Bzzlletin. Jaargang 5

Onderschatting & Overschatting
Arthur van Schendel

Laatst, bij mijn oom Theofilus aan de tafel zittende, verwonderde ik mij telkens wanneer ik hem aanzag hoe hij, die toch bijna honderd jaar oud moest zijn, nog altijd zijn genoegen, behalve in wijn, in boeken vindt. Wij hadden gesproken over de oorlogen, den hongersnood, de kwalen en andere rampen die onlangs de wereld geteisterd hadden, daarna had hij, ik meen uit hoffelijkheid jegens mij, ook het een en ander over letterkunde gezegd. Het was laat geworden, ik stond op om hem een goeden nacht te wenschen, maar hij riep om een kan van zijn oudsten manzanilla, hij wees mij weer te gaan zitten en hij sprak:

Ik wil je nog vragen naar je oordeel over een zaak die mij vandaag heeft beziggehouden, de enquête betreffende de waardeering van boeken. Omtrent het begrip van waarde in het algemeen heb ik niet meer zekerheid verworven dan toen ik een jongen was. Wat dunkt je? Zooals je weet waren er in ons geslacht altijd rijkaards en leergierigen. Een van onze voorvaderen, Arct., Fr., Esm., geboren 1489, gold voor een zeer vermogend man, hij kocht al wat hij wenschte en dat was meer weelde dan men in Woensdrecht ooit gezien had. Ik heb een opgave van zijn bezit gevonden en ik heb berekend dat het in 1534 twee kilogram goud bedroeg. Welnu, ik bezit in 1934 honderd kilogram daarvan en ik kan bij langen na niet alles koopen wat ik wensch. Diezelfde Arct., Fr., Esm. leerde lezen uit een abc-boek, daar in de kast, gedrukt te Antwerpen in 1499, zijn vader betaalde er twee pond Vlaamsch voor. Ik heb het lezen geleerd uit een abc-boek, gedrukt te Amsterdam in 1793, het kostte twaalf stuivers. Mijn achter-kleinzoon leert het lezen niet meer uit een boek. Overweeg de verschillen.

Indien ik aan het hof van den graaf van Toulouse had geleefd zou ik iederen dag een gebraden kip en een gevulde beurs gekregen hebben, bovendien de lonkjes van schoone dames, want ook ik kan aardige versjes maken. In de 19e eeuw leefden er tientallen die mooiere verzen maakten dan de knapste minnestreel en die toch geen korst te knagen hadden.

Onlangs bood een boekverkooper mij de volledige werken van Hartmann aan en ik achtte het een voorrecht ze voor een daalder in mijn bezit te krijgen. Die boekverkooper vertelde mij: Deze zelfde werken zijn aangeboden aan zeker opperhoofd op het Bismarck-eiland, die er zelfs geen pisang voor wilde geven. U begrijpt, zeide hij, dat de waarde van een boed over het onbewuste wisselt naar plaats en tijd, en bijgevolg ook de ook de bepaling daarvan. Ja, antwoorde ik, dat heb ik wel begrepen.

Wat plaats betreft, waarde neef, ik heb mij soms verwonderd waarom Ruusbroeck in de Nederlanden niet een mate van glorie ontving evenredig aan die welke Dante in zijn vaderland ten deel viel. Verschil van plaats, denk je? ver-

[p. 39]

schil van menschen die de waarde bepalen? En maakt ook de tijd zulke verschillen? Zeker, zooals je zegt, Helmers en Heye waren ook bekwame dichters in hun dagen, evenzoo Spandau en de Bull. Gisteren vroeg een dame mij: Wie was Helmers? Wie was Spandau? Toen ik haar hun gedichten te lezen had gegeven en haar oordeel vroeg, haalde zij de schouders op. Toch herinner ik mij dat je oud-tante Letitia de oogen ten hemel sloeg bij het hooren van die namen.

Maar vertel mij waarom er op dezelfde plaats, in denzelfden tijd verschil in de schatting kan bestaan. Waarom Camera Obscura een lieveling was, Max Havelaar niet. Omdat de gewone sterveling een boek kiest dat behaagt en een boek dat gedachten en onrust wekt, vermijdt? Wie weet. Zoo, denk je dat de waarde van ieder boek op den duur openbaar wordt? De ervaring geeft je enigszins gelijk, maar de ervaring is geen wet.

Vroeger stonden hier op de kast drie borstbeelden van groote dichters. Een onvoorzichtige hand brak er twee en ik werd al te oud om ze te vervangen. Het eene staat er nog. Misschien breekt ook dat eens. Daardoor gaat de waarde van zijn werk niet verloren? Maar intusschen zal mijn kleinzoon haar niet kennen, evenals ik van vele boeken, die misschien goed zijn, de waarde nooit gezien heb.

Ik heb in mijn tijd meisjes gekend die door al mijn vrienden bewonderd werden en waarschijnlijk lieve moeders geworden zouden zijn, toch was er geen die haar ten huwelijk vroeg. Daarentegen kozen sommigen van mijn vrienden zich echtgenooten, die bij mij wel de vraag wekten hoe men een maand, laat staan een kwarteeuw het leven naast haar dulden kon. Evenzoo met boeken.

Drink nog een glas, ik heb je nog iets te zeggen. Ik ben overtuigd dat het werk van een zekeren schrijver, dien ik ken, heden overschat wordt. Ik vrees dat het over een eeuw of wat onderschat zal worden.

Daar het nu zeer laat was geworden en het onderwerp mij niet meer behaagde, dronk ik snel mijn glas en verliet hem.