Bzzlletin. Jaargang 5

Begrip & klaarheid
Arthur v. Schendel

De beginselen van den schrijver. Wat de schrijver wil, en waarom hij bovenal duidelijk behoort te zijn.

Hij die, gelijk een kind, zijn leven lang leert te spreken en leert te schrijven, vergeet waarom hij spreekt en schrijft. En wijs is het ook in den ervaren man van iedere innerlijkheid, gedachte of gevoel, welke hij uiten wil, het begin te zoeken. De oorsprong immers is het begrip, bevat althans het begrip. In den beginne was het Woord, en het Woord was bij God en het Woord was God.

Wijs die het begrip zoekt, en goed die uitspreekt wat hij er van kent.

De beginselen van den schrijver zijn:
ten eerste de gaven: begrip, bezieling,
aandacht;
ten tweede de toerusting of de middelen:
taal en kennis;
ten derde de uitvoerende machten: wil, evenwicht, vaardigheid;
ten vierde de bekoring: toon, maat en klank.
Zonder de eerste drie kan de schrijver zich
niet uiten;
het vierde beginsel bepaalt de schoonheid
der uiting.

Vermits het doel van iedere uiting is verstaan te worden, zij het middel daartoe juist. Wie honger heeft en om brood vraagt voert niet een omslachtige rede over den honger, maar vraagt brood met zulke woorden en zulken toon die de verlangde mededeelzaamheid verwekken; wien de vreugde over de schoonheid der wereld naar de keel stijgt, jubelt slechts opdat anderen zijn vreugde met hem deelen, niet opdat zij zijn zang bewonderen. Nut en schoonheid, welk nut is niet schoon, en welke schoonheid niet nuttig?

Veelvuldig zijn de middelen waardoor al wat geschapen is zich uit. De aardbeving, de overstrooming en de donder toonen de overvolheid van aarde, zee en hemel; de plant ontwikkelt hare schoonste bladeren naar het Zuiden vanwaar het licht haar toekomt; de dieren hebben geluid om hun overvloed of hun behoefte te doen kennen. De mensch, in de oefening van zijn vernuft, vond teekens voor zijn geluid, en zijn vaardiger hand leerde die teekens vormen.

Dat deze teekens zelve goed behooren te zijn, leert reeds een kind. Maar de volwassene, enkel om zijn onderwerp bezorgd, vergeet vaak zijn middel, of wel, door kleinachting daarvan, verwaarloost het, zich zelf en anderen moeite makende.

De noodzakelijkheid om ook, en vooral, de woorden naar den zin duidelijk te doen zijn wordt nauwelijks onderwezen. Ten onrechte leert de knaap in zijn stel-oefeningen voornamelijk naar sierlijkheid te trachten. En indien die knaap

[p. 27]

een kunstenaar is, die de schoonheid door schrift verbeelden wil, brengt hij in zijn beroep de ondeugd mede die hij vroeger kende. In den jonkman vindt deze dwaling een weelderige koestering. De liefde van den jongen dichter tot den klank des woords verdringt de rechten voor het begrip des woords. Laat hij zoo diep als zijn begeerte is drinken in den wellust van der woorden pracht, er is wijs bestuur hierin. Gedachten zijn er weinig in het jonge hoofd; het wilde vuur wil uit; het dolle spel geeft vaardigheid. Doch laat zijn uitbundigheid een verzadiging zijner jonkheid zijn, geen ijdel vertoon in den tijd wanneer hij ernstig behoort te zeggen wat hij weet. Alleen wie zich zelf zoekt verlangt niets dan spel.

Dat hij die tot vermaak schrijft zich van zijn doel bewust zij, gelijk hij die naar schoonheid streeft. Wie enkel verhooging van zich zelf zoekt, eer en bijval, verdient geen gehoor.

Over de gaven van den schrijver behoeft niet anders gezegd te worden dan dat zij er zijn in grootere of kleinere mate. Zij behooren steeds ontwikkeld te worden. De goede schrijver ontwikkelt met zijn gaven, deelen van zijn wezen, ook de verschijningen van zijn innerlijk, namelijk de middelen en de uitvoering. Hier volgen enkele aanwijzingen van middelen, welke door aanschouwing der groote voorbeelden te vinden zijn.

De middelen.

Voor hij begint weet de schrijver nauwkeurig wat hij te zeggen heeft, en dat hij duidelijk en kort behoort te zijn.

Dat wacht hij op de bezieling. Wie zonder die begint doet onnut werk.

Wachtende luistert hij naar toon en maat der stem die hij in zijn binnenste hoort. Aan toon en maat is de bezieling kenbaar.

Wanneer hij, den juisten toon en de juiste maat beheerschende, begonnen is, geeft hij zijn aandacht alleen aan wat er gedurig in zijn bewustzijn ontluikt, en houdt hij de kennis van datgenewat hij zich voorgenomen heeft uit te spreken in zijn herinnering. De veldheer in den slag vergeet niet waar hij zijn troepen naar toe wil leiden; de omstandigheden brengen schoone verrassingen, maar de schoonste overwinning is de uitvoering van den wil. Aldus doet de schrijver terwijl hij schrijft voortdurend ontdekkingen die hem zelf verbazen en waarvan hij niemand dan God de eer kan geven; en wanneer hij voortdurend bezield blijft zal hij aan het einde van zijn taak verbaasd en verheugd zijn over de geheele uiting die hij heeft voortgebracht. Hij ziet het verschil tusschen begrip en schepping, tusschen verbeelding en daad, droom en werkelijkheid, hij begrijpt dat velen geroepen zijn doch weinigen verkoren.

De kennis.

Het spreekt vanzelf dat de schrijver voldoende kennis van zijn onderwerp heeft om het te begrijpen en te doen begrijpen. De taal behoort hij ook in taalkundigen zin te kennen, zoo althans dat hij van ieder woord de eigenaardigheden weet, de beteekenissen, de klanken, de waarden die het hebben kan; zoodat hij van iederen zinsvorm aard, kracht en werking verstaat.

De taal.

De taal is eigendom der gemeenschap en wordt alleen als zoodanig gebruikt. Wie de wetten der gemeenschap niet gehoorzaamt plaatst zich zelf daarbuiten. Indien regelen voor de spelling door de meerderheid zijn vastgesteld, behooren die regelen geëerbiedigd te worden, met behoud nochtans van een ieders recht om tot verbetering mede te werken.

Ten einde verstaan te worden streeft de schrijver in de eerste plaats naar duidelijkheid. Hij kiest derhalve een woord omdat het juist is, niet omdat het schoon is. Hij stelt de woorden in een juisten zin te zamen. Hij volgt de regelen der taal - der taal, wel te verstaan - daar iedere schennis daarvan een onjuistheid is. Hij gebruikt enkel woorden die hij noodig heeft.

Een bekwaam schrijver, die de redekunst beheerscht, weet wanneer en hoe deze eenvoudigste regelen niet toegepast behoeven te worden.

Een korte zin is duidelijker dan een lange. Wanneer het echter noodig is zekere beelden vaag aan te duiden, opdat, door tegenstelling, het voornaamste beeld te klaarder verschijne, kan langdradigheid beter zijn.

Een lange zin is onduidelijker dan een korte. Indien hij door schoonheid van toon, maat, klank en beeld bekoort, zal ook de onduidelijkheid des lezers aandacht sterker spannen.

Eenvoudig is de waarheid. En schoon is de eenvoudige uiting. Slechts indien hij op het beginsel van eenheid bouwt, mag de schrijver naar weelde en grootschheid streven. Doch het is beter nederig te zijn en slechts zuiver te willen spreken; het geschrift immers, waarin louter eenvoudige juistheid is betracht, zal schoon zijn indien het wezen van den maker schoon is. En hoe duidelijker de taal, zoo duidelijker zal de schoonheid zichtbaar zijn.

De uitvoering.

De wil tot uiting, dat is de drang waarvan de schrijver zich bewust is, zoekt natuurlijk de vaardigheid te verbeteren. Tot de groote moeilijkheden behoort het bewaren van het evenwicht van willen en kunnen. Het is beter meer te willen dan men kan, dan omgekeerd; geen eerlijk mensch echter zal het voortbrengsel van het een zoowel als het ander onevenwichtig werk als een goede vrucht aanbieden. Maar onbevangen is hier een juister woord dan eerlijk, want er zijn groote schrijvers geweest die onevenredig werk hebben gegeven en die men nochtans niet van oneerlijkheid verdenken kan; verontschuldigingen, liever dan redenen zoekend, komt men meestal terecht. Of zou het geen bevangenheid wezen indien een man door den nood gedrongen werk geeft dat beneden zijn kunnen of boven zijn willen is?

[p. 28]

De drang, de wil is gave, vaardigheid verdienste; evenwicht gave aan het een, verdienste aan het ander eind.

De bekoring.

De toon, die bepaald wordt door klank en maat der woorden, is zuiver indien hij juist de bezieling weergeeft. In zekere mate kan deze zuiverheid beoordeeld worden door vergelijking van taal met de waarschijnlijke bedoeling des schrijvers, doch er zal altijd iets in den toon zijn dat door het oordeel niet bereikt kan worden. En deze geheime eigenschap der uiting is het die bekoort. En wie kan zeggen waarom op een gegeven oogenblik een tweevoetige maat schoon is, waarom een zekere mannelijk eindigende zin meer treft dan een vrouwelijk eindigende doen zou? En wie verklaart waarom het gebruik der lange klinkers moeilijker is dan dat der korte, waarom nochtans jonge en onervaren dichters bij voorkeur de lange klinkers zoeken? De toon, uiterlijk inderdaad door klank en maat bepaald, heeft een eigen ziel uit des dichters ziel geboren, en zij is de zon, het leven van de taal.

1

2
3

4

[p. 29]

Mevr. A.v. Schendel Rapallo, Febr. '23 Foto: J. Greshoff

De liefste waarheid voor ieder schepsel is dat ieder moet geven uit zijn liefde gelijk ieder ontvangt uit de liefde waar al het levende uit geboren wordt. De warmte van zijn wezen is zijn liefde, de warmte in zijn handen zoowel als in zijn oogen, en dat deze van hem stralen moet is even zeker als dat zijn verschijning zichtbaar is.

De behoefte om te geven, in daad of in gedachte, is gemakkelijk te voldoen, immers het dier brengt eenvoudig zijn jongen voort, de boom zijn vruchten. Maar het menschelijk geweten vraagt naar het hoe en vindt daarin zijn moeiten, of het beter is den Schepper te geven of de schepping. Zijn aard neigt tot de wereld zijner broederen of tot den hemel zijns vaders, zijn geweten moet kiezen welke neiging hij volgen zal.

Wie met het geweten in het zuivere van zijn ziel schouwt ziet den weg dien hij moet gaan. De eene of de andere der twee mogelijke wegen ligt voor hem open: die tot het natuurlijke, die tot het bereikbare of die tot het onbereikbare, die tot het ideaal of die tot God. Zijn geweten zal naar waarheid kiezen gelijk de aard van zijn wezen eischt voor het wereldsch heil of voor het hemelsch.

Hemel en wereld echter zijn niet strijdig, voor het een kiezende stelt de mensch zich niet tegen het ander. De wereld immers is uit den Schepper voortgekomen en kan dus met den hemel niet strijdig zijn. De strijd heeft hij tegen zijn eigen gebrekkigheid.

Het geschapene is onvolmaakt en zoekt zijn verbetering, het onvolmaakte is behoeftig en zoekt zijn behoeften te voldoen. Wie de wereld wil, wil zijn eigen baat, wie naar de leer van den goddelijken Mensch den hemel wil, wil de gave Gods ter liefde Gods ontvangen.

Daar echter iedere mensch behoeftig is, en daar de gave des hemels de wereldsche behoefte niet voldoet, zal hij die den hemelschen weg kiest in de wereld onvoldaan zijn en de heerlijkheid der Schepping zal hij niet kennen.

Wie de wereld wil streeft naar het ideaal het beeld der bewuste begeerte. Hij wil de hoogste menschelijke mogelijkheid die bereikbaar is. Wie zich tot den hemel richt wil het doel van alle zielsverlangen. Hij geeft zijn liefde aan God zonder de begeerte iets te bereiken, hij leeft in den aderen der liefde.

Wie weinig liefde heeft ontvangen kan weinig geven, wie slechts genoeg heeft om zijn behoefte te bevredigen kan niet geven zonder te begeren.

Maar de liefde is in ieder schepsel en wie zich daaraan overgeeft ontdekt de grootheid zijner liefde. In de warmte der liefde geve de mensch zich over aan haar wijsheid en zij zal de oogen openen voor het innerlijk gezicht. De liefde baart het innerlijk weten, dat is het geloof en het geloof is de leidstar van het evenwichtig leven.

Fam. v. Schendel, Rapallo, Sept. '22 Foto: J. Greshoff

Want uit het geloof, de kennis Gods, komt de kennis der schepping die de vreugde des levens geeft. Geloof in God immers is ook geloof in de godeheid van zijn werk.

De mensch die zijn liefde bloeien laat ter liefde Gods leert hem kennen, en wie God kent bevat hem binnen zijn aardsche grenzen.

En de zaligheid Gods bevattende tot de uiterste grenzen die hem gesteld zijn zal de mensch ook het geluk der schepping deelen. Want God heeft zijn maaksel lief en wie zijn liefde in zich draagt heeft de zuivere liefde tot het geschapene.

De volmaaktheid is daarbuiten, hierbinnen is de liefde met al haar vruchten. Geen enkele vrucht der liefde kan volmaakt zijn.

Gansch en al naar het hier genegen is geen enkel, gelijk geen enkel gansch en al daarginder zoekt. De onvolmaaktheid en de zucht naar het volmaakte zijn tezamen in ieder ding. Met zijn bestaan aanvaardt de mensch zijn onvolmaaktheid zoowel als zijn verlangen.

En het geweten vraagt wat meer is: de onvolmaaktheid te verbeteren of in de onvolmaaktheid de liefde alleen te geven aan het volmaakte. Want het geweten ziet dat een weg de rechte en de beste is en dat het de rechte kiezen moet.

Al wordt iedere behoefte ook bevredigd, er komen steeds nieuwe voort, en lang is de weg der aardsche bevrediging. De andere echter, die der overgave aan het zielsverlangen, voert tot de kennis die de liefde vermeerdert en verhoogt.

Beide wegen voeren tot het eender doel, maar die door de wereld gaat is die waar veel genomen wordt, en die door het geloof is die waar veel gegeven wordt. Nemen is verliezen en geven is ontvangen. Wie van de wereld neemt verliest den hemel en wie den hemel geeft ontvangt de wereld. Het is dan wijsheid voor den mensch zijn liefde den hemel te geven, gelijk zijn ziel verlangt zich aan haar schepper over te geven, en zoolang zijn aardsche neiging duurt des hemels maaksel te aanvaarden.

Want om het geluk te vinden wil hij weten, en wie het vindt is de wijze mensch die de aardsche wijsheid heeft.