Bunker Hill. Jaargang 6 (nrs. 19-22)

[p. 6]

Sherwood Anderson
Het boek der grotesken

vertaling: nele ysebaert

de schrijver, een oude man met een witte snor, had wat moeite om zijn bed in te komen. Hij bewoonde een huis waarin de ramen hoog zaten en wilde 's ochtends als hij wakker werd de bomen zien. Er kwam een timmerman om het bed op hoogte van het raam te brengen.

De kwestie werd nogal serieus opgevat. De timmerman, die in de burgeroorlog had gevochten, liep de kamer van de schrijver binnen, ging zitten en stak van wal over het bouwen van een podium om het bed op te hogen. De schrijver had sigaren liggen en de timmerman rookte.

De twee mannen hadden het een tijd lang over het verhogen van het bed en daarna spraken ze het over andere dingen. De soldaat begon over de oorlog, of eigenlijk werd hij door de schrijver op dat onderwerp gebracht. Hij had nog in Andersonville gevangen gezeten en was een broer verloren. Zijn broer was verhongerd. Wanneer de timmerman over hem sprak, moest hij altijd huilen. Hij had net als de oude schrijver een witte snor en als hij moest huilen, perste hij zijn lippen samen en wipte zijn snor op en neer. De schreiende oude man met de sigaar in zijn mond zag er potsierlijk uit. Het idee van de schrijver voor het verhogen van zijn bed werd vergeten en vervolgens deed de timmerman het op zijn manier, zodat de schrijver, die de zestig gepasseerd was, 's avonds een stoel nodig had om in zijn bed te komen.

In bed draaide de schrijver zich op zijn zij en bleef roerloos liggen. Hij werd nu al jaren bezocht door vermoedens aangaande zijn hart. Hij was een zware roker en had een onregelmatige hartslag. Het idee had bij hem postgevat dat hij op een dag onverwachts zou sterven en als hij naar bed ging dacht hij daar altijd aan. Niet dat het hem verontrustte. De uitwerking was eigenlijk heel merkwaardig en niet zo eventjes uitgelegd. Waar het op neer kwam, was dat er daar in dat bed meer leven in hem zat dan

[p. 7]

wanneer ook. Hij lag in volkomen rust met zijn oude lichaam dat voor weinig meer diende, maar binnen in hem zat iets wat nog helemaal jong was. Hij leek wel een zwangere vrouw, alleen was het geen baby maar een jongen die in hem zat. Nee, het was geen jongen, het was een vrouw, een jonge vrouw, die een maliënkolder droeg als een ridder. Deze poging te vertellen wat er in de oude schrijver huisde wanneer hij in zijn hoge bed naar zijn haperende hart lag te luisteren, is zoals u ziet onzinnig. Wat we moeten weten, is waar de schrijver, of het jeugdige binnen in de schrijver, aan dacht.

Zoals alle mensen op aarde, had de oude schrijver er tijdens zijn lange leven heel wat ideeën op na gehouden. Hij was ooit een tamelijk knappe vent geweest en een aantal vrouwen was voor hem gevallen. En hij had natuurlijk heel wat mensen gekend, en dat op een buitengewoon persoonlijke manier, anders dan zoals u en ik mensen kennen. Tenminste, dat dacht de schrijver, en die gedachte beviel hem. Waarom zouden we een oude man zijn gedachten betwisten?

De schrijver in bed kreeg een droom, die geen droom was. Toen hij al wat slaperig werd maar nog wel bij bewustzijn was, begonnen er voor zijn ogen figuren op te doemen. Het was alsof het jeugdige, niet te beschrijven wezen in zijn binnenste een lange stoet figuren aan zijn geestesoog liet voorbijtrekken.

Ziet u, het interessante van dit alles zit hem namelijk in de figuren die aan de schrijver voorbijtrokken. Ze waren allemaal grotesk. Alle mannen en vrouwen die de schrijver ooit had gekend waren grotesk geworden.

De groteske figuren waren niet allemaal afschrikwekkend. Sommige waren vermakelijk, sommige waren bijna mooi. Er was er één - een totaal uit proportie getrokken vrouw - bij wie het groteske de oude man een slag toebracht. Toen ze langs trok, bracht hij een geluid voort als een jankend hondje. Zou je de kamer zijn binnen gekomen, dan had je waarschijnlijk gedacht dat de oude man een nare droom had of last van indigestie.

Een uur lang trok de stoet groteske figuren aan de man voorbij en toen klom hij, ondanks de moeite die het hem kostte, zijn bed uit en begon te schrijven. Een van de figuren had diepe indruk op hem gemaakt en dat wilde hij vastleggen.

De schrijver zat een uur lang aan zijn bureau te werken. Uiteindelijk werd het een boek, dat hij ‘Het boek der grotesken’ noemde. Het is nooit uitgegeven, maar ik heb het ooit gelezen en het liet een onuitwisbare

[p. 8]

indruk bij me achter. De centrale gedachte van het boek was heel vreemd en is me altijd bijgebleven. Doordat ik ze heb onthouden, ben ik in staat geweest heel veel mensen en dingen te begrijpen die ik daarvoor nooit begrepen had. De gedachte was complex, maar simpel gezegd zou hij ongeveer als volgt luiden:

Dat er in het begin, toen de wereld nog jong was, een hele hoop denkbeelden bestonden, maar nog niet zoiets als een waarheid. Dat de mens zelf de waarheden had gemaakt en dat iedere waarheid een samengesteld geheel was van een hele hoop vage denkbeelden. Dat de waarheden zich overal op aarde bevonden en allemaal mooi waren.

De oude man had in zijn boek honderden waarheden geïnventariseerd. Ik zal niet proberen ze allemaal op te sommen. Er was de waarheid van maagdelijkheid en de waarheid van passie, de waarheid van rijkdom en die van armoede, die van zuinigheid en die van spilzucht, die van onverschilligheid en die van overgave. Er waren vele honderden waarheden en ze waren allemaal mooi.

En toen kreeg je de mensen. Ieder van hen stortte zich bij zijn verschijnen op een van de waarheden en sommigen, die vrij sterk waren, bemachtigden er wel een stuk of tien.

Door die waarheden werden de mensen grotesk. De oude man had er een uitvoerige theorie over. Zodra een mens beslag legde op een waarheid, deze zijn waarheid noemde en ernaar probeerde te leven, werd deze mens naar zijn mening grotesk en de waarheid een leugen.

U kunt wel nagaan dat de oude man, die zijn leven lang had geschreven en bol stond van woorden, honderden bladzijden volschreef over dit onderwerp. Het werd zo belangrijk voor hem, dat hij het gevaar liep zelf grotesk te worden. Maar ik neem aan dat dat niet gebeurde, om dezelfde reden dat hij het boek nooit publiceerde. Het jeugdige wezen binnen in hem redde de oude man.

Nog even over de oude timmerman die het bed van de schrijver verhoogde: hem heb ik alleen ter sprake gebracht omdat hij, zoals veel mensen die doodgewoon heten, in dat boek degene werd die van alle grotesken nog het dichtst in de buurt kwam van wat te begrijpen en te koesteren is.