Bzzlletin. Jaargang 5

Jos Knipscheer
Amerikaanse kroniek

De betekenis van verfilmingen en televisiebewerkingen voor de verkoop van daaraan ten grondslag liggende boeken wordt steeds groter. Met name de rol van de televisie begint de laatste jaren (in Amerika) overweldigend te worden, aangezien de maatschappijen, of liever de toeleverende produktiemaatschappijen, zich steeds overwegender gaan toeleggen op seriebewerkingen van suksesvolle of suksespotentiële romans.

Deze ontwikkeling heeft duidelijk schadelijke aspekten, omdat de pure kwaliteit van een manuskript voor, met name de grote, uitgevers steeds minder doorslaggevend wordt bij de beslissing over al of niet uitgeven. Mogelijke inkomsten uit nevenrechten zijn een steeds bepalender faktor geworden, de ‘lobbyisten’ vormen langzamerhand een aparte bedrijfstak binnen het uitgeverijwezen.

Duidelijk is dat deze ontwikkeling de algehele nivellering van het leesaanbod een stevige zet in de rug geeft. Suksesvolle schrijvers worden op steeds grotere schaal gelezen, en suksesvolle schrijvers zijn steeds meer die schrijvers die door het publiek herkend worden van buis of bios.

Ondanks het verarmende karakter van deze trend kan men in partikuliere gevallen best blij zijn met het zo gegroeide sukses. Dat One flew over the cuckoo's nest van Ken Kesey nu al maandenlang hoog genoteerd staat op de enige echte bestsellerlijst in Amerika - die van de Mass Market Paperbacks - kan zelfs een kwestie van gerechtigheid genoemd worden, tegen de achtergrond van de gangsterachtige manier waarop Kesey buiten de opbrengst van de film is gehouden. Op deze wijze verdient hij dus toch nog wat aan de suksesfilm, en wie zou hem dat misgunnen?

Een andere auteur die men kan feliciteren met zijn nieuw verworven status van suksesauteur is Irwin Shaw. Zijn romans, sinds The Young Lions, hebben altijd wel goed verkocht, hoewel hij zich toch duidelijk, in positieve zin, onderscheidt van de meeste andere bestsellerschrijvers, die zich beperken tot het invullen van formules en schema's en die de lezer niets anders te bieden hebben dan een tijdelijke ontsnapping aan de werkelijkheid van alledag.

Het sympathieke van Irwin Shaw is dat hij zijn boeken juist in die alledaagse werkelijkheid laat afspelen, vaak zelfs letterlijk: op straat. Duidelijkste voorbeelden zijn de verhalenbundel God was here but he left early en Rich man, poor man.

Met dat laatste boek begint het suksesverhaal van Irwin Shaw. De 12 uur lange TV-serie die naar het boek gemaakt werd is in Amerika in februari en maart van dit jaar met groot sukses vertoond en de serie schijnt het appeal van Peyton Place naar de kroon gestoken te hebben. Ik weet natuurlijk niet wat de makers van de serie er van terechtgebracht hebben, maar op grond van de kwaliteiten van het boek mag aangenomen worden dat de serie heel wat ‘menselijker’ en zinniger is dan de vergelijking met Peyton Place doet vermoeden.

Rich man, poor man is een familiekroniek, die de periode tussen 1945 en 1968 beslaat, rond het gezin van de al sinds de Eerste Wereldoorlog in Amerika verblijvende Duitser Axel Jordache. Shaw schetst ons de levensloop van de drie kinderen van Jordache: Rudolphe (intelligent, voorzichtig, moeders lieveling), Gretchen (mooi, hartstochtelijk) en Thomas (ruig, agressief), hun persoonlijke leven, maar vooral hun onderlinge betrekkingen. Ook al zien ze elkaar jaren niet, toch vallen ze telkens weer op elkaar terug.

Rudolphe is degene die de boel bij elkaar houdt. Hij is rijk en heeft konnekties, maar op de werkelijk belangrijke momenten in zijn leven aarzelt en faalt hij. Gretchen is niet in staat zich over het verlies van haar tweede echtgenoot heen te .zetten en laat zich de rol van toeschouwer opdringen. Thomas, die het meest gedoemd leek in armoede en ellende te moeten leven, is juist de enige die zijn leven richting kan geven. Hij is de meest onafhankelijke. En hij is de enige die het niet overleeft.

Shaw beschrijft hun leven op een manier die aanvankelijk wat eentonig aandoet. Naarmate het boek vordert krijgt zijn konstaterende, ingehouden manier van schrijven echter een beklemmende

[p. 47]

werking. Knap is dat de figuren in het boek ook werkelijk ouder worden: je ziet hen groeien. Er valt nergens een gat. Rich man, poor man is bovendien een adembenemend tijdsbeeld. Het dansen in de straten na de Duitse overgave in 1945 is even overtuigend als de verkiezingskampagnes (ook vanaf de straat beschreven) die het boek besluiten. Weinig bestsellers geven een zo goed en waarheidsgetrouw beeld van het leven in het na-oorlogse Amerika.

Na Rich man, poor man verschenen het al genoemde God was here but he left early en de romans Evening in Byzantium en Nightwork. In de beide laatste bewijst Shaw opnieuw zijn grote vertellerskapaciteiten, ook al neigt hij hier een beetje naar de wereld van glamour, rijkdom en schijnschoonheid, waarin ook de doorsneebestsellers zich afspelen.

Minder imposant maar altijd nog de moeite van het lezen waard zijn drie vroegere romans uit de periode na The Young Lions, die deze maand opnieuw in pocket verkrijgbaar zijn: Love on a dark, Lucy Crown en Two weeks in another town. Alle hier genoemde titels zijn Dell-pockets, en allemaal kosten ze f 8,25.

Als het de trend wordt om voor TV-series de romans van de betere vertellers als Irwin Shaw uit te kiezen, dan mogen we, als TV-kijkers in elk geval, nog niet eens mopperen. En daar ziet het ook wel een beetje naar uit: de produktiemaatschappij van Rich man, poor man heeft ook de rechten aangekocht op boeken van o.m. John Dos Passos (U.S.A.) en James Michener (Hawaii), terwijl elders gewerkt wordt aan Burr en 1876 van Gore Vidal. Het sukses van Shaw zelf zal intussen niet gauw van voorbijgaande aard blijken. Inmiddels zijn ook Evening en Byzantium en een verhaal uit God was here but he left early voor televisiebewerking aangekocht, terwijl Nightwork tot bioskoopfilm gemaakt gaat worden.

In Nederland, waar Rich man, poor man, naar vrijwel vaststaat, door de AVRO op het scherm gebracht zal worden, verschenen de volgende boeken van Irwin Shaw in vertaling: De jonge leeuwen, Witte zwanen, zwarte zwanen (Rich man, poor man), God was hier maar hij ging vroeg weg omdat hij er geen brood meer in zag, Souvenir van een zomer (Evening in Byzantium) en, deze maand, Voor de eerlijke vinder (Nightwork), uitgaven van Elsevier.