Bzzlletin. Jaargang 5

Sig. W. Wolf^*
Cultuur minister Venetiaan:
‘Het veelzijdig gezicht van Suriname laten zien, dat is het...’

Worstelend tegen vooroordelen, misverstanden en vooral kritisch gevolgd probeert Ro Venetiaan (40 jaar), Suriname's minister van Onderwijs en Volksontwikkeling, zijn land een eigen gezicht te geven. Een gezicht dat vooral moet uitdrukken de vele schakeringen die ten grondslag liggen aan de verschillende groeperingen waaruit de Surinaamse bevolking bestaat. Cultuur is een zwaar geladen begrip. Suriname's cultuur is bovendien eeneen erg gevoelig liggende zaak. Lang was in Suriname cultuur het synoniem voor schaapachtig volgen en het schaamteloos adoreren van alles wat maar uit Nederland kwam overwaaien. Van Vondel, via Bleke Bet en de capriolen van Mijnheer De Uil tot de koekhapwedstrijden in Moddergat en de carnavalsschlagers van Vader Abraham. De reacties konden dan ook niet uitblijven. Langzaam groeide het besef dat binnen de bevolkingsgroepen eigen waarden bestonden, die inhoudelijk wel degelijk meer te bieden hadden dan het troepje ongeregeld goed dat onder het mom van cultuur vanuit Nederland de Surinaamse bevolking bleef teisteren. Ro Venetiaan wierp concreet de eerste dam op.

Halverwege de voorbereidingen van Surinames onafhankelijkheid kondigde hij vorig jaar aan dat de nieuwe Republiek Suriname geen enkele behoefte meer zou hebben aan instellingen zoals de Stichting voor Culturele Samenwerking tussen Suriname en de Nederlandse Antillen (Sticusa) die ruim vijfentwintig jaar de culturele samenwerking tussen Nederland en Suriname organiseerde. Sticusa zorgde o.m. voor uitzenden van kunstenaars en wat daarvoor doorging naar Nederlands achtertuin in de tropen, en het subsidiëren van allerlei randverschijnselen van kunst en cultuur. Suriname, aldus liet felle nationalist Venetiaan weten, heeft wat zijn cultureel beleid betreft, Nederland niet nodig. Wij doen het allemaal zelf wel. Hiermee sloot hij tevens de miljoenenstroom guldens af, die via beurzen, subsidies, opdrachten, en allerlei marginale activiteiten Suriname binnenstroomde. De harde actie van de jonge minister werd hem niet in dank afgenomen. Vooral niet door de dubieuze figuren die in de loop der jaren onstuimig profiteerden van de gulheid van de oppercultuurbaas aan de Amsterdamse Viottastraat.

Venetiaan werd dan ook overstelpt met verwijten. ‘Hij slaat de kunstenaars vleugellam’ -‘Zijn escapades zijn ingegeven door zijn anti-

* Sig.W. Wolf werd geboren in Paramaribo. Is redacteur buitenland bij dagblad Het Binnenhof in Den Haag. Publiceerde o.m. de essays ‘Suriname op zoek naar een eigen identiteit’, ‘De weigering van Europa om een politieke rol te spelen in Latijns-Amerika’, ‘Politieke en economische integratie in het Caraibisch gebied’ en recentelijk ‘Suriname, gisteren, vandaag, morgen. Portret van een oplevend land’, een foto-documentair boek over de geschiedenis van Suriname.

[p. 34/22]

Holland instelling’ - ‘Waar denkt hij het geld vandaan te halen om zelfs maar een kwart te verrichten wat de Sticusa heeft gedaan.’

Ro Venetiaan, al cultuurfanaat tijdens zijn middelbare schooltijd in Suriname, en later tijdens zijn studententijd in Leiden, waar hij in 1964 slaagde voor zijn doctoraal wis- en natuurkunde, verzet zich hevig tegen de verwijten dat hij anti-Nederland zou zijn en alles wat maar enigszins Nederlands georiënteerd is de kop wil indrukken:

‘Het cultureel beleid van Suriname was voor de onafhankelijkheid en is er ook nu op gericht de belangrijke doelen van onze nationale zelfstandigheid na te streven.
Ons doel is er op gericht te komen tot een duidelijk herkenbaar Suriname. Een Suriname met een eigen cultureel gezicht. Het is belangrijk dat ieder volk in zijn culturele uitingen en in de gedragingen die onder de noemer cultuur vallen, juist probeert zich in die zaken te herkennen. En zichzelf te manifesteren. Wij beschikten over de mogelijkheden. Wij konden dan ook verschillende wegen opgaan. Wij konden in ons beleid er van uitgaan alle verschillende culturele verschijnselen die zich in Suriname voordoen te stimuleren.
Het beleid dat wij hebben uitgestippeld eist echter dat wij verder gaan. Je moet niet blijven steken bij alleen het pushen van die afzonderlijke verschijnselen. Neen. Wij moeten in ons culturele beleid er voor zorgen dat het volk een eenheid leert beleven in alle uitingen die zich voordoen. Het volk moet leren om bij het presenteren van die uitingen ook de eenheid over te dragen. In dit verband benadrukken wij dan ook graag de gedachte van de veelzijdige eenheid van de Surinaamse cultuur. De overheid zal zelf moeten inkomen waar dat nodig is. Als er particuliere organisaties zijn die deze eenheid uitdragen dan zullen zij gesteund moeten worden door de overheid.’

Met uw filosofie over die veelzijdige eenheid neemt u het risico een conflict in te bouwen. De Surinaamse gemeenschap bestaat uit verschillende bevolkingsgroepen. Iedere groep heeft zijn eigen cultuur. Hindostanen, Javanen, creolen, chinezen, Europeanen. Hoe dacht u die eenheid te stimuleren zonder het gevaar te lopen dat de ene cultuurgroep zich tekort voelt gedaan ten opzichte van de ander?

‘Dat is nou net de kern waar het om gaat. Welk uitgangspunt kies je? Leg je de mensen uit dat het gaat om verschillende cultuurgroepen of slaag je er in om de mensen duidelijk te maken dat de uitingen waarmee ze het meeste kontakt hebben, omdat die uitingen bijvoorbeeld bij hun ouders het sterkste leefden, ook een deel zijn van Suriname. Hoe leg je ze uit dat ook deze uitingen Suriname het meest uitdragen. In dit verband is het van het grootste belang dat de mensen goed geïnformeerd raken over wat zich allemaal in Suriname manifesteert. Bij het verstrekken van deze informatie moet je de gedachten uitdragen dat “ook dit Suriname is”, evenals de andere uitingen ook Suriname uitdragen. Ik geloof dat wij met de publiciteitsmlddelen in Suriname en via ons onderwijs voldoende middelen hebben om deze informatie over te dragen.’

foto: von verboom

Dit betekent dat u een actief cultuurbeleid moet gaan voeren om deze denkbeelden over mobilisatie van het eigene over te brengen. Ik heb niet de indruk dat u daar hard aan heeft getrokken in de afgelopen maanden?

‘Ik geef toe dat deze visie in de afgelopen maanden te weinig werd onderstreept. De voorbereidingen tot de onafhankelijkheid hebben vorig jaar alle aandacht van het volk en van de regering opgeëist. Desondanks hebben wij toch een groot aantal culturele activiteiten ontwikkeld. De mensen zijn aktief bezig. Groepen zijn bezig. Je hebt bij ons echter nog te veel verenigingen en organisaties, die, uit het verleden voortgekomen, misschien nog geneigd zijn zich te baseren op denkbeelden die wij moeten loslaten. Daarom is het dan ook van groot belang dat wij veel culturele activiteiten organiseren'’

Dit betekent dan wel dat er veel geld op tafel moet komen, anders ben je nergens. Welke prioriteit geeft de Surinaamse regering aan het realiseren van een actief cultureel beleid?

‘Zoals in elk ontwikkelingsland moeten ook in Suriname de sociaal-culturele en educatieve sectoren opboksen tegen de direkt produktieve sectoren. Als de betrokken overheidsinstanties en particuliere organisaties er in slagen programma's en projekten op tafel te leggen die de mensen kunnen overtuigen komt er geld op tafel. Daar hebben wij de ruimte voor. Ook financieel.
In het verleden hebben wij in het raam van de ontwikkelingssamenwerking aan de sociaal-

[p. 35/23]

Tijdens de viering van de onafhankelijkheid, vorig jaar november, traden op verschillende plaatsen in Surinames hoofd stad toneel-en dansgroepen op // foto: S. Wolf

[p. 36/24]

educatieve sektor speciale aandacht geschonken. In de plannen van het onderwijs is ruime aandacht besteed aan de culturele sektor. De diskussies over verdere uitwerking van de diverse culturele programma's en Projekten zijn nu aan de gang.’

Hoeveel geld is daarvoor uitgetrokken?

‘In de begroting van de gewone dienst is voor de sociaal-educatieve sector twintig procent uitgetrokken. Daarbij zijn niet inbegrepen de aktiviteiten van het ministerie van sociale zaken. Dit ministerie houdt zich ook bezig met een aantal educatieve projecten. Ik geef toe: voor de sociaal economische ontwikkeling is in de totale begroting veel meer uitgetrokken dan voor de culturele ontwikkeling van het land. De percentages in het meerjarenplan ken ik niet exakt. Het meeste geld is uitgetrokken voor mijnbouw, daarna volgt landbouw en tenslotte onderwijs, inclusief culturele voorzieningen.’

Een heet hangijzer in Suriname vormt de richting die het onderwijs uitgaat. Ondanks allerlei democratiseringsprocessen komt het in Suriname nog veel te vaak voor dat er onderwijsinstituten zijn die een exclusief karakter dragen, gerelateerd aan het inkomen van de ouders. De kwaliteit van dat onderricht staat vaak op een hoger niveau dan het onderwijs op ‘gewone scholen’. Concreet betekent dit dat het betere onderwijs alleen is weggelegd voor de kinderen van welgestelden en de politieke elite.

Venetiaan maakt zich geen zorgen over deze ontwikkeling. Het is voor hem een uitgemaakte zaak dat aan deze onderwijsdiscriminatie zo snel mogelijk een eind moet komen.

‘Voor Suriname is er geen enkele aanleiding om te zeggen: we kiezen voor elitair onderwijs. Suriname heeft laten zien dat het heel goed mogelijk is iedereen goed onderwijs te geven. De vruchten daarvan plukken we nu. Hierbij moet ik wel aantekenen dat in het verleden de mogelijkheden onvoldoende werden afgestemd op de eigenaardigheden, moet ik misschien zeggen, van de lagere sociale klassen. Het beleid is er op gericht dat ook die volle sociale lagen aan bod moeten komen in het onderwijs. Wij hebben in het verleden gezien, dat vooral wat betreft de taal het zo was dat de bovenliggende groepen meer aan hun trekken kwamen. De oorzaak is gemakkelijk aan te geven: de sociaal hoger gelegen groepen beheersten de Nederlandse taal veel beter dan de lagere groepen. Vandaag aan de dag is het zo dat wij ons bewust richten op het oplossen van het taalprobleem van die onderliggende kinderen, de achterbuurt kinderen, de kinderen uit de districten. Ze moeten de taal en het onderwijs onder de knie krijgen. We hebben ook nog te kampen met het probleem dat ons onderwijssysteem te veel geënt is op het Westeuropees onderwijsmodel, waarbij in de eerste plaats rekening werd gehouden met de bestaansmogelijkheden en behoeften in West Europa. Voor iedere voormalige kolonie is het een zware opgave om zijn onderwijssysteem aan te passen aan de lokale behoeften, te meer daar de trekken van het Europese moederland vaak nog diep geworteld zijn. Suriname is zich er van bewust dat het land ligt in een doorsneegebied van het Caraibisch gebied en Latijns-Amerika. Ons onderwijs richt zich nu dan ook daar op. Voorzover het noodzakelijk en nodig is zijn de modellen waarmee wij werken nationaal Surinaams. In de volgende onderwijsfase zullen we er naar streven dat de modellen Caraibisch zijn.
Met een Surinaams model bedoel ik dit. Als je een kind wil vertellen wat een lidwoord is dan kun je dat doen met een verhaal over de tram in Den Haag, maar ook met een verhaal over de wilde bussen in Paramaribo of de bus die rijdt van Paramaribo naar Lelydorp (een plaats vijftien kilometers ten zuiden van Paramaribo. Red.) Dat streven wij na. Het kind moet het begrip worden aangeboden in een Surinaamse vorm. Via het situeren van een bepaald begrip in de eigen leefgemeenschap.’

Nauw verbonden met de hervormingen op het onderwijsgebied ziet Ro Venetiaan de taalkeus.

Sranan tongo, Nederlands of Surinaams Nederlands taal? Wat wordt het?

‘Ik werk doelbewust naar het nemen van een beslissing. Het zou niet juist zijn als ik van tevoren mijn voorkeur uitspreek. Wij moeten het volk, de volksvertegenwoordiging en alle betrokken instanties de gelegenheid bieden zich van te voren goed en degelijk te oriënteren. Wij moeten weten van welke taal het volk houdt.
Er is een aantal alternatieven te noemen: het Sranan tongo, het Surinaams Nederlands, Nederlands, Engels, Spaans. Het Portugees kunnen we vergeten. Deze taal heeft zich helemaal geen positie verworven in het Surinaams onderwijs.
Je zal voorts eerst het antwoord moeten geven op vragen als: hoe ligt het met de mogelijkheid van het volk om een bepaalde taal te leren, hoe staat het met de reikwijdte van een bepaalde taal. Hoe zit het met de oriëntatie die je meekrijgt met je taal. Als je bijvoorbeeld voor het Engels kiest zal je je meer moeten oriënteren op het Caraibisch gebied of de Verenigde Staten. Als je kiest voor Spaans zal je je moeten oriënteren op de Spaans sprekende gebieden in het Caraibisch gebied: Venezuela en Mexico bijvoorbeeld. Je moet je ernstig bewust zijn van de gerichtheid die je meekrijgt en meeneemt met je beslissing.
De keuze ten gunste van het Nederlands zou de gemakkelijkste beslissing zijn. Er is echter een grote moeilijkheid: de reikwijdte is beperkt tot het Nederlands taalgebied. Als je een eigen variant van het Nederlands ontwikkelt, bijvoorbeeld het Surinaams Nederlands, dan betekent dit dat je eigen specifieke leermiddelen moet gaan produceren. Als je een Europese taal kiest dan geloof ik dat je een taal moet nemen die in veel landen wordt gesproken, dus met een ruim taalgebied.

U kan dit allemaal wel fraai zeggen. Komt deze fraaie taal ook over bij de bevolking. Zijn alle sociale lagen in Suriname zich bijvoorbeeld voldoende bewust van de richting die u wil uitgaan, en kent men wel zijn eigen culturele ver-

[p. 37/25]

worvenheden?

‘Ik geloof zeker dat iedereen zich bewust is van zijn eigen culturele verworvenheden. Ook degenen die behoren tot de lagere sociale klassen. Misschien nog niet voldoende in nationale zin. De eigen culturele verworvenheden, tenzij je kiest voor elitecultuur, komen vooral tot uiting bij de volksklasse. Wij beschikken over methoden om die uitingen te stimuleren. Je nodigt bijvoorbeeld groepen uit om op te treden. Je geeft ze financiële steun. Voor en tijdens de onafhankelijkheid hebben we zulke groepen op podia op straat gehad. Je moet de cultuur gewoon op straat brengen. Het zal moeilijk zijn bepaalde levende cultuuruitingen van het volk te stileren om deze acceptabel te maken voor de hogere sociale lagen. Die massa uitingen zijn er genoeg. Ze zijn ook nog erg spectaculair. Wat dat betreft heeft Suriname een grote rijkdom. Het ligt allemaal voor het oprapen.’

Surinaamse schrijvers kunnen in deze ontwikkeling een belangrijke bijdrage leveren. Welke steun bent u bereid hen te geven?

‘In Suriname is veel schrijverstalent. De vraag blijft echter of er genoeg talent is om kwaliteitsproza en poëzie te publiceren in de frekwentie die wij nastreven. Ik geloof dat het goed is om de schrijvers in Suriname een schrijversbeurs te geven of een andere vorm van financiële tegemoetkoming, zodat hij kan leven. Of je moet hem de garantie geven voor afname van een aantal van zijn boeken. Wij moeten kunnen zeggen, als het manuscript goed beoordeeld is: wij kopen een x-aantal exemplaren van je, of wij geven het boek voor je uit. Daarnaast moeten wij zoeken naar mogelijkheden om het werk van Surinaamse auteurs op een grotere markt te brengen. Binnen het kader van het cultureel akkoord dat wij met Nederland hebben gesloten, zou dat mogelijk kunnen zijn.
Aan een schrijver hebben wij onlangs de garantie gegeven dat wij 5000 exemplaren van zijn boek zullen afnemen. Deze exemplaren stellen wij beschikbaar voor de scholen.’

Ro Venetiaan heeft het duidelijk moeilijk met de positie van Surinaamse kunstenaars in het buitenland, die niet de Surinaamse nationaliteit bezitten, maar bijvoorbeeld nog Nederlander zijn.

‘Wij hebben er begrip voor dat kunstenaars buiten hun landsgrenzen optreden om verdere inspiratie op te doen. Het moet echter duidelijk zijn dat je met een Surinaamse kunstenaar of een schrijver hebt te doen. Dat is wel essentieel. De man of vrouw moet de Surinaamse nationaliteit bezitten.
Bij sommige schrijvers en andere kunstenaars bestaat nog de vrees om de stap te maken naar het Surinamerschap. Wij moeten de mensen duidelijk vragen wat hen remt om deze stap te doen. Wat maakt hen ongerust?
Het is nogal logisch dat wanneer wij zeggen ‘dat zijn onze kunstenaars’ zij ook het Surinamerschap moeten hebben. Misschien is een overgangsperiode noodzakelijk om de kunstenaars die deze stap nog niet hebben gedaan, te laten merken dat ze ook bij ons behoren, zodat ze de stap kunnen doen naar het Surinaamse staatsburgerschap. De kunstenaars van Surinaamse oorsprong in Nederland, of waar dan ook, moeten het niet zo opvatten dat wie vandaag het Surinamerschap niet heeft ook niet meetelt. Je moet het zo zien, dat we er naar zullen streven de hindernissen voor deze mensen naar het Surinamerschap op te ruimen. Bij ons optreden zullen wij ons echter baseren op degenen die het Surinamerschap inderdaad hebben verworven. Wij zullen ze dan ook in de eerste plaats financieel steunen. Het is een kwestie van hoe je je financiële middelen aanwendt. De fondsen in Suriname moeten we gebruiken voor Surinaamse kunstenaars.
Aan de andere kant moeten we, en ik herhaal het, er voor oppassen dat wij niet rigoreus zeggen tot de ‘Surinaamse’ kunstenaars in Nederland: mensen jullie horen er niet bij. Dit zou tot gevolg hebben dat degenen die je dolgraag als Surinamer wilt hebben, om het gezicht van Suriname te laten zien, pats boem, zou afschrijven.’

Surinaamse vrouw, geschilderd door Guillaume Lo A ryoe
foto: S. Wolf