Bunker Hill. Jaargang 6 (nrs. 19-22)

[p. 57]

Wanda Reisel

Bergen-Amsterdam, 22 juli 2002

Amice,

Ik zal je met U aanspreken omdat, zoals we weten, ik jij ben. Dus voor de vorm, de helderheid en de benodigde afstand verander ik mij in U, zoals U zich wanneer U maar wilt-Hoki Poki!-in mij kan veranderen, in leeftijdsgrenzen geloof ik niet. Ik kan mij beter indenken in de zesjarige die ik ooit was in 1961 dan in de negentwintigjarige debutant die U was in 1984. Een groot verschil tussen die twee leeftijden is dat ik als zesjarige de wereld in mijn zak had en een welomlijnd idee van mijn domein had, terwijl U als negentwintigjarige debutant zich juist oefende in, gek genoeg, onzichtbaarheid.

Met de twijfel komt de wijsheid, hoop je. Maar met de twijfel komt nog meer los en ineens morrel je aan wortels, waar lucht tussen komt, die los gaan zitten, zelfs dreigen af te sterven. Toen U debuteerde was U maar aarzelend overtuigd van Uw literaire kunnen. U hield zich met toneelschrijven bezig wat U een ambachtelijke, praktische kunstvorm vond. U was net gedebuteerd met een bundel met twee novelles maar vermoedde dat U zich pas tegen Uw vijftigste prozaschrijver zou mogen noemen. Vanwaar die bewondering en bescheidenheid? Onzekerheid? Zelfbescherming?

Hoot! Ik weet ineens weer wat U toen dacht. U dacht: ‘Dat domein van mij, dat privé-domein, dat is nog nooit aan de openbaarheid prijsgegeven’ (want U was niet zo mededeelzaam over Uzelf of over Uw motieven, mededeelzaamheid was überhaupt geen optie omdat dat het geheim prijsgaf en dat U ‘geheimen’ had was U wel duidelijk. Het schrijven van toneel was een voor U van meet af aan welgevallige vorm van verhulling).

[p. 58]

Een mens groeit op met een geheim innerlijk. Dat lijkt mij een goede zaak. Er moet een grens zijn tussen het Ik en de Wereld, vind ik. Alleen vandaag de dag lijken kinderen meer een open ‘boek’ dan vroeger, alhoewel dat wel schijn zal zijn, maar pubers die hun eerste schreden en uitglijders op bijvoorbeeld het terrein van de liefde in alle openheid aan hun ouders vertellen, ze om advies vragen, het lijkt me een andere planeet. Het is allemaal vast veel en veel gezonder dan onze geheime levens, maar levert het ook een verhaal op? Of alleen maar nuchtere verstandige lieden die de nulletjes een eentjes van de digitaal zo goed kunnen onderscheiden en vervolgens hun bankbiljetjes tellen? Natuurlijk niet, zult U zeggen, natuurlijk blijven er wankele, naïeve, gestoorde en geschifte zielen, gewonde en gevoelige, megalomane, doortrapte, arrogante en verbeten mensen die het in zich hebben om zich de hele dag in de Alpen van hun hoofd te wentelen en daar mooie, bijzondere, meer dan alledaagse, begrijpelijke en onbegrijpelijke zinnen uit te distilleren.

Maar -Ho!Héhé!- zullen sommigen uitroepen, als U dan zo bang was om Uw geheim innerlijk aan de openbaring prijs te geven, waarom moest het dan? Kon U niet beter bankbediende, banket- of pottenbakker worden? En, overigens, als U schrijft geeft U dan eigenlijk wel Uw innerlijk prijs? Is dat geheime innerlijk van U dan zo bijzonder bijzonder? Welnee, zult U vast antwoorden, bescheiden uit zelfbehoud, want wat kan U de waarheid eigenlijk donderen. De waarheid daar bent U eigenlijk nooit in geïnteresseerd geweest, Uw waarheid viel veel beter in te passen in iets dat door U verzonnen was, en iets dat bedacht was had ook veel minder duidelijke grenzen, had eigen -veranderlijke- spelregels en was dus in feite een ideale autonome staat waarvan U, hoe klein of groot ook, de heerser was. Het enige probleempje was dat U in die wereld helemaal alleen was. U kon uitvinden met wie U maar wilde spelen, U creëerde die persoon gewoon en die deed ook precies wat U wenste, heel ideaal eigenlijk, maar de kloof tussen die innerlijke wereld en de uiterlijke werd daardoor steeds groter en noopte ook tot of steeds hoger spel in de buitenwereld of zelfs tot terugtrekking uit die wereld. U als opgroeiende was niet geneigd tot het spelen met andere levens, respect voor en integriteit van de ander waren U welbewust bijgebracht, bovendien leed U aan een lichte vorm van verlegenheid. Vooral speelde U niet met diegenen die niet precies deden wat U wenste dus kweekte U een ruimte voor Uzelf in die buitenwereld met de restrictie dat mensen U nooit zomaar zouden

[p. 59]

kunnen kennen. Een afgeleide vorm van onzichtbaarheid dus. Het gevolg van het zich al te gemakkelijk, al te naïef laten kennen zou namelijk zijn dat er onvermijdelijk misbruik van gemaakt zou worden, en dat leek U schrikbarend. Het kwam er dus doodordinair op neer dat eigenlijk niemand vertrouwd kon worden. De wereld was een fikse slagroomtaart, lekker afgevuld met roofdieren, klemmen, angels en vallen. Heel gevaarlijk allemaal.

Maar waarom het zo gekoesterde innerlijk dan op de meest groteske en te brutaliseren manier, in een roman nog wel, prijsgeven aan die carnivore buitenwereld? Omdat de roman een van de ongrijpbaarste vormen is om ongekend gekend te worden. Vermomd kan men nu eenmaal meer ware dingen zeggen dan naakt. Dat is de paradox van de romanvorm. De waarheid zo goed mogelijk liegen. Dat is schrijven. En het spel ten opzichte van het gevaar zijn U en ik steeds beter gaan spelen.

Al toen U debuteerde wist U: bij schrijven komt ook onwetendheid, instinct, of hoe je een niet te verwoorden invloed ook moet noemen, want niet met alleen zekerheden maakt men iets geniaals. En hoewel dat laatste zelden gebeurt, is dat het noodzakelijk brutale streven van iedere schrijver, dat men zo zal schrijven dat daardoor iets stoffig ouds en afgetrapts ineens nieuw licht op zich geworpen krijgt, verrassend als vuur of vuurwerk dat altijd weer de o van ontzag en verwondering wekt.

Zo leert men langzaamaan een spel beheersen -niet volledig, dan zou het geen spel meer zijn- en vloeien innerlijke en uiterlijke wereld in elkaar over in een voor een schrijver hoogste staat van zijn. Aan de lezer de illusie.

De romankunst is een serieus spel dat fijnmaziger wordt naarmate men het langer en vaker speelt, maar dat ook uitdijt en steeds ingenieuzer wordt. En het allermooiste? De regels bedenk je zelf, U en ik. Steeds weer.

Altijd de Uwe,
W.R.