Bunker Hill. Jaargang 6 (nrs. 19-22)

[p. 52]

Louis Ferron

Beste, inmiddels lieve, ongewassen, op een zolder bivakkerende, knoflook op brood etende, jonge kunstschilder die opengesneden en uitgekookte meelzakken beschilderde met Talens studieverven, aangemengd met potten van de goedkoopste plamuur, zodat de doeken na verloop van een maand of twee een onbedoelde maar hoogst welkome craquelure vertoonden, zodat je ze titels kon geven die veel vergeefse strijd en daaruit voortvloeiend leed suggereerden, terwijl het bij dit leven behorende bohémienschap je nu juist een hels genoegen bezorgde.

Dat helse genoegen, daar was iets mis mee. Want kunstschilder wilde je weliswaar worden, maar inmiddels begon je toch maar aan een deeltijd opleiding culturele pedagogiek, zodat je ooit nog eens docent bij ‘De werkschuit’ kon worden of educatief medewerker bij het Stedelijk Museum. Het knaagde. Lezen deed je in die tijd trouwens toch al meer dan dat je naar andermans schilderijen keek. En als je al oog voor beeldende kunst had, dan was het het oog van de lezer die achter iedere voorstelling, hoe ‘abstract’ ook, het verhaal probeerde te lezen.

Boven je jongensbrits hing een reproductie van Piero della Francesca's fresco waarin de meester het bezoek van de koningin van Sheba aan koning Salomon had uitgebeeld. Of was het één van de tien fresco's die hij wijdde aan de ‘legende van het Heilig Kruishout’? In ieder geval stelde de reproductie een stoet voorname, rijzige vrouwen voor, wier gewaden in een strenge plooival afhingen en wier eivormige hoofden rustten op monumentale, cilindervormige nekken. Architectonische compositie van grote plasticiteit, waarin de bescheiden maar geraffineerde kleurstellingen geen andere functie hadden dan bepaalde theorieën van de ook als wiskundige optredende Piero te bevestigen. Welke

[p. 53]

theorieën dat waren zou je hebben kunnen nalezen in diens De prospectiva pingendi of Libellus de V corporibus regularibus. Maar van het bestaan van die geschriften was je toen nog niet op de hoogte. Zou het wat hebben uitgemaakt? In die reproductie zag je een poging het onzegbare tot uitdrukking te brengen. Iets wat met de Latijnse geest enerzijds en met een bijna Cathaars aandoende soberheid anderzijds te maken had. Piero was in jouw ogen een ware condotierre van de schilderkunst en dat idee nam je heel letterlijk. Je zag in hem een veldheer die met Machiavellistische en ijzeren vuist de materie tot een bekentenis van het transcendente dwong.

Zo vreemd was het dus niet dat je eerste publicatie (Maatstaf, mei 1962) als titel droeg ‘Kleine krijgskunde’, een cyclus van twaalf gedichten waarin, in het eerste, gewag werd gemaakt van ‘een koperen krijger’ die, ik parafraseer, ‘in zijn flardend ei’ de bronnen uitbroedt voor een nieuwe historie. Zij het pas als het te laat is en hij zijn oorlog kennelijk al verloren heeft.

Achteraf, klein bloedje onschuld, bleken dat regels van een Jüngeriaans gehalte. Jünger, een schrijver met wie je nog heel wat te stellen zou krijgen. Voorlopig echter besloot je in het laatste gedicht dat ‘wij zullen lachen met de gezamenlijke/ van gif doortrokken mond/ als men ons met de lijken verwart.’

Pathetisch genoeg en zo hoort dat bij een nauwelijks twintigjarige dichter. Al was je natuurlijk ver van de sereniteit van Piero afgedwaald. Niet dat dat erg was. Dat in het serene je kwaliteiten niet lagen had je al snel begrepen. Er stroomde te veel Teutonenbloed door je aderen om het in Zuidelijke transparantie en bijbehorende wuftheid te kunnen zoeken. Al zouden die twee je altijd blijven biologeren in hun onderlinge tegengesteldheid.

Zoals je dat geleerd zult hebben bij Thomas Mann en met name in diens novelle Wälsungenblut, een woord dat de moderne Van Dale Duits-Nederlands niet eens meer vermeldt, maar waarvan de betekenis geloof ik teruggaat op het Oudduitse wahlhisc, een Keltische volksstam die tenslotte, via een paar betekenisverbasteringen stond voor alles wat Romaans en dus niet Duits was. ‘Wat Wals is, vals is,’ zoals de Vlaamse strijdkreet luidde. Enfin, Louistje, dat hoef ik jou niet meer te vertellen, je hebt er inmiddels alles over gelezen wat er over geschreven is.

Ach, lief dichtertje, herinner je je nog dat je het dichten er bijna aan gegeven had? Met die nepstudie was het trouwens ook al niets geworden

[p. 54]

en je penselen had je allang opgeborgen. Na wat omzwervingen bij reclamebureaus en andere oplichtersfirma's was je een braaf redacteurtje bij een boekenclub geworden. Goed salaris en veel gram. Maar gelukkig had je een inmiddels ex-schoonmoeder, de schrijfster Lizzy Sara May, die een blik had geslagen op je diep in een bureaulade weggestopte tranen. Ze raadde je aan ermee naar haar uitgever te gaan en je wederopleving als dichter werd een feit. Grand Guignol heette de toen gepubliceerde bundel, wat veel zei over het sacharinegehalte van die verzen.

Hoe dan ook, je was weer een dichter. Nu ja, dichter... Je eerstvolgende publicatie was je romandebuut. En omdat je als redacteur bij die boekenclub werkte werd dat debuut genadiglijk in het fonds opgenomen. Zelf zorgde je ervoor dat het in het kwartaalblad van die club onder de ‘realistische romans’ werd gerangschikt. Het bezorgde je een tweede druk en de prozaschrijver was geboren.

Heel af en toe mocht de dichter nog eens aan het woord komen. Een dichter die, althans in literaribus, in de politiek was gegaan. Zoals hij geleerd had van Hans Magnus Enzensberger. Die had ballades geschreven en dat was een vorm die je wel aanstond. Je zult, als Enzensberger, daarbij gedacht hebben aan Duitse cultuurdragers als Goethe, Uhland, Morike en Lenau en wat was daar mis mee? Alles natuurlijk, omdat de ballade inmiddels een besmette vorm was geworden die gekoesterd was geworden door politieke patjepeeërs van méér dan nationalistische huize. Daarom juist, had je van Hegel, Brecht en ook Enzensberger geleerd. Het waren de hoogtijdagen van de raf en zorgeloos koppelde je het lot van Baader-Meinhof c.s. aan dat van de Duitse kampioenen door de eeuwen heen.

Formeel poëtisch gesproken een terugval van schrikbarende orde. Het regende alexandrijnen die in de pas werden gehouden door een hagel van Wagneriaanse stafrijmen. Er was sprake van aquile, eques en ‘latiums sappigste vagijnen’. Goh, je leek wel een gemankeerde gymnasiast en dat was je natuurlijk ook. En het al of niet bewust door jou gekoesterde begrip van het Bildungsbürgertum (dat door de Van Dale Duits-Nederlands ook al niet meer gegeven wordt) liet zich duidelijk aflezen aan je uiterst frikkig gedoceerde gang door de Duitse geschiedenis: van de ‘Varusschlacht’ tot Mommsen en Delbrück. Zo was het nog maar een klein stapje naar Stuttgart-Stammheim en pistolen van het merk Heckler & Koch; een en ander voorzien van heuse, wetenschappelijk verantwoorde voetnoten. Op een doder spoor zal een dichter zelden hebben gezeten.

[p. 55]

Maar de romanschrijver, Louistje, die floreerde. Hij won zijn eerste literaire prijs met een roman waarin al die in de poëzie zo filisterachtig vertoonde kennis zoetjes om zeep werd geholpen in, inderdaad, virtuoze verdraaiingen en falsificaties. En wat het strenge metrum betrof, daar kon je in je proza ook een beetje met de pet naar gooien. Lopen moesten de zinnen, welzeker, maar dat mocht per zin in een eigen ritme en zelfs dat ritme mocht op zijn kop worden gezet met hier en daar een fraaie afterbeat en daar weer eens een, naar je hoopte, tot lezen dwingende ontsporing.

Het gekke was dus dat je in je proza meer de dichter was die je altijd had willen worden dan in je poëzie. En waar was dat, afgezien van al je Schierbeekiaanse pogingen, eigenlijk mee begonnen? Niet eens zozeer met Thomas Mann of Rilke (diens ‘Malte’), alswel met Günter Bruna Fuchs, een inmiddels helaas vergeten Berlijnse auteur, wiens Krümelnehmer oder 34 Kapitel aus dem leben des Tierstimmen-Imitators Ewald K. je op het spoor zette van het kikvorsperspectief, ofwel, de wereld gezien door de ogen van de maatschappelijke sukkelaar. Luidt het bij Fuchs in de eerste regel van diens roman: ‘Es war auf einmal sehr hoffnungslos, durch die Vororte zu radeln und Kikiriki zu machen,’ jouw debuutroman Gekkenschemer begint brutaalweg met: ‘Het leek opeens een hopeloze zaak door de oude stadswijken te dwalen en gesprekken te voeren met de ambachtslieden...’ Fuchs imitator van dierenstemmen was bij jou teruggebracht tot een imitator van vogelgeluiden die zich (en dit dan anders dan bij Fuchs) de pretentie had aangemeten tevens ‘hofzanger’ te zijn.

En in deze toevoeging zit, Ferronnetje, de crux van je hele latere oeuvre. De pedante Abituriënt had de naïeve, maar o zo op ‘het hogere’ gerichte dorpsdichter ontdekt. Je kon vrijelijk een eind aan kwaken omdat, welke uitspraak je ook deed, deze altijd aan één van deze personages kon worden toegeschreven. De ontdekking van deze vruchtbare schizofrenie stond de dichter niet in de weg waar de prozaïst het woord wilde voeren en omgekeerd. Het gekwaak van de vogelgeluidenimitator was het gestamel van de frik. Terwijl vice versa, nauwelijks tot slechts hilarisch te verwoorden abstracta heel goed voor het gekweel van de nachtegaal konden doorgaan.

Ja, mijn al minder lieve, inmiddels in blazers, flanel broeken en clubties rondlopende, je huis met Eamesmeubelen ingericht hebbende, in

[p. 56]

sterrenrestaurants etende Ferronnetje, de échte dichter was geboren. Le poète en prose.

Terwijl iedereen in morsige spijkerbroeken liep en Marx' heilsleer verkondigde, beschreef jij het lot van de kleine man die nu eens proletarische held was, maar een oneindig veel heroïscher lulletje lampenkatoen dat er dezelfde ambities als jij op nahield, maar deze niet wist waar te maken. Hij kreeg altijd op zijn donder en werd daar bijzonder rancuneus van. Zo rancuneus als Louis Ferdinand Céline, zal ik maar zeggen.

Want, had ik de taal van het burgerdom bij Mann en Rilke geleerd, de taal van de woede werd mij door die zeer onfranse Fransman onderwezen. Het bleek de taal gesproken door ‘de van gif doortrokken Mond’ uit het begin van mijn brief. En je weet, zo goed als ik, Ferron, Céline beweerde, bij hoog en laag niet over Wälsungenblut te beschikken. Een Kelt beweerde hij te zijn, wat in zijn optiek zoiets als een edelgermaan was.

Je weet dat verdomd goed, mijn jongen, want je bent me, al schrijvende, steeds nader gekomen (hoewel het de vraag is of we ooit met elkaar verwisselbaar zullen worden) en je weet inmiddels wat de moeite van het onthouden waard is. Niet veel in een mensenleven. Een oeuvre of wat van deze of gene. Je hebt geleerd het ermee te moeten doen. Wees me dankbaar omdat ik je heb laten worden wie je bent.

Louis Ferron,
drager van de erepenning van de gemeente Haarlem