Bzzlletin. Jaargang 5

[p. 74]

Engelse kroniek
James Brockway

Voor belangstellenden voor de hedendaagse Engelse roman die deze roman zelfs graag kopen maar ze nog steeds vrij prijzig vinden, niettegenstaande de reis naar de verdommenis van het Engelse pond, is er een interessante nieuwe mogelijkheid.

Om de verkoop van nieuwe romans te stimuleren heeft men ongeveer twee jaar geleden in Londen de ‘New Fiction Society’ gesticht. Dat is geen commerciële boekenclub maar een initiatief van letterkundigen, die de steun van de Britse Arts Council genieten en die hun hoofdkwartier in het mooie pand van de National Book League, 7, Albemarle Street, in het hart van Londen, zijstraat van Piccadilly, hebben. De volgende keer dat u naar Londen overstapt, om een goedkoop flesje after-shave te kopen, of een hip pakje voor een habbekrats, moet u er beslist naar binnen lopen. Hoogstwaarschijnlijk zal er de een of andere tentoonstelling op boekengebied aan de gang zijn. U zal welkom zijn.

Iedere maand kiest het ‘panel’ van de New Fiction Society twee titels uit de nieuwe romans van de maand, dus 24 per jaar. Deze kunnen de leden dan tegen prijzen kopen die tot 35% onder de Engelse winkelprijzen zijn teruggebracht. Om lid te worden stuurt men eerst tien pond (thans minder dan f 40,-) op en het enige wat van ieder lid verwacht wordt, is dat het tenminste vier van de vierentwintig uitgekozen titels per jaar koopt van die tien pond. Verder ontvangt ieder nieuw lid gratis een door, één van de auteurs, gesigneerde roman.

Om de twee maanden ontvangt ieder lid ook een gratis tijdschrift, dat ‘New Fiction’ heet. Hierin treft men gegevens over, en uittreksels uit, de gekozen romans - (dus vier nieuwe romans per twee-maandelijks nummer van het tijdschrift). Ook staan er artikelen van bekende Britse auteurs in. Zo zijn er in het oktobernr. van ‘New Fiction’ stukken te vinden van Rebecca West: ‘The Novelist's Voice’; Emma Tennant, over haar begin als romanschrijfster (waarin ze o.a. vertelt hoe ze haar romans als Science Fiction beschouwt, wat haar uitgevers juist niet doen); een stuk over wijlen R.C. Hutchinson, een thans te weinig gelezen romanschrijver, waarvan de laatste, posthume roman Rising (Michael Joseph) verleden september is verschenen. Over deze auteur schrijft de uitgever Sir Rupert Hart-Davis in het oktobernummer: ‘Genius is difficult to define, but I believe that he (Hutchinson) had it and that future generations will think likewise.’ Verder: een aardig stuk van de dichter P.J. Kavanagh over John Cowper Powys, alweer een te weinig gelezen auteur van groot allure, en zijn lange meesterwerk A Glastonbury Romance van 1933, waarover dr. J. Kuin het onlangs in de Volkskrant had (27 nov. jl.). En ook informatie over de gekozen romans, waaronder The Doctor's Wife van de Ierse auteur Brian Moore. Een paar jaar geleden heeft Uitgeverij Contact in de Nederlandse vertaling van Pé Hawinkels Moore's korte roman Catholics uitgebracht. (Ik had een paar aanmerkingen op de vertaling maar niets van groot belang behalve hier en daar de toon van het proza.) Dit boek, in het Nederlands gewoon: Katholiek, gaat over de strijd tussen oud en nieuw in de katholieke kerk, maar het is ook veel meer: een juweeltje van schrijfkunst.

In dit nummer van ‘New Fiction’ treft men ook antwoorden aan van drie jongere schrijver op de vraag: ‘Why do you bother to write?’ Deze drie hadden allen korte verhalen in London Magazine staan, die ook uitgekozen waren, om te verschijnen in de bloemlezing van verhalen uit dit eersterangs literair tijdschrift, onder de titel London Magazine Stories 10, die zojuist is verschenen (25 okt.). Interessant voor Nederland is, dat men in deze aflevering ook een kort verhaal van Margaretha Ferguson, Piano Music, aan kan treffen, afkomstig uit haar bundel Holland-Indische Verhalen (Leopold). Ik durf u niet te zeggen wie de vertaler en ‘onderbrenger’ van dit zeer zuiver geschreven Nederlandse verhaal over het leven in een Japaans interneringskamp anno 1943, was. Het is namelijk dezelfde kerel, die het werk van Jan Wolkers voor het eerst in Engeland introduceerde, ook in London Magazine dat de primeur had, en daarna in andere Engelse uitgaven waardoor hij belangstelling voor dit werk bij de eerste Britse uitgever wekte, die Wolkers in boekvorm bracht. Maar dit werd in Nederland niet vermeld.) In plaats daarvan werd deze kerel in enkele Nederlandse kranten, als dankbetuiging, een ‘beunhaas’ genoemd. L'élégance, c'est tout, nietwaar? Maar blijkbaar niet in Nederland. Ik denk dat de kerel James Brockway heet, maar ik zou het met geen zekerheid kunnen zeggen.

Het zakenadres van de ‘New Fiction Society’ is: 55, High Street, Frimley, Surrey, Engeland, waar men alle inlichtingen kan krijgen. De redacteur is de romanschrijver David Hughes.

En nu iets over David Storey en Piers Paul Read. In een ander Brits literair maandblad The New Review (nr. 31, okt.) staat een heel informatief en amusant interview met Storey. Zijn jongste toneelstuk Mother's Day was zonet op de planken gearriveerd van het Royal Court Theatre (tehuis van het nieuwe toneel in Londen sinds de jaren vijftig). Zijn jongste roman Saville verscheen eind september bij Jonathan Cape. Voordat ik tot een bespreking van Saville overga, meld ik hier even, dat ik onlangs per brief van Storey vernam, dat hij één toneelcriticus zojuist een vrij flink pak slaag had gegeven in verband

[p. 75]

met zijn aanmerkingen op zijn nieuwe toneelstuk. Men doet namelijk goed, om met betrekking tot Storey te weten, dat hij vroeger professional rugby voetbalspeler was, ook beeldende kunstenaar - een ‘all-round man’ dus. Een sterke vent.

Het interview met Storey is vooral amusant, omdat het tanende geduld dat hij met zijn academisch-gerichte interviewer toont, hem vrij gauw leidt tot het hanteren van heel zware taal. Over de Britse televisie-mensen zegt hij, bij voorbeeld: ‘Television is run by a lot of time-servers...a gang of middleclass Philistines who wouldn't know what a genuine creative work was, if they saw it...they're just fucking bureaucrats.’ En helaas voor Nederland, waar vooral het toneel het van subsidiëring door de overheid moet hebben, zei hij à propos over het ‘fringe theatre’: ‘It's all rubbish, that stuff. Statelicensed art licenses mediocrities....it's just as much bureaucratic philistinism as the media, as far as I am concerned...’ (Tussen twee haakjes: Storey liet ook vallen, dat hij maar vijf dagen over het merendeel van zijn grote toneelsuccessen doet. ‘They seem to write themselves’, luidde zijn commentaar.)

Maar nu zijn jongste roman, Saville. De roman is in de eerste plaats heel merkwaardig, omdat hij alles voorstelt, wat men juist niet van Storey zou hebben verwacht. Een lange roman van 506 blz., die in de trage, rustige trant van een 19e eeuwse naturalistische roman begint. Het had bijna Thomas Hardy kunnen zijn, dat begin. Daarna volgen, heel rustig, scene na scene, de eerste 25 levensjaren van zijn held: Colin Saville.

Dit is reeds de derde roman van Storey waarin de held Colin heet. Wat heeft dit te betekenen? Zeker dat de auteur steedsweer bezig is, dezelfde stof in verschillende vormen te behandelen.

Colin Saville, zoals Storey zelf trouwens, is zoon van een mijnwerker in het Noorden van Engeland, in Yorkshire. Hij heeft twee broers. Als hij door zijn superieure intelligentie en opvoeding (gymnasium) de samenleving in zijn geboorteplaats ‘door’ heeft, als het hem duidelijk is geworden, dat er onder de mijnarbeiders en hun volk een slavenmentaliteit heerst, en als hij in zijn pogingen om zijn inzichten tot zijn broers en collega's te doen doordringen heeft gefaald, vertrekt Colin naar het Zuiden naar Londen, naar de buitenwereld: de vrijheid. Men zal hetzelfde thema, in grote lijnen dan, in andere romans van Storey aantreffen en ook in zijn eigen levensverhaal. Wat hier belangrijk is, is de worsteling van een mens die zich geestelijk niet volledig vrij kan rukken van zijn verleden.

Het rustige realisme, de naturalistische verteltrant van Storey's nieuwe roman zijn vooral gedurfd, omdat men vandaag gauw geneigd zou kunnen zijn het boek hierom op zij te schuiven, op zoek naar werk van grotere oorspronkelijkheid. Er zit echter iets verborgens in het schrijven van David Storey: een stille, donkere kracht, waardoor men toch doorleest en waardoor men tevens weet dat het om veel meer dan een rustig historisch relaas gaat. Storey zei trouwens in het bovengenoemde interwiew dat Saville een politieke roman is.

Zijn boek is als een smeulend vuur. Het rood van de vlammen ziet men niet. Men ziet alleen maar donker, verbrand hout en dikke grijze rook. Juist hierin ligt de grote aantrekkingskracht, niet alleen van Saville maar van al het werk van Storey. Voor mijzelf is hij nog steeds de interessantste van die angry young men van de jaren vijftig, uit het Noorden. Zijn nieuwe boek is ook interessant voor diegenen, die het leven van de mensen uit het Noorden van Engeland, uit ‘industrial Yorkshire’, beter willen leren kennen. Storey had al direkt succes in 1960, na het verschijnen van zijn eerste roman This Sporting Life (verfilmd). Toen hij, na negen jaar zwijgen op romangebied, weer romans begon te schrijven heeft Uitgeverij Contact de eerste twee titels in het Nederlands uitgebracht, t.w. Pasmore (De laatste trein) en A Temporary Life (Een tijdelijk bestaan). Ook grappig was het om te lezen, dat de auteur Pasmore ironisch had bedoeld, terwijl de meesten van ons dit korte, grauwe boek als ernstig bedoeld hadden opgevat. Zijn held Pasmore noemt hij een ‘idioot’.

Als contrast: de jongste roman van Piers Paul Read, een heel ander figuur onder de jongere Britse romanschrijvers, geen zoon van een mijnarbeider maar van een bekende vader en estheet, Sir Herbert Read, dichter en later deskundige op het gebied van de moderne kunst.

Piers Paul Read's werk is hier in Nederland bij Meulenhoff uitgebracht. Hij schrijft niet over arbeiders of de zonen hiervan, maar meestal intellectuelen en aristocraten. Nog interessanter, vooral voor een jongere Britse auteur, is Read's geprononceerde belangstelling voor Europese toestanden. Zijn ogen zijn dikwijls op ontwikkelingen buiten Engeland gericht. Op het ogenblik lees ik bijvoorbeeld zijn tweede roman, uit 1968, The Junkers, de geschiedenis van een Duitse familie waardoor de lezer een beeld te zien krijgt van de laatste oorlog en de opkomst van Hitler, met alle consequenties vandien, gezien van de andere,

[p. 76]

de Duitse, kant.

Thans is de zesde roman van Read, Polonaise (Alison Press/Secker en Warburg) verschenen: de geschiedenis van Krystyna en Stefan Kornowski, kinderen van een poolse graaf die bankroet raakt, waardoor zijn kinderen (Stefan is in 1914 geboren) in de ‘gewone’ samenleving terecht komen en zichzelf economisch moeten redden. In Warschau, waar ze een onderkomen bij een oude tante vinden, worden ze vrij gauw lid van de verboden Communistische Partij. Het beeld dat Read schildert van het leven onder jonge denkers en idealisten in het grotendeels repressieve en corrupte Polen van tussen de twee wereldoorlogen, vond ik zeer boeiend. Door Read's kracht als verteller maakt de lezer alles mee, alsof hijzelf bij de opkomst van Hitler in Duitsland en de oorlog tegen Franco in Spanje betrokken is, en dit is wel een grote prestatie in een auteur die zelf in 1941 is geboren. Na 1945 is er maar weinig van die communistische overtuiging overgebleven.

Polonaise is echter, en gelukkig maar, veel meer dan een familiegeschiedenis of een historische vertelling, hoe goed de ‘artistic verisimilitude’ ook mag zijn. Neen, Polonaise is in de eerste plaats een portret van de jonge Count Stefan Kornowski, filosoof, toneelschrijver, die de ‘darling’ van het poolse societyleven wordt en de protégé van de prinses Czarniecki. Maar deze Stefan is ook een monster in wording, een poolse would-be Jack the Ripper.

Agnostisch, cynisch, Stefan zoekt toch naar een eigen filosofie, een heel eigen vorm van bevrediging, waarbinnen hij de siksuele exstase met die van de moordenaar wil combineren. Zijn plan om de jonge dochter van zijn beschermster te verleiden en daarna te vermoorden vindt weliswaar geen doorgang, maar dan alleen door een uiterst cynische wending in het verhaal.

Helaas heeft Read veel bedorven met een vrij zwak derde deel, de laatste 83 pagina's, waar de handeling plaats heeft in Parijs en in Engeland, aan het eind van de jaren vijftig. Zijn poging om de nu oud en moe geworden Stefan te ‘revalideren’ leidt helaas tot een weinig geloofwaardig dénouement. Read's portretten van een paar leden uit de Engelse aristocratie zijn echter amusant, omdat deze figuren dermate ijskoud en vervelend zijn dat het boek zelf bijna vriest.

Hier kom ik dichtbij een van de aantrekkelijkste facetten van Read's schrijven: zijn uiterst koele, bijna wrede objektiviteit, zijn meedogenloos etaleren van de ergste kanten van de mens. Dat, zoals we het in het Engels zeggen, doet ‘without battling an eyelid’. Het is alsof Read als romanschrijver het grafschrift van die grote Ier, de dichter W.B. Yeats, als leidraad gekozen heeft: de laatste woorden in de laatste bundel van Yeats: ‘Cast a cold eye, on life, on death. Horseman, pass by.’ Als hij echter bezig is, voorbij te rijden, schrijft Piers Paul Read een paar romans onderweg. Des te beter.

Bij uitgever André Deutsch is een kleine, nieuwe verzameling van korte verhalen van Jean Rhys verschenen, Sleep it off lady. (Haar werk wordt hier in Nederlandse vertaling door Bruna uitgebracht). Rhys moet nu in de tachtig zijn en misschien zal dit haar laatste verzameling verhalen zijn. Hier volgen wij haar leven, van de eerste jaren op het eiland Dominica in het Caribisch gebied, tot aan een gedroomde toekomst, na haar dood. Dit is kunst tot aan het allerkleinste detail: magnifiek met woorden omgaan en schijnbaar zo eenvoudig, zo natuurlijk. Hierover meer een volgende keer.