Bzzlletin. Jaargang 5

[p. 38]

James Brockway
Engelse kroniek

Wie de literaire pagina's en de culturele supplementen van de Nederlandse couranten leest, zal zeker hebben gemerkt, hoeveel Dagboeken, Brieven en Biografieën van bekende Britse auteurs de laatste tijd worden uitgegeven (nostalgie? nostalgie?) en ook hoe uitgebreid maar lang niet boeiend, eerder schoolmeesterachtig, hierover door Nederlanders in die couranten enz. is geschreven. Wat zou maar één woord van protest of maar één vraagteken in al deze bedrijvigheid en toewijding aan zaken van slechts secundair belang, in al dit snuffelen in het gebruikte ondergoed van bekende schrijvers, welkom zijn geweest! De Diaries of Evelyn Waugh (Weidenfeld & Nicolson) is liefst 814 blz. lang. En nu, na het eerste deel van de brieven van Virginia Woolf (The Flight of the Mind) van verleden jaar, dat 530 blz. telde, is het tweede deel. The Question of Things Happening (Hogarth Press) onlangs verschenen, van 627 blz. De reeks zal liefst zes delen omvatten en zal, naar schatting, ongeveer f 50,-f 60,- kosten. Is dit niet overdadig? Vele Britse recensenten vinden van wel. De Diaries van Evelyn Waugh zijn door Michael Davie geredigeerd, die in 1973 gedurende zes weken uittreksels hieruit met veel ophef en tam-tam in het kleurensupplement van het Zondagsblad The Observer liet afdrukken. De uitgave is in Engeland door een assortiment van bekende auteurs en recensenten besproken, waaronder de grote Graham Greene, een goede kennis van Waugh tijdens diens leven, die het boek in het maandblad Books and bookmen besprak.

Greene begint door te zeggen dat dit deel hem aan een gouden staaf deed denken, die hij gratis mocht hebben, als hij hem met zijn handen kon optillen. (Hij kreeg hem toch niet.) Maar terwijl die staaf van puur goud was, kon hij hetzelfde niet over de dagboeken van Waugh zeggen. Hij vond dat tenminste een kwart deel ervan beter weggelaten had kunnen worden het stelde maar ‘Kaf’ voor.

Hetzelfde hoort men John Lehmann zeggen in zijn recensie's van beide eerste delen van de brieven van Virginia Woolf. Toen Deel Een was verschenen, schreef Lehmann (in zijn jeugd een protégé van V.W.), dat het boek een te zware last voor Virginia Woolf bewonderaars was zowel voor hun portemonnaie. En na de geprojekteerde zes delen brieven zal men haar dagboeken (27 delen in manuscript formaat) uitgeven, (een beknopte versie van haar Dagboeken is al in 1953 uitgegeven en ik vond dat boek in die dagen nogal teleurstellend;

maar misschien kwam dat van de griep die mijn lezen er toentertijd van vergezelde). Wij hadden al de biografie van Virginia, door haar neef, Quentin Bell, onlangs in twee delen uitgegeven. Wij hebben de twee delen van Michael Holroyd's biografie van Lytton Strachey, een bekend lid van de Bloomsbury Group. Inderdaad, sinds J.K. Johnson zijn boek over de zogenaamde coterie om Virginia Woolf heen, The Bloomsbury Group, nu twintig jaar geleden schreef, is Bloomsbury een industrie geworden. Straks krijgen wij boeken over E.M. Forster, eok een bekend lid van die groep, en als Quentin Bell zelf dood gaat, krijgen we zeker ook biografieën en dagboeken en brieven van hem te lezen, en dus ad infinitum.

Wat mij doet denken aan dat rijmpje van Augustus de Morgan: ‘Great fleas have little fleas upon their backs to bite 'em. And little fleas have lesser fleas, and so ad infinitum’.

Het is allemaal een beetje krankzinnig. Een volledige uitgave van dagboeken en brieven zou misschien van nut kunnen zijn voor gebruik in Amerikaanse bibliotheken, waar men niets liever doet dan snuffelen. Maar voor de algemene lezer? Moet ook hij weten hoe Virginia Woolf steeds in haar brieven aan het klagen was tegen haar zuster Vanessa Bell over moeilijkheden met dienstboden? Is dat dan ook literatuur? Veel liever dan dit snuffelen in oude dagboeken en brieven zag ik een goedkope, uniforme uitgave van alle romans van Evelyn Waugh en Virginia Woolf, met de verrukkelijke essays van de laatste erbij. Want dáár gaat het om tenslotte. Dáár ging het voor hén, de auteurs, om niet hun privé-krabbels, maar hun boeken. Een kort, geïllustreerd boek als John Lehmann's Virginia Woolf and her World, in de uniforme reeks van Thames & Hudson (ieder deel 128 blz.) is wel iets anders. De foto's zijn talrijk, de tekst niet al te lang, een soort monograaf. Zo'n boek geeft een lezer een beeld van het leven en de achtergrond van een auteur, meestal geschreven door een kenner. Dat is geen snuffelen meer maar een paar relevante feiten en foto's beschikbaar stellen. Er is ook het gevaar, dat belangrijker boeken in het gedrang komen door een teveel aan dagboeken enz. En wat Virginia Woolf betreft, moet melding gemaakt worden van een nieuw boek dat door Jeanne Schulkind is geredigeerd, een uitgave van de Sussex University Press: Virginia Woolf: Moments of Being. Dit betreft een verzameling essays en andere stukken door Virginia Woolf zelf over ogenblikken van intense ervaring in haar leven. Ogenblikken dus die vanzelfsprekend veel met haar romanoeuvre te maken hebben, die iets te vertellen hebben over de impulsen, die tot creatief werk leiden. Dit boek is maar van 207 blz. lengte en van echt belang niet alleen voor Virginia Woolfvolgelingen en dweepzieken. Een boek over auteurs is weer iets anders. Al ben ik zelf nooit enthousiast over ‘books on books on books’ en al ga ik liever naar de boeken zelf, alleen en zonder gids niet in de laatste plaats, omdat het nooit in de bedoeling van enige auteur (met uitzondering van T.S. Eliot en James Joyce misschien?) lag, dat je zijn werk benadert met een handleiding in de ene hand en zijn boek in de andere hand, kunnen boeken over een literair tijdperk, een beweging, heel nuttig en interessant zijn. Daarom vermeld ik hier Samual Hynes's boek van dit jaar: The Auden Generation - Literature and Politics in England in the 1930s.(Bodley Head. 427 blz.) De jonge dichters-W.H. Auden, Stephen Spender, Louis MacNeice en C. Day Lewis (er waren anderen ook), samen met een paar romanschrijvers, waaronder Auden's vriend Christopher Isherwood, George Orwell, Edward Upward en Rex Warner, hadden een heel bijzondere betekenis voor ons, de jongere generatie, gedurende de tien voor het uitbreken van Hitier's oorlog, in 1939. Die waren het, en niet onze leiders, die

[p. 39]

voor Hitler en de Nazi's waarschuwden en die probeerden onze blik op Europa te doen vestigen. Tevergeefs helaas.

Niet iedereen is het met Symes's visie van deze periode eens en dat is niet verbazend ook, want zo'n boek kan niet anders dan voor een deel een simplificatie worden. De werkelijkheid was veel gecompliceerder. Sommigen hebben bezwaar geopperd tegen het benadrukken van de rol die door W.H. Auden gespeeld werd (zie, bijvoorbeeld, de titel) Auden, die niet tegen Franco in Spanje vocht en die in 1939 toch naar het veilige Amerika is uitgeweken.

Maar ik heb die tijd als student meegemaakt en het valt niet te twijfelen, dat Auden, tenminste in onze geest de hoofdrol speelde. En waarom? Omdat hij de beste dichter was; het kwam door de aard en kwaliteit van zijn stem. Deze laatste was inderdaad een nieuwe stem in de Engelse poëzie, een nieuw geluid, waarschuwend, sterk kritisch, honend, onheil-voorspellend; en die stem had ook iets electrisch, met woorden als:

‘Narrow the house of the dead; look shining at New styles of architecture, a change of heart.’

De dichter Charles Madge, die door Symes is geciteerd, zegt heel goed, wat Auden voor ons betekende, in de volgende regels:

‘But there waited for me in the summer morning Auden, fiercely. I read, shuddered and knew And all the world's stationary things In silence moved to take up new positions’.
‘But there waited for me in the summer morning Auden, fiercely, I read, shuddered and knew And all the world's stationary things

In silence moved to take up new positions’. De boodschap luidde: wordt wakker; niet meer op het verleden, het Britse imperium, steunen: een nieuwe wereld is in wording, straks wordt het te laat. (En is het in het jaar 1976 inderdaad te laat voor Engeland geworden). Verschillende van deze jonge Engelse schrijvers werden lid van de Communistische Partij. Er zat echter hier iets absurds in want het waren welgestelde salon-communisten, die meer in ideeën dan in daden geīnteresseerd waren. Bijna iedereen had of in Oxford of in Cambridge gestudeerd. Ze behoorden tot de bevoordeelde klasse... en voelden zich schuldig in dagen toen er bijna 3 miljoen werklozen in Engeland waren... en een armoede die vandaag niet meer denkbaar is.

Er zat dus iets onechts, iets te jongensachtig, in hun protest. Deze gaf niettemin aanleiding tot een nieuwe poëzie, tot een nieuw tijdperk in de Engelse letterkunde, een van sterk politieke bewustheid. Als een academische maar toch (wonder boven wonder) helder, en niet-pompeus geschreven inleiding tot deze dichters en prozaīsten, is Symes's boek wel aan te bevelen mits men deze dichters en prozaīsten daarna gaat lezen of herlezen. Men moet nooit als de Man of Culture van dichter A.S.J. Tessimond worden, waarvan hij schreef:

‘He finds that talk of music, books and art is Useful at all the most important parties... Established in his eminence of taste, This little man has little time to waste. And so the only books at which he looks Are books on books or books on books on books.

Dus, eerst Auden cum suis lezen en daarna Symes's boek. Of andersom. Volgende keer terug naar echte boeken: David Storey's roman Saville over de, jeugdjaren van een arbeiderszoon in Yorkshire (d.w.z. over de jeugd van Storey zelf), en een roman door Piers Paul Read, Polonaise, waar de handeling in Warschau geplaatst is juist in die dagen van de jonge Auden in Engeland, 1929-1939. D.w.z. een roman door een jongere Engelse auteur die in zijn belangstelling allesbehalve insulair is.

1930/van links naar rechts: W.H. Audy, Stephen Spender, C Isherwood