Komrij het middel van de omkering: maatschappijkritische protestzanger die beslist niet voor een paar rottige centen van mening verandert. Voor de betrokkenen is het natuurlijk niet leuk, maar Komrij heeft een feilloos instinct het onechte, dwaze of zomaar enge in iemand te openbaren. Frans Derks blijkt dan een Limburgse voetbalscheidsrechter. IJdelste man van Nederland. Sluipt als loopse kat alle t.v.-uitzendingen binnen. En Joost den Draayer een Disc-jockey. Terwijl veel aardige, verstandige mensen in het gekkenhuis zitten, in een dwangbuis, loopt hij vrij rond.
Het is zonder meer leuk om je eigen bêtes noires op die wijze tegen te komen in de menagerie van Gerrit Komrij: de disc-jockeys, de E.O., de Mary Schuurmannen, Vader Abrahammen, Rudy Carellen, Van Willigenburgen en zo voort.
Is dit dan niet te persoonlijk? Komrij antwoordt hierop: De haast lijfelijke opdringerigheid van de t.v. dient met een niet minder persoonlijke, onverbloemde agressie te worden beantwoord. Geen ‘oppervlakkigheid’ mag worden geschuwd. De beste manier om ons van de t.v. te bevrijden is haar belachelijk te maken. We hoeven te dien einde haar programma's slechts nauwkeurig te beschrijven: ze is zelf al belachelijk.
Deze werkwijze doet denken aan die van dat eigenwijze jongetje in De nieuwe kleren van de keizer. Komrij bezit een soort argeloze baldadigheid en daarenboven een feilloze formuleerkunde. De gemiddelde t.v.-kijker blijkt helaas allang geconditioneerd en denkt wonderwat te zien waar enkel lucht is.
Komrij kan aldus tevens verschijnselen signaleren waaraan anderen voorbijgaan, zoals het toenemend antropomorfisme in de Ster-reclame (Bloemen houden van mensen. Pretletters die praten, kortom de rotzooi ademt. Artikelen nemen het initiatief. Dingen verslinden de mensen. De consument eet niet langer de massale koopwaar, nee, de massale koopwaar wordt geïndividualiseerd en vreet vervolgens de consument op).
Ook wat hij zegt over het toenemend misbruik van de Zanussistijl en het Jaap Drupsteeneffect (Hoe minder je hebt te bieden, hoe mooier je de verpakking maakt) is zeer behartigenswaard.
Horen, zien en zwijgen is niet alleen boeiend voor t.v.-kijkers of aktiecomité's ter verwijdering van omroeponkruid. Door zijn gevoel voor het absurde stijgt Komrij ver boven de normale t.v.-criticus. Zijn mooiste kritieken schrijft hij soms op dagen dat hij kennelijk geen t.v.-programma heeft gezien, of soms naar aanleiding van een nieuwsflits in het journaal. Een enkel voorbeeld ter illustratie:
Onlangs was er weer zo'n zeldzaam subliem moment op de t.v.
Meestal geschiedt dat onverwacht en in het onopvallendste programma.
Zo ook ditmaal.
Het geschiedde dus in het journaal.
Het hoogste woord in het journaal wordt in deze heetste aller zomers door de dames rood en oranje gevoerd, want er wordt nagenoeg dagelijks enthousiast aan Vulaanus geofferd.
Tijdens zo'n brandje op het journaal zag je hoe mensen in opperste nood bezig waren een monstre sacré van een Oisterwijks dressoir uit hun in vuur en vlam verkerende doorzonkamer te dragen. Meteen toen ik die kast zag barstte ik in lachen uit waaraan geen einde leek te komen, er welde een eigenaardige, wilde vreugde in me op waarvan ik versteld stond dat ik die nog op magazijn had. Vanwaar zulke sublieme genietingen? Uiteraard omdat je in een flits besefte dat hier iets zeer inadequaats aan de hand was; ik zag mensen met grote verbetenheid bezig iets te redden wat ik, met elke vezel van mijn lichaam en elke millimeter van mijn gedachten, juist in dat vuur zou hébben gegooid. Er ging hier duidelijk iets de verkeerde kant op.
Ik had het gevoel dat ik iets buitengewoon grappigs zag, en iets ook wat volstrekt niet klopte. De se reddingsactie leekalnet zo normaal als een chirurg die een operatie uitvoert om een knipscheer en een decoupeertang in de buik van een patiënt onder te brengen, of als een bevalling waarbij een jonge vrouw een rimpelig mannetje met gordelroos en doodsdrift baart.
Stel, links van mij brandde een vuurtje en rechts van mij stond die kast, die horribele kast, die ‘massieve’, gereduceerde kruising tussen draaiorgel, totempaal en tapkast, dan zou ik er geen seconde aan twijfelen of die kast smeekte me haar in het vuur te gooien. Nu was ik bedrogen in mijn meest natuurlijke reactie, en dat ontlaadde zich in een lachbui.
Dit effect werd nog versterkt door een tweede komische inadequaatheid: door het gemak, moet u weten, waarmee dit ‘echt’ massief gevaarte voorbij snelde. Want u weet ook: hoe luider de roep van ambachtelijk handwerk, des te dunner het schilletje fineer op de samengeperste houtpulp. Het is op zulke momenten van ‘vervreemding' dat de t.v. op haar best is, dat ze als het ware vergoddelijkt.
In het verleden werd de werkwijze van critici weieens vergeleken met krijgshaftige bezigheden zoals neersabelen en - sierlijker - het duelleren op floret.
De methode-Komrij vergeleek ik hierboven met het zetten van strikken, of liever, met het ledigen van de valstrikken die de slachtoffers zichzelf spannen.
Niet bepaald een intellectuele bezigheid. Komrij wreekt zich dan ook niet namens de intellectuelen op die verfoeide en toch ook wel intrigerende treurbuis.
Hij neemt naar eigen zeggen wraak namens de creativiteit en de literatuur. Hij doet het virtuoos, cynisch, eigenzinnig en vermakelijk.
Auteursrechtelijk beschermd