Bunker Hill. Jaargang 7 (nrs. 23-28)

[p. 24]

Eli M. van Dantzig
Het verhaal van meneer Bonn

Het verhaal van meneer Bonn was precies het gebrek daaraan. Meneer Bonn had geen verhaal.

Meneer Bonn ging stemmig op in de grijze massa. Hij sprong er niet uit, hij detoneerde niet, maar hechtte niettemin veel waarde aan Het Individu. Juist door zijn onwil zich te conformeren aan mode of aan een groep die opviel door uiterlijk of gedrag, was meneer Bonn onzichtbaar.

Hij koos zelf met zorg zijn kleding uit; hij gaf daarbij nauwlettend niet om merken. Hij at wat hij kende en daar hield hij het bij. Wanneer men hem iets aanraadde, probeerde hij dit niet: van meelopen moest hij niets hebben.

Overdag zette meneer Bonn punten en komma's in de verhalen van anderen. Hierdoor kon hij de huur betalen en overleven, meer niet. Hij had geen lening bij de bank, betaalde zijn rekeningen stipt en schreef iedere uitgaaf op in een klein blauw boekje. Hij schreef zo klein dat hij maar één boekje per jaar nodig had. Deze consciëntieuze boekhouding was hem niet aangeleerd door zijn ouders; het was zijn eigen idee.

Op zaterdag pakte hij de stofzuiger uit de meterkast en maakte zijn huis schoon, vergat daarbij de hoeken van de plafonds niet. Ook stofte hij zijn door het huis verspreide collectie teksttegels af. Op zondag zette hij alle boeken in de kast recht en met de ruggen op één lijn en deed hij de afwas. 's Avonds las hij één rubriek van een krant, nadat hij één kop koffie had gezet.

Het was, zo kan men stellen, een regelmatig, sober leven dat meneer Bonn leidde. Hij deed dit al jaren en het beviel hem. Door zijn werk las hij allerhande proza; hij zorgde ervoor bij het aannemen van nieuwe opdrachten dat de verhouding fictie/non-fictie gelijk bleef, om en om. Zodoende vergrootte hij de ene week zijn feitenkennis en boog hij zich de

[p. 25]

andere over een fantasieproduct van een romancier. Met gedichten wist meneer Bonn geen raad; zijn werkgevers hielden hier rekening mee. Tal van verhalen had hij op deze wijze gelezen, hij had er de spelling van nagekeken en de interpunctie geordend.

Het was mede hierdoor dat meneer Bonn zijn probleem ontdekte.

De non-fictie was hem vertrouwd, maar de fantasieën baarden hem zorgen. Want iedere romanschrijver vertelde een verhaal, en om een verhaal te vertellen, zo redeneerde meneer Bonn, moest men eerst een verhaal hebben. Nu beschouwde hij zichzelf stellig niet als een fantast; het was zijn vak of natuur niet. Dit besef had nooit vragen bij hem opgeroepen, en hij had plichtsgetrouw de manuscripten gecorrigeerd. Het probleem werd meneer Bonn pas duidelijk op een middag in de tram. Hij hoorde daar een medepassagier tegen een ander zeggen: ‘Wat een verhaal!’ Het verhaal zelf was meneer Bonn ontgaan, maar door het volume van de opgetogen kreet kon hij deze niet missen.

En voor het eerst sinds lange tijd kwam meneer Bonn tot een nieuw inzicht. Wat hij steeds als een reeks mededelingen had beschouwd, bleek in werkelijkheid een verhaal te vormen. Wanneer iemand hem iets vertelde, had meneer Bonn altijd de zinnen stuk voor stuk op hun merites beoordeeld en waar niet anders kon van een reactie voorzien. Hij kende hierdoor slechts gefragmenteerde verzamelingen uitingen, niet het geheel van een geschiedenis of anekdote. Zijn ontdekking in lijn 4 was dan ook: niet alleen op papier, maar ook mondeling vertelt men verhalen. Men hoeft hiervoor geen schrijver te zijn.

Eenmaal thuisgekomen, die bewuste dag, liet meneer Bonn de gootsteen vol heet water lopen. Het was een zondag. Na de afwas nam meneer Bonn plaats in zijn fauteuil en sloeg de armen over elkaar. Hij trok een diepe frons in zijn voorhoofd en zette het op een denken. Als men elkaar verhalen vertelde, moest men eerst verhalen hebben. Zoveel was reeds duidelijk. Hoe kwam men dan aan een verhaal? was dus de vraag. Het leek hem onwaarschijnlijk dat mensen elkaar verhalen cadeau deden, om die dan maar op eigen houtje te gaan gebruiken oftewel návertellen. Dit was natuurlijk niet hetzelfde als een eigen verhaal hebben, en riekte verdacht veel naar meeloperij. Men moest derhalve zelf over een verhaal beschikken. Liefst meerdere.

Daar kwam het probleem dan echt. Meneer Bonn bezat geen verhaal, laat staan meerdere. Dit had verschillende oorzaken. Ten eerste leefde hij

[p. 26]

met een bar slecht geheugen. Al wat hem eens geboeid, geraakt of gekwetst had, was hij vergeten. De ellendige tijd op zijn lagere school, de pesterijen van de leraren en het gebrek aan steun van zijn medeleerlingen - hij wist er niets meer van. De scheiding van zijn ouders en de tragische dood van zijn jongere zus - het had nauwelijks beklijfd. Goed, de feiten zweefden her en der rond in zijn gemankeerd geestelijk archief. De indrukken die zij hadden gemaakt, de vormende werking die zij onherroepelijk hadden gehad, kortom al wat een verhaal tot een verhaal kon maken, was echter onbereikbaar verstopt - zeg maar verdwenen - voor meneer Bonn. Hij moest zich redden met de feiten die hij had.

Meneer Bonn sprak zijn geheugen aan en deed dezelfde avond een poging. Een jaar nadat hij zijn huidige woning had betrokken was er ingebroken. De ervaring had hem doen schrikken, maar daar hij dit niet meer dan logisch vond had hij zijn verzekeringsmaatschappij ingelicht en was vervolgens doorgegaan met zijn gebruikelijke routine. Inmiddels was het incident, nu hij er een verhaal van wilde maken, teruggebracht tot de meest summiere mededeling: ‘Er was ingebroken.’ Hoezeer hij ook probeerde er allerhande smeuïge, pathetische details bij te zoeken, hij kon zich niets meer van zijn toenmalige gevoel herinneren. Meneer Bonn overwoog kort er dan maar een en ander omheen te verzinnen, teneinde het verhaal aantrekkelijker te maken.

Onderwijl liep hij naar de badkamer. ‘Fantasie is falsificatie,’ bromde hij tegen zijn spiegelbeeld nadat hij zijn tanden had gepoetst, en daarmee sloot hij met een klap de deur naar het onwaarachtige.

Een andere oorzaak van zijn verhaalloosheid school in de fundamenten van zijn levensstijl. Meneer Bonn leefde in volstrekte afzondering. Hij werkte thuis, winkels bezocht hij zo min mogelijk en het overige stadse leven kende hij allang niet meer. Als hij zich al onder de mensen begaf, keek hij stug door de lijven heen en zocht zich snel weer een weg naar huis. Zijn enige verzetje bestond uit het bezoek van zijn postbode De Korte, met wie meneer Bonn twaalf keer per jaar, steevast op de eerste zaterdag van de maand, één partij damde. De Korte was lang van stuk maar kort van stof en daarmee een man naar meneer Bonns hart, doch niet bepaald een bron van inspiratie. De postbode was uit hetzelfde hout gesneden als zijn maandelijkse gastheer, alhoewel deze daarvan geen weet had. De routineuze handeling van het vullen der brievenbussen had het leven van De

[p. 27]

Korte alras besmet en hij was net zo'n onopvallend wezen geworden als meneer Bonn.

Daags na zijn ontdekking zat meneer Bonn tegenover de postbode. Het was zaterdagmiddag.

‘Heb jij een verhaal, De Korte?’ vroeg hij.

Zijn tegenspeler keek naar het dambord en haalde zijn schouders op. ‘De hond van nummer zes is dood,’ antwoordde hij.

Het bleef even stil. Meneer Bonn voelde dat het er nu op aankwam, en zei: ‘Dat is kras. Mijn zus ook.’

De Korte staarde hem verbouwereerd aan. ‘Goeie god, Bonn. Wat verschrikkelijk. Wanneer...?’

‘Dertig jaar terug, De Korte.’ En dan: ‘Drie decennia geleden.’ Hij zag dat de postbode zijn lippen stijf opeenklemde, en voegde er met groots opgestoken hand nog aan toe: ‘Niet op de dag, hoor. Nee, niet op de dag.’ Zij richtten hun ogen weer op het bord. Verslagenheid overheerste hun spel, en dat om zulke verschillende redenen.

‘Gecondoleerd, Bonn,’ zei De Korte bij het afscheid, en liep hoofdschuddend weg.

De mislukte poging had meneer Bonn doen twijfelen aan zijn bedoelingen. Wat moest hij eigenlijk aan met een verhaal? ‘Moet ik dan mijn hele leven gaan omgooien, en de hort op soms?’ vroeg hij op een mistige namiddag aan het manuscript dat voor hem lag. Als op zoek naar een antwoord, liet hij met zijn linkerhand de losse vellen langs zijn duim schieten. Verbeterde snel een dubbele punt die hij bij de eerste lezing over het hoofd had gezien. ‘Waarom wil ik een verhaal? Aan wie moet ik het vertellen?’ sprak hij weer hardop. Dan, in gedachten: Ik praat toch enkel met mijzelf.

Hij besloot het eens op te schrijven. Diezelfde avond, nadat hij zijn vuile bord op het aanrecht had gezet, nam hij plaats aan zijn bureau en pakte een vel papier en een pen.

‘Ik wil een verhaal, omdat,’ schreef hij en legde toen zijn pen neer. Met de armen over elkaar geslagen leunde hij achterover. ‘Ik wil een verhaal, omdat’. Omdat.

‘... ik iets te vertellen heb,’ schreef hij verder. Onmiddellijk streepte hij deze woorden door met geërgerde, kaarsrechte lijnen. Dat is onzin, dacht meneer Bonn. Ik heb juist niets te vertellen, dat is het hele euvel. Waarom wil ik iets vertellen, dan? En wie gaat ernaar luisteren?

[p. 28]

Hij werd er neerslachtig van. Laat dat, Bonn, sprak hij tot zichzelf; doe er wat aan, of doe er wat mee. Zijn blik gleed opnieuw over het manuscript dat hij die dag had afgerond. Voor zijn geestesoog zag hij de talloze doorhalingen en rode correcties die hij erin had aangebracht. Het was een debuut, een novelle over een speeltuinbeheerder in een achterstandswijk. De schrijver ervan had geen flauw benul van grammatica of spelling. Maar, gaf meneer Bonn zuur toe, hij had wél een verhaal. Hij nam zijn pen weer ter hand en schreef deze gedachte op.

‘... klaarblijkelijk iederéén een verhaal heeft.’ Meneer Bonn ging wat meer rechtop zitten. Dat was inderdaad waar: een boel ervan werden zelfs vermenigvuldigd en verspreid over het land, sommige zelfs over de hele planeet. ‘Wie schrijft, blijft’, had hij eens ergens gelezen. Was dat niet een goede reden?

De derde reden waarom meneer Bonn geen verhaal had, was een geheim. Zelfs hijzelf wilde er niets van weten. Daarom moeten we het onder ons houden.

Meneer Bonn was de grootste bangebroek die zijn tijd kende. Het liet zich eigenlijk raden, dat de man die nooit meeliep, medemensen meed en zich van enig andere dan de meest feitelijke, korte uitspraken onthield, wezenlijk doodsbang was voor iedere denkbare reactie. Wie zich uitspreekt, kan de bal verwachten, tout court. Meneer Bonn had een hele trits spreekwoorden en zegswijzen om zijn angst te rechtvaardigen: hoge bomen vangen veel wind. Al wat boven het maaiveld uitsteekt, wordt onthoofd. Door de mand vallen. Een blauwtje lopen. Wie zijn billen brandt, moet op de blaren zitten. En zo meer.

De wijze woorden van weleer hingen aan de muren van zijn huis, indringende waarschuwingen voor de risico's van opvallen, van het maken ener indruk. Zij vormden sinds jaar en dag het credo waarnaar meneer Bonn leefde, een heilige en ontzagwekkende gedragscode. Wanneer hij twijfelde aan de juistheid van zijn handelen, of die enkele keer dat een vermoeden van een gemis over hem kwam, voelde de corrector zich gesterkt door de in vierkantjes uitgevoerde richtlijnen.

Richtlijnen, dacht meneer Bonn nu. Ze weerhielden hem van veel, bijvoorbeeld van zichzelf. Hij wierp een blik op de envelop in de prullenbak.

[p. 29]

Een schreeuwerig rood geval van de nationale loterij, waarop met dikke witte letters een andersoortige les stond: ‘Wie niet waagt...’

‘... die niet wint,’ maakte meneer Bonn onwillekeurig de slagzin af. Hij bracht zijn pen weer naar het papier.

‘... ik vijftig jaar oud ben en het nu wel eens tijd wordt,’ schreef hij met vaste hand. ‘Omdat ik al jarenlang de schrijverij van tal van schapen, snotneuzen en domoren tot mij moet nemen, die nog niet de geringste schaduw van een leven kennen en hun bladzijden vullen met prietpraat en slappe verzinsels. Omdat ik dáártoe niet in staat ben. Omdat ik al sinds mijn vroegste dagen al wat ooit moest tellen steeds vergeet -’, hier stokte meneer Bonn een moment, ‘- en omdat ik niet de enige kan zijn,’ vervolgde hij.

Nee, dacht hij, er moeten er meer zijn zoals ik. Meneer Bonn overpeinsde even het beeld van een onopgemerkt maar groot aantal individuen, steels aanwezig en onopvallend verspreid over de stad, nee, over de wereld. Zij sleten hun leven - daarmee leek het meeste direct gezegd. Een leger van grijze muizen, oprecht, bescheiden, teruggetrokken. Geen grote monden, leiders noch volgelingen, maar wel waarachtig. Waarlijk, waar.

‘Wij leven naar de letter van het echte,’ zei meneer Bon hardop, ‘ons bestaan kent niet de willekeur van het fantastische!’

Meneer Bonn keek fel om zich heen: nog nooit had hij zo van zichzelf genoten. Hij had dit zelf ook in de gaten en schroefde de dop op zijn pen om te kalmeren. Zonder erbij na te denken, reikte hij naar de muur boven zijn bureau en nam een van de tegels van zijn haakje. ‘Spreken is zilver, zwijgen goud.’ Hij wreef zijn vingers langs de aardewerken randen. Nog een kwartier zat hij daar zo te broeden. Van tijd tot tijd bromde hij nadenkend voor zich uit. Hij voelde zich leven, het was nieuw en het beviel hem. Daarop ging hij naar bed.

De volgende dag bezocht hij de uitgeverij en overhandigde het gecorrigeerde manuscript aan de redactrice.

‘Alstublieft,’ zei hij. In een opwelling van ongekende onstuimigheid knipoogde hij naar de jonge vrouw. Toen draaide hij zich op zijn hakken om en wandelde de redactiekamer uit.

Van daar ging meneer Bonn rechtstreeks naar een café waar hij wekelijks langs liep. Hij bestelde een glas bier aan de bar, betaalde en draaide zich

[p. 30]

met zijn gezicht naar de overige bezoekers. Rustig en vreemd op zijn gemak aanschouwde hij de pratende, drinkende mensen. Toen liep hij met kalme tred op mijn tafeltje af en trok de vrije stoel naar achteren.

‘Goedemiddag,’ zei meneer Bonn tegen me.

‘Goedemiddag,’ antwoordde ik verbaasd.

Meneer Bonn nam plaats en sprak: ‘Ik besta.’

‘Juist. Dat zie ik,’ zei ik tegen de magere man tegenover me.

‘Nee, dat doe je niet,’ zei meneer Bonn. ‘En daar gaat het nu om.’

‘Ah,’ mompelde ik, mijn krant opvouwend. ‘U bedoelt?’

‘Bonn,’ zei hij en hij deed zijn jas uit.

Meneer Bonn stak van wal en zoals hij zelf af en toe opmerkte, het ging hem merkwaardig gemakkelijk af. Hij vertelde mij over hoe hij leefde en over zijn tegels en toen hij daarmee klaar was, moet ik hem niet-begrijpend hebben aangekeken, want hij glimlachte en zei: ‘Kijk, dat dacht ik al. Nog één?’ Hij riep de bestelling naar de barman en praatte levendig door alsof hij het voor het eerst deed - wat ook het geval bleek te zijn.

Tegen het einde van zijn betoog zei hij, in de derde persoon over zichzelf sprekend: ‘Snap je? “Het verhaal van meneer Bonn is precies het gebrek daaraan. Meneer Bonn heeft geen verhaal.”’

Ik viel hem in de rede en zei: ‘Maar u heeft me er zojuist een verteld?’

‘Dat wou ik zeggen,’ vervolgde meneer Bonn, ‘zoals blijkt, heeft meneer Bonn wél een verhaal. Zwijgen is goud, maar het moest eens gezegd. Ha!’

Met op zijn gezicht de grootste lach, stond hij op. Hij pakte zijn jas en zei: ‘Eigenlijk staat het op je bierviltje.’

Hij gaf me een klapje op de schouder en liep het café uit.

Op het viltje, onder de merknaam, stond: ‘Il n'y a que ça de vrai.’

Het heeft mij enige tijd gekost zijn bedoeling te doorgronden. Het is allemaal al lang geleden gebeurd, maar misschien juist omdat meneer Bonn er niet meer is-in de krant stond één bericht: ‘Het ga je goed. De Korte.’ - durf ik zijn verhaal openbaar te maken. Ik heb nooit geweten of hij dat wel wilde, ziet u, en het is dan ook een raar verhaal. Toch is het zoals het er staat en, ook toepasselijk voor meneer Bonn zelf: er is geen woord van gelogen.

Laat daarom nooit iemand zeggen, dat meneer Bonn geen verhaal had.

[p. 31]