Bunker Hill. Jaargang 6 (nrs. 19-22)

[p. 33]

M. Februari
Brief aan M.

De moeilijkste film die ik ooit zag was Timecop, met Jean-Claude van Damme. In die film is het jaar 2004 al aangebroken, en een Time Enforcement Commission patrouilleert in de geschiedenis om te voorkomen dat burgers naar het verleden afreizen met criminele intenties. Van Damme pendelt als agent ijverig heen en weer door de tijd; iedere stap die hij zet in het verleden verandert de toekomst, en iedere verwikkeling in de toekomst stelt weer nieuwe eisen aan het verleden. Na een paar zetten ben je al volkomen de kluts kwijt.

Ik zag de film in de Amsterdamse riks-bioscoop, met een vriend die je niet kent, en terwijl alle andere bezoekers om ons heen luidruchtig meeleefden met The Muscles from Brussels, raakten wij tweeën steeds dieper verstrikt in een Borgesiaanse analyse van de tijd.

Ik bedoel eigenlijk te zeggen dat ik niet weet wat ik aanricht nu ik je schrijf. Je bent pas vijfentwintig en iedere achteloze ingreep kan je leven, en daarmee mijn leven, voor altijd veranderen. Zelfs als ik kan zorgen dat het voortaan goed met je gaat, lopen we het risico dat je de literatuur van de weeromstuit niet langer nodig hebt. En hoe kun je dan ooit worden wie ik nu ben? En hoe kan ik dan nu schrijven aan wie ik ooit was?

Je ziet hoe snel het ingewikkeld wordt. Enfin, laten we ons niet te veel zorgen maken. Je schrijft, en ik schrijf ook nog steeds. Dat lijkt me, hoe dan ook, een goed teken.

Wat ben ik over je te weten gekomen, de afgelopen jaren? Misschien kan ik je maar het beste vertellen wat ik heb ontdekt over jouw en mijn steeds terugkerende thema's. Sinds kort ben ik nogal in die thema's geïnteresseerd geraakt, niet omdat ik mezelf of mijn werk belangwekkend vind, maar omdat ik tot mijn verbazing heb ingezien dat ik verstand van mezelf begin te krijgen.

[p. 34]

Tot nu toe was ik altijd te ongeduldig om me echt te verdiepen in de volledige werken van een schrijver; ik was altijd meer geïnteresseerd in boeken dan in hele oeuvres. Ik wilde misschien wel langer nadenken over deze of gene, maar dan kwam er altijd weer een andere tekst voorbij, een artikel, een essay, een flard op een melkpak, en dan was ik alweer verloren. Zo is het me eigenlijk nooit gelukt één oeuvre volledig en diepgaand te leren kennen. En nu, in zich af en toe aandienende literaire gesprekken, merk ik opeens dat ik wél alles gelezen heb wat ik zelf geschreven heb. Ik beheers mijn eigen oeuvre tot in alle hoeken en gaten, van de allerintiemste notities tot aan de formele correspondentie, van de flutstukjes tot aan de prachtpassages; iedere ooit neergeschreven zin zit veilig opgeslagen in mijn geheugen of in mijn archieven. Eindelijk een letterkundige specialisatie! En ik hoef er niets voor te doen.

Je begrijpt dat ik door deze nieuwe deskundigheid ook automatisch geïnteresseerd ben geraakt in mezelf als onderzoeksobject. Doordat ik al schrijvend en lezend mijn eigen thema's begin te herkennen, krijg ik een onverwacht scherp inzicht in mezelf. Zonder al te persoonlijk te worden - het is beter dat je de ware inzichten zelf verovert - kan ik je daarom nu al wel zeggen dat in jouw boek twee thema's opduiken die de komende jaren niet meer weg zullen gaan. Het eerste thema is de verhouding tussen moraal en geld. Het tweede thema is, nou ja, we spraken er al over, het tweede thema is de reparatie van het verleden.

Een jaar geleden hield ik een lezing over tijdreizen, het terugreizen naar het verleden, en toen dacht ik aan je boek, dat bij jou nog als een manuscript onder je bed ligt. Ik heb het er vandaag maar weer eens bijgepakt. Volgens Hieronymus, schrijf je op de eerste bladzijde, ‘kan God, die toch almachtig is, een vrouw niet in haar maagdelijkheid herstellen, wanneer zij eenmaal is gevallen.’ Waarom, dacht ik vorig jaar, begon je nou daar zo plompverloren over? En dan richt je ook nog eens, in de volgende alinea, een dringend verzoek tot de lezer een gooi naar Gods almacht te doen, om vervolgens, als een soort timecop, ‘een herstelling van de onschuld’ te overwegen. Hoe raadselachtig de passage ook is: er moest blijkbaar door al dat schrijven en lezen iets hersteld worden, maar wat?

Oké, je had met de reparatie van het verleden, het herstel van de geschiedenis, een literair thema te pakken dat je misschien al eens was tegengekomen bij Borges. Maar hoewel het dus een bestaand thema was,

[p. 35]

dat ik tegenwoordig netjes volgens de regels ‘Borgesiaans’ noem, hadden jij en ik het niet van hem, noch van een ander. Het verlangen naar een verbeterde versie van de geschiedenis zat bij jou dieper, en het zit ook bij mij nu nog dieper: het was niet zomaar een snobistisch citaat, het blijkt alles welbeschouwd een poëticale opvatting te zijn. Dat kan ik je wel vertellen, nu ik terugkijk op alles wat ik heb geschreven sinds dat manuscript onder je bed.

Er moet dus iets hersteld worden, maar wat? Wat is er in het verleden zo ingrijpend misgegaan dat we literatuur nodig hebben om ons te redden? Welk groot onrecht moet worden hersteld door de leugens van de fictie?

Laat ik het je duidelijk maken aan de hand van de autobiografie. Mijn grote liefde, die jij nog niet kent - maar wacht maar, wacht maar, alles komt goed - heeft eens geschreven dat er twee versies bestaan van onze levensgeschiedenis. We kunnen vertellen hoe we ondanks alles geworden zijn wie we zijn. En we kunnen vertellen hoe we dankzij alles geworden zijn wie we zijn. Het hangt een beetje van je karakter en je stemming af welke versie je verkiest.

Ik denk dat voor onze beschrijving van de wereldgeschiedenis precies hetzelfde geldt. Ook van de collectieve herinnering bestaan twee versies, een positieve en een negatieve; en voor de mensen die zijn opgegroeid in de tweede helft van de twintigste eeuw ligt de keuze voor de negatieve versie, de versie van het ‘ondanks alles’, het meest voor de hand.

Om kort te gaan, ik ben dankbaar voor de literatuur omdat ze ons de kans geeft onze wereld - ondanks alles - om te toveren in een plaats waar we graag zijn. Literatuur biedt mij een manier om de negatieve versie van onze wereldgeschiedenis draaglijk te maken, sterker nog, feestelijk te maken, sterker nog, mooi te maken. Literatuur is, louter en alleen om het feit dat ze bestaat, in moreel opzicht: goed. Dus welk advies kan ik je geven, nu je nog zo zwaar gebukt gaat onder de last van het verleden? Eenvoudigweg dit: repareer dat verleden, lieg voor jezelf en voor de lezer een weg naar het geluk; word ondanks alles gelukkig; word dankzij alles gelukkig. Kies een naam. Schrijf een boek.

Nu je verbijsterd dat rommelige manuscript onder je bed vandaan haalt, in het besef dat het in de loop der tijd een boek is geworden, heb je dit advies van mij al niet meer nodig. Je hebt al een boek geschreven, je hebt

[p. 36]

al een naam gekozen, je liegt al jarenlang dat het gedrukt staat. En ik weet dat je nog steeds niet gelukkig bent, maar wacht maar, wacht maar, je zult zien dat met iedere literaire leugen je leven mooier wordt.

Zou ik nu inderdaad, als een literaire timecop, kunnen ingrijpen in je leven, dan zou je dat waarschijnlijk niet op prijs stellen. Je bent verstandig genoeg om te beseffen dat ik je alleen maar zou behoeden voor alles waarvoor je jezelf moet behoeden - door te schrijven. Ik kan je zelfs maar beter niet op tijd naar de oogarts sturen, omdat het verlies van gezichtsscherpte je op het idee heeft gebracht voor twee mooie passages in je tweede boek, passages die mij, na lezing, op het idee hebben gebracht dat ik nu toch echt eens naar de oogarts moest. Eigenlijk, nu ik er goed over nadenk, weet ik dat ik jou niet hoef te behoeden. Jij behoedt mij.

Na een paar zetten weet ik al niet meer of het allemaal nog klopt, wat ik je hier heb geschreven. De reparatie van het verleden, heb ik je al gezegd, is een ingewikkelde kwestie. Enfin, laten we ons er niet te veel zorgen over maken. Je leeft en ik leef ook nog steeds. Dat lijkt me, hoe dan ook, een goed teken.

M. Februari