Bunker Hill. Jaargang 6 (nrs. 19-22)

[p. 15]

Ignacio Martínez de Pisón
Het schrijfpaleis

vertaling: auke abma

‘Daar heb je hem weer,’ fluisterde Pascual Riera zodra hij het geklingel van de bel hoorde.

Natuurlijk klonk de winkelbel bij iedereen hetzelfde, maar hij vergiste zich vrijwel nooit. 's Ochtends kondigde hij altijd de komst aan van de postbode of van Amparo, zijn vrouw, die die uren benutte voor de boodschappen of om te winkelen. Tegen het eind van de middag kon het een van zijn weinige klanten zijn of een oude vriend die binnenkwam om gedag te zeggen. Op dit tijdstip, tussen twaalf en halfeen kon het geklingel maar één ding betekenen: dat die jongen weer een schrijfmachine kwam brengen.

‘Goedemiddag,’ hoorde hij achter zich.

Pascual draaide zich langzaam om en inderdaad, daar was hij weer met zijn lange haar en zijn zwarte brilletje en weer zo'n tweede- of derdehands schrijfmachine.

‘Goedemiddag,’ antwoordde hij. ‘Ik heb hier een schrijfmachine die u misschien interesseert.’

Pascual opende de koffer en wierp een vluchtige blik op de machine. Het was een Abc uit de jaren veertig, misschien vijftig. In die tijd werden er uitstekende machines gemaakt. Sober, robuust, gemaakt om jaren mee te gaan. Pascual bracht zijn gezicht dichterbij om hem aandachtig te bestuderen en het gebaar deed denken aan dat van een verzamelaar die de kartelrand van een zeer waardevolle postzegel controleert.

‘Een prachtig exemplaar,’ zei hij en met een opgetrokken wenkbrauw vervolgde hij: ‘Weet u zeker dat u haar kwijt wil?’

Hierna werden alle toetsen één voor één geprobeerd en het onderzoek eindigde met een vluchtige blik op het binnenwerk.

‘De wagen,’ constateerde hij. ‘Die hoort niet zo'n geluid te maken. Er

[p. 16]

zal wel iets mis zijn met de lager.’

De jongen knikte instemmend alsof hij wilde zeggen: ‘U kan het weten. U bent de expert.’

‘Ik kan u er niet meer dan vijfduizend peseta's voor geven.’

‘Uitstekend.’

Pascual pakte de machine en droeg deze naar het andere uiteinde van de toonbank. Zijn gebaren waren anders nu, het waren de gebaren van iemand die zijn eigendom hanteert. Hij stak zijn hand in zijn zak en haalde er vijf biljetten van duizend peseta's uit.

‘Bedankt,’ zei de jongen.

‘Tot uw dienst,’ antwoordde Pascual en zonder te gaan zitten wachtte hij tot de ander was vertrokken onder het gebruikelijke geklingel van de winkelbel.

De winkel heette Het Schrijfpaleis en lag in een van de drukste winkelstraten van de stad. In het najaar van 1951 had de vader van Pascual Het Schrijfpaleis geopend, maar het was bijna alsof Pascual de winkel zelf was begonnen aangezien zijn vader kort daarna was gestorven en Pascual, net twintig geworden, de leiding van de zaak op zich had moeten nemen.

Het Schrijfpaleis was lange tijd een bloeiende onderneming, met twee bediendes, achter in een kleine werkplaats voor reparaties en met een vaste clientèle wiens schrijfmachines elke paar maanden moesten worden schoongemaakt en nagekeken. Pascual was een groot liefhebber van de klassieke machines en een van de muren was gewijd aan een permanente expositie van zijn fraaiste exemplaren. Deze waren altijd door Pascual zelf onderhouden en hij maakte ze met dezelfde nauwgezetheid schoon als priesters de kelk na een communie.

Toen aan het eind van de jaren zestig de eerste elektrische schrijfmachines verschenen, stemde hij erin toe enige modellen in zijn winkel te verkopen, maar zonder enig enthousiasme, bijna met verachting, alsof die apparaten waarvan hij de werking maar niet kon begrijpen zijn respect nauwelijks verdienden. Vervolgens, tien of twaalf jaar later begon men het over elektronische schrijfmachines en personal computers te hebben en Pascual toonde zich onverzoenlijk. Een van de bedrijven die aan hem leverde ging zelfs zover hem de alleenvertegenwoordiging van een bepaald computermerk aan te bieden maar hij nam zelfs niet de moeite om het in overweging te nemen.

[p. 17]

‘Computers!’ verklaarde hij tegen zijn vrouw. ‘Altijd zijn er mensen die mee willen doen met de laatste mode. Maar modes gaan voorbij en verdwijnen altijd zonder een spoor achter te laten. De stommelingen! Computers, dat is voor kinderen die in science fiction geloven.’

Een paar jaar later was zijn mening vrijwel onveranderd. Maar wat niet onveranderd was gebleven was zijn winkel, Het Schrijfpaleis. De leegloop van de winkel was aanvankelijk een geleidelijk proces, bijna niet waarneembaar, en in een zaak met zo'n lang verleden was het niet moeilijk een precedent te vinden dat een verklaring bood en er een tijdelijk en draaglijk karakter aan verleende.

‘Herinner je je dat ene jaar, ik geloof dat het 1960 of '61 was,’ zei hij tegen zijn vrouw. ‘Tijdens de eerste drie maanden verkocht ik geen enkele schrijfmachine. En wat de oorzaak was? Ach, soms bestaat er voor dat soort dingen geen verklaring.’

Toen, plotsklaps, zagen alle bureaus en kantoren in de buurt af van zijn diensten. Allemaal of bijna allemaal hadden ze op hetzelfde moment besloten om de traditionele schrijfmachines te vervangen door modernere en veelzijdiger computersystemen. Pascual nam de klap flink op en trachtte de gebeurtenissen zelfs met optimisme het hoofd te bieden: ‘Eigenlijk is het bijna beter zo. Manolo gaat aan het eind van het jaar met pensioen en ik kan dan de reparatiewerkplaats sluiten die toch nooit al te veel geld heeft opgebracht en die ik vooral heb aangehouden bij wijze van klantvriendelijkheid.’

Toen was zijn theorie als volgt: ‘De kantoren... welnu, bepaalde kantoren zouden van dat soort computers nodig kunnen hebben. Maar de gewone mensen uiteraard niet. Neem bijvoorbeeld de studenten. Denken jullie dat ze, met alles wat ze moeten leren, hun tijd zullen verdoen met het leren omgaan met zulke ingewikkelde apparaten? En dan de prijs: wie heeft er ooit een student met geld gezien? En wie heeft ooit gezien dat een student met geld het aan iets anders uitgeeft dan platen en reisjes naar het buitenland?’

Zijn vrouw en Ernesto, de laatste van de bedienden, luisterden stilzwijgend en knikten instemmend. Pascual, onvermoeibaar, hervatte zijn betoog: ‘Maar ook al was het zo, dan is er nog iets. Nog heel wat. Deze machines die jullie hier zien zijn... maken deel uit van ons leven. Zoals meubels, zoals huisdieren. Waarschijnlijk vinden ze op zekere dag een robot uit die de vorm heeft van een schoothondje die ook kan blaffen en

[p. 18]

kwispelen en die bovendien lichtjes in zijn ogen heeft en niet in het tafelkleed bijt. Denken jullie dat er iemand op deze aardbol bereid zal zijn om zijn hondje voor zo'n beest in te ruilen?’

Nu glimlachten Amparo en Ernesto stilzwijgend en schudden hun hoofd.

‘Deze machines zijn warmbloediger, menselijker en de mensen weten het. Niet zoals die apparaten die onverwacht in je gezicht uit elkaar knallen en je voor de rest van je leven blind maken!’

Het was echter een feit dat er elke dag minder mensen de winkel binnenkwamen die zich voor deze of gene schrijfmachine interesseerden. De enige activiteit die nog steeds een behoorlijke hoeveelheid mensen aantrok was de in- en verkoop van gebruikte schrijfmachines. Maar spijtig genoeg waren degenen die daarvoor kwamen geïnteresseerd in verkoop, nooit in koop.

Pascual zag ze binnenkomen, zeulend met een oude machine en hij kwam naderbij om hen persoonlijk van dienst te zijn.

‘Waarmee kan ik u van dienst zijn?’ vroeg hij, en in de toon waarmee hij die woorden uitsprak concentreerde zich de intense minachting die die mensen in hem opwekten. Mensen die niet alleen de fout begingen om hun tijd en geld te verdoen aan een van die hatelijke computers, maar die zelfs in staat waren om hun oude machine van de hand te doen voor een paar armzalige peseta's. De omgang met dat soort mensen ergerde Pascual zozeer dat wanneer hij een bepaald bedrag bood, hij dit bijna met wrok deed en het cijfer met de kracht van een verwensing uitstootte: ‘Ik geef u er duizend peseta's voor.’

‘Duizend peseta's? Maar voor de laatste onderhoudsbeurt rekende u al een stuk meer...’

‘Het is mijn laatste bod.’

Bijna allemaal gingen ze uiteindelijk akkoord en Pascuals borst zwol bij elk van deze overwinningen op de kleinzieligheid en onbeschaafdheid. Al deze machines gingen direct naar achteren en daar bleven ze staan zonder dat iemand er ooit nog de geringste aandacht aan schonk. Op zekere dag schraapte Amparo haar keel en zei: ‘Je zult moeten ophouden met kopen.’

Pascual keek haar onverwacht streng aan en Amparo voelde zich gedwongen uitleg te geven: ‘Begrijp me niet verkeerd, ik geloof ook dat de mensen terug zullen keren naar de schrijfmachines maar wat heeft het

[p. 19]

voor zin om machines te blijven kopen die op het moment niemand wil kopen?’

Gaandeweg liet Pascual de verdere aanschaf van oude machines achterwege. Inmiddels had Ernesto werk gevonden bij een transportbedrijf en bediende Pascual zelf de weinige klanten die Het Schrijfpaleis aandeden. Andere winkels zoals de zijne waren de afgelopen jaren dichtgegaan. De weinige die standhielden waren eenvoudige kantoorboekhandels geworden of hadden ten slotte allerlei computertoebehoren aan hun etalages toegevoegd. Daar stond tegenover dat de computerzaken zich razendsnel over de drukste winkelstraten van de stad verspreidden en een eenvoudige blik op de altijd talrijke clientèle zou volstaan hebben om de onjuistheid van zijn vroegere voorspellingen in te zien. Pascual bleef echter van mening dat het de anderen waren die zich vergisten.

‘Het nieuwtje is eraf,’ zei hij tegen zijn vrouw. ‘In het begin is iedereen nieuwsgierig naar nieuwe dingen. Maar nieuwtjes duren maar kort. Nieuwtje, het woord zegt het al.’

Op zekere dag werd in een oude kruidenier die in dezelfde straat lag, op nauwelijks vijftig meter van Het Schrijfpaleis, een bord opgehangen met daarop: ‘Ter overname aangeboden’, en na enkele maanden werd in dat pand een computerzaak geopend. Zowel Amparo als Pascual hadden zich regelmatig afgevraagd wat voor nieuwe winkel daar geopend zou worden, maar geen van beiden zei iets toen de zojuist geplaatste borden hen op ondubbelzinnige wijze informeerden: ‘p.c. ware. Geïntegreerde Informaticasystemen’. In hun gesprekken had die winkel eenvoudigweg opgehouden te bestaan en wanneer ze het over gebeurtenissen hadden die hadden plaatsgevonden of over personen die ze waren tegengekomen ter hoogte van die winkel gingen ze zelfs zover dat ze minder nauwkeurig in hun verwijzingen werden. Amparo zei bijvoorbeeld: ‘Vanochtend is verderop een mevrouw gevallen. Het was daar voor nummer 16.’ Ze zei het huisnummer om de winkel maar niet te hoeven noemen. Of: ‘Ik kwam de meisjes van Benito tegen voor de horlogewinkel.’ Ze zei dat ze hen was tegengekomen voor de horlogewinkel terwijl het juister zou zijn geweest wanneer ze had gezegd ‘Voor de computerzaak’, die aan de andere kant van de straat lag en wat de exacte plek was waar ze hen was tegenkomen.

Wat Amparo niet wist was dat haar man de verleiding niet had kunnen weerstaan om die zaak een paar keer van dichterbij gade te slaan.

De eerste keer deed hij dat 's middags, meteen nadat hij Het

[p. 20]

Schrijfpaleis had gesloten. Stilletjes had hij postgevat voor de immense etalage en, heen en weer geslingerd tussen verbijstering en verdriet aanschouwde hij één voor één alle daar tentoongestelde objecten, waarvan hem slechts zeer weinige herkenbaar voorkwamen. Er waren wel een paar computers waarvan de monitoren vreemde geometrische figuren toonden die telkens maar rondjes draaiden. En er waren ook een paar apparaten in verschillende modellen die eruitzagen als kopieermachines: dat waren printers, zoals hij op een van de bordjes ontcijferde. Voor de rest waren er kastjes in vrolijke kleuren en met onbekende inhoud, schakelaars die hem deden denken aan het peertje van zijn nachtkastje en apparaten van verschillende afmetingen waarvan de bruikbaarheid volledig aan zijn bevattingsvermogen voorbijging.

Pascual deed een paar stappen richting de ingang en beschroomd aanschouwde hij het interieur van de winkel. De hoeveelheid klanten die in de rij stond om te worden geholpen was indrukwekkend, dat zeker, maar er was iets dat nog meer indruk op hem maakte: het licht. Dat heldere witte licht dat tot in alle hoeken en gaten leek te willen doordringen, dat bijna pijn deed aan je ogen. Heel anders dan Het Schrijfpaleis. Dat was, zo men wil, donkerder, maar ook intiemer en gezelliger, niet zo'n ziekenhuissfeer.

Hij deed een paar stappen achteruit om het naambord te bestuderen. Hardop las hij:

‘p.c. ware...’

Jezus-nog-aan-toe, waarom gaven ze winkels toch zulke afschuwelijke namen. En bovendien is het niet goed geschreven. ‘Waar’ of ‘Waren’, maar ‘Ware’? Hoe heeft het kunnen gebeuren dat niemand dat was opgevallen? Hij las verder met af en toe een hapering: ‘Software... Hardware...Geïntegreerde Informaticasystemen...’

Zijn gezichtsuitdrukking was er nu één van totaal wantrouwen.

De tweede keer dat hij zich richting p.c. ware begaf kreeg hij de bitterste pil van de laatste jaren te slikken. Naast de ingang, op een bord vol aanbiedingen en aankondigingen van nieuwe modellen hing een affiche dat zich rechtstreeks tot hem leek te richten. Op de bovenste foto was een mooie schrijfmachine te zien (het merk was uitgewist, maar hij herkende het model: het was een Underwood); op de onderste foto verscheen dezelfde machine, in elkaar geslagen door een enorme moker. Erboven stonden de volgende zinnen te lezen: ‘Waarvoor dient uw oude machine? Alleen hiervoor.’

[p. 21]

Hij stond met zijn ogen te knipperen alsof hij niet kon geloven wat hij zag en opnieuw las hij die zo beledigende vraag en dat zo absurde antwoord. Geconcentreerd wreef hij over zijn kin en gedurende een ogenblik overwoog hij de mogelijkheid om naar binnen te gaan en bij de bedrijfsleider een krachtig protest aan te tekenen.

‘Een monument van domheid,’ zei hij vervolgens hardop. ‘Dat is wat het is. Een monument van domheid en gevoelloosheid.’

De jongen met het lange haar en de bril met het zwarte montuur heette Luis en was een van de werknemers van p.c. ware. Hij had verschillende computercursussen gevolgd en in andere winkels van dezelfde keten gewerkt. Tijdens het feest na de opening vertelden verscheidene winkeliers hem over Pascual en zijn immer laatdunkende opmerkingen over computers. Enige dagen later zag hij hem stilstaan voor het bord met aanbiedingen van p.c. ware. Diezelfde ochtend waren ze een campagne begonnen met een reclameposter die als tekst had: ‘Waarvoor dient u oude machine? Alleen hiervoor. Bij inlevering van uw oude schrijfmachine krijgt u een korting van 10.000 peseta's op de aanschaf van uw nieuwe pc.’ Toen hij Pascual als verlamd voor het bord zag staan kwam hij op zo'n kwaadaardig alsook briljant idee, dat hij er bijna van duizelde en de klant die hij op dat moment aan het helpen was even veronachtzaamde.

De volgende middag, kort nadat p.c. ware weer open was gegaan, pakte hij een van de schrijfmachines die diezelfde ochtend waren ingeleverd. Het was een doorsnee-Olivetti waarvan bepaald niet gezegd kon worden dat hij in perfecte staat verkeerde. Zeulend met die machine begaf hij zich naar Het Schrijfpaleis. Het geklingel van een winkelbel verwelkomde hem. Achter in de ruime winkel, achter een toonbank, zat Pascual Riera, de eigenaar. Luis groette vanaf de deur: ‘Goedemiddag.’

‘Goedemiddag,’ hoorde hij.

Eigenlijk wist Luis wel dat Het Schrijfpaleis al enige tijd geleden was gestopt met de in- en verkoop van gebruikte schrijfmachines. In het magazijn van p.c. ware begonnen de nutteloze schrijfmachines zich op te hopen, maar wat hem voor ogen stond was niet zozeer er iets voor terug te krijgen als wel 's mans reactie te zien op een dergelijk voorstel.

‘Waarmee kan ik u van dienst zijn?’ vroeg Pascual terwijl hij overeind kwam.

‘Ik heb gehoord dat hier tweedehands machines worden gekocht...’

[p. 22]

Pascual keek hem recht in de ogen en Luis dacht: dit is het dan. Nu gaat hij zeggen dat hij er niet is om te kopen maar om te verkopen. Met een beetje geluk wenst hij me iets vreselijks toe en heb ik een leuk verhaal voor mijn collega's.

Tot zijn verbazing zette Pascual echter zijn bril op en inspecteerde hij de machine.

‘Er zijn drie toetsen die bijna loszitten,’ zei hij uiteindelijk. ‘En het model is bepaald niet bijzonder. Ik geef u er tweeduizend peseta's voor.’

Op dat moment wist Luis niet of hij in lachen uit moest barsten of de spot verder door moest drijven door een absurde onderhandeling te beginnen.

‘Zegt u het maar. Bent u geïnteresseerd of niet?’

Luis die nog steeds perplex stond, slaagde er slechts in bevestigend te knikken.

‘Uitstekend. Alstublieft.’

‘Dank u,’ antwoordde Luis terwijl hij het geld in ontvangst nam.

‘Tot uw dienst.’

Hij kon niet wachten tot hij terug was in de winkel om te kunnen vertellen wat er was gebeurd.

‘Die man is gek,’ zei hij. ‘Hij heeft me tweeduizend peseta's gegeven voor een waardeloos prul. En hij was ermee in zijn nopjes alsof hij de beste transactie van zijn leven had afgesloten.’

Zijn collega's begroetten het verhaal met gevat commentaar en gelach.

‘Boft hij even,’ zei een van zijn collega's. ‘Als hij oude schrijfmachines wil, dan kunnen we hem er heel wat verkopen.’

‘Hij is in staat om alle machines te kopen die hier tijdens de nieuwe campagne worden gebracht!’ zei Luis. ‘Hij moest eens weten wat een dienst hij ons bewijst!’

‘En wat doen we met het geld?’

‘Een diner. Zodra we genoeg hebben organiseren we een diner ter ere van Het Schrijfpaleis!’

Het leek Luis niet verstandig om al te snel met een andere machine te komen aanzetten en hij wachtte twee of drie dagen alvorens hij het opnieuw probeerde.

Het schouwspel was niet veel anders dan de eerste keer. Pascual hielp hem vanachter de toonbank, onderzocht de machine en maakte een of andere opmerking over het functioneren of de staat van de machine.

[p. 23]

‘Achtduizend peseta's,’ zei hij.

‘Achtduizend?’ vroeg Luis, niet in staat om zijn verbazing te verhullen. ‘Het is een schitterende machine. Als ik u was zou ik haar nooit van de hand doen. Ook al boden ze me dertigduizend.’

Luis pakte de achtduizend peseta's aan en toen hij terug was in p.c. ware verklaarde hij: ‘Als ik zeg dat die man gek is dan bedoel ik echt stapelgek.’

Verscheidene weken verstreken en het werd lente. Tegen die tijd had Luis meer dan een half dozijn oude machines verkocht en het geld dat hij had geïnd was meer dan voldoende om zijn collega's voor een etentje uit te nodigen. Ze kozen een van de beste restaurants van de stad en toen het tijd was voor het nagerecht bestelden ze een goede champagne om een toost uit te kunnen brengen.

‘Op Het Schrijfpaleis!’ riep iemand.

‘Beter nog, op die gek van een baas!’ riep een ander.

Luis hield het glas peinzend ter hoogte van zijn lippen.

‘Wat is er aan de hand?’ werd er gevraagd. ‘Waarom zeg je niks? Als jij er niet was geweest...’

‘Ja, natuurlijk... op Het Schrijfpaleis.’

Er was iets veranderd in die weken. Hij was geïntrigeerd geraakt. Zijn laatste visites aan Pascual Riera's winkel hadden hem gefascineerd. Nee, niet omdat er iets nieuws of onverwachts was voorgevallen. Integendeel: zowel Pascual als hijzelf hadden zich aan het protocol gehouden dat tijdens de eerste visites was ontstaan, alsof het een kort toneelstuk betrof dat twee acteurs keer op keer opvoerden met nauwelijks enige variatie. En dat was precies wat hem intrigeerde. Het was niet normaal dat Pascual hem tijdens geen van deze gelegenheden had gevraagd naar de herkomst van al die machines. Evenmin was het normaal dat hij hem nog steeds hielp alsof hij hem nooit eerder had gezien. Luis was evenwel overtuigd dat Pascual alles wist. Hij wist dat hij in de computerzaak in dezelfde straat werkte en hij wist dat de machines afkomstig waren van een reclamecampagne die nog maanden zou duren. Ongetwijfeld wist Pascual ook dat er een etentje op zijn kosten zou worden gehouden en dat er onophoudelijk de spot met hem werd gedreven.

Op een van die middagen kwam hij op het gebruikelijke tijdstip Het Schrijfpaleis binnen. Pascual ontving hem volgens het beproefde ritueel en bood hem drieduizend peseta's voor zijn schrijfmachine.

[p. 24]

‘Uitstekend,’ zei Luis.

Pascual overhandigde hem het geld en Luis bedankte hem.

‘Tot uw dienst,’ zei Pascual.

Luis verroerde zich echter niet. Het duurde een paar seconden voor hij de woorden had gevonden die hij zocht.

‘Mag ik u een vraag stellen?’ zei hij.

De ander knikte schijnbaar onverschillig.

‘Ik begrijp niet waarom u het doet...’ vervolgde hij. ‘Ik begrijp niet waarom u zonder een kik te geven al die machines van me koopt. U probeert zelfs niet af te dingen. Waarom doet u het? Vanwege de handel? Nee, u en ik weten dat dat niet...’

Pascual maakte een gebaar dat vele dingen kon betekenen maar niets in het bijzonder.

‘Uit verzamelwoede? Je hebt zulke mensen, maar u bent niet zo...’

Pascual maakte opnieuw datzelfde gebaar.

‘Waarom?’ drong Luis aan.

Ten slotte besloot Pascual te praten: ‘Sinds... wanneer was het? Sinds enige maanden komt u met een zekere regelmaat in mijn winkel. Ik zal niet ontkennen dat u mijn enige klant bent, als ik het zo mag noemen.’

Hij pauzeerde even.

‘En?’ spoorde Luis hem aan.

‘Wat ik u wil zeggen is dat als u niet weet waarom ik het doe er niemand is die het weet.’

Dat was wat hij zei.

‘En nu, als u mij zou willen verontschuldigen...’ voegde hij er vervolgens nog aan toe.

Luis knikte en liep richting de uitgang. Hij opende de deur, de winkelbel klingelde. Toen hij zo goed als buiten was, bracht de stem van Pascual hem tot staan.

‘Nog één ding. Als u hier wilt blijven komen om schrijfmachines te verkopen, moet u dat doen. Maar onthoudt u zich alstublieft van dit soort vragen.’

Dat was de laatste keer dat Luis hem een schrijfmachine probeerde te verkopen. Vanaf die dag wilde hij niet alleen niet meer terug naar Het Schrijfpaleis, maar vermeed hij het zelfs naar binnen te kijken wanneer hij langsliep, alsof daarbinnen iets was wat hem diep beschaamde of in hem een herinnering aan iets onaangenaams opwekte.

[p. 25]

Tegen zijn collega's op het werk zei hij hier natuurlijk niets over en af en toe was er één die een spottende opmerking maakte.

‘Zeg, Luis, wanneer hebben we weer een etentje? Je bent toch geen schrijfmachines achter onze rug om aan het verkopen?’

Het was tijdens een ochtend, een van de laatste koude ochtenden van die lente, dat de brand uitbrak. Luis was in de winkel toen hij merkte dat een kleine menigte zich verzamelde aan beide kanten van de straat. Zodra hij buiten kwam zag hij de dikke rookwolken die uit Het Schrijfpaleis kwamen. Hij baande zich een weg door de mensen tot hij op een plek stond van waaruit het vuur dat bezig was kasten en tafels te verteren, perfect zichtbaar was. De mensen hadden behoedzaam een halve cirkel voor de winkel gevormd. Eenzaam en onverschrokken stond Pascual in het midden van deze halve cirkel de vlammen te aanschouwen alsof hij ze uitdaagde om naar buiten te komen.

Het eerste wat de politie deed was hem daar weghalen en de zone afzetten. Kort daarna arriveerde de brandweerwagen en bluste men het vuur in nauwelijks vijf of tien minuten. Tegen die tijd was ook Amparo gearriveerd, die ontroostbaar stond te huilen naast haar echtgenoot.

Pas toen de nieuwsgierigen waren verdwenen en de straat weer open was voor het verkeer liep Luis naar de deuropening van de winkel. Pascual, zijn pak zwart van de roet en zijn gezicht nat van het zweet, was druk bezig om de weinige meubels en schrijfmachines die aan het vuur waren ontkomen van de ene plek naar de andere te verplaatsen.

‘Kan ik helpen?’ vroeg Luis.

Pascual antwoordde niet en Luis permitteerde zich de vrijheid naar binnen te gaan. Het volgende kwartier besteedde hij aan het opstapelen van schrijfmachines en koffers van schrijfmachines in het gebied rond de etalage.

‘Sommige zijn nog warm,’ zei hij, maar deze opmerking werd evenmin beantwoord.

Er kwam een moment waarop er niets meer viel te doen. Misschien omdat álles viel te doen: hoeveel zou de wederopbouw van de winkel kosten? Zou Pascual bij machte zijn om zulke kosten het hoofd te bieden? Beiden gingen naar buiten. Op de hoek stond een politieauto geparkeerd met daarin twee agenten.

‘Juist,’ zei Pascual. ‘Nu is het helemaal afgelopen.’

De twee agenten stapten uit de auto en wandelden hun kant op. Pascual

[p. 26]

draaidde zich om naar de jongen met het lange haar en de bril met het zwarte montuur en zei: ‘Er is één ding waar ze zich in vergissen. En jij moet weten wat dat is.’

Het was de eerste keer dat hij hem tutoyeerde. Luis maakte een gebaar dat wilde zeggen: ‘Wat?’

Pascual zei: ‘Ik heb het niet voor het verzekeringsgeld gedaan.’

De agenten hielden naast hem stil: ‘U zult met ons mee moeten komen, meneer Riera.’

Een van de agenten hield de deur van de auto open tot Pascual zich helemaal had geïnstalleerd op de achterbank. Vervolgens reed de auto weg en Pascual draaide zich een ogenblik om en wuifde ten afscheid. Tot op de dag van vandaag was het Luis onduidelijk of hij afscheid had genomen van hem, of van zijn winkel, Het Schrijfpaleis.