Bzzlletin. Jaargang 5

[p. 41]

Wladimir Wojnowitsj/merkwaardige lotgevallen van soldaat Iwan Tsjonkin
vertaler gerard kruisman

Bij het Russische dorpje Rode, maakt een militair vliegtuij op een goede dag een noodlanding. In afwachting van het transport naar de honderdtwintig kilometer verderop gelegen basis wordt de op afzwaaien staande soldaat Iwan Tsjonkin (‘...een klein baasje met o-benen, een uit zijn broek puilende veldbloes, een door rode flaporen geflankeerde luchtmachtpet en een stel afzakkende beenwikkels...’) er op uit gestuurd om het toestel dat op het bouwland van een kolchoz staat te bewaken. Daar aangekomen maakt hij kennis met het alleen wonende meisje Njoera Beljasjowa, die bij de posterijen werkt. Tsjonkin slaapt een nachtje bij Njoera, wat beiden goed bevalt, rolt het vliegtuigje de privémoestuin van Njoera binnen en trekt bij haar in.

Wladimir Wojnowitsj's satarische roman ‘De merkwaardige lotgevallen van soldaat Iwan Tsjonkin’ werd tijdens de liberale periode (1963) in de Sovjet Unie aangekondigd, maar kon kort daarna niet meer verschijnen. De eerste Russische editie werd dan ook in Parijs uitgebracht.

Wladimir Wojnowitsj, geboren in 1932 in Centraal-Azië, van origine boer en handwerksman en pas na zijn legertijd tot schrijven gekomen, schreef verder aan de roman en voltooide hem in 1970. Gedurende deze jaren deden hoofdstukken heimelijk de ronde. In 1974 werd Wojnowitsj uit de schrijversbond gestoten wegens zijn hardnekkige steun aan Solzenitsjin. ‘De merkwaardige lotgevallen van soldaat Iwan Tsjonkin’ verschijnt dit najaar in de vertaling van Gerard Kruisman bij uitgeverij Meulenhoff.

Zoals gezegd was het anderhalve week geleden dat Tsjonkin in Rode was beland en bij Njoera was ingetrokken. Hij voelde zich al aardig thuis, had met iedereen kennis gemaakt en werd niet langer als een vreemde beschouwd. Er was niet de geringste aanduiding dat ze hem hier ooit weer vandaan zouden halen. Niet dat Tsjonkin ontevreden was over deze manier van leven.

Integendeel, hier was geen reveil en geen taptoe, laat staan ochtendgymnastiek of politieke les. Hoewel hij wat het eten betrof in het leger niet zo slecht af was, waren hier het brood, de melk en de eieren veel verser, ui van de koude grond en dan nog een vrouw naast hem in bed - mijn liefje wat wil je nog meer. Ja, in Tsjonkins plaats zou iedereen wel op zo'n post willen staan tot de demobilisatie toe, en had er daarna best nog een paar jaartjes aan vast willen knopen. En toch was er iets aan die hele situatie dat hem niet lekker zat, namelijk dat ze hem hier zogezeid voor een week hadden achtergelaten, maar die week was allang om en het onderdeel liet boe noch ba van zich horen, en er volgden ook geen nieuwe instructies. Als ze hem hier wilden houden dan konden ze toch een seintje geven, nietwaar, en het zou ook geen kwaad kunnen als het veldrantsoen werd aangevuld. Het was nog een geluk dat hij het hier zo goed voor mekaar had, anders had hij nou allang opeen houtje zitten bijten.

De laatste tijd ging hij om de haverklap naar buiten om zijn neus in de lucht te steken, om te zien of er niet een langzaam groeiende stip zou verschijnen; en hij bracht een hand naar zijn oor om te horen of er geen motorgeronk in aantocht was. Maar niks hoor, er was niets te zien en niets te horen.

Daar Tsjonkin niet wist wat hij moest beginnen, besloot hij, ten einde raad, zich tot een wijs man te wenden. Zo'n man was Njoera's buurman, Koezma Matwejewitsj Gladysjev.

Koezma Gladysjev stond niet alleen in Rode maar ook in de rest van het district in reuk van geleerdheid. Alleen al het enkele feit dat op de plee in zijn moestuin met grote zwarte letters ‘Watercloset’ was geschreven pleitte voor Gladysjevs geleerdheid.

Gladysjev had een onbeduidend slechtbetaald baantje als kolchozmagazijnbediende, maar daar stond tegenover dat hij veel vrije tijd had om zijn kennis aan te vullen en dat hij in zijn koppie zoveel uiteenlopende informatie over diverse wetenschapsgebieden had opgeslagen dat de mensen met wie hij omging alleen maar afgunstig en eerbiedig konden uitbrengen: Sjonge jonge, 't is toch wat, hè! Sommigen beweerden dat je Gladysjev midden in de nacht wakker kon maken om hem elke willekeurige vraag te stellen, waarop hij zonder aarzelen een gedetailleerd antwoord gaf, en dat hij elk natuurverschijnsel vanuit het standpunt van de moderne wetenschap verklaarde zonder ooit een beroep op bovenaardse krachten te hoeven doen.

Al deze kennis had Gladysjev uitsluitend langs de weg der zelfstudie vergaard, want het zou te gek zijn dit als een verdienste van de parochieschool aan te merken waar hij al met al niet meer dan twee klassen doorlopen had. De in Gladysjevs hoofd opgeslagen kennis zou wellicht nooit enige vrucht hebben afgeworpen zonder toedoen van de Oktoberrevolutie die het volk van elke vorm van slavernij bevrijdde en elke burger in de gelegenheid stelde op te klimmen tot de stralende en potsige toppen der wetenschap. Hier dient opgemerkt dat Gladysjevs geëmancipeerde brein altijd al veel originele ideeën had voortgebracht. De feiten uit het leven van alledag gingen niet onopgemerkt aan hem voorbij, zij brachten hem op allerlei ideeën. Zo ziet hij, laten we zeggen, kakkerlakken op de schoorsteenmantel zitten en denkt, zou je ze niet, denkt hij, aan elkaar vast kunnen binden en ze dan allemaal dezelfde kant op sturen? Dat zou een energie opleveren die men met succes in de landbouw zou kunnen toepassen. Of hij kijkt naar een wolkje en denkt, als we daar nou eens een vlies omheen deden en het als luchtballon dienstbaar

[p. 42]

maakten. Men zegt (nu is dat moeilijk na te gaan) dat Gladysjev de eerste is geweest die lang voor professor Sjklovskij de hypothese heeft geformuleerd dat de satellieten rond Mars van kunstmatige herkomst zijn.

Maar afgezien van al deze terloopse ideetjes had Gladysjev een groot idee waar hij zijn leven aan besloot te wijden om zodoende zijn naam onsterfelijk te maken in de wetenschap. Geinspireerd door de progressieve leer van Mitsoerin en Lysenko was hij op het idee gekomen aardappels met tomaten te kruisen en een plant te kweken waarbij aan de onderkant aardappels groeien en aan de bovenkant tegelijkertijd tomaten zouden rijpen. Zijn toekomstige hybride noemde Gladysjev in de geest van die grootse tijd. ‘Weg naar het Socialisme’ oftewel ‘W E N S’. Hij was van zins zijn proeven uit te breiden tot het hele kolchozterritorium, maar dat werd hem niet toegestaan, en hij moest zich tot zijn eigen moestuin beperken. Vandaar dat hij zowel de aardappelen als de tomaten bij zijn buren moest kopen.

Deze proeven hadden voorlopig nog geen werkelijke resultaten opgeleverd, hoewel enkele karakteristieke eigenschappen van de Wens al aan het licht begonnen te treden: de bladeren en stengels leken op die van een aardappelplant, terwijl de wortels krek eender als die van een tomaatplant waren. Maar ondanks talloze mislukkingen liet Gladysjev de moed niet zakken, wel beseffend dat een echte wetenschappelijke ontdekking hard werken en veel offers vereiste. Mensen die van deze proeven afwisten hadden er een zwaar hoofd in, maar op een keer was er iemand die Gladysjev opmerkte en steunde, iets wat in die vervloekte tsarentijd nooit had kunnen gebeuren.

Op een goede dag stond er in de districtskrant Bolsjewistische tempo's in het kader van de serie ‘Mensen van het nieuwe platteland’ een twee hele kolommen beslaand artikel afgedrukt onder de kop ‘Kweker eigen kweek’. Er stond ook een foto van de kweker bij, waarop deze zich over een struik van zijn hybride heen boog, alsof hij de contouren van een stralende toekomst voor onze planeet aanschouwde. Na de districtskrant reageerde ook de provinciale krant met een kort commentaar, en vervolgens vermeldde zelfs een landelijk krant in een verhandeling getiteld ‘De wetenschappelijke creativiteit van de massa's’ onder andere ook Gladysjevs naam. Bij zijn navorsingen en bij zijn gevecht met de routine voelde Gladysjev zich geruggesteund door de reactie van een professor aan een landbouwhogeschool, hoewel het een negatieve reactie was. In een aan hem persoonlijk geadresseerd schrijven zei de geleerde dat Gladysjevs proeven anti-wetenschappelijk en heilloos waren. Niettemin adviseerde hij Gladysjev de moed niet te laten zakken en met een verwijzing naar het voorbeeld van de oude alchimisten verzekerde hij hem dat in de wetenschap geen enkele moeite tevergeefs gedaan werd: op zoek naar a kon je b ontdekken. Deze brief maakte ondanks de negatieve strekking grote indruk op de ontvanger, temeer daar hij getypt was op het officiële briefpapier van een soliede instelling waarop Gladysjev ‘Geachte kameraad Gladysjev’ heette en de professor hoogstpersoonlijk zijn handtekening gezet had. De brief liet niet na een zekere indruk te maken op eenieder die hem las. Maar wanneer de kwekereigen-kweek voor de zoveeltste keer begon te kwekken over de perspectieven die voor de wereld open gingen na de komst van de Wens, ging men verveeld een straatje om, en net als zoveel andere wetenschappelijke genieën ervoer Gladysjev een toestand van totale eenzaamheid, totdat Tsjonkin op het toneel verscheen.

Gladysjev vertelde graag over zijn werk en omdat Tsjonkin toch niks beters te doen had had hij er niets op tegen een poosje te luisteren. Dat bracht hen bij elkaar. Zij raakten bevriend. Zo kon het gebeuren dat Tsjonkin naar buiten kwam voor een kleine boodschap of zomaar voor de aardigheid, en Gladysjev al in zijn tuin bezig was - met schoffelen, wieden of begieten. Steevast in dezelfde uitmonstering: een cavaleristenbroek, een stel versleten rundlederen laarzen, een oud haveloos shirt en een sombreroachtige strooien hoed, joost mag weten waar hij die op de kop getikt had.

Tsjonkin zwaaide dan naar de kweker: ‘Hé, dag buur!’

‘Een goede morgen,’ is het beleefde antwoord.

‘Hoe staat het leven?’ doet Tsjonkin belangstellend.

‘Ik ben aan den arbeid,’ klinkt het bescheiden.

Zo verloopt het gesprek woord voor woord, soepeltjes en ongedwongen.

‘En, zijn je tomaataardappels haast al rijp?’

‘Nog even geduld, het is nog te vroeg. Alles op zijn tijd, nietwaar. Ze moeten eerst nog bloeien.’

‘Wat doe je als het dit jaar weer niks wordt?’ vraagt Tsjonkin vol belangstelling.

‘Dit keer moet het wat worden,’ zucht Gladysjev hoopvol. ‘Kijk zelf maar. De stengel is die van een aardappelplant, en op het blad zit een kerf net als bij de tomaatplant. Zie je wel?’

‘Tja, wie weet,’ twijfelt Tsjonkin, ‘voorlopig is er nog geen touw aan vast te knopen.’

‘Hoe kom je daar nou bij?’ valt Gladysjev gekrenkt uit. ‘Moet je kijken wat een mooie volle bos.’

‘Vol zijn ze, ja,’ beaamt Tsjonkin. En zijn gezicht klaart op. Hij is ook op een idee gekomen. ‘Hé buur, zou het niet kunnen dat er onderaan tomaten en bovenaan aardappels groeien?’

‘Nee, dat kan niet,’ legt Gladysjev geduldig uit. ‘Dat zou in strijd met de natuurwetten zijn, omdat aardappelen deel uitmaken van het wortelsysteem, terwijl tomaten - dat is een uitwendige vrucht.’

‘Toch zou dat best interessant zijn,’ zegt Tsjonkin, die zich nog niet gewonnen wil geven.

Gladysjev mag de vragen van Tsjonkin dan wel dom vinden, maar hoe dommer de vragen des te verstandiger kan het antwoord luiden. Daarom werden deze gesprekken door hen allebei met groot genoegen gevoerd. Hun vriendschap werd met de dag hechter. Zij hadden al afgesproken op gezinsbasis bij elkaar te komen. Tsjonkin met Njoera en Gladysjev met zijn vrouw Aphrodite (zo noemde Gladysjev haar, en in navolging van hem begonnen ook anderen haar zo te noemen, hoewel zij onder de naam Jefrosinja te boek stond).

Om de lezer een indruk te geven van de relatie tussen de teler en zijn vrouw is het nodig heel even bij de leerzame geschiedenis van deze ongelijke verbintenis stil te staan.

Gladysjev was een jaar of twee voor de hier beschreven periode, toen hij al aardig tegen de veertig begon te lopen, met Aphrodite getrouwd. De vijf jaar daarvoor (na de dood van zijn moeder) had hij in zijn eentje gewoond, in de terechte veronderstelling dat het gezinsleven weinig bevorderlijk was voor het wetenschappelijke

[p. 43]

werk. Toen hij dan zowat veertig was (misschien was het de natuur die haar tol eiste, of misschien was de eenzaamheid hem te machtig geworden) besloot hij toch maar te gaan trouwen. Dat bleek overigens nog niet eens zo eenvoudig te zijn, niettegenstaande het feit dat er aan huwbare vrouwen in het dorp geen gebrek was. Zijn gesprekken over de opmerkelijke bastaardplant konden de verloofdes nog bolwerken, en zij gingen er zelfs mee akkoord de last van de wetenschappelijke heldendaad gezamelijk, hand in hand, door het leven te torsen, in de stille hoop dat deze gekkigheid mettertijd vanzelf wel over zou gaan. Zodra echter de zaak voor de bakker leek, was er maar zelden een die het er langer dan een kwartier kon harden. Men zegt dat één huwelijkskandidate al na een minuut tegen de vlakte ging. En wel om de volgende reden. De verschillende soorten mest voor zijn teelexperimenten had Gladysjev thuis in speciale potjes opgeslagen. Dat waren potjes turfhumus, maar ook potjes met paarde- en koeiemest en potjes kippedrek. Gladysjev hechtte zeer veel waarde aan de juiste bemesting. Hij combineerde de verschillende soorten met elkaar, hield ze op een bepaalde temperatuur door ze op de kachel, de schoorsteenmantel en de vensterbank te laten uitgisten. Niet alleen 's zomers maar ook 's winters - en dat bij gesloten vensters!

En alleen de toekomstige Aphrodite, die geen enkele illusie aangaande haar charmes koesterde, beet door de zure appel heen. Zij wilde ontzettend graag trouwen.

Toen Gladysjev begreep dat er weinig anders op zat, had hij haast besloten de huwelijksdroom voor altijd op te geven maar kwam toch tot een andere slotsom. Hij dacht namelijk dat als hij deze Jefrosinja, waar niemand wat in zag, tot vrouw zou nemen, zij hem met totale toewijding aan hem en aan de wetenschap voor zijn edelmoedigheid zou belonen.

Edoch, zoals het spreekwoord luidt, de mens wikt maar God beschikt. In het begin wilde Jefrosinja hem nog wel belonen, maar na de geboorte van Heracles verklaarde zij de oorlog aan deze potjes, onder het voorwendsel dat ze schadelijk zouden zijn voor de baby. Aanvankelijk via toespelingen en met gebruik van overredingskracht, later door het maken van scènes. Zij zette de potjes in de bijkeuken. Gladysjev zette ze weer terug. Ze probeerde de potjes kapot te slaan, maar kreeg lik op stuk van Gladysjev, ofschoon hij over het algemeen geen voorstander van geweld was. Een paar keer vertrok zij met de baby naar het huis van haar ouders aan het andere eind van het dorp, maar elke keer werd zij door haar moeder weer teruggejaagd.

Tenslotte had zij zich met haar lot verzoend, zij had nu overal lak aan en begon te verslonzen. Vroeger stond zij al niet als een schoonheid bekend, maar nu begon zij God mag weten waarop te lijken.

Zo, dat was dan zo'n beetje de hele geschiedenis.

Laat ons nu terugkeren naar de plaats waar wij ons verhaal begonnen waren.

Welnu, Tsjonkin stond bij zijn vliegtuig, Gladysjev rommelde in zijn moestuin, en Aphrodite zat op de stoep met de baby in haar armen en sloeg haar wederhelft met onverholen afkeer gade.

‘Hé, dag buur!’ riep Tsjonkin Gladysjev toe.

Deze hing boven zijn zoveelste Wens. Hij richtte zich op, lichtte met twee vingers zijn hoed een stukje op en antwoordde stijfjes: ‘Een goede morgen.’

Tsjonkin zette zijn geweer tegen het vliegtuig aan en liep naar het hek toe dat de twee tuinen van elkaar scheidde.

‘Zo buur, ik zie dat je weer druk aan de slag bent. Krijg jij daar nou nooit genoeg van?’

‘Tja, hoe moet ik het zeggen,’ antwoordde Gladysjev met ingetogen waardigheid. ‘Ik doe dit niet voor mezelf, weet je. Het gaat mij niet om het persoonlijke gewin maar om het wetenschappelijk belang. Is het waar dat jij vannacht onder de vliegtuigmachine geslapen hebt?’

‘Ach, de ouwe hap pit overal, hè, als het moet,’ zei Tsjonkin schertsend. ‘Het is warm weer, nog lang geen winter.’

‘Ja, ik kwam vanmorgen het huis uit, en wat zie ik, ik zie een stel voeten onder de vliegmachine uitsteken. Gut, denk ik, heeft Wanja vannacht soms buiten geslapen? Ik zeg nog tegen Aphrodite: “Moet je kijken, zeg ik, dat lijken Wanja's voeten wel die daar onder de vliegmachine uitsteken.” Hé, Aphrodite,’ riep hij om haar er als getuige bij te halen, ‘weet je nog dat ik vanmorgen tegen jou zei: ‘Moet je kijken, dat lijken Wanja's voeten wel die onder de vliegmachine uitsteken.’

Aphrodite bleef hem met dezelfde gezichtsuitdrukking aankijken, zij reageerde op geen enkele wijze op de tot haar gerichte woorden.

Tsjonkin keek Gladysjev aan, slaakte een zucht en zei toen tot zijn eigen verbazing: ‘Ja, ik heb ruzie met de vrouw, hè. Ik ben van haar af, snap je? Daarom heb ik vannacht buiten geslapen.’

‘Wat zeg je me nou?’ zei Gladysjev verontrust.

‘Ach ja, hè,’ ging Iwan een rechtstreeks antwoord uit de weg. ‘We kregen woorden, hè, en van het een kwam het ander, hè, zij janken en zo. Ik had daar schijt aan, hè, ik pakte mijn jas, mijn geweer en mijn plunjezak - en wat heb ik meer? - en weg was ik.’

‘Dat is het dus,’ zei Gladysjev, verbaasd zijn hoofd schuddend. ‘Weet je, ik ga vanmorgen naar buiten en ik denk gut, zijn dat jouw voeten niet die onder de vliegmachine uitsteken. Zo, dus jullie hebben ruzie?’

‘Zo kun je het wel stellen, ja,’ antwoordde Iwan nog verdrietiger.

‘Misschien heb je daar wel goed aan gedaan,’ opperde Gladysjev. Hij blikte schroomvallig naar zijn vrouw en fluisterde: ‘Zal ik jou eens wat vertellen, Wanja? Laat je niet met die wijven in. Ga er vandoor, zolang je nog jong bent. Weet je...kijk die van mij daar nou eens zitten, die ratelslang. Die tong van haar is gespleten, let maar op als je wat dichterbij staat en zij iets tegen je zegt. Je reinste slangentong. Als je eens wist, Wanja, hoeveel verdriet zij mij gedaan heeft, daar zijn geen woorden voor, dat is met geen pen te beschrijven. En dacht je dat ik de enige was? Alle mannen hebben ongelooflijk te lijden onder haar sekse. Neem nou de moderne tijd van ontwikkeling en vooruitgang, of neem de feiten uit het historische verleden.’ Hij loensde naar zijn vrouw en begon nog zachter te fluisteren, alsof hij een supergeheim nieuwtje meedeelde. ‘Toen tsaar Nikolaj de Eerste de dekabristen naar Siberie verbannen had, een verrot eind weg, toen legden hun vrouwen zich daar niet bij neer, nee, die pakten hun spullen bij elkaar en sjeesden er achter aan, ofschoon er in die tijd geeneens spoorwegen waren. Zij jak-

[p. 44]

kerden de paarden af en beulden de koetsiers af, en het had weinig gescheeld of ze waren zelf gekrepeerd. Maar zij fiksten het en dat wou ik je maar even zeggen. Ik zal van Njoera niks kwaads zeggen, Wanja, dat is een ontwikkelde verstandige vrouw, maar toch, jongen, ga er vandoor zolang het nog niet te laat is.’

Wladimir Wojnowitsj

‘Ik was allang weg geweest,’ zei Tsjonkin, ‘maar die ouwe brik houdt me hier.’ Hij knikte in de richting van het vliegtuig en voegde er even later verdrietig aan toe: ‘En ik heb zo'n trek. Ik rammel van de honger.’

‘Heb je honger?’ riep Gladysjev verbaasd uit. ‘Man, waarom heb je dat niet eerder gezegd? Kom toch binnen. Dan steken we de primus aan en fiksen we een spekomelet voor je. En een borreltje,’ hij gaf Tsjonkin een knipoogje, ‘hebben we ook. Kom. Dan kun je meteen zien hoe ik er bij woon.’

Dat liet Tsjonkin zich geen twee keer zeggen. Hij stopte het geweer onder het hooi, klom over het hek heen en liep, voorzichtig tussen de bedden door manoeuvrerend, achter de heer des huizes aan, die hem met onafhankelijke tred voorging. Zij beklommen de stoep. Aphrodite trok een smartelijk zuur gezicht en keek een andere kant op.

‘Zou je geen zeiltje onder dat jong leggen?’ bromde Gladysjev in het voorbijgaan, ‘straks moet hij poepen, en dan stinkt je hele schoot.’

Aphrodite sloeg onverschillig haar ogen op en zei onverschillig: ‘Ga jij maar in huis ruiken. En laat je gast meeruiken.’

Na deze woorden keek zij weer een andere kant op.

Gladysjev deed de deur open en liet Tsjonkin de bijkeuken binnen.

‘Heb je gehoord hoe zij tegen mij praat?’ zei hij tegen Iwan. ‘En dat gaat zo elke dag. Die smerige gek. Ik maak een stinkboel met een wetenschappelijk doel, maar zij uit slordigheid.’

In de ruimte die na de bijkeuken kwam was het donker. Gladysjev stak een lucifer aan, zodat een smalle gang en een met rafelige jute beklede deur zichtbaar werden. Gladysjev opende deze deur en Tsjonkin sloeg bijna achterover van de plotselinge stankkegel die hen tegemoet kwam. Als hij niet juist op tijd zijn neus met twee vingers had dichtgeknepen, zou hij misschien zelfs tegen de grond gegaan zijn. Met dichtgeknepen neus volgde hij de heer des huizes. Deze draaide zich om en sprak opmonterend: ‘De eerste keer krijg je natuurlijk even een kleine opdoffer, maar ik ben er al aan gewend geraakt en nu valt het best mee. Je moet je ene neusgat een beetje opendoen en als het wat begint te wennen, neem je een snuifje en doe je ook het tweede neusgat open. Het lijkt een weerzinwekkende lucht, maar in feite is het erg gezond en nuttig voor het organisme. Deze geur heeft verscheidene waardevolle eigenschappen. Zo vervaardigt de Franse firma “Coty” van stront een parfum met een zeer fijn aroma. Maar kijk jij intussen maar wat rond, dan flans ik even een omelet in elkaar en dan eten wij samen een hapje, want ik heb nu zelf ook trek gekregen.’

En terwijl Gladysjev doorliep naar het volgende vertrek en met de primus aan de gang ging, bleef zijn gast in de tussenkamer achter en opende, toen hij aan de lucht begon te wennen, op aanraden van zijn gastheer eerst het ene en toen het andere neusgat, en gaf vervolgens zijn ogen de kost.

En er viel heel wat te bekijken. Allereerst de potjes zelf. Er waren er een massa. Ze stonden niet alleen rond de kachel en op de vensterbank, maar ook op en onder de zitbank bij het raam en achter het wanordelijke onopgemaakte ijzeren bed.

Boven het bed hingen de gebruikelijke met bloempjes en duifjes versierde lijstjes, waarin foto's zaten van de heer des huizes vanaf zijn jonge jaren tot aan de meer recente tijd, foto's van zijn vrouw Aphrodite en van talrijke beiderzijdse naaste familieleden. Boven deze ikonostase prijkte het portret van de heer en mevrouw Gladysjev, op bestelling vervaardigd uit diverse foto's en zo duchtig verfraaid door de onbekende meester dat de konterfeitsels absoluut geen enkele gelijkenis met de originelen vertoonden.

De wand tegenover het raam was als museum ingericht, daar hingen in eendere lijstjes de eerdergenoemde persreacties op Gladysjevs wetenschappelijke navorsingen. In een apart lijstje werd de eveneens reeds vermelde brief van de bekende landbouwprofessor bewaard.

Aan de wand tussen de ramen hing een kaliber zestien eenloopsgeweer, dat - de lezer raadt het al - op een goede dag natuurlijk moet afgaan, waarbij het overig nog niet zeker is of het ook werkelijk zal afgaan of dat het zal ketsen. Dat zal te zijner tijd wel blijken.

Tsjonkin was nog lang niet uitgekeken toen de omelet al klaar was en Gladysjev hem aan tafel riep.

Hier was ook niet al te best opgeruimd, al was het er schoner dan in de tussenkamer. Er stond een berg afwas, aan het plafond hing een wieg - de legerstede van Heracles - en er bevond zich een oude dekselloze kist vol stukgelezen boeken, hoofdzakelijk van wetenschappelijke aard (zoals Mythen van het oude Griekenland of de populaire brochure De vlieg als actieve besmet-

[p. 45]

tingsverspreider), alsmede een niet complete ingebonden jaargang van het tijdschrift Akker van 1912. Deze kist was de hoofdbron waaruit Gladysjev zijn eruditie putte.

Op de grote tafel, die toegedekt was met een zeiltje vol brandvlekken, stond de koekepan met de sissende spekomelet. Hoe misselijk Tsjonkin ook was van de stank (hij was er inmiddels al een beetje aan gewend geraakt), hij was nog veel misselijker van de honger. Daarom wachtte hij niet op een herhaling van de uitnodiging, maar nam zonder plichtplegingen aan tafel plaats.

Gladysjev pakte uit de tafellade twee vorken en veegde die aan zijn overhemd af, legde er een voor zijn gast neer en nam zelf de ander waaraan een tand ontbrak. Tsjonkin wilde onmiddellijk zijn vork in de omelet steken maar zijn gastheer hield hem tegen: ‘Wacht even.’

Uit de stapel afwas viste hij twee stoffige glazen, hield ze tegen het licht, spuugde er in, veegde ze ook met zijn overhemd af en zette ze op tafel. Hij holde vervolgens naar de bijkeuken en kwam terug met een aangebroken fles die met een prop papier was afgesloten. Hij schonk zijn gast een half glas in en gaf zichzelf eenzelfde scheut.

‘Kijk, Wanja,’ zei hij, het krukje naar zich toe schuivend en het begonnen gesprek hervattend, ‘wij plegen geringschattend op stront neer te zien, alsof het iets slechts zou zijn. Maar als je goed nagaat, is dit misschien wel de waardevolste stof die wij hier op aarde kennen, omdat heel ons leven uit stront voortkomt en tot stront zal wederkeren.’

‘In welke zin?’ vroeg Tsjonkin beleefd, terwijl zijn hongerige ogen de omelet aftastten die daar koud stond te worden, maar zonder ertoe te kunnen komen eerder dan zijn gastheer op te scheppen.

‘In de ruimste zin,’ ontwikkelde Gladysjev zijn gedachte, zonder het ongeduld van zijn gast te bemerken. ‘Ga maar na. Voor een goede oogst is het nodig de grond met stront te bemesten. Uit de stront groeien de kruiden, gewassen en groentes op die door ons en door de dieren gegeten worden. De dieren leveren ons melk, vlees, wol, enzovoorts. Wij consumeren dat allemaal en zetten het weer in stront om. Zo voltrekt zich, om het zo maar eens uit te drukken, de strontkringloop in de natuur. En, kunnen we stellen, waarom zouden wij deze stront consumeren in de vorm van vlees, melk of desnoods brood - dat wil zeggen in verwerkte vorm? Men kan zich met recht afvragen: is het niet beter dat wij onze vooringenomenheid en onze valse schaamte laten varen en dat wij deze kostelijke vitamine in pure vorm tot ons nemen? In het begin is het natuurlijk mogelijk,’ preciseerde hij, toen hij zag dat Tsjonkin iets wegslikte, ‘de natuurlijke geur te verwijderen, en pas in een later stadium, wanneer de mens er aan gewend is geraakt, alles in zijn oorspronkelijke staat te laten. Maar dat, Wanja, dat is een zaak van de verre toekomst en van drieste wetenschappelijke vorderingen. En ik stel dan ook voor, Wanja, een dronk uit te brengen op de vooruitgang van onze wetenschap, op ons sovjetregime en op het genie van wereldformaat kameraad Stalin persoonlijk.’

‘Op onze kennismaking,’ viel Tsjonkin hem schielijk bij.

Daar werd op geklonken en gedronken. Iwan ledigde zijn glas en rolde haast van zijn stoel. De adem stokte hem in de keel. Het leek of iemand hem een vuistslag in de milt had gegeven. Daar hij geen hand voor ogen zag, prikte hij lukraak met zijn vork in de koekepan, rukte een stuk omelet los, propte dat met behulp van de andere hand in zijn mond, slikte het door, brandde daarbij zijn tong en ademde toen pas de lucht uit die zijn longen had doen opzwellen.

Gladysjev, die zijn eigen glas met gemak had geledigd, keek Iwan met een sluwe grijns aan.

‘En, Wanja, wat zeg je van mijn borreltje?’

‘Uit de kunst,’ bracht Tsjonkin uit, terwijl hij met zijn vlakke hand de opkomende tranen wegveegde. ‘Ik dacht dat ik er in bleef.’

Gladysjev schoof met nog steeds dezelfde grijns op zijn gezicht een plat blikje naar zich toe dat als asbak dienst deed, goot er wat van de eigengestookte wodka in en stak een lucifer aan. Er sloeg een blauwe troebele vlam uit het bocht.

‘Zie je?’

‘Doe je het met graan of met bieten?’ vroeg Tsjonkin belangstellend.

‘Met stront, Wanja,’ zei Gladysjev met ingehouden trots.

Iwan verslikte zich.

‘Hoe bedoel je?’ vroeg hij, zijn kruk een stukje achteruit schuivend.

‘Het recept, Wanja, is heel eenvoudig,’ verklaarde Gladysjev bereidwillig. ‘Je neemt per kilo stront een kilo suiker...’

Tsjonkin gooide zijn kruk om en sprintte naar de uitgang. Op de stoep botste hij haast tegen Aphrodite met de baby aan. Twee stappen van de stoep vandaan leunde hij met zijn voorhoofd tegen de balkenwand van het huis aan en gaf over. Hij keerde zichzelf zowat binnenste buiten.

Achter hem aan kwam de onthutste gastheer naar buiten gestoven. Luid stampend met zijn

[p. 46]

laarzen stormde hij de stoep af.

‘Wanja, wat is er?’ vroeg hij deelnemend, Tsjonkin bij de schouder pakkend. ‘Dit is pure wodka, Wanja. Je zag toch zelf hoe het brandde?’

Iwan wilde iets terug zeggen, maar op het horen van het woord wodka werd hij opnieuw door maagkrampen bevangen; hij wist nog net zijn voeten wat meer uit elkaar te zetten en zijn schoenen droog te houden.

‘O God!’ jammerde Aphrodite wanhopig. ‘Heb je weer iemand van je stront laten zuipen, vervloekt monster? Je kunt van mij het lazerus krijgen, vuilak! Ba!’ Zij spuugde in de richting van haar man.

Hij liet het over zijn kant gaan.

‘Zeg, waarom spuug je? Haal liever een ingemaakt appeltje uit de kelder. Je ziet toch dat hij niet goed is?’

‘Appeltjes, zei je!’ kreunde Aphrodite. ‘Die appeltjes zijn ook vergeven van die gore strontlucht. Het hele huis is een grote strontboel. Ik wou dat je er in wegzakte. Ik wou dat je er in verzoop, idioot, ellendeling. Ik ga er vandoor, smerige stommeling. Ik ga bedelen met mijn kind, dat is beter dan in de stront verrekken.’

En daar zij de zaak niet op de lange baan wenste te schuiven, greep zij Heracles bij zijn lurven en holde weg, het poorje uit, Gladysjev liet Tsjonkin in de steek en rende achter zijn vrouw aan.

‘Waar ga je naar toe, Aphrodite!’ riep hij haar na. ‘Kom terug, zeg ik je. Maak jezelf en mij niet te schande bij de mensen. Hé, Aphrodite!’

Aphrodite bleef stilstaan, draaide zich om en schreeuwde hem giftig toe: ‘Ik ben jouw Aphrodite helemaal niet! Froska heet ik. Heb je dat goed begrepen, onnozele hangoor? Froska!’

Zij keerde hem weer de rug toe en met de dodelijk verschrikte baby in haar hoog geheven armen holde zij huppelend en struikelend verder.

‘Ik heet Froska. Horen jullie, mensen? Ik heet Froska!’ gilde zij met zo'n razend genot alsof zij na een lange periode van stomheid opeens het spraakvermogen weer had teruggekregen.