Bzzlletin. Jaargang 6

[p. 57]

‘Schrijven betekent voor mij iets als de advocaat zijn voor de duivel van de maatschappij’
Barber van de Pol in gesprek met Mario Vargas Llosa

Toen ik Vargas Llosa bij een andere gelegenheid al eens sprak, schoot er bij het horen van de naam ‘Holland’ iets van blijde herkenning over zijn gezicht. ‘Ah, Huizinga, Pieter Geyl, ik ken hun werk, schitterend.’ Nu hij in Amsterdam is, staat een bezoek aan het Rijksmuseum - Rembrandt - boven aan zijn lijstje. De honger naar Europese cultuur is bij hem, als bij zovele andere Latijnsamerikanen, meteen merkbaar.

Intussen heeft Holland er nog een andere klank voor hem bij gekregen. Als voorzitter van de internationale Pen-club - sinds anderhalf jaar - is het hem opgevallen dat de Nederlandse delegatie zich zo actief opstelt, vooral waar het gaat om het bestrijden van de schending van mensenrechten. De namen van bestuursleden en andere actieve leden borrelen over zijn lippen: Mineke Schipper, Den Doolaard....,

schrijvers inspannen voor iets als een Pen-club, haalt hij berustend zijn schouders op. ‘Dat hoor je veel. Op mijn continent ligt dat anders.’

Vrij veel landen van Latijns-Amerika zijn in het bezit van een Pen-centrum. Daat zitten slapende centra bij, zoals het Paraguayaanse en het Boliviaanse: nooit wordt iets uit die hoek vernomen, nooit komt een afgevaardigde naar de internationale bijeenkomsten. Verder is de Pen vertegenwoordigd in Puerto Rico en Jamaica (landen met veel Latijnsamerikaanse aspecten al heten ze Noordamerikaans), Colombia, Mexico, Brazilië (met twee centra, vanwege de enorme afstanden binnen het land), Argentinië en Chili. Een land als Argentinië ligt politiek gezien natuurlijk moeilijk binnen de steeds linkser georiënteerde Pen. Maar er zijn geen aanwijzingen dat het Pen-bestuur er met het Videls-regime sympathiseert, al houden landen als Nederland en Denemarken hun beden[kingen.]

Chili bleek het Pen-centrum onder verdachte leiding te staan: het riekte er naar Pinochet. Daarom werd het lidmaatschap voor een jaar geschorst. Over enkele maanden moet opnieuw over dit geval een besluit genomen worden. Cuba tenslotte, vroeger actief lid, is er enkele jaren geleden uitgestapt, om redenen die Vargas Llosa niet noemde maar die zich laten raden.

Hoe staat de huidige voorzitter nu tegenover de Pen zoals die zich in steeds meer delegaties ontwikkelt: strijdbaarder, dynamischer. Staat dat hém ook voor ogen?

De Pen moet veel meer gedynamiseerd worden. In de eerste plaats moet ze altijd openstaan voor jonge, onbekende schrijvers, ontvankelijk zijn voor alles wat opkomt. Verder moet de Pen uitgebreid worden. In Latijns-Amerika bestaan alleen in Brazilië,

digingen. Op Cuba tot voor kort ook, maar die is door de regering gesloten. Naar mijn mening is de Pen, wat je er ook van zegt, een handig instrument om schrijvers van verschillende landen, generaties, ideologieën bij elkaar te brengen. Het gebrek aan culturele communicatie is een groot kwaad, in ieder geval op mijn continent. Natuurlijk moet de Pen ook inspringen bij iedere geconstateerde beknotting van de scheppingsvrijheid. Er zijn veel achtervolgde schrijvers, verboden boeken, er is veel censuur. Soms werken we samen met instanties als Amnesty International. Over de resultaten kun je niet tevreden zijn, soms bereiken we wat, maar veel macht hebben we niet. Momenteel proberen we bij de Verenigde Naties een verklaring aangenomen te krijgen waarin de rechten van de schrijver worden erkend in het verlengde van de universele rechten van de mens. Zijn vrijheid van meningsuiting vast liggen. Zo'n actie kan zin hebben.

Is het niet wat vreemd dat juist iemand uit Latijns-Amerika, waar de Pen zo zwak is, tot voorzitter is gekozen?

Volgens mij was dat juist één van de overwegingen. Het was een manier om toenadering te zoeken tot de literatuur, de schrijvers van Latijns-Amerika. Ik heb wel geaarzeld voor ik toezei, ik had nooit iets met de Pen te maken gehad. Bovendien kost het voorzitterschap, ondanks een uitgebreid secretariaat dat tot je beschikking staat, veel tijd. Maar goed, ik zit nu voor een paar jaar in het zadel en stel me als taak er zoveel mogelijk van te maken.

Intussen zit u een jaar in Engeland, als gastdocent. Tot voor een paar jaar woonde u jarenlang in Europa. Het lijkt wel een vrijwillige ballingschap, naast alle gedwongen ballingschappen van Latijnsamerikanen naar Europa. Hebben de kunstenaars

Ja, nog steeds, en er zijn verschillende redenen voor aan te geven. De mythe dat wij het als een noodzakelijk deel van onze opvoeding beschouwen

[p. 58]

om naar Europa te gaan is bekend. En dat is niet alleen een mythe. Bovendien zijn de condities voor een schrijver in Laijns-Amerika erg slecht, niet alleen politiek gezien, maar ook strikt literair. Voor een jong schrijver is het bij ons moeilijk zijn leven zo in te richten dat hij zich goed op zijn werk kan concentreren. De reis naar Europa betekent in veel gevallen het zoeken van betere omstandigheden. Wat wel veranderd is, is de grote mythe ‘Parijs’. De plek van bestemming is de laatste tien, vijftien jaren meer gedecentraliseerd. Velen gaan tegenwoordig naar Engeland en vooral ook naar Spanje. Ik stond versteld toen ik onlangs Spanje bezocht hoeveel Latijnsamerikanen daar zitten. Er wordt overigens de laatste tijd ook vrij druk in Latijns-Amerika zelf gereisd, van het ene land naar het andere. Dat is heel positief. Reizen helpt met het slechten van provinciale barrières. Ik haat provincialisme, nationalisme.

Mario Vargas Llosa/tijdens zijn rede, opening v.d. Boekenweek-Foto: George Verberne.

Ik ben destijds naar Peru teruggegaan omdat mijn perspectieven vervaagden. Wat ik vooral miste was het levende contact met de taal, met het spaans van Latijns-Amerika. Omdat alles wat ik schrijf over Peru gaat, begon de afstand op het laatst belemmerend te werken.

Was er verband tussen het tijdstip dat u terugkeerde en de veranderingen die op dat moment in het land plaatsvonden? Misschien vond u de situatie verbeterd sinds u vertrokken was? Ooit werden exemplaren van ‘De stad en de honden’ in het openbaar verbrand...?

De laatste acht jaar hebben er behoorlijk veranderingen in Peru plaatsgehad. Positieve én negatieve. Ik wilde inderdaad ook het contact hernemen met een maatschappij die zich aan het transformeren was. De militaire regering die we hadden met generaal Velasco heeft een aantal zeer noodzakelijke maatregelen doorgedreven, zoals landhervorming, grotere inspraak van fabrieksarbeiders... Maar ik heb het enthousiasme van links voor dat bewind nooit begrepen. Er werd toch ook een heel repressieve politiek gevoerd tegen iedere vorm van kritiek? Bladen werden gesloten, de kranten kwamen onder staatscontrôle, iedere onafhankelijke publicatie werd geëlimineerd, tegenstanders, uit welk kamp ook, werden verbannen.

Eén van de laatste maatregelen van het bewind Velasco was de verbanning van een vijftigtal personen onder wie rechtse én linkse journalisten, linkse vakbondsleiders, en ook enkele leiders van liberaal gezinde partijen als de APRA. Wat dat betreft werd er niet gediscrimineerd... De nieuwe regering is rechtser, heeft bepaalde economische maatregelen weer teruggeschroefd; de ballingen die je nu vindt zitten aan de linker kant. Maar de beknotting van de vrijheid van meningsuiting is ongeveer dezelfde.

Er is geen boekencensuur, die is er ook nooit

[p. 59]

echt geweest. Ook sommige weekbladen hebben nog een zekere vrijheid. Het is of ze die branche gewoon niet belangrijk genoeg vinden. Maar door de netelige economische situatie waarin Peru verkeert, liggen de boekenprijzen astronomisch hoog. Er bestaat geen enkele culturele promotie, een proces dat al tijdens Velasco is ingezet. De overheid doet of er niet zo iets als cultuur bestáát. Er worden wel krankzinnige sommen geld uitgegeven voor de aankoop van Amerikaanse en Russische tanks en wapens. Maar de cultuurschatten - Peru is één groot museum, er worden nog altijd vondsten gedaan uit de pre-Spaanse tijd - rotten weg in de kelders. Er is domweg geen ruimte gecreëerd om alle spullen ten toon te stellen, zoals is gebeurd in het schitterende museum van Mexico.

Uw houding ten opzichte van een land als Cuba is veel gedistantieerder dan die van bijvoorbeeld Garcia Márquez en vele anderen die zich er wel onvoorwaardelijk solidair mee verklaren, ondanks bepaalde vormen van onvrijheid.

Cuba is een heel speciaal geval binnen Latijns-Amerika. Het maatschappijmodel daar is heel anders dan in de andere landen van het continent. Het heeft een socialistisch ontwikkelingsmodel en ik weet dat er materiaal gezien sinds de revolutie van 1959 veel is verbeterd ten gunste van de arbeiders. Het bestaansniveau is hoger, er wordt een progressieve culturele koers gevaren met de bestrijding van het analfabetisme en dergelijke. Maar toch... Er bestaat een verticaal maatschappijbestel: er is maar één partij, er is geen machtsalternering, de informatie staat onder staatscontrôle, de oppositie wordt onverdraagzaam bejegend. Ik ben tegen staatssocialisme; ik zie alleen een socialisme zitten dat kritiek verdraagt en een voortdurende wisseling van de macht garandeert.

Volgens mij is hét probleem in Latijns-Amerika de polarisatie. Dat is een vreselijk gevaarlijke ontwikkeling. Het geloof in de democratie, in democratische middelen om de situatie te verbeteren is verdwenen. Men is verbitterd.

Onder intellectuelen bestaat een groeiende behoefte aan extreme stellingnames, ter linker zijde wel te verstaan. Ik vind het een weinig bemoedigende zaak als je moet kiezen tussen Pinochet of het communisme. Videla, Pinochet, al die rechtse dictaturen werken onvermijdelijk linkse dictaturen in de hand. En omdat dictatuur ten alle tijde het tegenovergestelde is van wat ik wil, ben ik pessimistisch over de toekomst van Latijns-Amerika.

Tijdens de opening van de Nederlandse boekenweek zette u uiteen hoezeer ook van een schrijver een linkse stellingname wordt verwacht. U had het even over Borges. Die zal wel moeilijk liggen in Latijns-Amerika?

Hij wordt gemeden met een felheid die afhangt van de mate van fanatisme bij de betreffende persoon. Ja, hij wordt zeer bekritiseerd. Toch zien velen nog wel in dat hij een buitengewoon goed schrijver is. Wat hij gedaan heeft voor onze taal, de taal van Latijns-Amerika, is uniek: die is gewoon niet meer de zelfde sinds Borges.

Natuurlijk betreur ook ik bepaalde politieke uitlatingen van hem, maar dat hoeft je literaire oordeel niet zo aan te tasten, vind ik.

U weet dan bepaalde critici een hang naar het fascisme in zijn werk bespeuren?

Ja, en dat vind ik wel zo'n onzin. In zijn werk staat absoluut niets ten gunste van welk gezag, welke authoriteit ook. Er hangt in tegendeel een sterk anti-authoritaire sfeer. Borges probeert aan iedere vorm van conformisme te ontsnappen; scepsis is de basis van zijn werk en scepsis is in laatste instantie altijd libertijns. Maar goed, die privé uitlatingen van hem... Balzac had ook van die uiterst reactionaire opmerkingen, die schreef teksten tegen Joden bijvoorbeeld, om van te rillen. En toch is zijn literaire werk kritisch. Ik zie geen direct oorzakelijk verband tussen de opvattingen van een schrijver en zijn werk. Dat is glad ijs.

U hebt wel als schrijver - heel anders dan Borges van wie u in uw rede zei dat hij zich meer voor metafysica, voor filosofie interesseert - een bepaalde pretentie de alledaagse werkelijkheid, in dit geval van Peru, in uw werk weer te geven. De werkelijkheid zoals ze niet doordringt via de officiële kanalen.

Wat dat laatste betreft: de literatuur in Latijns-Amerika heeft altijd goeddeels tot doel gehad een realiteit uit te drukken die verdoezeld werd. In mijn werk worden concrete sociale, economische, politieke problemen aan de orde gesteld. Neem Conversación en la Catedral, dat gaat zelfs heel concreet over de dictatuur die tussen 1948 en 1956 in Peru heerste. Maar literatuur is altijd meer en ook minder dan louter beschrijving van de werkelijkheid. Ook mijn boeken overschrijden die strikte omlijning van een werkelijkheid. Er zit altijd een contestair element in literatuur, literatuur is altijd de wil een wereld te scheppen, met elementen die in werkelijkheid niet bestaan.

De schrijvers uit Latijns-Amerika lijken soms wel wat op ambassadeurs die vertellen wat er echt in hun land gebeurt.

Het woord ambassadeur bevalt me niet. Dat roept te veel officiële connotaties op die de literatuur niet verdraagt. Schrijven betekent voor mij iets als de advocaat zijn voor de duivel van de maatschappij. Via de schrijver wordt precies uitgedrukt wat verboden is of onderdrukt wordt. Bepaalde ambities, neigingen, dromen vinden hun uitdrukking in de literatuur. De drijfveren tot het schrijven van fictie zijn volgens mij altijd negatief, in die zin dat je niet tevreden bent, meer wilt, anders wilt. In sommige landen, bijvoorbeeld op mijn continent, krijg je dan gauw politiek getinte boeken omdat de problemen daar nu eenmaal van die orde zijn. In andere samenlevingen, waar die problemen lang zo scherp niet liggen, drukt de literatuur een ander type behoeften, illusies uit. Zo zal het in Holland, in Zweden zijn. Bij jullie zullen de problemen niet persé een duidelijke politieke lading hebben. Bij jullie ligt de nadruk mis-

[p. 60]

schien op een ander soort verlangens, instincten, die in de maatschappij niet aan hun trekken komen. Maar literatuur is altijd de andere kant van zoals het in werkelijkheid is. Frustrerend blijft het: je bent per definitie nooit tevreden. Je verlangen ligt altijd voorbij de werkelijkheid.

Is de literatuur in Latijns-Amerika de laatste tijd meer de kant van de sociale getuigenis opgegaan?

De getuigenis, het essay, het document, is een genre dat altijd sterk vertegenwoordigd is geweest in Latijns-Amerika, kijk maar naar de vorige eeuw. Misschien was het beste boek dat ons continent in de negentiende eeuw opleverde een kroniek over een militaire expeditie in Noord-Oost Brazilië. Nee, er is wat dat betreft geen breuk met het verleden.

U heeft uw drijfveren tot schrijven wel eens uw ‘demonios’ (demonen) genoemd. Is het dan toch een erg irrationele bezigheid, iets als een therapie?

Ook. Mijn uitgangspunt is tegengesteld aan rationeel. Alle thema's die ik tot nu toe verwerkt heb, kwamen spontaan los: de ‘demonios’. Sommige ervaringen in mijn leven hebben een spoor nagelaten in het onderbewuste en veranderden daar in kleine (of grote) obsessies. Aanvankelijk is alles dus even irrationeel. Maar als ik eenmaal aan het schrijven ben probeer ik zo lucide mogelijk te zijn. Ik leg mezelf een werkdiscipline op die doet denken aan een kantoorbaan. Op die manier bereik ik continuïteit en houd ik de chaos - waar ik bang voor ben - ver van mijn bureau. 's Morgens na het opstaan werk ik het best, maar als ik aan een boek bezig ben maak ik altijd dagen van tenminste zes, zeven uur.

De discipline die u uzelf oplegt vervangt misschien een deel van de inspiratie waarvan u het bestaan wel eens in twijfel heeft getrokken?

Alles hangt af van je mate van overgave aan de literatuur. Niemand wordt met of zonder talent geboren. Ik denk dat de correspondentie van Flaubert me tot dat inzicht gebracht heeft, in elk geval ben ik er erg door gestimuleerd. Flaubert heeft, ontdek je, zijn eigen talent gefabriceerd, hij laat zien dat persoonlijke levenservaringen altijd meer stof bieden dan de zogenaamde verbeelding. Het gaat er maar om hoe je ze uitwerkt. Koppigheid, discipline en concentratie maakt de inspiratie los. ‘Als je maar voldoende wilt’, zegt Flaubert. Niets is bemoedigender voor een jong auteur dan zulke woorden.

Was Flaubert ook uw voorbeeld bij het streven uw boeken zo objectief mogelijk te laten overkomen?

Als dat me lukt ben ik gelukkig. Niets lijkt me geweldiger dan ooit een Madame Bovary of Salammbô te schrijven. Het is waar, ik meng me, als hij, zo weinig mogelijk in de stof. Tot nu toe heb ik geprobeerd afstand te bewaren. Natuurlijk is het een schijnbare objectiviteit, want objectiviteit is altijd schijn. Ook dat leert Flaubert, een schrijver die bezeten was van het idee van de objectiviteit, de onpersoonlijkheid.

Een andere schrijver die u, en talloze andere Latijnsamerikanen, beïnvloed heeft is Faulkner. Hoe komt dat volgens u?

Ik heb veel Engelsen en Noordamerikanen gelezen en inderdaad veel, en al vroeg, Faulkner. Ik vind hem buitengewoon goed, en altijd weer rijker als ik hem herlees. Het is de schrijver die het sterkst zijn stempel heeft gedrukt op de hedendaagse Latijnsamerikaanse vertelkunst. Ik denk dat er verschillende redenen zijn aan te geven waarom hij zo aanslaat bij de Latijnsamerikanen. Ten eerste heeft hij een heel vertelmechanisme geschapen om complexe situaties te beschrijven. Verder, het graafschap Yoknapatawpha uit zijn boeken grenst aan Latijns-Amerika, aan het Caraïbische gebied. De sage van Yoknapatawpha biedt ook allerlei aanknopingspunten met de geschiedenis van Latijns-Amerika. In beide gevallen is er sprake van een wereld waarin de moderne tijd bestaat naast archaïsche bestaansvormen. In beide gevallen is er sprake van raciale en culturele spanningen en van een oorlogsmythologie. Kijk onze geschiedenis er maar op na. Het succes dat Faulkner bij ons heeft gehad is dus niet zo verwonderlijk.

Waarom hanteert u die weloverwogen, ingewikkelde structuur in uw boeken die verwant is met die van Faulkner?

De structuur is bij mij altijd ondergeschikt aan de geschiedenissen die ik vertel. Er wordt bij ons veel geëxperimenteerd om het experiment. Dat is een weerslag van wat elders gebeurde, met name in Frankrijk met het structuralisme en z'n repercussie op de literatuur. Die vormexperimenten zijn, ook bij ons, zelden gelukkig. Een Cabrera Infante is een uitzondering, zijn Tres Tristes Tigres is zeer geslaagd. Maar ook hij bedrijft vaak iets als een onontcijferbaar solipsisme.

Maar al ben ik dan vóór een minimum aan toegankelijkheid in de literatuur, hoge verkoopcijfers streef ik niet na, zeker niet door een makkelijke stijl. Wie mij lezen weet ik niet precies. Dat zullen de middenlagen van de bevolking wel zijn, zoals altijd. Het aantal mensen dat in Peru kan lezen is natuurlijk ook niet zo groot. Er schijnt wel een lichte uitbreiding te zijn naar de lagere sectoren toe. In elk geval, de boeken verkopen, 't gaat best, dat hoor ik wel. En ik heb de indruk dat de lezers veel meer aankunnen dan sommigen denken.

Het probleem is dat ik in mijn boeken heel uiteenlopende werelden presenteer, zó ingewikkeld dat je de waarheid geweld zou doen als je die te simpel en eenduidig zou voorstellen. Ik zei het eerder: je hebt bij ons technologie naast het Stenen Tijdperk. Mijn romanopvatting is tamelijk conventioneel, er zit een kop en een staart aan mijn verhalen, ze verlopen logisch, de personages zijn herkenbaar. Aan linguïstische experimenten doe ik niet, maar een

[p. 61]

zekere complexiteit acht ik noodzakelijk ter verlevendiging, ter verhoging van de overtuigingskracht, ter prikkeling.

Uw personages zijn over het algemeen meer typen dan echte mensen. Het is of u bang bent te psychologiseren.

In sommige romans waren de personages belangrijk voor me, wilde ik ze graag nuanceren. In andere niet, lette ik meer op bepaalde situaties, gedragingen. Daar zijn de personages voor een deel onderling verwisselbaar. In De stad en de honden interesseren ze me erg als individu. In Het groene huis minder. Daarin komen vooral groepen voor: de politie, de jongelui, welhaast collectieve personages. In Pantaleón heb je eerder ideeën dan personages, dacht ik. Daar zijn het karikaturen, vleesgeworden ideeën, schematische mensen.

Ik probeer wel altijd mijn personages reliëf te geven via hun taalgebruik, ook in Pantaleón. Wat dat betreft differentieer ik altijd. Het kan ook niet anders als je bedenkt dat in Peru de taal verschilt van streek tot streek, van klasse tot klasse, van opvoeding tot opvoeding. Daar kun je niet omheen.

U had het zojuist over uw ‘demonios’. Daar mogen we het militarisme wel toe rekenen?

Ongetwijfeld, ja. Het militarisme is een constante in mijn ervaringswereld. Voor de Peruanen van mijn leeftijd is het leven altijd meer beheerst door militairen dan door burgers. In de ruim veertig jaar die ik tel heeft mijn land veel meer militaire dictaturen gehad dan burgerregimes. Wij zijn geconditioneerd door de aanwezigheid van het militaire. Een groot deel van de rampen in Peru is direct te wijten aan het leger. Nogal logisch dat het militarisme een van mijn demonen is.

Ik heb twee jaar op een militair college gezeten. Dat was een vreselijke ervaring. Ik was een jongen uit de middenklasse, leefde in een heel beperkte wereld, wist niets van de rest, dat ook Peru was, af. Op dat college zaten vertegenwoordigers van alle maatschappelijke lagen, boeren, arbeiders, jongens uit de bergen, uit de provincie, uit de stad, allemaal met een eigen stuk wereld. Het was een leerzame tijd, dat wel. Ook kwam ik er in contact met een soort geweld waarvan ik het bestaan nooit vermoed had.

Het was uw vader die u naar dat college stuurde. In ‘Conversación en la Catadral’ wordt een slechte verhouding tussen een kind en de vader beschreven. Is dat autobiografisch?

In alles wat ik schrijf zit een heel belangrijk autobiografisch element. Mijn leven is de directe voedingsbodem van mijn werk, ik zoek niets anders. Tussen mijn vader en mij ging het erg moeilijk. Ik leerde hem kennen toen ik tien was, mijn ouders waren gescheiden, en toen vond de verzoening plaats. Ik heb nooit echt met hem

[p. 62]

kunnen communiceren, ik denk dat een groot deel van mijn literaire roeping daaruit voortgekomen is. Mijn vader was iemand van de oude stempel, een erg authoritair man. Literatuur was voor mij een manier om te ontsnappen aan de onderdrukkende sfeer die hij in huis bracht. In die zin heb ik het een beetje aan mijn vader te danken dat ik ben gaan schrijven.

Kunt u iets meer vertellen over dat begin van uw schrijverschap? In uw laatste boek ‘La tía Julia y el escribidor’ zit, meen ik, een weerslag van dat begin?

In die roman heb ik een gedeelte van mijn leven verteld. Het gaat over een schrijver van hoorspelen. Het is een beetje een extravagante sfeer en terwijl ik bezig was met schrijven vond ik alles zo irreëel, zo imaginair, dat ik er bang van werd. Daarom zocht ik naar tegenwicht, een grote dosis aanwijsbare werkelijkheid. Dat autobiografische betekenis voor mij een anker in de werkelijkheid.

In de tijd waarin zich het verhaal in het boek afspeelt heb ik zelf ook iets melodramatisch meegemaakt, net zo iets extravagants als die hoorspelschrijver: mijn eerste huwelijk.

Maar ik was in feite al eerder begonnen te schrijven. Al toen ik heel klein was schreef ik verhaaltjes. Mijn eerste ‘literaire’ ervaring was toen ik Alexandra Dumas las, die maakte een enorme indruk op me. Ik was 9, 10 jaar en zo overstuur als een vervolgverhaal van hem afgelopen was, dat ik zelf vervolgen ging schrijven, om de tragedie af te wentelen.

Wat misschien als koppigste thema in uw boeken terugkomt is het machismo, al die mannen en jongens die zichzelf, vooral sexueel, willen bewijzen. Is dat verschijnsel werkelijk zo alomtegenwoordig in Latijns-Amerika? Geldt dat niet vooral voor bepaalde landen, zoals Colombia?

Dat maakt geen verschil, het is een continentaal verschijnsel. Alle maatschappelijke sectoren zijn er van doordrenkt. Het wordt ook niet minder of zo, het is nog net zo sterk als toen ik een kind was.

Al die bordelen zullen er ook wel iets mee te maken hebben. Zijn die bordelen bedoeld om het kluchtige in sommige van uw boeken te versterken, of zijn ze meer symbolisch bedoeld?

Ach, je weet niet waarom je bepaalde thema's kiest. Ik geloof dat de thema's eerder jou kiezen dan andersom.

Ik geloof dat het bordeel niet alleen een centrale plaats inneemt in de ervaring van bijna iedere Latijnsamerikaan, maar ook symbolische connotaties bevat die heel belangrijk zijn. Het is in zekere zin het huis van de dromen, een wereld waarin bepaalde, door conventies of taboes onderdrukte activiteiten, gestalte kunnen krijgen. Zowel mentaal als sexueel gezien is het het huis van de bevrijding. Voor een Peruaan die als ik in de jaren veertig, vijftig opgroeide is het bordeel een fundamentele ervaring. Het ene gezicht van de maatschappij is het ma chismo, het andere de sexuele onderdrukking. Het bordeel zorgt, net als de courtisane in de wereld van De Maupassant, voor de bevrijding van dromen, verlangens. Tegenwoordig ligt dat misschien iets anders, hebben de jongens veel vroeger sexuele ervaringen dan wij destijds; bij ons ging dat via het bordeel. Het groene huis bestond echt, maar er was een hele mythologie omheen geweven, een grote dosis verbeelding. In die roman vind je naast een realistisch vlak ook een belangrijke mythische laag.

Julio Cortázar heeft eens tegen me gezegd dat er eigenlijk nog helemaal geen sprake is van een grote literaire beweging in Latijns-Amerika, althans niet te vergelijken met bijvoorbeeld die in het Rusland van de vorige eeuw. Die vergelijking wordt vaak gemaakt.

Ik heb net als Cortázar een grote hekel aan nationalisme, aan chauvinisme... Ach, we hoeven onszelf niet op de borst te slaan. Maar het is een feit dat er binnen de hedendaagse Latijnsamerikaanse literatuur een aantal interessante schrijvers zijn die ergens mee voor de dag komen. Het lijkt me niet meer dan rechtvaardig dat deze literatuur wat verspreid begint te raken. Tot voor kort was het altijd andersom, werd de Latijnsamerikaan altijd overspoeld met buitenlands werk. Er was geen wisselwerking en dat begint nu een beetje te komen. Dat is positief. Voor Latijns-Amerika en ook voor Europa. Uitwisseling op cultureel vlak is altijd positief.

En wat zegt u van de voorspelling dat de BOOM z'n grootste tijd gehad heeft?

Ik ben geen helderziende.