Bzzlletin. Jaargang 5

Astrid Roemer^*
Een karikatuur van de Surinaamse literatuur of
hoe de Surinaamse auteurs uitsterven

Door een niet-Surinamer wordt de Surinaamse auteur geassocieerd met dunne, slechtverzorgde, in eigen beheer uitgegeven boeken, stencils e.d. druipend van nationalisme. Voor de Surinamer zelf is de Surinaamse auteur meestal een labiele man, soms een gefrustreerde vrouw, die dingen die zij zelf voelen-willen-denken publiekelijk maakt. Surinaamse literatuur; ze is wat elk individu ervan denken wil: IETS waar wij auteurs net zo slecht mee voort kunnen als onze politici met hun onlangs verworven Internationaal Zeggenschap. Dat deze moeilijk in vormen te vatten is, geldt misschien wel voor onze soevereiniteit, maar zeker niet voor de Surinaamse literatuur, want die dateert waarschijnlijk nog van vóór de ontdekking van Amerika. Precies, want dat is nu juist het eerste probleem: welke in Suriname voortgebrachte literatuur is Surinaams? Wie uitgaat van de auteur heeft minder problemen, dan wie de aard van het werk als uitgangspunt kiest, daat het laatste alles te maken heeft met: WAAR het werk uitkomt, in WELKE TAAL en, HOE die taal GEHANTEERD wordt. Problemen genoeg voor een auteur die het predikaat Surinaams perse wil verdienen. Gelukkig gaat de goe-gemeente uit puur chauvinisme vaak niet eens uit van nationaliteit (want die is voorlopig nog sluimerend) maar van de plaatselijke afkomst (desnoods drie generaties her) van de auteur. Kortom, van Helman via Koenders Dobru, Vianen en Shrinivasi zijn allen Surinaamse auteurs. Toch kost het moeite om het voor jezelf waar te maken, daar er nog altijd een ‘Puristerij-Gemeente’ bestaat die Helman te Hollans vindt, Vianen haar Nederlandse uitgever verwijt, Shrinivasi's verblijf in India vreemd noemt en ondergetekende haar thema's als te algemeen verwerpt. Geen wonder dat zich omstreeks de jaren 72 een nieuwe schrijversgeneratie aandiende, die mede met het oog op Suriname's onafhankelijkheid het begrip Surinaams auteur een echtere inhoud meende te geven met proza, maar vooral powesie, slechts in Surinaamse talen voort te brengen met thema's die er niet om logen. Er ontstond zelfs een aversie tegen alles wat zich bij voorbaat uit Nederland als Surinaamse Literatuur aandiende of in Suriname ontstond, uit het kolonialistisch Algemeen Beschaafd Nederlands. Er woedde z.g. ongemerkt een hevige talen-oorlog, die via auteurs en taalwetenschappers, vooral haar slachtoffers maakte onder de verkeerd geïnformeerde, bredere laag van de bevolking.

Sranan, hindi, Javaans, surinaams-nederlandse dialecten, algemeen beschaafd, men koos vanuit zijn eigen hoek (Strafhoek zie Vianen)en ging daarbij soms zover, het verkeerde gebruik van het Nederlands, door halve en hele analfabeten uit onze samenleving, te bombarderen tot Creoolse taal...CORRECTIE: als er Surinamers zijn die het Algemeen Beschaafd Nederlands zowel schriftelijk als mondeling perfect gebruiken, dan zijn het in ieder geval die Surinamers die coûte que coûte CREOOL (dus niet neger, mulat etc.) genoemd willen worden m.a.w. de vlag dekt de lading niet. Natuurlijk zijn er verscheidene Surinaamse-Nederlandse dialecten, maar die zijn milieu-gebonden en/of streekgebonden en hebben niets met rasafkomsten te maken. Aldus blijft degene, die zich middels het geschreven woord verstaanbaar wil maken (afhankelijk van aanleg en ideologie) zich bedienen van de talen met de grootste spreiding te weten het Sranan-Tongo en het Nederlands.

Wie gelezen wil worden, wie begrepen wil worden, wie jongeren wil bereiken, wie ervan doordrongen is dat het Nederlands zelfs na 25 november 1975, de algemene voertaal is, wie beseft dat het Sranan uit sociaal-ethische overwegingen nooit tot officiële voertaal zal promoveren, wie tevens schrijft voor 150.000 Oranje-gezinde Nederlandse Surinamers (diens vrienden en anti-vrienden) Die kiest voor een zo verantwoord mogelijk gebruik van wat valt onder het A.B.N. Wie echter Surinaamse literaire prijzen wil winnen (enkel niet-Nederlandstalige literatuur komt in aanmerking! wie voor LINKS en/of NATIONALIST wil doorgaan, die kiest voor het Sranan. (een schone taal overigens die door deze en gene auteur inderdaad tot LITERATUUR is geschreven). Maar de strijd woedt voort, verzwakt, want het aantal auteurs neemt sinds 25 november vorig jaar niet toe, eerder af... Begrijpelijk nu het schijnbaar miljoen-dimensionale thema ONAFHANKELIJKHEID NU, verworden is tot een donkerblauw met gouden letters beschreven paspoort: ik bedoel, tot iets tastbaars en onze auteurs hebben de hebbelijkheid zich bezig te houden met IDEALEN.

Er wordt gefluisterd dat men in schrijverskring bezig is zich te beraden omtrent nieuwe verre thema's als Apoera, eenheidsstaat, querrilla e.d.) Gelukkig zijn er enkele auteurs, die blijven doorgaan, met schrijven (maar die behoren tot de kleine uitzonderingen die diesseits des Lebens staan) dóórgaan met publiceren zelfs, want dat is n.l. het grote materiële probleem.

* Astrid Roemer is een van Surinames jongere auteurs. Ze schreef o.m. de gedichtenbundel Sasa, de roman ‘Neem mij terug Suriname’ en de novellen ‘De wereld heeft gezicht verloren’ en ‘Waarom zou je huilen mijn lieve, lieve.....’

Publiceren

Tekenend voor de waardering die men in Suriname

[p. 32/20]

in het algemeen voor de literatuur heeft is het feit, dat er niet één literaire uitgeverij bestaat of bestaan heeft in Suriname.

Zonde van al die prachtige hymnen, balladen, werk- en strijdliederen en de eindeloze legenden, parabels parodieën en fabels, die zin gaven aan het bestaan der Onderdrukten en sporadisch werden opgetekend door zendelingen en zo hun weg naar Nederland, Engeland en Frankrijk vonden, waar ze in privé archieven bezig zijn te dematrialiseren.

Vreemd genoeg hebben sinds jaar en dag allerlei drukkerijen de kwaal, zich tevens uitgever te noemen, maar dat slaat dan op het verzorgen van bedrijfsdrukwerk, handelwaar zondermeer. Onder deze, meestal rijkgedrukte heren, heeft niet één, geinspireerd door de Macht van het Woord, zich verheven tot uitgever van het betere geschrift. Cash is er doel en middel. Cash eist men van dichters en schrijvers, nog voor er één letter is gezet. Cash. Hard gemaakt door ingewikkelde fakturen en met verwijzing naar de maandelijkse stichting van de papierprijs. Cash? Het wordt lenen hier, afpingelen daar, wegleggen van wat in paginering tot voorbij 100 komt, om tenslotte met 70 pagina's kort (in klein formaat) met zoveel mogelijk voorschot, een half-failliete drukker (soms een vreselijk rijke) bereid te vinden, het zootje te zetten, te drukken en in te lijmen. Een proces, waarbij de auteur doodsangsten uitstaat, variërend van mogelijk-verlies-manuscript tot mogelijk-in-de-war-gooien pagina's. Het kan maanden duren, sommigen weten van jaren, eer de eerste 25 exemplaren scherp van de snijmachine in je hand liggen.

Je bent moe van zetfouten (ziet ze niet meer) moe van wachten (wacht niet meer) en wil je hartsvriend opvreten als die over het aantal pagina's valt: jouw eigen geesteskind is na vreselijke weeën geboren. Dan volgt de gang naar de boekhandel, want daar liggen met een potloodprijsje op, betekent pas AUTEUR zijn. Dus geen gedoe over de 40% die de boekhandel nog wenst (hoewel hij je nooit vermeldt in zijn advertenties) geen verlegenheid als hij er maar 10 neemt in consignatie (er zijn zes bonafide boekhandelaren) geen gezeur en getreur: je radiovriend roept het om, je bent verschenen en ligt geprijsd in de boekhandel. De andere 400 exemplaren uit de oplaag, verkoop je wel, venten langs de straat, of aan bibliotheken, of aan de kassa van miljoenen-bedrijven, die om de Surinaamse Literatuur te steunen vijf exemplaren met boekhandelkorting afnemen... Wat toch overblijft schenk je gesigneerd aan vrienden, familie en vage fans. En na een heel jaar mijmer je wat na, over een exemplaar vol potloodcorrecties, een drukkerijrekening nog-te-voldoen-saldo, de echo van het radiobericht, die handdruk van je exleraarnederlands, het onduidelijk negeren van de z.g. arrivé-schrijvers (=eerder, vaker, dikker verschenen) en in het gunstigste geval, een krantenbericht over de verschijning, zes regels lang. Als je het geluk had te verschijnen toen Mr. Morpurgo (ex-min. Onderwijs) nog leefde, als je 't geluk had dat hij je opmerkte, dan had je, als je geluk had, kans op een recensie, 4 kolommen lang in één van onze drie dagbladen van iemand die begrip en liefde had voor Literatuur. En op een regenachtige maandagmorgen, als je in de boekhandel het dikke goedverzorgde, glad en kleurig van lijf, nieuw uitgekomen boek van bv. Bea Vianen in de hand hebt, besluit je bruggen achter je te verbranden en naar Nederland te gaan want, is jou proza niet bloemrijker dan de hare, jouw stijl niet progressiever, jouw zeggingskracht niet direkter... Jammer bovendien van al die manuscripten die thuis liggen en die verhalen die je hoofd vullen.

Nederland, beter gemotiveerd dan alle 130.000 landgenoten ga je er de mist in.

LOGISCH, wie merkt er een auteur op, die nog niemand is en uit een derdewereldland komt, waar Nederlanders reeds ALLES over hebben geschreven? Aldus dringt zich bij vlagen de WAARHEID op: Nederland heeft geen aandacht voor auteurs uit Suriname en zeker na de GOUDEN HANDDRUK van 25 november 1975 niet. Neen, deze houding heeft niets te maken met Surinamers de gelegenheid laten zichzelf te ontplooien of Surinamers produktie-minded maken en meer van dit soort achterbakse ideologieën. Ze heeft te maken met GELD-MACHT-INVLOED.

Ziet de belangstelling, die Nederland heeft voor auteurs uit landen als AMERIKA (blanke amerikanen die het Duitsland van voor '45 nog natrappen; het regime of de politici-privé aan de kaak stellen; zwarte Amerikanen die het acceptabel-over de Zonde van Amerikanen hebben) RUSLAND (Russische dissidenten die maar wat te vertellen hebben) AFRIKA (liefst blanke auteurs die de apartheid veroordelen) SKANDINAVIE (auteurs die haar vuile was uithangen) OOSTENRIJK & DUITSLAND (hoewel de belangstelling voor grootheden als BÖLL MANN en KNEF niet is afgenomen krijgt de generatie die niet wil blijven zeuren over de tweede wereld oorlog toch een kans). Ik bedoel, Suriname is internationaal zo onbeduidend, zo wèlbekend onder ons belezen ex-rijksgenoten en drukt zich bovendien nog in een taal uit, die natuurlijk haar onnatuurlijk is en derhalve beter Nederlanders van origine overgelaten dient te worden... Maar men geeft toch altijd ruimte aan bizonder getalenteerde (=geëngageerde) auteurs of die nu van Mars of Maan komen; een credo waar zelfs niet zo jonge Nederlandse schrijvers nauwelijks in geloven. En BEA VIANEN dan (vijf titels Querido) ... En LEO FERIER(2 titels Bezige Bij) .. Na lang overwegen, moet ondergetekende bekennen,

[p. 33/21]

dat ze het BEGIN niet weet, wel het vermoedelijk verloop: trauma's veroorzaakt door compromissen & frustraties. Want, waar is onze meest geniale schrijver LEO FERIER gebleven!!

Toch houden de mogelijkheden niet bij deze en gene uitgeverij op; literaire tijdschriften hanteren slechts de kwaliteit als norm (wat ook weer afhankelijk is van hun totaal normenpakket), de Nederlandse organisatie voor internationale ontwikkelingssamenwerking is er ook voor auteurs uit ontwikkelingslanden, en het Fonds voor de Letteren vertoont hier en daar haar goede wil... En, er was eens een Surinaamse uitgeverij, die Pressag heette die grootse plannen had, representatief in Den Haag gezeten was doch na precies negen maanden aan een vroegtijdige geboorte en ondeskundige hulp (afgezien van een constante geldtransfusie aan haar zakelijke leiders) failliet ging. Geen nood. Voor de meeste Surinaamse auteurs blijft nog de Bekende Weg open. Papier is goedkoop, Nederlandse drukkerijen werken efficiënt en geld is geen probleem in welvaartsstaat no. 3. Wèl de boekhandel, want daar komen alleen erkende uitgeverijen in. En de bekende weg. blijft de bekende weg: stichtingen (hoewel hun financieel beleid onlangs gekortwiekt werd) scholen, bibliotheken, en Suriname. Nederland & Suriname, Suriname & Nederland, ze hebben beide een eigen methode om hun auteurs uit te sluiten. Rest nog de wetenschap dat ze gewoon derde-wereld-mensen zijn, bouw daarin het axioma, dat auteurs van alle derde-wereldlanden dezelfde problemen hebben; poneer de stelling dat de derdewereld-auteur er in de eerste plaats is voor de derdewereldmens en ziet hoe het RAS zich uitbreidt, vrij van frustraties;

ziet hoe het doel de middelen heiligt: geen glanzende omslagen, geen opgedikt romanpapier, geen pillen, geen notering op een eerstewereldbestssellerslijst, geen gevestigde moneymaking uitgeverijen & lucratieve contrakten, geen intelligente recenties her en der, geen grote en kleine geldprijzen, rond de auteur geen elitair gedoe, maar derdewereldpower!

Wenst de Surinaamse (=derde wereld) auteur de glitter dan niet...Natuurlijk. Er bestaat geen ijdeler mens dan de dichter en de schrijver, maar hij moet zelf de weg tot deze glitter, op een derdewereld manier banen. SAMEN luidt het alternatief. SAMEN met derdewereld-schrijvers die ruimtelijk voor de hand liggen (Guyana, Trinidad, Frans Guyana, (de eilanden in de Caribische zee) SAMEN plannen beramen, SAMEN plannen uitwerken, SAMEN het WOORD gebruiken om het KAPITAAL te verspreiden d.w.z. blijven schrijven voor het heil van de derdewereldmens. Dan zal die mens in het Woord zichzelf herkennen, zijn weg zien, zijn doel bereiken internationale macht verwerven en haar auteurs met bloemkransen omhangen. En wie weet, nog voor de eeuwwisseling komt de Surinaamse auteur via de wereldliteratuur vertaald Nederland binnenvallen, tenminste als de Surinamer het RAS niet aan frustraties ten gronde doet gaan...

opmerking

Ondergetekende wil eraan toevoegen dat de houding van de boekhandel (Suriname) in elk geval blijkt te veranderen getuige het feit, dat ze in augustus j.l. door de twee grootste boekhandels (VACO en KERSTEN & Co.) in de gelegenheid werd gesteld aldaar haar nieuw boekje te signeren.