Bzzlletin. Jaargang 5

[p. 53]

Peter H. van Lieshout
zo goed als nieuw (bewaarde gedichten 1966-1976)
Hans van de Waarsenburg

Het was me een mooie tijd, die begin -en medio Zestiger Jaren in Het Brabantse. Er werd me daar wat afgeschreven én gevochten. Meestal figuurlijk, soms letterlijk. Men was elkaars vriend én vijand. Wat men schreef, daarover sprak men laatdunkend, het was per slot van rekening oorlog. En dat was verdomd leuk, om eens een V.V.D.-opmerking te gebruiken. Akties & attrakties met poëzie, muziek en wat later politiek erbij. Leek het nu één groot feest, of was het dat ook? In ieder geval heeft de tijd niet alleen de oorlog beslecht, ze heeft ook het cement gebracht in de relaties van toen. En wat het belangrijkste is: de vrienden van vroeger zijn doorgegaan. Ze schrijven en publiceren nog. En hoe!

Dit als korte introduktie op het ‘debuut’ van PETER H. VAN LIESHOUT: Zo goed als nieuw, bewaarde gedichten 1966-1976. Deze bundel is tevens het poëzie-debuut van de kersverse uitgeverij: IN DE KNIPSCHEER, een B.V., dat wekt vertrouwen!

Waarom van Lieshout zijn gedichten zolang bewaard heeft, is voor mij een raadsel. Zijn debuut in Podium kan ik me nog goed herinneren. Evenals zijn latere publikaties in tijdschriften als De Gids, Maatstaf ( het Maatstaf van de Warme-Tijdschrift-Bakker), Hollands Maandblad enz. Toen al medio '65 bewees van Lieshout dat het medium poëzie een hem totaal eigen medium was, waarop hij zijn schaatsen kon slijpen om scherp baan na baan te trekken.

Een keuze uit deze gedichten kan men in het eerste deel van zijn debuutbundel vinden. Zij omvatten de periode 1966-1969. De gedichten munten uit door, laten we zeggen, beheerste gedrevenheid. Kritische afstandelijkheid is misschien nog beter geformuleerd, maar dan wel met die typische onderkenning van feiten, die lijfelijk niet helemaal aan hem zijn voorbij gegaan, in ieder geval kenmerkend kunnen heten voor van Lieshout & Co in die tijd:

‘keukenmeidenzielen van huwbare
jongedochteren uit de middenstand
helpen nog steeds m'n vrienden en kennissen
aan de drank, aan roze schuim van Luminal, ..’

Dat ik hiermede drank, Luminal & andere middelen introduceer is niet zó merkwaardig. De Amerikaanse Beat-Generation in Poetry & Kerouac c.s. heeft wel degelijk zijn invloed laten gelden, zoals wat later dit ook o.a. Bob Dylan & Co, The Johson Murder Inc. hebben gedaan. Van Lieshouts poëzie uit die tijd heeft daar zonder meer invloeden van ondergaan. Zeer zeker in de gedichten die hij blijkbaar niet bewaard heeft, althans niet de moeite waard achtte om in deze bundel op te nemen (b.v. de gedichten opgenomen in Vandaag 11, een Bruna-uitgave uit 1965). Genoemde invloeden komen eigenlijk meer tot hun recht in het IIe deel (1973-1976) van zijn debuutbundel, (of bedoel ik nu toch zijn proza:

[p. 54]

De Generalenrepetitie (Querido, 1966) en Slow Motion (Agathon, 1974).

Dit eerste gedeelte samenvattend zou ik willen zeggen, dat de Beat in deze gedichten soms ver te zoeken is, maar dat daar tegenover staat, dat zijn dikwijls koele, afstandelijke benadering, met niet van humor ontblote inslag, een goed inzicht geven in de basisgegevens van van Lieshout, als toen opererend dichter.

De lange sieklus WINTERTREIN IN DE AVOND tesamen met het gedicht ALLEN GINSBERG, MEIKONING, die dit eerste gedeelte afsluiten bewijzen het tegendeel, van wat ik hierboven stel en benadrukken opnieuw het feit, dat het te betreuren is, dat er een aantal gedichten uit deze periode ontbreken.

Had van Lieshout zijn gedichten niet zo lang bewaard, had hij de lezer zijn gedichten eerder en meer gebundeld willen toevertrouwen, dan was betreffende deze periode een verzamelbundel beslist representatiever geweest voor het dichterschap van van Lieshout. Een dichterschap dat er zeker toen al was en daarom als nog posthuum dient te worden ingevoegd in de literaire historie der 60-er jaren.

Met een klein beetje rekenen kom je er als lezer achter dat tussen het eerste en tweede gedeelte een tijdsspanne ligt van 4 jaar. Je vraagt je af of van Lieshout in deze 4 jaar geen gedichten heeft geschreven. Misschien heeft van Lieshout onderkend dat het beter was te zwijgen in een periode dat het HOLLANDS REVANCHISME in de literatuur zich begon op te werpen. Hoewel? Na het uitstekende gedicht SPIRITUAL & ALL THAT JAZZ kunnen we in het gedicht HOOGSTE TIJD de volgende intrigerende en duidelijk stelling nemende regels lezen:

‘wie zich nu verlaat
heeft straks geen recht
tot spreken meer’

Deze regels zou ik als uitgangspunt willen nemen voor het omvangrijke IIe gedeelte van zijn BEWAARDE GEDICHTEN. Waarschijnlijk heeft hij de reactionaire golf zien aankomen en daaruit zijn

[p. 55]

konklusies getrokken. Zijn taalgebruik heeft hij vereenvoudigder toegepast, zijn poëtische intensiteit is toegenomen. De invloeden van vroeger, nu bewust onderkend, krijgen hun goede uitwerking. Steden duiken op, de dichter verplaatst zich (micro-rambling), hij is ‘on the road’ (macrorambling: Griekenland b.v.) en dit lijkt lange tijd definitief. Hij legt zich op de bodem van de bovenste trans (St. Jans-Kathedraal te Den Bosch). Hij zeilt met kerk en al de hemel in, temidden van een potpourri krankzinnigheid. Hij komt terug in het prachtige gedicht RIVIERENLAND. Schrijft een BOSCHIAANS over Vlaanderen, konfronteert zichzelf in BRUGGE:

‘........dan weet je weer
dat tijd niet spoort maar terugkeert
op de schreden. Niets is voorbij
en het verleden is bouwstof voor het nu,
het straks, het toen.’

Verder lezend kom je bij de sieklus DE IJSVOGELZANG:

1.
Wat nooit veranderen wil is de wil

te veranderen.

Deuropeningen toe,
oogleden tussen blik en vensterglas.

Als lezer denk je, verder lezend, dat je bij het hoogtepunt van deze BEWAARDE GEDICHTEN bent beland. In deze sieklus laat van Lieshout zonder meer zien, dat hij geen ‘echte debutant’ is, maar een dichter die zich te lang heeft verborgen.

Het werkelijke hoogtepunt heeft van Lieshout echter bewaard: HET OPEN VELD, een sieklus van 4 gedichten. Hierin lees en proef je ontroering, beheersing van taal en stiel, puntgave landschapsbeschrijving (typisch laat 20e-eeuws). Van Lieshout komt hier tot een 10-jarige synthese van poëzie-schrijven. Ik sieteer de laatste strofe:

‘van alles om je heen
blijft open veld het meest nabij
het kent geen vorm of omvang meer,
de inhoud is jouw ademhaling,
dit open veld wordt slechts begrensd,
bestaat alleen dankzij
de oppervlakte van je huid.
daarbinnen: iedere beweging vrij.’

Hopenlijk hoeft de lezer niet tot 1986 wachten om ‘OPNIEUW BEWAARDE GEDICHTEN’ te lezen.

Dit Nederlandse ‘Poëziedebuut’ van Peter H. van Lieshout is verschenen bij de nieuwe uitgeverij ‘IN DE KNIPSCHEER’. (f 14,50). Dezelfde uitgeverij die dit najaar als zodanig debuteert heeft nog 2 andere debuten in haar aanbieding.

Een WERELDPRIMEUR! Een verhalenbundel van CRAIG STRETE onder de titel

ALS HET ANDERE FAALT
KUNNEN WE DE ZWEEP LEGGEN
OVER DE OGEN VAN HET PAARD
EN HEM LATEN HUILEN EN SLAPEN

JORGE LUIS BORGES schreef een uitstekend voorwoord. (f 22,-)

Een NEDERLANDS PROZADEBUUT: ‘OVER DE LEEGTE IN DE WERELD’, prozateksten van LEON DE WINTER (f 19,50)

PETER H. VAN LIESHOUT: ‘Zo goed als nieuw’ In de Knipscheer 72 blz. 14,50