Bzzlletin. Jaargang 5

Jos Knipscheer
Amerikaanse kroniek

Tot nu toe heb ik in deze kronieken om een of andere reden nooit laten uitkomen dat mijn grootste belangstelling uitgaat naar de niet-blanke (zwarte, Indiaanse) literatuur uit de Verenigde Staten van Amerika, met andere woorden naar Derde Wereld-literatuur uit het Eerste Wereld-land bij uitstek. Derde Wereld-literatuur speelt zich doorgaans af op het snijvlak tussen twee kulturen, twee werelden: de oorspronkelijke en de opgelegde. In Amerika tekent die konfrontatie zich het scherpst af, manifesteert de strijd tussen raciale minderheidsgroepen en de blanke heersende klasse zich het duidelijkst, omdat het hele leven daar in feite balanceert op de kulturele grens tussen Oud (het oude Europa, Afrika, Amerika vóór Columbus) en Nieuw (De Nieuwe Wereld).

Niet alleen voor wie de Amerikaanse Werkelijkheid beter wil leren kennen is het nuttig van deze literatuur kennis te nemen, ook voor wie geïnteresseerd is in de ontwikkeling van de Amerikaanse literatuur, al klinkt dat laatste wellicht nog wat voorbarig. Van een beginnende zwarte literaire traditie in Amerika is pas sinds nauwelijks meer dan een decennium sprake en een Indiaanse literaire traditie staat nog helemaal in haar allerkleinste maat kinderschoenen. Voor mij staat echter vast dat zowel de zwarte als de Indiaanse literatuur kwalitatief een minstens even belangrijke rol zullen gaan spelen als bij voorbeeld de inbreng van de joodse Amerikanen, zoals Bellow, Malamud en Roth, in het geheel van de Amerikaanse literatuur.

De eerste aanzet tot een eigen zwarte literatuur in Amerika vormde de roman Native Son van Richard Wright, die in de jaren veertig een grote invloed had op veel zwarte schrijvers en hun opvattingen. Voordien waren er ook wel zwarte schrijvers en schrijfsters, maar die hebben, zegt de zwarte Amerikaanse toneelschrijver Cleveland Kurtz in een interview dat ik met hem had (Mandala Extra nr. 1), ‘altijd heel erg hun best gedaan om zo gedistingeerd en zo “Engels” mogelijk te zijn in hun schrijven.’

De ontwikkeling die tot een eigen literaire traditie heeft geleid, gevoed door veranderende sociale omstandigheden, is een ontwikkeling van negroness naar blackness, zoals de schrijfster Sonia Sanchez dat zegt in de inleiding bij de door haar samengestelde verhalenbundel We Be Word Sorcerers: 25 Stories by Black Americans (Bantam), oftewel van aanpassing, protest en ontvluchting naar liefde, respekt en trots ten aanzien van de eigen identiteit. Tot die eigen identiteit, ik heb dat elders al eens geschreven, behoort ook een eigen taal, en de laatste jaren hebben zich steeds meer zwarte auteurs aangediend die erin slagen de specifieke, indringende kracht van het zwarte spraakgebruik ook in geschreven taal voelbaar te maken.

De belangrijksten van hen zijn Toni Morrison en Ishmael Reed, terwijl ook Gayl Jones een grote belofte genoemd mag worden. Vorige maand verscheen haar eerste roman, Corregidora, in een

[p. 56]

Amerikaanse pocketuitgave (Bantam, f 7,50), terwijl Bruna (die ook Sula van Toni Morrison uitbracht) binnenkort volgt met de vertaling: De vrouwen van Corregidora. Het zwarte Amerikaans van Gayl Jones is de taal van de blues, en de hoofdfiguur is een jonge vrouw die onder meer door in café's de blues te zingen haar eigen identiteit probeert te ontdekken, en met name de betekenis van haar verleden daarin. Een indrukwekkende roman, die soms op het randje van de melodramatiek balanceert. Maar ook dat is eigen aan de blues.

Ishmael Reed & allen weinberg

Van de genoemde auteurs is Ishmael Reed de enige die door de Amerikaanse literaire establishment langzamerhand als één der grootste naoorlogse Amerikaanse auteurs erkend begint te worden. Vorig jaar won hij met zijn vierde roman, het nu in pocket verschenen The Last Days of Louisiana Red (Bard/Avon,f 8,25) de Richard and Hinda Rosenthal Foundation Award, de belangrijkste lauwering na de National Book Award en de Pulitzer Prize. Eerder verschenen van hem The Free-Lance Pallbearers, Yellow Black Radio Broke-Down en Mumbo Jumbo, terwijl dit najaar Reed's vijfde roman, Flight to Canada, op de markt kwam, voorlopig nog in een niet in Nederland geïmporteerde gebonden editie. Hij is bovendien de auteur van twee poëziebundels en de samensteller van evenveel bloemlezingen.

Reed is een kontroversiële auteur omdat zijn ontmaskerende en sarkastische manier van schrijven zowel bij een deel van de zwarte als de blanke lezers in het verkeerde keelgat schiet. Met alles wat maar even naar trendgevoeligheid en schijnverworvenheden neigt drijft Feed op metaforische, maar daarom niet minder onbarmhartige, wijze de spot. En dat kunnen evengoed zwarte godsdienstfanatici of ingepalmde politici als zogenaamde goedwillende blanken zijn.

Het werk van Reed past zeer goed in de ontwikkelingen van de Amerikaanse romankunst van na 1950, waarin de gevaren die onze samenleving bedreigen veelal beschreven worden als komplotten (Thomas Pynchon e.a.) en virussen (William S. Burroughs e.a.) Mumbo Jumbo bijvoorbeeld is het verhaal van een psychische anti-epidemie, Jes Grew genaamd, die in de jaren twintig de zwarte bevolking van Amerika treft ( ‘Hij zei dat hij zich voelde als de maag, het hart en de longen van Afrika's inwendige,’ zegt een arts over een van de eerste slachtoffers), en tegelijk het verhaal van een internationale organisatie, de Mu' tafikah, die Afrikaanse, oosterse en Indiaanse kunstschatten uit blanke musea rooft met de bedoeling die terug te geven aan de volkeren uit wier kultuur ze afkomstig zijn.

Louisiana Red is de naam voor een ziekte die het best beschreven kan worden als een kombinatie van geestelijke luiheid en kritiekloze aanvaarding en het verhaal gaat over de samenzwering tegen de ontdekker en exploitant van het geneesmiddel daartegen, Solid Gumbo geheten. In beide boeken zorgt de ‘private eye’ Papa LaBas voor een hoodoo-achtige atmosfeer. Hoewel ze zich afspelen in Berkeley, Californië, is New Orleans Reed's literaire thuisbasis. Schokkend, ontnuchterend en amusant tegelijk zijn de romans van Ishmael Reed, en ze moeten daarom maar gauw voor een Nederlands lezend publiek toegankelijk gemaakt worden.