Bzzlletin. Jaargang 5

[p. 36]

Mochtar Lubis met vrouw en 2 van zijn kinderen.

Krassen in de nacht
Mochtar Lubis
excerpten van een dagboek/ safari in Sumatra

Het begint hard te regenen als wij de haven van Merak in Bantam binnen rijden en naast de ‘ferry-boot’ stoppen. De oude Datsun pick-up is zeer zwaar beladen: mijn vrouw Hally en ik, onze oudste zoon Iwan met zijn vrouw Ike, en ons kleindochtertje, Maya, zes-en-half jaar, onze dochter Ira, onze tweede zoon Arman en zijn verloofde Suzanna, en Joes, reporter van ons dagblad ‘Indonesia Rays’.

En dan nog tassen met kleren, voedsel, kookgerei, handige camping gaskomforen, lampen, matrassen, kussens, thermosflessen, ijskist, nou het lijkt wel op zo'n immigratie-familie uit een roman van John Steinbeck.

Dit is de hele Lubis familie op safari naar Sumatra om mijn moeder te bezoeken na de Lebaran in Muarasoro, Mandailing, Noord Sumatra, waar zij alleen woont met mijn Jongste zus. Moeder wou niet veel weg en ver van dader's graf. Hij ligt begraven onder de vruchtbomen achter ons huis, vlak naast zijn moeder.

De kinderen hebben al lang gevraagd om naar Sumatra te gaan, en ik wou de landreis van Zuid naar Noord Sumatra ook graag doen. Zo vertrekken wij die dag, de oude pick-up met een stel nieuwe banden, heeft een grote service beurt gekregen in de hoop dat wij niet in het midden van het Sumatra oerwoud motorpech zouden krijgen. Tegen deze eventualiteit (meer om de passagiers die nog nooit in de rimboe zijn geweest en denken dat achter iedere boom, vooral in de nacht, zo'n hongerige tijger of zwarte panther loert, of een ‘rougue’ olifant midden op de weg zou gaan staan ter uitdaging voor een duel met de oude Datsun pick-up, gerust te stellen) hebben we ook nog een mooi jachtgeweer meegenomen, geleend van Generaal Nasution, die het als aandenken heeft gekregen van Maarschalk Tito. Zo mogen wij misschien met trots zeggen dat wij op safari zijn gegaan met een geweer van Maarschalk Tito.

Terima kasih Maarschalk Tito, of hoe zeg je zoiets nou in het Jugoslavis?

Iedereen de pick-up uit, behalve de chauffeur Iwan achter het stuur, en de pick-up wordt netjes door de scheepskraan op dek gezet.

Het schip is vol met emmigranten van Midden-Java voor Lampong. Zij liggen overal op het dek met lapjes dun plastik over hun lijf tegen de regen.

Wij hebben betaald voor de overtocht van de safari-leden en voor de dekplaats voor de auto. Een van de schepelingen komt naar mij toe en zegt - bapak, u moet ons nog vijf duizend rupiahs betalen. Waarvoor, vroeg ik verbaasd. Voor de dekplaats voor de pick-up, zegt hij brutaal. Maar wij hebben toch al betaald? vraag ik weer. Oh, de kraanman en zijn helpers moeten ook wat hebben, zegt hij.

Weet de kapitein af van deze praktijken van jullie, vraag ik weer. Oh, ja, de kapitein weet het, antwoordt hij kalm genoeg. Wel, zeg ik, ik ga eventjes met de kapitein praten.

De kapitein ontvangt mij beleefd, ik zeg wie ik ben, en vraag hem over het speciale dekgeld. Hij glimlacht en kijkt naar mij, haalt zijn schouders op, en zegt - dat proberen zij altijd, maar het ligt aan de passagiers zelf - willen zij niet betalen dan is het geen ‘paksa’ (dwingen), maar het is ‘soekarela’ (vrijwillig), u weet wel hoe weinig zij betaald worden. Goed, zeg ik dan, ik wil niet gedwongen worden, en ik wil ook niet ‘soekarela’ betalen. Dit lijkt mij wel afperserij.

Later hoor ik, dat de kraanman wel degelijk wraak kan nemen op koppige passagiers die niet ‘soekarela’ willen betalen. Zij gaan dan het katroltouw een of twee meter boven de grond los laten, zodat je auto met een smak op de grond slaat en misschien met een kapotte veer of zo er uit komt. Of zij gaan met de kraan spelen dat zij de man achter het stuur de doodsschrik op het lijf jagen.

Wij boffen wel met die overtocht. De kapitein en zijn bemanning zijn vol vriendelijkheid na mijn gesprek met de kapitein, en ons wordt zelfs een kleine officiers kajuit aangeboden om uit te rusten.

De nacht is stormachtig en grote en hoge golven jagen door de Straat Sunda. Het oude schip

[p. 37]

kreunt van pijn, gemarteld door zee en wind. Onze kinderen hebben geen last van de zee en vinden de storm, de huilende wind en hoge golven maar prachtig avontuur. Op het dek beginnen mannen, vrouwen en kinderen te braken van zeeziekte.

Tegen de morgen bedaart het weer. Kleine eilandjes, zwart gehuld, doemen op aan bak- en stuurboord De hemel wordt langzamerhand rood in het westen, de koele morgenwind waait fris met een beetje nattigheid, en weldra geeft onze boot een paar stoten met de scheepshoorn. Het schip wordt handig langs de ‘Jetty’ gelegd. Kinderen komen zwemmende naar het schip en nodigen de passagiers uit om munten in zee te zaaien die ze achterna duiken en met de mond pakken.

Wij letten streng op de kraanman, maar deze morgen heeft hij blijkbaar geen wraak in de zin. De pick-up wordt netjes en zacht op de grond gezet. Nou, daarvoor krijgt hij wel een speciale ‘persenan’.

Vooral voor de kinderen is de tocht een groot avontuur. Ons wordt verteld door vrienden, dat de wegen erg slecht zijn, drie grote rivieren hebben nog geen bruggen, en auto's en passagiers moeten op veerprauwen. Anderen zeggen de wegen zijn al goed, wees maar niet bezorgd. En anderen zeggen weer dat wij maar niet zo ergens in het oerwoud moeten gaan kamperen. Dat zou erg gevaarlijk zijn. Wij moeten eerst vragen bij de dorpen of er in de omgeving een tijgerplaag of olifantenplaag is of niet.

Nu zijn wij in Sumatra. Al die verhalen hebben de kinderen een gevoel van grote spanning gegeven. Zij zijn bang gemaakt, maar tegelijkertijd krijgen zij ook een gevoel van groot avontuur met gevaren. Onze kinderen zijn opgegroeid in Jakarta en hebben nog geen echt oerwoud gezien.

Van Panjang naar Teluk Betung en de weg naar Kotabumi langs de oude immigranten-landen is het goed geasfalteerd, en wij zeggen - oh die vrienden in Jakarta, die wilden ons maar bang maken. Gestort op vele plaatsen om durian te kopen en te smullen. De Javaanse immigranten hier zien er meer welvarend uit dan in Midden Java.

Ik kijk maar toe, met de kleine Maya. Wij zijn met onze tweetjes de enige niet-liefhebbers van durian. Hoe goedkoop zijn ze hier, vergeleken met de prijzen in Jakarta! In Jakarta kost een goede doerian zeshonderd tot duizend rupiahs. Hier niet meer dan 25 rupiahs per stuk.

Het wordt nacht. Wij kunnen geen goede plaats vinden om een kamp op te zetten. Zo razen wij maar voort. Maar plotseling na Baturadja houdt de geasfalteerde weg op. De regen begint weer. De weg wordt slechter en slechter, modderiger en modderiger. Urenlang kruipt de pick-up, tastende van de ene kant van de weg naar de andere, trachtend grote kuilen te vermijden, en dan tientallen kilometers lang een weg net een rivierbodem. De nacht is pikdonker het regent bij stromen en de kinderen denken aan de loerende tijgers, en worden stil en bang. Maya kruipt bij haar moeder voor bescherming. Er uit maar met des Maarschalks dubbelloops geweer. Ik weet niet of tijgers wel op jacht gaan in zo'n nacht. In Baturadja wordt ons ook gezegd door de chauffeur van een minibus van Padang, dat wij erg voorzichtig moeten zijn tussen Baturadja en Tanjung Enim. Er zijn gewapende ‘rampokkers’ (rovers) en een bus is een paar dagen geleden beroofd in de nacht.

Wij krijgen toch onze ‘tiger-scare’ als wij plotseling een ‘tijger-reuk’ ruiken. Het is een speciale geur, ondefinieerbaar, beladen met gevaar en angst (aan onze zijde), en bedreiging. Iedereen is plotseling muisstil. De pick-up kan alleen maar zeer langzaam rijden. Het oerwoud is pikdonker. Tien minuten daarna is de reuk weg en wij ademenen weer vrij.

In Jakarta hebben wij zoveel verhalen gehoord over mensen die, slapend op het dak van bussen, gestopt door de een of ander mankement, in het oerwoud door tijgers worden weggesleept.

Dat we drie prauwveren moeten oversteken is toch maar waar gebleken.

Vroeg in de morgen gestopt bij een rivier. Iedereen de rivier in. Aan de overkant protesteert een grote troep apen in de bomen tegen verstoring van hun morgenrust. Een paar mannen stappen uit het bos, een grote lange mand op hun rug volbeladen met durians. Hally vraagt een van hen of zij een paar mag kopen. Nee, ibu, zegt hij, ik verkoop ze niet. Als hij teleurstelling ziet op Hally's gezicht zegt hij - maar als u wilt kunt u een paar nemen, hoor. Wij willen ze graag kopen, zeg ik, mogen wij betalen? Hij schudt zijn hoofd - ik heb ze zo maar van het bos gehaald, zegt hij eenvoudig, neemt u maar een paar.

Zo nemen wij zijn gift aan met vreugde, wat een goed menselijk gevoel zo vroeg in de morgen. Joes biedt hem een pakje sigaretten aan. Hij neemt er een en steekt hem aan. Hij heeft mooi self-respect, die man uit het bos, zo schamel en armelijk gekleed, maar zijn eenvoudige waardigheid is groot en goed.

Wat een mooie dag om zo met hem te beginnen.

De hele dag door slechte wegen vol stof, die in onze haren, neusgaten, oorgaten, en binnen onze kleren zeer subversief binnen sluipen. Wij zien er uit....! De hele nacht nog doorgereden. Wij willen in de ochtend op de nieuwe Sumatraanse ‘highway’ komen na Muarabungo.

De zuid-Koreanen hebben deze gebouwd. Wat een mooie weg zomaar te midden van het Sumatraans oerwoud. De oude pick-up doet het daar honderd kilometer per uur.

Ik denk aan de spotgoedkope prijzen van de doerians en de duku's in Zuid Sumatra. Hadden ze maar betere wegen en vlugger transport! Die mensen zullen betere prijzen kunnen krijgen in de steden van Java.

In de nacht langs het Singkarak meer. Overnachten aan de rand van het meer. S'morgens baden, de auto schoonmaken, kleren wassen. Tegen de middag verder rijden. Wij willen door rijden tot het huis van mijn moeder. De Padangse Bovenlanden, dat is altijd een lieflijk landschap! Ver beneden nu, het meer van Singkarak, bladgroen, en de twee bergen, Merapi en Singgalang, de toppen gehuld in witte wolken. Veel mensen op de weg. En kinderen, en kinderen. Padang Pandjang en Bukit Tinggi. Niet veel veranderd. Zij verkopen nog lekkere sate padang in Padang Pandjang.

Wij laten moeder en mijn zus wakker schrikken om één uur s'nachts. Wij hebben moeder wel geschreven dat wij zouden komen, maar niet dat dat na middernacht zou zijn. In de morgen schudt zij haar hoofd als zij de volbeladen pick-up ziet, en dan lacht zij van blijdschap en verlichting dat wij toch goed en veilig zijn aangekomen.

Mijn zus vertelt dat een tijger een geit aan de overkant van de weg, bij de rivier heeft weggesleept, zo maar vijf honderd meter van ons huis, een week voor onze komst. Nou, dat zorgt voor

[p. 38]

bange nachten gedurende de drie dagen die wij bij moeder blijven.

Wij gaan verder naar Medan via de baai van Sibolga en het meer van Toba en beloven moeder bij het teruggaan langer bij haar te blijven.

Wat een mooie baai is die Sibolga baai. Gelukkig nog geen Japanse of Amerikaanse touristen op jacht naar groot vis. De zon is rond en groot, heel laag aan de kim van de hemel. Alles is zo vredig en fris.

Prapat aan het Toba meer. Samosir. Het heilige meer van de Bataks. Ik verlang ernaar daar te zijn geweest met Van der Tuuk, of nog eerder, voordat de Bataks daar kwamen, voordat de grote reuzenberg zichzelf vernietigde, oh hoe lang geleden, in de Jeugd van de wereld, en dit schone mysterieuze kratermeer erkende, of voordat de Bataks de oerwouden in de bergen rondom het meer hadden verwoest, en olifanten, tapirs, neushoorns en tijgers aan het meer kwamen drinken.

Ik ben achter het stuur nu. Hally naast mij, als co-pilot, met de verantwoordelijkheid mij wakker te houden. Het regent harder en harder. Wij zijn terug op de slechtste wegen van Zuid Sumatra. Helemaal geïsoleerd in de warme cabine, met de regen en het nachtelijk donker buiten, het is alsof je door het heelal kruipt, een heelal zonder sterren en zon, het licht van de koplampen getemperd door de regen in een wazige witheid, gereflecteerd op de voorruit het water, de plassen, en de regen druppels.

Het is zo'n kleine wereld waarin wij ons bevinden, Hally halfslapend met haar hoofd aan mijn schouder, de kinderen achter helemaal stil. Slapen en dromen zij? Als zij niet slapen, waar denken zij aan? Aan tijgers en olifanten?

Ik voel mij ver weg van alles, van Sumatra, van Java, van Jakarta, van al de enorme corrupties, van het onrecht gedaan door broeder tegen broeder, van de industriele maatschappijen die lucht, water en aarde met pollutie vergiftigen, van de hele wereld, maar tegelijkertijd voel ik mij zo dicht bij alles. Zo dicht bij Hally, bij mijn moeder, zo ver weg al in Mandailing, bij dit land, bij mijn volk, zo verspreid over de duizenden eilanden, met de mensheid overal in de wereld, zo dicht bij de waardige man uit het bos. Wij zijn toch maar allemaal dezelfde mensenkinder-, en, de man uit het bos in Zuid Sumatra, of de generaal in Jakarta, of de bankier in Tokyo of New York, de joernalist in Amsterdam en Londen. En toch worden nog overal in de wereld mensenkinderen opgepakt of vermoord omdat zij anders denken. Door de eeuwen heen hebben mensen onnoemelijk verdriet en verderf aangericht tegenover elkander, volk tegen volk, of onder mekaar binnen één volk, het maakt geen verschil. Wa,t moeten wij toch hebben met al de moderne wetenschap en technologie, om ons menselijker te maken in onze verhouding tot onze medemensen?

Misschien iets van die man uit het bos van Zuid Sumatra die dat in zichzelf bezit, dat geven van iets van je eigen menselijkheid aan je medemens? En misschien ook weten hoe dat te ontvangen in alle onbevangenheid en eerlijkheid?

Zo veel gedachten komen op in mijn hoofd. Alleen mijn handen sturen. Mijn gedachten doen vele lange reizen .....

Mochtar Lubis, Indonesisch auteur en journalist, geboren in 1922, Padang, Sumatra, schreef o.a. ‘A Road with no land’ en ‘Schemer over Djakarta’ en ‘Harimau’. Was hoofdredacteur van het nu reeds twee jaar verboden dagblad Indonesia Raya en is redacteur van het maandblad Horizon.

[p. 39]

De ‘resident ter zee’ te Mechelen in de Lampongs (Z-Sumatra) met een deel van zijn jachtbuit (Tempo Doeloe, Breton de Nijs)