Knut Hamsun Redivivus
Clara Eggink
Hoe komt het dat een sedert lang niet meer gelezen auteur - welke lezer durft met de hand op zijn hart te beweren dat hij zich na de tweede wereldoorlog nog weleens in Knut Hamsun verdiepte voor dat de commerciële uitgevers in buiten- en binnenland vonden dat hij aan de beurt was om hun portemonnaie te vullen? -, plotseling in druk en herdruk in onze handen verzeild raakt? Volgens mij komt dat omdat we tegenwoordig zo'n haarfijn registrerend opinipeilertje hebben, dat aangeeft wat er in gemiddelde hoofden omgaat en dat vergezeld van ‘the hidden persuaders’ of wel de slimmelingen van de reclame, zelfs uit de letterkunde weet op te vissen wat er past bij de hedendaagse ‘trend’. Op het ogenblik schijnt het Knut Hamsun te zijn die de eigenschappen vertoont die passen bij de denktendentie van vandaag de dag. Welke zijn die eigenschappen? Ten eerste is er Hamsuns hartstochtelijk verzet tegen de vervlakking via de civilisatie thans welvaart genaamd. Dan zijn er zijn stad-natuur controverse, zijn anti-kapitalisme, zijn avontuurlijk zwerversleven, zijn van niets tot iets geraakt zijn door zijn vaste geloof in eigen talenten, zijn barre jeugd en de invloed daarvan op zijn latere bestaan, zijn romantiek en tot slot waarachtig ook nog zijn onzinnig en blindelings aanhangen van het nazisme, die verfoeilijke leer die onder bepaalde groepen op het ogenblik weer de kop probeert op te steken. Elk wat wils, kan je gerust zeggen.
Nu schrijf ik dit alles werkelijk niet op om Knut Hamsun verdacht te maken bij zijn aanstaande nieuwe lezers. Integendeel, ik wil direct vaststellen dat Hamsun een groot schrijver was die in 1920 terecht de Nobelprijs heeft gekregen voor zijn magistrale roman ‘Hoe het groeide.’
Met zijn nazi-zijn zal ik even proberen af te rekenen. Hamsun was tachtig jaar toen de Duitsers Noorwegen binnenvielen en, hoewel hij verre van dement was, snapte hij van het nazisme geen ene moer. Met een bijna onverklaarbare naïviteit zag hij in deze staatsvorm een middel ter meerdere glorie van zijn nog niet zo lang geleden van Deense en Zweedse invloed vrij gekomen vaderland. Toen hij ontdekte dat het die Duitsers om iets heel anders te doen was dan om het bouwen van een vrije Vikingstaat, ging hij zich daarover beklagen bij Hitler zelf. Het schijnt dat dat gesprek opgenomen is. Zijn misdaad is m.i. dat hij niet op hetzelfde moment dat hij nul op het request kreeg zijn verblinding herkende en erkende. Dat is dat. Na de oorlog is hij veroordeeld tot het betalen van een geldboete die hem nagenoeg berooid achterliet. Terecht.
In zijn omvangrijke oeuvre toont Hansun zich een verwoed schepper van existenties die gewoonlijk in autobiografische gegevens geworteld zijn. Dat kon hij omdat hij in zijn zwerversjaren in Europa en in de Verenigde Staten zijn brood heeft moeten verdienen in de meest uiteenlopende beroepen. Hij is o.a. schoenmaker, stoker, onderwijzer, houthakker, winkelbediende, tramconducteur, visser, handelaar en vertaler geweest. Met de kennis daarbij opgedaan, zowel waar het betreft zichzelf als zijn medemens, was hij zowat alles tegelijk. Hij was een werker en een denker, een avonturier en een boer, een handelsman en een romanticus, een optimist zowel als een iemand die overtuigd was van de zinloosheid van het menselijk bestaan, een cosmopoliet en een eenzame. Zijn werk is de neerslag van deze veelzijdigheid.
Hier voor mij liggen twee korte romans van hem in Nederlandse vertaling, getiteld ‘Honger’ en ‘Pan’. Honger verscheen in 1890 en Pan in 1894. ‘Honger’ is het boek waarmee Knut Hamsun na een lange tijd van zwerven en proberen, ineens beroemd werd. Of beter, met een deel van deze roman, want het was de directeur van het dagblad Politiken die, op een eigenaardige manier gefascineerd door de verschijning van Hamsun, een stuk van dit verhaal las, het doorstuurde naar de zetterij en Hamsun van de onmiddellijke hongerdood redde met tien kronen. De schrijver was toen negenentwintig jaar oud.
De korte roman ‘Honger’ is meer dan alleen een verhaal van een jonge man die zonder één cent
Auteursrechtelijk beschermd
