Bzzlletin. Jaargang 5

[p. 44]

De Indo-Europeaan voor & tijdens
de Japanse bezetting
Leonore Hoffmeister

Gedurende de 16e en 17e eeuw ging het inkopen van de in Europa veel geld opbrengende specerijen, gepaard met het verwekken van kinderen, die mixtisen, onegten, bastaarden of inlandse kinderen genoemd werden; door de Oost-Indische Compagnie werden zij van alle landsambten uitgesloten tot in de 18e eeuw.

Nederlands-Indië kende van oudsher onder zijn bevolkingsgroepen enerzijds de Europeanen en de met hen gelijkgestelden, anderzijds de Inlanders en de met dezen gelijkgestelden. In 1903 onthulde het Tweede Kamerlid Van Kol over de kinderen-derkazerne: ‘Met honderden huizen afstammelingen van het blanke ras in de achterbuurten van onze Indische steden; voor hen is van de wieg tot het graf geen plaats te vinden in het land hunner geboorte; zij zijn paria's op eigen bodem’. Tegelijkertijd ergerde Van Kol zich over de kronkelwegen die gegaan werden op zoek naar lotsverbetering: ‘Tal van pseudo-Europeanen worden jaarlijks gekweekt, Inlanders, valselijk erkend door Europese vaders, soms met zes tegelijk. Deze europeanisering is een soort industrie geworden;in elke kampong zijn de personen aan te wijzen, die zich voor geld daartoe laten vinden. Voor de betrokkenen zijn er grote voordelen aan verbonden; behalve een hoger handgeld bij werving tot soldaat, hoger soldij en een betere behandeling in dienst, kan zo iemand rekenen op meer steun van Europeanen en meer hulp van het Inlands bestuur, zelfs wanneer zij met de wetten in botsing komen. Aan die handel in geboorteacten, die kostwinning van het vader-spelen, moet een eind worden gemaakt en alle kracht worden gewijd aan de morele en materiële verheffing van de werkelijke verstotelingen van ons eigen bloed’.

Omstreeks 1914 verklaarde resident Gonggrijp: ‘Een van de grootste nadelen van de particuliere landerijen, waren wel de aartsvaderlijke-gewoonten, (De aartsvaders uit het Oude Testament gewonnen kinderen bij hun vrouwen, maar ook bij de dienstmaagden van hun vrouwen...) Als een zoon van 18 jaar was, kreeg hij een “vrouw”, er werd natuurlijk kroost geboren, dat in de kampong terechtkwam’.

Tussen 1903 en 1914 had zich echter in de Indische samenleving veel ‘onstuimigs’ ontwikkeld, gestart door beter onderwijs en ethische denkbeelden, waardoor het tot de intelligente Indo-Europeaan doordrong dat, waar de Europeaan uit een meerwaardigheidsvat tapte en hijzelf voor geen goud terug wilde naar het armelijke leefniveau van de Inlander, hij zich tot een STRIJDBAAR KRUISPRODUKT diende te ontwikkelen I De jaren van de Eerste Wereldoorlog toonden aan dat Indië best op eigen benen kon staan en Mohammedaanse verenigingen groeiden met tropensnelheid naar volwassenheid tot verontrusting van het Europeanendom. In 1918 werd de VOLKSRAAD opgericht, een zeer bescheiden vorm van volksvertegenwoordiging met slechts raadgevende bevoegdheid en vanzelfsprekend een inlandse minderheid.

In 1919 werd het Indo-Europees Verbond in leven geroepen en als een sterke magneet trok het de, over de archipel verspreide Indo's aan en met het aantal leden nam zijn strijdbaarheid toe.

In 1923 stond in de reisindrukken van Mr. Treub te lezen: ‘Wij kennen allen Indo-Europeanen, zowel hier te lande als in Indië, die deels in overheidsdienst, deels in het particuliere bedrijf niet slechts hoge posities innemen, maar deze op uitnemende wijze vervullen ook. Het Indo-Europese volksdeel vertoont alle mogelijke schakeringen van de Inlander af tot de Europeaan toe, dit heeft naast zijn schaduwzijden, onmiskenbare voordelen ook. Deze middengroep kan onder zekere omstandigheden het bindweefsel tussen Europeanen en Inlanders vormen, maar onder andere condities kan zij juist een scheidingselement zijn en vooral thans (kleine malaise) is dit gevaar niet denkbeeldig’. Ja, de groepen Indo-Europeanen waren, ondanks ‘alle mogelijke schakeringen’, min of meer bewust tot een Indovólk aan het worden: het IEV had een eigen orgaan ‘Onze stem’, die steeds luider klonk, het beheerde een eigen studiefonds, het had een kweekschool, een handelsschool, een school ter opleiding van vroedvrouwen, een landbouw-kolonie en nog veel meer. Op ‘randverschijnselen’ na, trouwden Indo's het liefst met Indo's, ze voelden zich én vlees én vis en vonden zich een best aantrekkelijk ras.

Kretschmer de Wilde constateerde in 1936 in ‘Neerlands recht in de Pacific’: ‘Het Indo-element in de Indische samenleving betekent niet slechts een krachtige versterking van de wijze, waarop de Nederlandse stem zich in deze Gewesten geworteld heeft, het betekent evenzeer een zekere waarborg voor het voortbestaan zijner cultuur’. Voor De Jonge, de voorlaatste gouverneur-generaal, was het de groep, die van twee wallen wilde eten, hij wist er geen raad mee, was hen misschien zelfs antipathiek gezind en een tot-berstens-toe-teleurgestelde Dick de Hoog, sins 1924 lid van de Volksraad en van 1930 af voorzitter van het IEV-hoofdbestuur, smeet in 1936 in een volksraadvergadering de scheidende landvoogd in het gezicht: ‘Onder gg Fock en gg De Graeff vindt men nog een begrijpen van de Indo, maar onder het bestuur van deze gouverneur-generaal begrijpt men niets daarvan. Wanneer straks deze gg weggaat, dan begrijpe hij goed, dat geen gg zoveel heeft medegewerkt aan het terugbrengen van de gevoelens van mijn groep tegenover de Indische regering!’ Ook tegen inheemse volksraadsleden sprak De Hoog klare taal: ‘Wij hebben steeds getracht met alle inheemse groepen samen te werken, omdat wij ten slotte allen zijn...kinderen van dit land, omdat wij hier thuis behoren en niet in Europa. Wat is het grote verschilpunt tussen de inheemse partijen en ons? Dat wij ons op het Nederlandse standpunt hebben gesteld. Wanneer straks de heer Soeroso spreekt van een Indonesia Merdeka (vrij), staat hij natuurlijk

[p. 45]

tegenover mij’. De fractieleider van de groep inheems Binnenlands Bestuur, de heer Soetardjo, kwam met een petitie, waarin om een bescheiden vorm van zelfbestuur binnen tien jaar werd gevraagd. Dank zij de steun van het IEV werd deze petitie door de Volksraad aanvaard (Maar door de Staten-Generaal verworpen). Het IEV had liever aangedrongen op de vorming van een RIJKSRAAD, die in conflicten tussen Ned.-Indië en Nederland, de Staten-Generaal kon uitschakelen en zelf beslissingen nemen; de termijn van tien jaar zat De Hoog dwars:‘Ik ben zo bang dat, gezien de veranderde toestanden in de gehele Pacific, er tenslotte niets van komt en deze zaken door de gebeurtenissen zullen worden achterhaald’. Hij kreeg helaas gelijk...in 1939 overleed deze napoleon onder de Indo-voormannen, in 1940 werd Nederland door Duitsland bezet en in 1941 verklaarde de laatste gg Tjarda van Starkenborgh Stachouwer aan Japan de oorlog, waardoor de Japanse strijdkrachten in versneld tempo de Nederlandse overheersing een kop kleiner konden komen maken.

Voor de Indonesiërs was er nog geen reden tot blij-zijn, want het Japanse oorlogsbewind was grimmig. De Indo-Duitsers waren in mei 1940 al op paniekerig-haatdragende wijze gevangengezet door het Indische leger; de overwinning van de Japanse legers deed nu datzelfde leger plus Landstorm en Politie achter prikkeldraadomheinigen verdwijnen en de toestand van vóór 1900 met zijn honderden verwaarloosde en verwilderde Indo-kinderen en Indo-jongelui en de daaruit voortvloeiende problemen...was er als nooit weggeweest. Het nog vrije Indo-Europese volksdeel voelde zich al gauw als een heremietkreeft, die voor zijn kwetsbare lijf geen passend schelp kon vinden en het vertonen van alle-mogelijke-schakeringen deed het Indovolk in status-nascendi verbrokkelen en het ene brokstuk kreeg het harder te verduren dan het andere, waardoor het ook eerder verpulverde.

Onder het bestuur van opperbevelhebber Imamura ontwikkelde zich op Java alles in een bijna vreedzaam tempo, wat hem kritiek en een strafoverplaatsing opleverde. Toen eind '42 de meeste Hollandse families in bepaalde woonwijken, weeshuizen en kloosters waren ondergebracht, verscheen in januari '43 in de dagbladen het militair bestuur de EERSTE WAARSCHUWING AAN DE INDOEUROPEANEN; de belangrijkste zinnen luidden:

‘De Indo-Europeanen zijn van gemengd bloed; in hen stroomt Indonesisch bloed, afkomstig van een volk dat het belangrijkste wordt geacht en de volle aandacht heeft van het Japanse bestuur. Zij bezitten echter ook Nederlands bloed, afkomstig van een volk dat Japan vijandig gezind is. Daarom is de positie van de Indo-Europeaan zeer moeilijk.

In de tijd van het Ned. bestuur werden zij tot de Nederlanders gerekend, zij kregen Ned. onder-

[p. 46]

wijs en een Ned. opvoeding en maakten zich een Ned. levenswijze eigen. Desondanks pasten de volbloed Nederlanders op hen discriminatie toe. Verder werden zij ook door de bevolking op een afstand gehouden, niet alleen wegens hun gemengd bloed, maar ook door hun houding. Dit kan niet ontkend worden. Als men hun positie in aanmerking neemt, moet men eigenlijk medelijden met hen hebben, vooral daar zij geen ander tehuis kennen dan Java. Het is het streven van het Japanse leger om aan elk volk een behoorlijke plaats te geven; met dit doel voor ogen heeft het Jap. bestuur een houding van afwachten en opletten aangenomen. Een deel der Indo-Europeanen heeft zich echter laten ophitsen of als werktuig laten gebruiken door vijandig gezinde elementen. Dat is werkelijk zeer teleurstellend. Daarom wil het Japanse leger thans zijn houding tegenover de Indo-Europeanen duidelijk maken, OPDAT ZIJ TOT INKEER KOMEN. Het leger is bereid aan hen een positie te geven aan die der oorspronkelijke bevolking, mits zij het juiste besef hebben van de tegenwoordige toestand en van harte willen samenwerken met het Japanse bestuur. Indien zij echter onvoorzichtig zijn en hun verkeerde houding en opvattingen niet wijzigen, zal het leger zijn edelmoedige houding laten varen en niet schromen om harde maatregelen tegen hen te treffen als tegen een vijandig volk!’

Nippon bood de Indo's een schelp aan, die hen op pijnlijke wijze zou knellen, daarom reageerden ze er niet op, wachtten af, baden en droomden. Constant van twee zijden scherp in de gaten gehouden, waren ze slechter af dan de opgeborgen blanken; de Indo's hadden directer aanvallen op hun leven te pareren.

Indo's, die zich altijd broeders van de inheemsen hadden gevoeld, kwamen toen als leiders naar voren zoals de heer Dahler, die in een interview verklaarde:‘De IEV-gezinde Indo-Nederlandse groep is ontstaan uit een taktiek van de vroegere Nederlandse regering. Deze groep brengt nu moeilijkheden in de Indonesische samenleving en in de eigen samenleving, die nu te niet gedaan moet worden hier te lande, dat wil zeggen dat zij zich niet alleen als Indonesiërs moeten beschouwen, doch ook Indonesiërs moeten worden! Degene die het niet wil, moet voorgoed een vreemdeling voor Indonesië worden’.

Er werden Dahler-kantoren geopend, waar Indo's zich moesten melden, geregistreerd werden en vroeg of laat kleur moesten bekennen.

Zolang Japan op bepaalde fronten nog succes boekte of stand wist te houden, hielden Japanse bazen de werkende Indo de hand nog boven het hoofd, maar het verstrijken van 1944 ging samen met vernietiging en isolering van Japanse strijdmachten en op Java maakte de Barisan Pelopor (voortrekkerskorps) zich gereed het eiland te verdedigen tegen welke mogendheid dan ook! De departementen Burgerlijke Veiligheid en Binnenlandse Aangelegenheden kregen veel macht toegeschoven en de Indo viel ten prooi aan onverzoenlijken bij het Politieapparaat en toen bekend werd dat de Amerikanen bij hun landing op de Philippijnen, steun kregen van ondergedoken gemengd bloedigen, werden jonge en oude Indo's in gevangenissen geworpen,, waar velen van honger stierven of gek werden; als prijsbedervers op de revolutie-markt werden ze doorgedraaid .....

De twee Amerikaanse atoombommen, op Japan uitgeworpen in augustus 1945, zorgden voor een tijdelijke stopzetting van deze vernietigingsmachine. Kort daarna bleek de zeis van de Indonesische onafhankelijkheid vlijmscherp te zijn en wie niet neergemaaid was, vertrok geschokt naar Nederland.

Leonore Hoffmeister geb. in 1915 te Jogjaharta. In 1950 kwam Leonore Hoffmeister naar Nederland en schreef over het wel en wee van de Indo-Europeanen tijdens de Japanse bezettingstijd twee boeken: ‘Het zelf gedolven graf’ en ‘Herryzenis niet gewenst’ onder de naam Leonore George.