Bunker Hill. Jaargang 6 (nrs. 19-22)

[p. 34]

Ismael Grasa
Projectie

vertaling: auke abma

Het leven wordt ons gepresenteerd door een sleutelgat
pedro garfias, cinematograaf

De projectoren van de bioscoop bereiken de laatste meters van de rol, de tijd van de ontknopingen: de personages liggen al in doodstrijd op de grond, of ontdoen zich van achtervolgers en een amoureuze vergissing. Onder elk scherm staat in groen licht uitgang als een voortdurende en ongewenste ondertiteling die zegt onzin.

Uiteindelijk gaan de lichten aan en op het moment dat de toeschouwers opnieuw hun jas aantrekken is er een die zich omdraait en afgunstig naar het ruitje kijkt waarachter de projecteur staat. Deze toeschouwer stelt het moment uit waarop hij opstaat uit zijn stoel en zich weer op straat moet begeven. Misschien wacht hem buiten een afschuwelijk en absurd leven; misschien zou hij willen neerstrijken in het fantastische nest van de projectiecabine.

Buiten is het donker geworden. Het publiek van de nachtvoorstelling staat in de rij voor het loket. De filmfoto's beloven spectaculaire decors en dramatische scènes. De achtergebleven toeschouwer, hij die misschien denkt dat het leven buiten de bioscoopzaal niet de moeite waard is, de cinefiel die de projecteur benijdt, steekt de straat over en houdt stil voor een filmbeeld met etalagepoppen, voor hun dynamiek. De naden van de gewrichten en de verlichting in clair-obscur creëren een nogal psychopathische sfeer.

De toeschouwer gaat een kroeg binnen. Naast hem bespreekt een groep tieners die ook net uit de bioscoop is gekomen, de grappen en komische scènes van de film. Wanneer er niets meer in hen opkomt zijn

[p. 35]

ze even stil en beginnen dan over iets anders. De eenzame toeschouwer drinkt zijn biertje op, betaalt, telt het resterende kleingeld en haast zich om op tijd te komen voor de laatste voorstelling.

***

De jongen van de toegangsbewijzen sluit het zware gordijn; daarboven verlaat de lichtstraal de projector. De derde voorstelling begint en moe van de rijen toeschouwers gaat de jongen van de toegangsbewijzen naar buiten om op de stoep een sigaret te roken. Hij voelt een golf van afkeer jegens het voorbijkomende uitgaanspubliek. In de straat is het een in- en uitgaan van cafés en auto's. De jongen van de toegangsbewijzen trakteert zijn collega, de kaartjesverkoopster, op een grap: hij loopt naar het venster en vraagt om een kaartje met de stem van een beroemde humorist van de televisie. Het meisje kijkt op uit haar boek, glimlacht half en zonder haar vinger van de regel te hebben gehaald leest ze verder. Uit een voorbijkomende auto klinkt het gehamer van technomuziek.

Bij elke trek voelt de jongen van de toegangsbewijzen zich beter; nu bekijkt hij de beroering van de mensenmassa met instemming, met zin om er deel van uit te maken. De lezende kaartjesverkoopster doet de gedachte opkomen zijn studie weer op te pakken. Hij bekijkt de rook uit het filter en bedenkt hoe alles is opgebouwd uit atomen en dat elk punt in de ruimte zich ten opzichte van een ander punt gedraagt volgens een noodzakelijke wet; zonder het te weten formuleert hij even later voor zichzelf een principe dat sterk lijkt op dat van Laplace. Muggen cirkelen rond de gloeidraad van de straatlantaarn. De jongen van de toegangsbewijzen begint opnieuw grappen te maken tegen de kaartjesverkoopster. Zij, een beetje geïrriteerd, negeert hem deze keer. Hij dringt aan en, voor het walgend gelaat van zijn collega, laat hij de grap voor wat die is. Dan bereikt een lachgolf vanaf de donkere kant van een van de gordijnen de hall. De jongen van de toegangsbewijzen kijkt naar de klok; de ervaring van de andere voorstellingen heeft hem geleerd dat er voordat er twee minuten verstreken zijn opnieuw een lachuitbarsting van het publiek zal klinken. Met een houding die het midden houdt tussen verveeld en wetenschappelijk klokt hij het af.

***

[p. 36]

De lichtbundels van verschillende gelijktijdig vertoonde films verlaten de vensters van de projectieruimte. De projecteur houdt toezicht op de verschillende schermen en vormt met deze beelden een unieke sequentie, een filmcocktail. Het komt voor dat op alle schermen tegelijk een beeld van een kus of een misdaad oplicht, zoals de combinatie van fruit of azen op een fruitautomaat die al draaiend de projecteur verteert, hem afdraait.

De projecteur gaat in zijn stoel zitten. Uit een schrift scheurt hij een blanco vel. Hij voelt een roeping tot scriptschrijver. Hij schrijft ‘Sequentie 1’ en tekent een accolade vanwaaruit verscheidene pijlen en vraagtekens ontspringen. Het plot bevindt zich in de schematische fase. De projecteur bewaart onder zijn stoel andere afgebroken, niet in het net geschreven scripts. Het zijn duistere en afschrikwekkende verhalen: heren die slecht geventileerde appartementen delen met een lijk, een levensgrote pop of een moordlustige moeder; buiksprekende ambtenaren die in een bedompte kast orthopedische onderdelen, operatiemesjes, flesjes voor taxidermie verzamelen...

De projecteur staart afwezig naar het witte vel; in afwachting van iets dat bij hem opkomt tekent hij in de kantlijn de paddestoel van een kernexplosie. Op de achtergrond klinkt het lawaai van de motoren, de spoelen en de vlinders. Door het vensterglas komt het - gedempte - lawaai van de films: geschreeuw, muziek, hysterisch gelach, ontploffingen... Het resultaat is dat van een geweldsuitbarsting, een totale verwarring, alsof hier beneden het laatste oordeel wordt voltrokken. De projecteur noteert: ‘Sex shop. Binnen. Overdag.’ Op dat moment opent iemand de deur van de cabine. De bedrijfsleider verschijnt.

‘Hoe gaat ie, schrijver?’

De projecteur draait het vel om, knikt en wacht onbeweeglijk tot de baas weggaat.

***

Een tor beweegt zich voort onder de stoel van de kaartjesverkoopster. Het insect betast de neus van haar schoen, groot en zwartglanzend zoals hij. Daarboven zien de ogen van de kaartjesverkoopster de auto's voorbijkomen vanachter het door het speeksel van de kaartjeskopers enigszins bespatte glas. Halverwege, onder het tafelblad, drukt een paar naakte knieën tegen de houten la met de kaartjes.

[p. 37]

De kaartjesverkoopster kijkt op de klok en sluit haar boek. Op dit tijdstip komen er geen verlate toeschouwers meer zodat ze de kas kan gaan opmaken. Voordat ze het gordijn sluit kijkt ze even naar de tv-film op de stoep: een dronkaard richt zijn vingers als een pistool op het einde van de straat.

Wanneer de kaartjesverkoopster de sleutels wil pakken ontdekt ze vol afschuw de kever op de grond. Het beestje volgt langzaam het tracé van de plint. De kaartjesverkoopster overwint haar eerste impuls om hem plat te trappen; ze observeert hem en ze wordt getroffen door zijn keurigheid. Ze brengt haar hand dichterbij; uiteindelijk pakt ze hem tussen haar vingertoppen, net als een bonbon. Het gordijn kleurt een moment oranje door het zwaailicht van een ambulance en het loket met alle schildvleugelige beroering van poten en voelsprieten krijgt een nachtmerrieachtige sfeer. Het meisje laat het insect vrij in de metalen holte waar gewoonlijk munten en vingers verschijnen.

De directeur opent de deur zonder te kloppen.

‘Heb je de kas gedaan?’

De kaartjesverkoopster knikt en bekijkt zich, opnieuw alleen, in het zakspiegeltje. Ze knijpt in de bleekheid van haar gezicht, stift haar lippen en peinst of ze opnieuw een zombie zal spelen in de korte films van haar jongere broertje. Want de figurant die de levende dode speelt wordt aan het eind van de take niet helemaal aan het leven teruggegeven; het is alsof er toen, tijdens die familiehorrorfilms, een wanhopen was, een elkaar in de ogen kijken om te zien of er in de ander nog iets van de zombie was achtergebleven.

***

De bedrijfsleider gaat zijn kantoor binnen. Het is een smal en grotachtig vertrek: een imitatie-Oscar houdt, met zijn gezicht naar de muur, de wacht over zijn eigen schaduw. Langs het hoge kelderraam passeren de benen van voorbijgangers in tegenlicht; zoals uit het leven geknipte woorden en uitdrukkingen vanaf de straat een talencursus bereiken.

De bedrijfsleider leegt de bodem van een glas op de vloer en schenkt zich een duim whisky in. Hij bekijkt de borsten van een meisje in een tijdschrift en hij vergelijkt ze met die van een ander een paar pagina's verderop. Even staat hij in dubio. Met zijn hand knijpt hij een puistje uit

[p. 38]

op zijn onderkin en krabt zijn etterend gezicht. Langs het raam passeert een ziekelijke hoest.

De bedrijfsleider gaat naar de hal met de slok nog in zijn mond. Hij begeeft zich in de duisternis van een van de zalen. Hij zoekt een zitplaats op de achterste rij en bekijkt de benen van de toeschouwster naast hem. Hij probeert te slapen; dan schenkt hij met één oog aandacht aan het scherm: een man achtervolgt een andere man, kogels vliegen heen en weer op een brug. De bedrijfsleider denkt aan de kaartjesverkoopster. Als ze zou willen, zou hij haar naar huis kunnen brengen in zijn auto. De bedrijfsleider staat op, loopt naar het loket, maar er is niemand. De bedrijfsleider inhaleert het parfum dat het meisje heeft achtergelaten; hij voelt een lichte opwinding. Hij zoekt haar in de gangen zonder haar te vinden; ze moet in de wc zijn. Hij trekt zijn overhemd recht en wacht tegenover de deur tot ze naar buiten komt. Hij ademt een lucht van zeep en luchtverfrisser in.

***

De jongen van de toegangsbewijzen doodt de tijd door naar het eind van de gang te lopen en terug. Weer kijkt hij hoe laat het is. Hij filosofeert: we zijn gedetermineerd, vrijheid is niets anders dan de onwetendheid van de totaliteit van oorzaken, et cetera. Hij geeft een schop tegen een prop papier.

Een stel verlaat de zaal voor het einde van de film. De jongen van de toegangsbewijzen die vol overgave met de prop aan het voetballen was, doet alsof dat niet zo was en begeleidt hen naar de uitgang. De vrouw loopt aan de arm van de man en met haar vrije hand houdt ze een zakdoek tegen haar gezicht gedrukt. Halverwege de gang houdt de vrouw het niet meer en barst uit in een schaterlach die haar doet dubbelklappen. De man verontschuldigt zich tegen de jongen:

‘Neem me niet kwalijk. Ze is al de hele avond zo!’

De vrouw leunt tegen de muur tot ze tot bedaren komt. Daarna maakt ze haar gezicht schoon en loopt zonder op te kijken om een nieuwe uitbarsting te vermijden, de straat op. De man neemt afscheid.

‘Dáág.’

‘Dáág. Goedenacht’

De jongen van de toegangsbewijzen herneemt zijn ronde door de gang.

[p. 39]

Hij weet niet zeker of het Nietzsche was van de theorie van de supermens; hoe dan ook, van wat hij zich ervan herinnert gelooft hij dat hij het ermee eens is. Een hond stopt met blaffen.

***

De projecteur hervat zijn script. Hij noteert: ‘In de sexshop houdt een opblaaspop zich staande tegen het glas.’ Hier loopt hij opnieuw vast. In de kantlijn van het vel, onder de kernexplosie tekent hij afwezig een kogel, een meteoriet en een vlieg. Hij denkt: Genoeg. Hij streept de tekeningen door. Hij herleest de tekst en streept ook die door. Hij laat het idee van het filmscript voor wat het is en probeert in folio het direct te schrijven. ‘Ik werd geboren in...’ Het bevalt hem niet. Hij begint opnieuw: ‘Ik heb altijd gedacht dat...’ Ook niet. ‘De eenzaamheid, die verte ten opzichte van alles...’ Dit lijkt hem beter.

Terwijl het celluloid de lampen passeert, creëert het een aureool van vervaagde vormen rondom het brandpunt, vormen ter grootte van een brein die voortdurend veranderen. Uiteindelijk verscheurt de projecteur zijn vel, legt het schrift weg en strekt zijn benen uit tussen de machines. Dan springt hij overeind en grijpt zich vast aan een balk aan het plafond. Daar komt het begin van een nieuw script in hem op. Hij laat zich los en glimlacht, opnieuw vol verwachting.

De projecteur doet zijn ronde en schenkt een ogenblik aandacht aan de schermen. Hij denkt na over film. Wat al deze films gemeen hebben is de actie, de beweging: iemand gaat ergens naartoe omdat hij iets wil, of hij gaat ergens anders heen, strijdt om iets te bereiken, overwint een hindernis, gebruikt een wapen, aarzelt, kust iemand, steekt een straat over... De projecteur weet niet goed of dit alles diepzinnig is of niet.

***

De kaartjesverkoopster luistert naar het geluid van het klutsen van een ei dat door de luchtkoker van het toilet komt. Door het getraliede raampje zijn de verlichte ramen naar de lichtkoker zichtbaar. De geluiden van verscheidene televisies vermengen zich. Die nieuwslezer heeft het over een vliegramp op Sumatra. Een komiek probeert de mensen aan het lachen te krijgen door met opzet een bekende mop slecht te vertellen.

[p. 40]

Iemand roept om hulp. Onder de dijen van de kaartjesverkoopster drijft de aangetaste filter van een sigaret in het water van de pot.

De kaartjesverkoopster hoort iemand het toilet binnenkomen. Het lijken twee meisjes; ze fluisteren. De kaartjesverkoopster volgt met haar blik de leidingbuis tot waar die de grond ingaat. Ze probeert zich op te vrolijken met het idee dat voor vandaag het werk erop zit.

De kaartjesverkoopster trekt door en opent de deur. Naast de wasbakken zijn twee pubers verstrengeld in een omhelzing, met de blik verloren in het tegelwerk. De kaartjesverkoopster besprenkelt haar hals met water. Buiten staat de bedrijfsleider te wachten.

‘Hoi Maribel. Ga je al? Als je gene haast hebt dan breng ik je zo meteen naar huis, wanneer ik heb afgesloten.’

Maribel, de kaartjesverkoopster antwoordt zonder te stoppen, bijna rennend.

‘Doe geen moeite. De bus is uitstekend.’

***

De bedrijfsleider keert terug naar zijn kantoor. Hij doet het licht niet aan. Het Oscar-figuurtje verspreidt een onnatuurlijke glans. De bedrijfsleider bedient zich nog eens van de fles en schenkt een duim whisky in het vieze, door onverdunde whisky geëmailleerde glas.

‘Kom hier, Andy Winner.’

Met twee handen pakt hij de Oscar op en probeert hij het beeldje in tweeën te breken. Het materiaal is hard. De man zet kracht tot hij het uiteindelijk opgeeft. Hij zet het beeldje terug op zijn plaats, nep, beduimeld, zonder inscriptie.

De bedrijfsleider ziet door de half geopende deur de jongen van de toegangsbewijzen verschijnen. Hij is in zichzelf aan het praten en zwaait met een hand in de lucht.

‘Hé jij daar.’

De jongen van de toegangsbewijzen schrikt en kijkt om zich heen. Uiteindelijk ontwaart hij zijn baas in het schemerdonker van het kantoor. Hij komt dichterbij tot aan de drempel.

‘Hoe gaat ie?’

‘Goed.’

‘Waar had je het over?’

[p. 41]

‘Nergens over.’

De jongen van de toegangsbewijzen kijkt richting de onscherpe schaduwen van het licht dat door het kelderraam komt. Hij ontwaart het tijdschrift op de tafel.

‘Je moet het toch ergens over hebben gehad, lijkt me zo.’

Het gerinkel van een telefoon klinkt door de gang. Het is die van het loket. Niemand neemt op. Het geluid houdt even hardnekkig aan als een ademhaling. Het Oscar-beeldje projecteert zijn ontwerp op het witte vlak van de muur. De jongen van de toegangsbewijzen gaat naar binnen noch naar buiten, maar staat zwijgend in de deuropening naar de grond te staren en lijkt te wachten op een stem die roept: ‘Actie!’.

***

Opnieuw is er de ontknoping. Weer trekken de dode hoofdpersonen over de schermen. Het is het moment waarop de camera's zich losmaken van de personages en zich richten op de horizon, een weg, een stadsgezicht. De cineasten lijken bezig het publiek op die manier zachtjes richting de uitgang te duwen, de zaken wat te vergemakkelijken, een loper uit te rollen richting het leven. De cinefiel, de eenzame toeschouwer, die zich omdraait richting de man in de cabine terwijl hij zijn trui aantrekt, komt echter niet opnieuw tot leven na deze onderbreking van het leven, na de hik die film is.

De toeschouwers uit de verschillende zalen, stelletjes, vriendengroepen, mengen zich in de gang. Een masochistisch meisje drukt de blauwe plek op haar elleboog tegen de gesp van haar tasje. De verlichte pijlen op de muur wijzen naar de uitgang. De cinefiel, de eenzame toeschouwer, neemt het afstapje naar de stoep en kijkt naar de gevarieerde voorstelling van de ramen om hem heen. De etalagepoppen in de winkel aan de overkant zorgen voor een amorele opluchting. Gevangen in hun blikveld ziet de eenzame toeschouwer achter deze commerciële ruit een wetenschappelijke rust, een avant-gardistische blijdschap, een tanatoplectische romantiek. Hij ziet in die posturen de wieg van een nieuwe tijdsgeest.

De toeschouwer gaat opnieuw de kroeg binnen. Een garnalenoog kijkt omhoog vanuit het zaagsel op de grond. De stoelen rusten omgekeerd op de tafels en geven aan dat het sluitingstijd is. Aan de bar wordt nog geschonken. Een groepje vrienden dat zojuist uit de bioscoop is gekomen leunt op de bar. Ze herhalen de grap van een acteur.

[p. 42]

Buiten het café komt een vuilniswagen voorbij. Vanaf het balkon van het hoogstgelegen huis laat een jongen die niet kan slapen een klodder spuug op de wagen los. Dan kijkt hij naar de hemel en denkt een moment aan de kosmos. Het schijnsel van een paar televisies flikkert tegen gordijnen. Beneden hebben de laatste groepjes toeschouwers zich verspreid. Een corpulente man sluit eindelijk de elektrische rolluiken van de bioscoopzalen en verdwijnt om een hoek van de stad.