Bunker Hill. Jaargang 7 (nrs. 23-28)

[p. 91]

Jean Giono
Het paard

vertaling: nele ysebaert

‘Zo, wat is er hier gaande?’

‘U ziet het. Ik geef Bijou te drinken.’

‘Dat paard heeft u al een hele tijd.’

‘De dag nadat ik voor de tweede keer trouwde heb ik hem gekocht. Hij hoort zogezegd bij de familie.’

‘Hij is gevierd, in elk geval. Iedereen benijdt u erom. Ik heb nog nooit een mooier paard gezien.’

‘Die zullen er heus wel zijn, maar deze hier is wijs en dapper.’

‘Dan heeft hij dus alles mee. Want ik zal u zeggen, als ik paarden op het land zie dan kijk ik naar hem uit. Soms tref ik hem stilstaand in de schaduw bij de haag, waar u hem laat uitrusten. Of hij is aan het werk. Ik herken hem op slag. Door hem herken ik u, als tweede. Maar ik vergis me nooit. Dat zou trouwens ook niet kunnen. Hij is de enige met zo'n rosse vacht en zo'n gang; of je hem nou van achteren, van voren of op de flank ziet. Hij is zo sterk als een os.’

‘Hij heeft alles mee.’

‘De eerste keer dat ik hem zag, werd ik getroffen door hoe hij liep. Hij trok een eg waar u boven op was gaan staan. Het was daar bij de Recourt. Ik stond op de helling en jullie kwamen mijn kant uit. Een bijzonder, heel bedreven en heel rechtschapen dier, dat zag je meteen. Hij week geen millimeter uit. Terwijl een eg geen werktuig is dat rechtlijnig wordt gevoerd. Uzelf was er puur voor het gewicht op geklommen, ik zag u een sigaretje draaien, de leidsels hingen gewoon over uw arm. Maar hij hield zijn rechte lijn aan. Hij koerste niet af op de grote beuken, niet op het lariksbosje, niet op de wilgen, niet op de espenbomen. Hij had geen koers nodig. Hij voer louter op zichzelf. Dat gaf hem dat aanzien van een natuurkracht.’

‘Ja, het is een mooi paard.’

[p. 92]

‘Daar zijn er nog wel meer van in het dorp, en heel potige ook; kijk naar die paarden die boomstammen halen uit het bos. Ze hebben heel veel goede wil, ze zijn sterk, ze zijn zelfs slim. Ik zag er één die beweging kreeg in een boomstam van op zijn minst negentig centimeter doorsnede. Het was schitterend, hoe hij dat aanpakte. Joseph zat op de bok: daar heb je dus niet veel aan. Die had zijn blik op maandag staan. Maar dat dier had geen aansporing nodig. Hij gaf een ruk naar rechts, een ruk naar links en nam toen precies in het midden uit alle macht ‘de proef op de som’. Als u het gezien had: hij leek wel een giraffe, zo plat als hij zijn achterwerk maakte; hij hijgde; hij zette zijn hoeven zo neer dat de adem je in de keel stokte, want het was wel op de goede plek. Nog een lichte ruk vanuit zijn heupen en hij was er.’

‘Als Joseph alle draaien om zijn oren zou krijgen die hij nog te goed had...’

‘Wat ik u zeggen wilde, is dat er ondanks alles een enorm verschil was tussen dat paard, dat geloof ik Coquet heette, en het uwe. Sterker nog, er was geen enkele overeenkomst. Ik weet heel goed dat het dier waarover ik spreek wilskrachtig en schrander was, en reuze sterk bovendien; dat kan ik u wel vertellen. Ik weet ook dat het makkelijker is om een eg te trekken, zelfs een eg die staande door u wordt gevoerd, dan om boomstammen van drieduizend kilo vlot te krijgen.’

‘Mijn paard krijgt ze ook vlot.’

‘...Maar uw paard heeft een mooi karakter. Hij heeft niet alleen uiterlijk, spitsheid, behendigheid, vernuft, vakkunde. Die twee keren dat ik de kans had om deze paarden te bekijken, waren ze allebei op zichzelf aangewezen; ze deden het puur op karakter. Omdat Bijou de eg trok en het werktuig met uw gewicht erop precies mooi in de aarde wegzakte, was het eggen voor u zo'n peulenschil dat u de belangstelling verloor en sigaretjes draaide. Joseph had nergens belangstelling voor buiten zijn houten kop. Coquet deed zijn werk goed, niets op aan te merken, hij deed precies wat hij moest doen. Op commando had hij het niet beter gedaan. Bijou deed meer dan hij moest doen. Op commando had hij het misschien wel minder goed gedaan: waarom zou je met een eg een rechte lijn trekken? Maar toen het karwei gedaan was, leek uw akker wel een lap fluweel. Hij was even goed geëgd als de omliggende akkers, misschien wel beter ook, maar bovendien was hij oneindig veel mooier. Van bovenaf, waar ik het allemaal overzag, sprong de uwe eruit als een meesterwerk. Uw paard is prinselijk.’

[p. 93]

‘Hij wordt verzorgd als een prins. Kijk die vacht. Ik heb een borstel gekocht van - ik weet niet hoe ze dat tegenwoordig noemen, ik geloof nylon, een nieuw product, mijn vrouw gebruikt het ook om haar haren mee te borstelen. Dat schijnt net de juiste stugheid te hebben. Bij hem werkt het in elk geval uitstekend. Ik roskam hem zelf, en daarna borstel ik hem. Hij vindt dat heerlijk. En dan zet ik hem nog eens in de vliegenolie, nou werkelijk: een plaatje. Hij weet het ook. U kunt wel nagaan dat ik toen ik hem kocht - ik wist dus nog niet wat ik kocht - helemaal op zijn uiterlijk afging. Zijn gebit en zijn hoeven had ik natuurlijk geïnspecteerd, maar het meeste viel ik voor die rosse kleur, en dan zijn rondingen en zo parmantig recht als hij op zijn benen stond, en zijn blik, en hoe hij zijn lippen opkrulde om mijn handen te besnuffelen. Zoals ik al zei, ik was net de avond ervoor hertrouwd en ik had dertien jaar als weduwnaar geleefd. Ik dacht meteen: zo te zien aan je gebit neem ik je, als je hoeven in orde zijn. Ik zal niet zeggen dat iedereen moord en brand schreeuwde toen ik hier met hem kwam aanzetten. Ze merkten hem wel op, maar er werd geen ophef over gemaakt: mooie paarden genoeg hier. Waar hij veel aandacht van kreeg, dat waren niet de mensen maar de dieren: de andere paarden en zelfs de koeien, de geiten en de bokken. We hadden deze drinkbak toen nog niet aangelegd en ik ging met hem naar de drinkplaats op het dorpsplein om hem water te geven. De koeien strekten hun halzen wanneer hij voorbij kwam en keken hem na zolang ze hem konden zien. De geiten kwamen zijn benen besnuffelen; de bokken namen hem uitgebreid op. Maar de paarden, dat is nog een verhaal apart. Als er vijf, of zeg zes stonden te drinken en er geen plaats meer was aan de drinkbak, dan voelden ze hem ondanks hun dorst blijkbaar toch aankomen, want hij kwam altijd zonder drukte en met hun snuit in het water konden ze hem niet zien. En zodra hij er stond, gingen die hoofden omhoog en stapten ze opzij. Dat was niet uit angst. Het was uit respect en kameraadschap. Hij liep rustig naar voren om te gaan drinken en de anderen die plaats voor hem hadden gemaakt, dronken naast hem verder. Ze streelden zijn hals, ze hapten vriendschappelijk in zijn schouder. Niet de merries natuurlijk, maar de andere ongeruinde hengsten zoals hij. Hij heeft een soort natuurlijk overwicht. We zijn bijvoorbeeld bezig richting Recourt, waar u ons toen zag, of op mijn land bij Percy. U hebt kunnen zien dat ik hem als een vader men. Hij rust uit wanneer hij dat zelf wil. Maar niet iedereen is zoals ik. Onder het werk beseft hij dat maar al te goed; dat is te merken. Vanaf mijn land bij Percy, vooral in de

[p. 94]

buurt van het viaduct, toren je overal bovenuit. We kunnen iedereen zien die rondom en beneden ons aan het werk is: Joseph, Michel, André, Jean-Jacques en Paul. Soms zijn we er allemaal, ieder op zijn eigen land: het seizoen en het weer zijn voor iedereen gelijk. Hij houdt altijd in de gaten hoe de anderen hun paarden mennen. Sommigen doen dat heel bruut. Ik zal geen namen noemen, maar er woont er één hier vlak in de buurt. Die heeft een paard dat hij niet verdient. Een dier dat niet zo fors gebouwd is en dat zijn volle wilskracht inzet. Meer kun je niet verlangen. Aan alles is een grens en als je een hele middag zware grond omploegt, zoals op die akkers daar, dan zou er in die bovenkamer toch eens een gedachte aan rust moeten opkomen. Over het algemeen gebeurt dat ook, maar bij deze man niet. En mijn paard houdt een oogje in het zeil. Op zo'n middag houdt hij vier of vijf maal stil, heel stipt, je kunt de klok erop gelijk zetten, en hij roept. Alle paarden geven antwoord en staan ook stil. Je kan meppen wat wilt - als je er zo één bent - maar zíj houden rust: dat zijn de orders.’

‘Hij is klaar met drinken.’

‘Hij staat al een tijdje te doen alsof. Hij luistert. Hij weet dat we het over hem hebben. U zult zien dat hij zo weggaat. Hij gaat in zijn eentje terug. Hij is moe. Als wij hem niet stonden te prijzen, dan was hij allang weg geweest. Vanochtend hebben we zes vrachten hooi opgehaald. Hij heeft zijn middagdutje wel verdiend; het zal vandaag niet lang zijn.’

‘Het blijft dreigend weer.’

‘Het is een rare zomer. Dit heb ik nog nooit meegemaakt. Zelfs mijn vader herinnert zich zulk weer niet. Laatst gingen we het gras bovenop de heuvel bekijken, dat nog niet helemaal rijp was. We hadden het koud. Uit de richting van de Provence steeg een nevel op. Het leek wel november.’

‘Heeft u al uw hooi al binnengehaald?’

‘Nog niet eens de helft. Wat het verste weg is heb ik nu binnengehaald. We zouden nog drie dagen zonder regen moeten krijgen. Over zon zal ik het maar niet hebben. Deze sigaret is mijn eerste sinds vier uur vanochtend. We hebben geen minuut gepauzeerd; maar zolang het weer niet tegenzit, is het werk een kleine moeite.’

‘Laten we hopen dat u vanmiddag nog rustig door kunt.’

‘Ik denk het wel.’

‘Maar ja, aan de kant van de Archat pakken de regenwolken zich samen; de pas zit al dicht en de top van de Ferrand is al niet meer te zien. Zonet vielen er een paar druppels en richting Prébois hoorde ik het donderen.’

[p. 95]

‘Ik verwacht toch niet dat het vandaag gaat regenen. In negentienveertig zat het weer ook heel erg tegen. Minder dan dit jaar, maar genoeg om er kopzorgen van te hebben. Die dag zag het er nog slechter uit dan vandaag. We hadden net de vierde lading puntgaaf binnen gehaald toen er twee druppels zo groot als vijffrankstukken op mijn hemd petsten. Dacht u dat mijn paard thuis wilde blijven? Hij gehoorzaamde me niet meer. En waar wil jij dan wel heen? Richting Saint-Maurice was het al helemaal dichtgetrokken. Maar er was geen houden aan, hij wilde weer op pad. Je bent stapel, schei toch uit! Zie je dan niet dat het pijpenstelen gaat regenen? Ik hield hem bij zijn teugels vast. Hij trok me mee. Hij leidde me de hooischuur uit. Ik had hem toen zes jaar, het was de eerste keer dat ik hem zo meemaakte. Wil jij nat worden? Goed jongen, dan gaan we. Mijn vrouw was in alle staten. En de mensen zeiden: hij is niet lekker. We haalden een vijfde wagen binnen. Toen nummer zes en zeven. En nog steeds regende het niet. Op het laatst begonnen zelfs mijn twee knechten zich erover op te winden. Iedere keer als we een wagen binnen brachten, wilde dat paard er weer op uit. Mij best. We zijn zelfs niet om twaalf uur gaan eten. Iedereen zat in het café. Ze waren gaan klaverjassen. Ze zagen ons voorbij komen. Ze zeiden: nou zul je zien wat ze over zich heen krijgen. Als ik op mijn gezond verstand was afgegaan, had ik daar ook gezeten. Maar ik moest wel gehoorzamen. Als ik niet had gehoorzaamd, dan had hij me opgevreten. Hij liet me een paar keer zijn tanden zien. Mij best, je kunt het krijgen zoals je het wilt. Als hij soms dacht dat ik een lafaard was! We zijn zelfs nog het hooi bij de Recourt gaan halen, wat voor mijn paard heel zwaar is. Het moet helemaal onder in de vallei worden verzameld, en dan met de volle wagen over die leisteenpaden weer omhoog. Zelfs van dat hooi hebben we nog drie vrachten binnen gehaald. Het paard ging er uit zichzelf heen. En al die tijd zou je geen stuiver hebben gegeven voor droog weer. Overal om ons heen was regen. En van die bliksemschichten die het hout pal onder je neus kunnen splijten, maar bij ons: geen druppel. We hebben de wei van de Recourt nog met de fijne kam gedaan, net als de andere. Om zes uur 's avonds waren we helemaal klaar. Wat ik nog op het land had staan, was amper genoeg om een wijnvat mee af te sluiten. Ik ging met mijn twee knechten in de keuken zitten. We pakten de fles pastis en haalden onze tabak te voorschijn. We hadden ons eerste vloeitje nog niet afgelikt, toen we dachten: nou moe? Bij bakken kwam het naar beneden. Negen dagen lang heeft het geregend. Ik was de enige hier die hooi had. Zestien frank

[p. 96]

de kilo bracht het op. In negentienveertig. Zoiets vergeet je niet.’

‘In de oorlog zult u wel over hem in de rats hebben gezeten?’

‘Eén keer had het maar weinig gescheeld. Vanwege die affaire van de bergpas. Joost mag weten wie had er in een vrachtwagen zes gedood, u kent dat verhaal wel. Ze zetten ons op een rijtje neer tegen het talud van de spoorweg. De hele dag worden we getreiterd. Uiteindelijk mogen we naar huis. Weg paard. Alles leeggeplunderd. Dag Bijou. Het was toen al bijna voorbij: de Amerikanen zaten ze al op de nek. Helaas, pech gehad! De volgende ochtend komt er weer één bij ons aanzetten. Wat wil die nou weer, gaat het soms weer van voren af aan beginnen? Hij was alleen. Dat was tenminste iets. Hij maakt duidelijk dat hij Pools is. Pools? Nou ja, dat scheelt alweer. Opeens denk ik bij zijn gebrabbel: hij heeft het over mijn paard! En inderdaad, hij probeerde me duidelijk te maken dat het rossige paard dat hier was weggehaald samen met de andere in een schuur in Avers stond en dat ze nog niet waren meegenomen; ze werden bewaakt door Polen, maar Polen kon er niet mee zitten. Ik zeg: u meent het, drink er eentje. Ik zet de fles voor hem neer en vertrek; een uur later waren we terug, mijn paard en ik. Een beetje ongerust, dat wel - nou ja, ik dan - omdat me te binnen was geschoten dat ik was vergeten voor ik wegging nog tegen die vent te zeggen dat het spul dat ik hem had voorgezet met water wordt gedronken. Onverdund kon hij er makkelijk in blijven. Ik weet niet hoe hij het had genuttigd, maar hij hield zich uitstekend. Hij herhaalde nog minstens tachtig keer dat Polen er niet mee kon zitten. Ik antwoordde: daar doet Polen goed aan, en toen ging hij er vandoor.

En nu ga ik wat eten. Tot uw dienst.’

[p. 97]