn gedrag gewend ben geraakt. Ik weet het, dat klinkt warrig.

Twee jaar geleden begon ik bij mezelf na te gaan waar de oorzaak lag van de lusteloosheid die mijn leven al een hele poos overschaduwde. Ik ontdekte wat iedereen in mijn geval zou hebben ontdekt: dat ik gedoemd was tot een gedrag dat mij werd voorgeschreven door honderden regels en nooit door mijn eigen wensen. Ik ben nogal angstig uitgevallen, ik zeg dat zonder enige trots. Als ik ooit al overweeg om tegen iets in opstand te komen dan is de weg naar eventuele daden nog even lang als wanneer ik iets dergelijks helemaal niet gedacht zou hebben. Ik heb dus nooit serieus overwogen om iets te weigeren dat van mij verwacht werd. Soms schaamde ik me wel dat ik dat nooit serieus overwoog, maar verder ben ik nooit gegaan. Ik doe dagelijks alsof ik met grote vreugde de hogere ambtenaar ben die ik ben. Veel liever was ik boer of geoloog, hetgeen allebei niet tot de mogelijkheden behoort. Ik doe alsof mijn gezin een lot uit de loterij is. In werkelijkheid ontmoet ik dagelijks vrouwen die ik veel aangenamer vind dan de mijne, en dagelijks zie ik mooie en intelligente kinderen waarvoor ik de mijne, die zo op mij lijken, graag zou inruilen. Het liefst zou ik vrijgezel zijn. Ik doe ten slotte net alsof de regering onder alle omstandigheden op me kan rekenen. In werkelijkheid ben ik iemand die volstrekt ongeïnteresseerd is in alles wat de regering besluit, als het mij tenminste niet al te zeer raakt. Als ik 's avonds eindelijk het licht uitdoe en bij mezelf denk dat ik me tot de volgende morgen niet anders hoef voor te doen dan ik ben, dan weet ik soms zelf niet hoe ik moet zijn.

Natuurlijk vloeit een dergelijke onwaardige wijze van handelen voort uit allerlei vormen van dwang, dat is de enige rechtvaardiging. Wat mij echter twee jaar geleden dwars begon te zitten was het inzicht dat die dwang niet groot is. Ik dacht bij mezelf: Als je erin zou slagen om de bedreiging waaraan je bloot staat zichtbaar te maken en te versterken, dan zouden veel dingen beter zijn dan ze zijn. Dan zou je je agressie kunnen richten op degene die het je zo moeilijk maakt, iemand anders zou voor je handelingen verantwoordelijk zijn, je zou vrijer kunnen ademhalen.

Dat ik voor mezelf een uitweg vond - want daar leek het toen immers op - heeft twee redenen. Aan de ene kant ben ik een gespleten persoonlijkheid, maar niet zodanig dat de medische wetenschap zich met mij zou moeten bezig houden; integendeel, het is juist een heel sterk punt, als ik zo onbescheiden mag zijn dat van mezelf te beweren: sinds mijn kinderjaren bezit ik het vermogen mij met uiterste intensiteit in de rol van anderen te verplaatsen. Ik ben daartoe in staat met zo'n overgave dat ik, terwijl ik de ander ben, zo goed als ophoud te bestaan en niet de minste twijfel meer koester over mijn verandering. Alleen nog heel ver weg, in mijn diepste gedachten blijf ik voor mezelf behouden zodat de weg terug niet wordt afgesneden.

De tweede reden was iets dat ik op een novemberavond beleefde. Ik maakte wat afwezig een wandeling in een park, het was aan het eind van een koele dag waarop geen druppel regen was gevallen, hoewel het er de hele dag naar had uitgezien dat het zou gaan regenen. Het zal vanwege het late uur en het weer geweest zijn dat er zich niemand anders in het park bevond, maar even later kwam ik toch een man tegen. Hij liep niet vlug, ik bekeek hem goed omdat ik me verwonderd afvroeg wat hij in het park te zoeken had; ik zou een beschrijving van hem kunnen geven. Toen we op gelijke hoogte waren en ik hem eigenlijk al was gepasseerd, bleef de man staan. In zijn hand had hij een revolver. Het was het eerste vuurwapen dat ik ooit heb gezien, film en televisie buiten beschouwing gelaten. We stonden enkele sekonden zwijgend tegenover elkaar, toen zei de man met een stem die allesbehalve grof klonk, dat hij mijn geld wilde, alles, en wel meteen. Ook al praatte hij zachtjes, hij was toch nerveus, en mijn grote angst was dat hij me misschien dood zou schieten zonder het te willen. Ik haalde de portemonnee uit mijn jaszak, vervelend genoeg had ik die avond driehonderd mark bij me. Hij griste het geld uit mijn vingers en verdween ermee in de struiken. Twee dagen later werd hij gepakt, ik herkende hem bij de confrontatie. De drieëntwintig mark die hij nog over had, kreeg ik terug. Maar het incident was om een andere reden van belang. Nadat ik, net beroofd, weer thuis was en verteld had wat me was overkomen, kwam er, ik weet niet hoe, een verbazingwekkende gedachte bij me op: ik stelde vast dat ik vond dat mij niet de minste blaam trof dat ik mijn geld aan de rover had overhandigd. Ik kookte weliswaar van woede omdat ik het kwijt was, ik vervloekte waarschijnlijk de dief, maar dat ik het zelf was geweest die de kerel mijn portemonnee had overhandigd, stoorde me totaal niet. Er was voldoende dwang op me uitgeoefend, ik had geen andere keuze gehad, het wapen in de hand van de rover onthief me van iedere verantwoordelijkheid. En het ging dus helemaal niet zo slecht met me, ook al was ik woedend. Die nacht begon ik na te denken over de betekenis die het incident voor mijn leven had.

De eerstvolgende dagen vroeg ik me af op welke manier ik aan een revolver zou kunnen komen. In ons land is het bezit van wapens, zelfs van het kleinste, aan strenge regels onderworpen, dat wil zeggen verboden. Alleen al het zoeken naar een wapen is strafbaar, ik moest met de grootst mogelijke voorzichtigheid te werk gaan. Als ik in die tijd nog een keer door een rover was overvallen dan had ik hem een aanbod gedaan waar hij vermoedelijk geen nee op had kunnen zeggen. Ik kende niemand van wie ik in deze zaken enig advies zou kunnen verwachten. Ik bezocht cafés, die ik voor louche hield. Ik dronk voor mijn doen enorme hoeveelheden bier en

[p. 10]

jenever en hoopte iemand tegen het lijf te lopen die eruit zag als de bezitter van een revolver. Maar mochten er in die cafés al boeven hebben gezeten dan was hun camouflage te goed voor mij; ik zag niemand aan wie ik mijn vraag met meer recht had kunnen stellen dan aan een willekeurig iemand in de tram. Toen ik in die tijd op een gegeven moment in een kroeg kwam waar ik de avond daarvoor ook al was geweest, werd ik door de kroegbaas terzijde genomen. Hij vroeg me verwijtend wat me de afgelopen nacht had bezield. Ik wist nergens meer van, want ik had teveel gedronken. Hij zei dat ik alle tafeltjes af was gelopen om te vragen of iemand in deze hoerenkast een revolver voor me te koop had. Ik was bereid geweest om een blanco cheque voor zo'n ding uit te schrijven, als het maar goed funktioneerde. Daarop zei hij dat hij zoiets in zijn etablissement niet kon dulden en dat hij door die praatjes van mij de politie nog op zijn nek kreeg. Nog één keer, zei hij, en hij zou me de toegang ontzeggen. Ik was behoorlijk geschrokken over mijn gedrag. Ik bood mijn excuses aan en loog dat ik niets snapte van wat ik had gezegd en dat ik dat nu, uit zijn mond, voor het eerst hoorde. Ik zei dat ik er niets van begreep omdat niets me onverschilliger liet dan een revolver. Ik gaf een rondje voor de zaak, bleef nog even om vervolgens naar huis te gaan en vanaf dat moment de kroegen met hun alkohol te mijden.

Op een schandelijke manier ben ik daarna toch aan mijn wapen gekomen. Ik heb het gestolen van een vriend. Drie patronen zaten erin, voor mijn doel zelfs twee teveel. Mijn vriend, die door mijn diefstal bijna geruïneerd werd, is politieofficier. Hij nam iedere dag zijn dienstpistool mee naar huis en omdat hij geen kinderen heeft, liet hij hem altijd aan de kapstok hangen. Al jarenlang gingen we zo nu en dan bij elkaar op bezoek, ook onze vrouwen waren goede vriendinnen. Op zijn verjaardag, waar ik overigens helemaal niet met vooropgezette bedoelingen naartoe was gegaan, deed zich plotseling de gelegenheid voor. Ik was naar de wc geweest, stond in de lege gang en zag de overvolle kapstok. Opeens vroeg ik me af of onder al die jassen de koppel met de dienstrevolver zou hangen, wat gezien de meer dan dertig gasten van grote nonchalance zou getuigen. Ik stond te trillen op mijn benen terwijl ik in de berg jassen graaide; sinds mijn jonge jaren, toen dat de enige manier was om aan chocolade te komen, had ik nooit meer iets gestolen. En inderdaad, ook vandaag hing de revolver er weer, tegen alle voorschriften in, daar ben ik van overtuigd. Ik haalde hem uit de leren holster en stopte hem in mijn eigen overjas. Er viel een kleine lawine van jassen van de kapstok. Ik liep haastig weg en ging terug naar de badkamer, veegde het zweet van mijn voorhoofd en prees me gelukkig dat tot nu toe alles goed was gegaan. Van opluchting dronk ik nog een glas wijn, waarna mijn vrouw en ik ongehinderd huiswaarts keerden. Ik ken niet alle gevolgen van mijn daad, ik weet alleen dat mijn vriend korte tijd later tot eerste luitenant werd gedegradeerd. Met geen woord repte hij over de hele kwestie, tot op de dag van vandaag is hij merkwaardig zwijgzaam gebleven. Nooit meer heb ik aan zijn kapstok een wapen zien hangen.

Hoe dan ook, ik had nu de revolver. In het begin oefende ik alleen op kleine Objekten. Zo leerde ik als eerste oefening bijvoorbeeld het roken af: nauwelijks had ik een sigaret opgestoken of ik dwong mezelf onder bedreiging van het wapen de sigaret weer uit te drukken. In gedachten gaf ik mezelf een soort bevel, zo heftig en zo overtuigend dat er van verzet geen sprake kon zijn, wilde ik mijn leven niet in de waagschaal stellen. De volgende stap was dat de revolver tegen mijn slaap mij dwong om alle sigaretten die ik in huis had te vernietigen. Mijn vrouw, die niet stopte met roken, bewonderde mijn wilskracht. Ze had er geen vermoeden van onder welke bedreiging ik dat deed. Natuurlijk rookte ik in het begin nog wel als er andere mensen bij waren, als ik het wapen dus niet kon trekken. De volgende stap was beslissend - ik ontdekte dat ik het wapen ook kon gebruiken wanneer het niet aanwezig was. Ik kon mezelf, bij een vergadering, temidden van mijn collga's, het bevel geven: als je nu rookt ga je eraan zodra je weer thuis bent. De revolver kon me nu permanent bedreigen, ook al lag hij in de la. We waren niet meer afhankelijk van uiterlijke omstandigheden. Ik keek er alleen zo nu en dan naar om zeg maar mijn geheugen op te frissen en te beseffen dat mijn dreigementen geen loze kreten waren. Ik ken aan deze stap zoveel betekenis toe, omdat ik vaak niet alleen ben wanneer er iets moet worden gedaan dat ik liever niet zou doen. De andere mensen hadden maar al te gemakkelijk kunnen denken dat ik van plan was zelfmoord te plegen wanneer ze mij met de revolver bezig hadden gezien. Maar juist het tegendeel is waar: pas mijn verschrikkelijke angst voor de dood stelde mij in staat om zo te handelen.

Het voorbeeld van het leren ophouden met roken maakt duidelijk hoe mijn methode funktioneerde, maar is aan de andere kant ongeschikt om te verklaren waarom ik haar heb uitgevonden. Ik wilde immers allang stoppen met roken, de revolver daarentegen moest me helpen bij het beheersen van met name die handelingen die me tegen stonden. Voor de buitenwereld viel er geen enkele verandering aan mij waar te nemen. Als ik mezelf, onder bedreiging, het bevel gaf mijn vrouw te omarmen of laten we zeggen op kantoor te beweren dat het een magnifiek plan van mijn minister was om een kleuriger straatbeeld te creëren, dan deed ik immers hetzelfde als wat ik altijd al deed; als ik in een vergadering mijn hand ophief op ergens vóór te stemmen dan moest iedereen mijn instemming immers wel identiek vinden met de instemming die ik altijd al had betuigd. En toch had er een belangrijke verandering plaatsgevonden, niet voor de anderen, alleen voor mezelf: ik was met mezelf in het reine. Ik was nu iemand die niets anders restte dan zich te gedragen zoals hij zich gedroeg. Ik weet nog dat ik in die tijd toevallig het woord overmacht in een krant las en dat ik toen dacht: dat is precies wat voor mij ook geldt.

Mijn nieuwe leven was niet alleen maar aangenaam, ik wil daar geen doekjes om winden. Natuurlijk leed ik onder de bedreiging, voelde ik de bevelengever in mezelf niet alleen maar als helper. Niet zelden zag ik hem als mijn vijand, die door zijn ongenaakbaarheid oppermachtig was en die me onafgebroken chanteerde. Soms dacht ik bij mezelf: als hij er niet zou zijn dan was ik intussen allang gestopt met me dag in dag uit zo klein en minderwaardig te gedragen. Het gevoel van beklemming was zo goed als echt, de angst voor de revolver, de grootste aller angsten.

En toch was ik lange tijd van mening dat in mijn leven allerlei dingen zich ten goede hadden gekeerd, want telkens als ik iets moest doen waar ik het niet mee eens was, zei ik tegen mezelf: Maar wat wil je? Aan de overtuiging dat ik geen enkele mogelijkheid had behalve deze ene viel niet te tornen. Die overtuiging schonk mij een nieuw gevoel van vrede, de prijs die ik ervoor betaalde, was niet te hoog. Er was, maar dit terzijde, nog iets anders waar ik profijt van had: toen ik ermee begon was ik middenkader, nu ben ik een hoge ambtenaar. Als men mijn instemming met iets nodig had dan vergat ik ieder restje voorbehoud zoals ik me dat daarvoor nog wel eens had gepermitteerd; het werd mij immers van binnenuit bevolen. Ik werkte harder dan van mij werd verlangd, schijnbaar vrijwillig, en altijd met precies het resultaat dat van hogerhand zo graag gezien werd. Niet zelden zag ik groot en duidelijk waar iets fout zat; maar nooit kostte het de revolver enige moeite mij ervan te weerhouden de betreffende fout bloot te leggen. Het was over de hele linie een ongeluk waar ik heel goed mee kon leven als ik het met vroeger vergeleek. Het viel zelfs mijn vrouw op dat ik veel evenwichtiger was geworden. Op een gegeven moment bekende ze dat ze nog helemaal niet zo lang geleden had overwogen om zich van mij te laten scheiden. Ik trok bleek weg toen ze dat zei, reeds voelde ik het bevel haar te omarmen en te zoenen en te zeggen: Gelukkig maar dat je het niet gedaan hebt.

Het gevoel van tevredenheid duurde ongeveer een jaar. Toen traden er storingen op die als een onschuldig spelletje begon-

[p. 11]

nen, maar mij intussen - en ik zeg dat zonder overdrijving - aan de rand van de dood brengen. Misschien begrijpt men het wanneer ik zeg: De man met de revolver weigerde mij nog langer te gehoorzamen. Hij gaf en geeft mij steeds vaker bevelen die ik niet wil maar desondanks moet uitvoeren. Het lijkt wel alsof hij me wil ruïneren, god mag weten waarom. Ik herinner me nog precies de eerste keer dat het gebeurde. Toen dacht ik nog dat het een onbegrijpelijke vergissing was: Ik stond op een kruising op het groene licht te wachten; op dat moment kreeg ik het commando onmiddellijk de straat over te steken. Hoewel het licht nog op rood stond. Ik zag natuurlijk meteen de agent aan de overkant en toch mocht ik geen moment aarzelen - voor het foutief oversteken van de rijbaan krijgt een mens in dit land niet de kogel zoals ik die zou krijgen wanneer ik zou blijven staan. Ik sprong, wat moest ik anders, tussen de rijdende auto's, ik hoorde getoeter en gevloek en gillende remmen; wat een moment was dat. Ik sprong voor mijn leven, tot overmaat van ramp was het nog spitsuur ook, nog nooit had ik ook maar één overtreding gemaakt. Vol ontzetting en toch opgelucht bereikte ik de overkant waar ik werd opgewacht door de agent die net zo woedend was als ik in zijn plaats zou zijn geweest. Ik stamelde iets over haast en zo, maar maakte daardoor alles alleen nog maar erger; terecht kreeg ik niet lang daarna een fikse bekeuring. Toen ik die dag thuis kwam, dacht ik lang en zonder resultaat over het incident na; ten slotte nam ik maar aan dat er geen verklaring voor was.

De tijd daarna verliep rustig, zodat ik al begon te hopen dat de revolverman me verder met rust zou laten en zich realiseerde voor welk doel ik hem bedacht had. Het duurde niet lang of ik was ervan overtuigd dat het incident bij het stoplicht een wat laat beginprobleem was geweest. Toen vond op onze afdeling de jaarvergadering plaats. Er was iemand van het ministerie gekomen om een toespraak te houden, van het lange applaus kon hij al bijvoorbaat zeker zijn, ook al had hij niet meer te zeggen dan de dingen die al honderd keer waren gezegd. Omdat ik zijn toespraak niet nodig had, verzonk ik in gedachteloosheid en ontwaakte precies op het moment van de korte pauze tussen het laatste woord van de spreker en het begin van het applaus. Tegelijk met alle anderen hief ik mijn handen op om te applaudiseren, op dat moment trof mij het bevel om te fluiten. Ik hoef hier niet te beschrijven hoe ik me voelde: het was maar goed dat ik zat, anders was ik door mijn knieën gegaan van schrik.

Als kind was ik in onze hele straat beroemd om mijn fluiten en iedereen weet: als je zoiets eenmaal kunt, verleer je dat je hele leven niet. Ik houd niet van half werk, en dan ook nog eens een keer met de angst in mijn lijf - ik floot uit alle macht, en met geweldig succes, ondanks de lange pauze. Wat er toen gebeurde klinkt zelfs in mijn oren onwaarschijnlijk: ik werd niet ontdekt, hoewel de zaal tot de laatste plaats toe bezet was. Het gezicht van de spreker vertrok van woede het applaus stopte nogal abrupt. Ik bezat voldoende tegenwoordigheid van geest om als een van de laatste met klappen te stoppen, misschien is dat mijn redding geweest. De hoofden van de mensen voor mij draaiden zich naar mij om; op dat moment bezat ik opnieuw voldoende tegenwoordigheid van geest, eigenlijk nog meer dan de eerste keer: ook ik draaide me om. Ik deed dat met zo veel overtuigingskracht dat zelfs de rij achter mij nog achterom keek; de dader is nooit gevonden. Alleen de vrouw die naast me zat, een oude afdelingsleidster, keek me aan alsof ze me ergens van verdacht, van iets dat te verschrikkelijk was om uit te spreken. In ieder geval verliet de spreker verontwaardigd de vergaderzaal, en nog steeds, een half jaar nadien, is dat gefluit bij ons op kantoor een veelbesproken onderwerp.

Helaas is er tot op dit moment geen einde gekomen aan die volstrekt onzinnige bevelen. Niets zou gemakkelijker zijn dan een hele rij voorbeelden te noemen, maar ik ben bang dat op de lachspieren zou werken wat in werkelijkheid een bittere bedreiging voor mijn bestaan vormt. De hele dag ben ik bezig om alleen al de gevolgen te bagatelliseren of te neutraliseren van de daden waartoe ik word gedwongen. Dat betekent tevens dat ik nauwelijks meer over vrije tijd beschik. Van's morgens vroeg tot 's avonds laat moet ik erop verdacht zijn dat mijn revolverman me weer tot zulke duivelse akties dwingt.

[p. 12]

Ook de dagen dat hij me met rust laat, verlopen op ondraaglijke wijze. Ik zit dan met het hoofd tussen mijn schouders te wachten op wat hij deze keer weer in zijn schild voert.

Er ligt geen systeem ten grondslag aan de bevelen die ik krijg, althans geen systeem dat voor mij als zodanig herkenbaar is. De ene keer moet ik me gedragen zoals ik me toch al uit mezelf zou hebben gedragen, dan hindert het verder niet; de andere keer moet ik iets doen waar ik uit vrije wil nooit toe zou besluiten, maar waartoe mijn plicht mij dwingt - dat zijn precies de gevallen waarvoor ik de revolverman had verzonnen; de derde keer word ik gedwongen tot handelingen als de genoemde, dat is het gif. Ik moet dan storen, negatief opvallen, verordeningen aan mijn laars lappen. Ik begrijp niet wat hij daarmee wil, tenzij hij het plan heeft mij te vernietigen. Op een keer, en nu kom ik toch met een voorbeeld, kreeg ik op mijn werk de opdracht een rapport te schrijven voor de hogere instantie over het in de loop van het kwartaal verrichte werk. Dat had te maken met het feit dat ik intussen was bevorderd; toch was het niet zo dat ik bang was om het eerste schriftelijke kwartaalverslag van mijn carrière te maken. Ik had al tientallen keren van zulke rapporten gelezen en wist wat erin hoorde te staan en wat niet: de opsteller moest uiteenzetten dat op zijn terrein alles goed geregeld was maar dat het in de toekomst allemaal nog beter moest worden. Ik ging zitten om precies volgens dat principe aan het werk te gaan. Ik had een paar originele formuleringen bedacht, ik had alle feiten van betekenis op een rijtje, ik was er zeker van dat het rapport bij mijn superieuren niets dan lof zou oogsten zodra ze zagen hoe vriendelijk zij beoordeeld werden. Ik wilde iets maken dat, als ik eerlijk ben, de herhaling zou zijn van iets wat al duizendvoudig aanwezig was en er toch uitzag alsof het voor de allereerste keer door mij was geschreven. Omdat er dus een zekere artistieke eerzucht meespeelde, deed ik mijn uiterste best en de inleiding, bij rapporten van tamelijk groot belang, lukte heel goed. Ik raakte op dreef, mijn potlood gleed, als ik het eens zo mag uitdrukken, bergafwaarts. Op dat moment kwam als een donderslag bij heldere hemel Hij tussen beide.

Hij gaf me de opdracht om, zoals Hij het formuleerde, op te houden met mijn kwispelstaartende onzin en genadeloos de werkelijkheid te beschrijven. Hij beval me nullen nullen te noemen, niet alleen op mijn eigen afdeling, en de overbodige verordeningen waar mensen als wij in verdrinken, overbodig, en alle vroegere rapporten zonder uitzondering uit de duim gezogen; ten slotte beval Hij me de hele instantie als nutteloos te kwalificeren en voor te stellen, ja zelfs te eisen dat ze werd gelikwideerd. Tegelijk maakte Hij dat ik voelde dat al Zijn eisen heel terecht waren. Maar ik dacht ook meteen: Wat heb ik daarmee te maken? Ik dacht: het enige wat door het door Hem verlangde rapport zal veranderen, is mijn eigen situatie.

Toen dacht ik: zelfs als ik ervan uit ga dat het rapport, omdat het zo overtuigend en waar is, degene overtuigt tot wie het gericht is - wat dan nog? Dan zou, zoals geëist, de instantie worden opgeheven en ik zou op straat staan. Hoe ik de zaak ook wendde of keerde, ik zou in elk geval geruïneerd zijn. En toch moest ik de opdracht zonder mankeren uitvoeren.

Met bonzend hart schreef ik zinnen die ik tot op dat moment nooit in mijn hoofd had toegelaten, laat staan eruit naar buiten. Ik noemde mijn baas een streber die weliswaar mooi kon praten, maar die maar één doel had, namelijk mijn baas te blijven of zelfs promotie te maken. Ik gaf een opsomming van redenen waarom de instantie waar ik werkte vrijwel geen enkele van haar taken uitvoerde, hoewel er toch veel te veel mensen werkten. En ik beweerde vervolgens dat iedereen die bij deze instantie werkte dat ook heel goed wist, maar dat niemand krachtig en kompetent genoeg was om die situatie te veranderen; dat niemand ook serieus iets wilde veranderen zolang de boel op de een of andere manier scheen te lopen.

Ik wilde alleen even zeggen dat ik bij het schrijven van dat alles niet alleen maar angst, maar ook een gevoel van wellust ervoer, waar ik zonder erbij te huiveren geen verklaring voor heb. Als een bezetene schreef ik aan mijn zekere ondergang; toen het einde naderde en ik nieuwsgierig op Zijn oordeel wachtte, liet Hij echter niets van zich horen. Zo wist ik dat ik in Zijn geest had gehandeld, een fraaie troost was dat.

Ik ging met mijn rapport, als je dat woord in dit verband nog kunt gebruiken, naar mijn chef alsof ik op weg was naar het schavot. Het einde van mijn loopbaan als ambtenaar in overheidsdienst stond voor de deur; het zou een smadelijk einde zijn en waarschijnlijk van zodanige aard dat ook alle andere loopbanen in de toekomst voor mij uitgesloten zouden zijn, hoogstens zou ik nog ergens als hulpje aan de slag kunnen. De gedachte dat niets anders dan de zuivere waarheid mij in het verderf zou storten, vormde geen enkele troost voor mij. Ik kon me levendig voorstellen wat mijn chef zou gaan doen zodra hij het rapport gelezen had, eerst met het rapport en daarna met mij.

Toen stond ik voor de deur en vervloekte de hele waarheid, die toch alleen maar een zegening kan zijn als iemand haar uit vrije wil spreekt. Ik was evenwel vastbesloten om me niet door mijn chef te laten vernederen en hem lik op stuk te geven als hij me zou kwetsen, het deed er nu toch allemaal niet meer toe. Ik haalde voor de laatste keer diep adem, groeide voor de deur een paar centimeter en hief mijn hand op om te kloppen op dat moment voelde ik opnieuw Zijn bevel: Halt.

Wat is er nu weer? dacht ik en had geen idee van wat ik moest doen. Mijn hand liet ik zakken, de secretaresse van de chef keek me met vragende ogen aan omdat ik daar zo besluiteloos voor de deur stond. Daarop volgde het bevel: Verscheur dat idiote rapport en stort je niet in het ongeluk, man. Schrijf een nieuw rapport, en wel op de manier als dat hier gebruikelijk is; en dat rapport geef je dan morgen aan je superieur. Het was toch maar een grapje, heb je dat dan niet gemerkt?

Er gaapte een diepe kloof tussen ons beider opvatting van humor. Ik sloop naar huis en dacht dat ik nu opgelucht moest zijn. Maar hoe langer ik liep hoe beroerder ik me voelde. Ik schreef een gehoorzaam en kleurloos rapport waar ik voor op de vingers werd getikt omdat ik er te laat mee was. Dat was naar buiten toe het hele resultaat, maar binnen in me stak er een hevige storm op. Ik nam het besluit die storm tot bedaren te brengen. De enige manier was Hem te ontwapenen. Dat klinkt alsof het kinderspel was.

Nu sta ik aan een stil meer. Ik heb de revolver bij me, voor het eerst sinds lang houd ik hem echt in mijn handen, hij is op mijn hoofd gericht. Omdat Hij exact op de hoogte is van mijn gedachten - een voordeel waar ik jaloers op ben en waar voor mij niets tegenover staat - beveelt Hij mij: Je gooit de revolver niet in het water. Ik denk: Hij kan bevelen wat Hij wil, ik doe het toch. Ook denk ik bij mezelf: Geloof maar dat Hij nou bang is om Zijn macht te verliezen. Op dat moment laat Hij me weten: Voordat je ertoe overgaat je arm ook maar uit te strekken voor de worp haal je eerst de trekker over.

Het is een noodlot waaruit ik geen uitweg weet. Ik wil hier niet eeuwig met dat wapen tegen mijn hoofd blijven staan, hier zo maar wat staan, is tijdverspilling. Handelen is echter onmogelijk, want daarvoor moet ik eerst een besluit nemen. Maar zodra ik bedenk wat ik graag zou willen, ben ik er geweest.

oorspronkelijke titel: ‘Allein mit dem Andern’ uit Nach der ersten Zukunft. © Suhrkamp Verlag, Frankfurt am Main, 1980.