Bunker Hill. Jaargang 2 (nrs. 4-8)

[p. 13]

Pablo Pereira Torrejón
Brieven uit Uruguay

De haven lijkt wel verlaten. De luiken en deuren van de loodsen en opslagplaatsen zijn gesloten. Nergens is iemand te bekennen. Een dof geronk verplaatst zich als grondnevel over de fruitterminal. Het is het geronk van de motoren van een Uruguayaans containerschip. Het schip wordt verlicht door grote, felle lampen, bijna even fel als de lampen in de lichtmasten van een voetbalstadion. Bij een hek aan het begin van de kade hangt een waarschuwingsbord. Op dat bord staat:

attentie! eenieder die zich op ons emplacement of op daar aangemeerd liggende schepen ophoudt, bevindt zich daar, met de hem behorende vervoermiddelen en goederen, geheel op eigen risico, zodat in onze onderneming tewerkgestelde personen niet aansprakelijk zijn voor enige schade. de directie.

Hij loopt samen met Olga de kade op. Ze dragen allebei twee kartonnen dozen met tweedehands kleding die ze de afgelopen maanden voor zijn jongere broer en diens gezin in Uruguay hebben verzameld. In een van de dozen zitten een kaasbol, een fles jenever en enkele zakken Mini-Smarties en Mini-Mars voor de kinderen. De dozen zijn groot en goedgevuld; ze wegen best veel. Gelukkig zijn ze al bijna bij het schip.

Ze lopen onder een grote, stilstaande havenkraan door. Enrique past ervoor op dat hij niet over de in beton gemetselde kraanrails struikelt. Olga zegt dat ze het eng vindt om onder die grote, stalen constructie door te lopen. Dat zegt ze altijd, Olga. Ze is bang dat die kraan plotseling gaat rijden of dat een kraanhuisje losraakt en haar verplettert. Hij zegt dat zoiets hoogstens vervelend voor haar zou zijn. Maar ze blijft serieus en herinnert hem aan het waarschuwingsbord: ze bevinden zich daar niet voor niets ‘geheel op eigen risico’.

Olga is ook bang voor de zwiepende scheepsladder, net als Enrique

[p. 14]

trouwens. Daarom roept hij een matroos, die hen vanaf het dek staat aan te staren, in het Spaans toe of hij Roberto voor hem wil gaan halen.

‘Che, ¿como estás?’ vraagt Roberto, als hij even later met een uitgestoken hand op hem af komt lopen.

‘Bien,’ antwoordt Enrique, zijn hand schuddend. ‘¿Y vos?’

‘Como siempre: con mucho trabajo por poca gita.’

Roberto en de matroos die eerst op het dek stond - Mario, een leerling-matroos, zo stelde Roberto hem voor -, dragen de vier dozen de zwiepende trap op. Enrique en Olga lopen wankelend achter hen aan, zich vasthoudend aan de relingen aan weerszijden van de trap. Onder hen klotst het water. Tussen de wal en het schip, dat citrusvruchten vervoert, heeft zich een hoop zwerfvuil verzameld. Dat drijvende vuil klotst met het onrustige water mee.

‘Mario brengt die dozen wel naar mijn kajuit,’ zegt Roberto in het Spaans, en hij wenkt hen met hem mee te komen.

Ze gaan zitten in de eetzaal van het schip. Roberto vraagt Olga of ze iets wil drinken. Olga kijkt hem glazig aan. Ze verstaat geen Spaans. Dat schijnt Roberto steeds te vergeten. Enrique vertaalt voor haar wat de ander heeft gezegd.

‘No, gracias,’ antwoordt ze dan. Dat is zowat het enige wat ze in het Spaans kan zeggen.

Enrique hoeft ook niets.

‘Ik heb kort voor mijn vertrek uit Montevideo je broer, El Rulo, gesproken,’ zegt Roberto.

‘O ja? En hoe maakt hij het?’

‘Hij maakt het erg goed.’

‘Nog altijd politiek actief?’

‘Nee. Hij heeft de politiek afgezworen, net als zo veel anderen. Uruguay is in een goedkope bananenrepubliek aan het veranderen nu steeds meer mensen de politiek inruilen voor allerlei Afro-Latijns-Amerikaanse godsdiensten... Die springen als paddestoelen uit de grond.’

‘Is El Rulo dan ook bij zo'n sekte?’

‘Hij noemt zich een christen, maar zijn manier van doen heeft sektarische trekjes, net als dat tempeltje waar hij altijd naar toe gaat.’

Het kost Enrique moeite zijn broer als een sektelid voor te stellen. Zijn broer, de fanatieke communist, die vroeger alles wat met het geloof te maken had belachelijk en primitief vond. Zijn broer, de realist, die vroe-

[p. 15]

ger in de ochtendschemering op het strand de offerandes die de nacht daarvoor door sektariërs aan de godin van de zee waren gebracht, zoals parfums en dure sieraden, op ging vissen. Zijn broer is nu, als lid van een sekte, geworden zoals de militairen het altijd al graag wilden: godvrezend en ongevaarlijk.

‘En ga jij niet meer terug naar Uruguay?’ vraagt Roberto.

‘Nee. Olga heeft al haar familie hier. Anders zou ik die grote oversteek misschien wel wagen. Ik denk de laatste tijd steeds vaker aan ons land terug, weet je. Vooral 's nachts, als het stil en donker is. Maar in het kille ochtendblauw besef ik de volgende dag dat ik mij in Uruguay vast niet meer thuis zou voelen. Het zal allemaal met mijn leeftijd te maken hebben; ik ben een oude, melancholieke idioot aan het worden. Nee, ik ga niet meer terug. Dat geldt voor ons allemaal; de Uruguayanen die niet zijn teruggekeerd, keren nooit meer terug ook.’

‘Zijn er eigenlijk nog veel Uruguayanen in Nederland?’

‘Er zijn er nooit veel geweest. De helft is na de dictatuur weer teruggegaan. Het is een kleine gemeenschap.’

‘Maar wel een hechte gemeenschap?’

‘Om eerlijk te zijn: nee. Eigenlijk is een oud vrouwtje de enige landgenoot die ik nog af en toe spreek. Die vrouw kent alle Uruguayanen in Nederland. Ze weet het verleden van al die mensen en ook wat ze tegenwoordig doen en met wie ze tegenwoordig samenleven of waaraan ze gestorven zijn. Als zij er niet meer is, heb ik geen contact meer met de rest van de gemeenschap, verliezen alle Uruguayanen het contact met elkaar.’

‘En Ernesto Bianchi?’ vraagt Roberto. ‘Ken je die misschien? Ik heb namelijk een pakje voor hem.’

‘Voor Ernesto Bianchi? Maar die is toch eind jaren tachtig al teruggegaan?’

‘Dat klopt. En hij is een jaar of vier geleden met een jonge lerares getrouwd. Wie had ooit gedacht dat die rokkenjager ooit nog zou trouwen! Maar nu is die vrouw ziek: ze heeft een ernstige hartkwaal. Ernesto is alleen naar Nederland gekomen om hier een hartoperatie voor haar te regelen; in Uruguay heeft men niet de faciliteiten om haar te helpen. Maar Ernesto heeft al sinds vele maanden niets meer van zich laten horen. Zijn vrouw maakt zich zorgen. En als ze het telefoonnummer draait dat hij haar heeft gegeven, krijgt ze van een stem op een bandje te horen dat het nummer dat ze draait

[p. 16]

niet in gebruik is. Ik denk dat Ernesto zijn vrouw in de steek heeft gelaten. Veel mensen denken hetzelfde, maar niemand zegt dat tegen haar, vanwege haar hart, of omdat ze ervan uitgaan dat ze dat zelf ook wel kan bedenken.’

‘Ik zou dat pakje best aan Ernesto willen geven,’ zegt Enrique, ‘maar ik weet niet waar hij woont.’

‘Het adres staat op het pakje. Het schijnt hier vlakbij te zijn, maar ik heb geen tijd gehad om het zelf weg te brengen; ik ben de hele dag in de machinekamer bezig geweest een van de motoren te repareren.’ Enrique kijkt automatisch meteen naar Roberto's handen - hij heeft smeerolie onder zijn nagels. ‘En vanavond vertrekken we al naar Antwerpen.’

Het pakje is een soort kluwe van allerlei spulletjes in een plastic tasje, omwikkeld met veel bruine tape.

Ze nemen afscheid van Roberto, die zegt dat hij in augustus weer naar Rotterdam komt.

Ernesto woont, volgens het opschrift op het pakje, aan de Lieve Verschuierstraat. Als ze bij zijn huis aanbellen, doet een vrouw open. Enrique vraagt naar Ernesto.

‘Zijn jullie familie van hem?’ vraagt de vrouw.

‘Vrienden,’ zegt Enrique. ‘We hebben een pakje voor hem, van zijn vrouw in Uruguay.’

De vrouw zegt dat ze de hospita is, en vraagt hun binnen te komen. Ze vraagt hoe goed zij met Ernesto bevriend zijn.

‘Niet zo goed,’ antwoordt Enrique. ‘Hij is eigenlijk meer een soort kennis van ons. We kennen hem maar heel vaag.’

‘Gelukkig maar, want ik heb slecht nieuws voor u: Ernesto is dood. Hij is enkele maanden geleden, toen de singel bevroren was, door het ijs gezakt en verdronken.’

‘Wat erg,’ zegt Enrique, op gedempte toon, alsof hij in een kerk is, of op een begrafenis.

‘Weet zijn vrouw dat al?’ vraagt Olga aan de hospita.

‘De politie zou haar ervan op de hoogte brengen, maar ik geloof dat ze niet hebben kunnen achterhalen waar ze woont, want ze blijft maar brieven sturen.’

De hospita loopt naar een kast en haalt daar een stapeltje brieven uit. Ze geeft het aan Enrique. Ze zijn allemaal opengemaakt. Maar ze kan ze niet lezen, in die vreemde taal.

[p. 17]

‘Wat voor taal is dat eigenlijk?’ vraagt ze. ‘Italiaans?’

‘Spaans,’ zegt Enrique, terwijl hij het bundeltje brieven als een kaartspel doorbladert.

‘Ze liggen op chronologische volgorde,’ zegt de hospita. En naar de bovenste brief op het stapeltje wijzend: ‘Die is een kleine maand geleden per exprespost aangekomen. Normaal komen die brieven altijd met de gewone post.’

Enrique zoekt aan de achterzijde van de enveloppen naar de afzender, maar die is op geen enkele brief vermeld. Waarom zetten sommige mensen nooit hun naam en adres op de brieven die ze aan bekenden sturen?

‘Kunt ú misschien zijn vrouw bereiken?’ vraagt de hospita.

Enrique schudt zijn hoofd en zegt: ‘Nee. Ik weet niet eens hoe zij heet. Ik kende Ernesto maar heel vaag.’

‘Ja,’ zegt de vrouw, ‘hij was een vage figuur.’

Thuis stelt Olga voor om het pakje dat voor Ernesto bedoeld was, open te maken. Ach, waarom ook niet? In het pakje zit een slof Nevada-sigaretten, een pot dulce de leche, een pak Canarias-yerba, een cassettebandje en wat foto's van een mooie, jonge vrouw en een klein kind. De foto's zijn allemaal in een tuin genomen. Op twee foto's staat de vrouw met het kind, spelend met een bal en liggend op het gras. Op een andere foto staat het kind alleen. Het kind, dat hooguit drie jaar oud is, draagt een gestreepte tuinbroek. De hemel achter hem is intens blauw. Op een vierde foto zit de jonge vrouw onder een wingerdprieel, precies zo eentje als Enrique vroeger ook had in Uruguay. De vrouw is bespikkeld met kleine beetjes licht die door minieme openingen in het prieel zijn geglipt. Ze glimlacht en haar donkere ogen kijken diep in de lens van de camera, zodat Enrique het gevoel krijgt dat ze hem kan zien.

‘Weet jij wat dit is?’ vraagt Olga, het pak yerba bekijkend.

‘Dat is een soort thee,’ zegt Enrique. ‘Wordt vooral in Uruguay en Argentinië erg veel gedronken.’

‘En dat?’ vraagt ze naar het potje dulce de leche wijzend.

‘Dat is een soort karamel, maar dan veel lekkerder. Het is voor op je boterham te smeren.’ En zelf het potje bekijkend met het etiket met het koetje erop: ‘Van Conaprole; dit is de beste dulce de leche die je in Uruguay kunt krijgen. Ik zou zo graag willen dat het ook hier, in Nederland, te koop is.’

[p. 18]

‘Ik vind het zielig voor die vrouw,’ zegt Olga. ‘Ze weet vast niet dat haar man al maanden dood is.’

Enrique stopt het cassettebandje in de cassetterecorder. Het bandje is ingesproken door een vrouw, de vrouw van Ernesto. Ze zegt dat ze dit bandje via Roberto aan hem doet toekomen. Ze hoopt dat hij het goed maakt. Met haar gaat het best goed.

Olga zegt dat ze niets verstaat; hij moet haar toch eens Spaans leren.

Hij vraagt of ze stil wil zijn.

De vrouw van Ernesto zegt dat ze vaak aan hem, daar helemaal alleen in Nederland, moet denken en dat ze al een hele tijd geen brieven meer van hem heeft ontvangen. Ze denkt dat ze ergens onderweg verloren zijn gegaan. ‘Je weet hoe onbetrouwbaar de post hier is,’ zegt ze. Of misschien heeft hij gewoon geen tijd om haar te schrijven? Het is vast erg tijdrovend om alle benodigde papieren te regelen.

Olga zegt dat ze gaat slapen. Hij zegt dat hij zo ook komt. Ze geeft hem een kus en gaat naar bed.

De vrouw op het cassettebandje praat door: omdat het allemaal zolang duurt, stuurt ze hem een paar foto's van haar en Camilo en wat lekkers, om zijn eenzame verblijf in Nederland draagbaarder te maken.

De vrouw vertelt dat moeder weer ziek is geworden. Ze heeft een paar dagen vrij genomen van school om haar te verzorgen. Ze maakt zich zorgen om haar. En ze maakt zich zorgen om haar werk: wie moet op Camilo passen als moeder dat niet meer kan doen? Ze zal moeten stoppen met werken. Maar goed, het is nu 22.53 uur 's avonds. Moeder en Camilo slapen al. Er is net een harde wind op komen zetten. Misschien kan hij dat horen? De zonweringen maken een hoop lawaai. Ze gaat nu zelf ook naar bed. Morgen praat ze wel verder. Een klik.

Hallo, daar is ze weer. Het is 20.21 uur 's avonds. Ze zit met moeder aan tafel. Ze zijn net klaar met eten. Camilo is met zijn autootjes aan het spelen.

Op de achtergrond is een kinderstem te horen. Een andere vrouwenstem, een oudere die aan de geluidssterkte te horen dicht bij de cassetterecorder moet zitten, roept Camilo. De kinderstem komt dichterbij. De jonge vrouw neemt hem vast op schoot, want hij hoort haar kreunend het kind optillen.

‘Zeg “hallo” tegen papa,’ zegt ze tegen Camilo. Het jongetje zegt ‘hallo’ tegen papa.

‘Mis je papa?’ vraagt de vrouw aan het kind.

[p. 19]

Ja, hij mist hem.

‘Hoe erg mis je hem?’

‘Heel erg.’

‘Goed, geef papa een kusje.’

Hij geeft de cassetterecorder-papa een kusje.

Daarna praat moeder, de oude vrouw. Ze zegt dat ze zich vandaag wat beter voelt. Ze had voor het eerst in bijna een week tijd trek in eten. Ze heeft bijna een half bord polenta gegeten. En hij weet hoe lekker zij polenta vindt! Natalia gaat morgen weer polenta voor haar maken.

Als de oude vrouw is uitgesproken, neemt de jonge vrouw, Natalia, het woord weer van haar over. Ze vertelt wat ze de afgelopen dagen heeft gedaan. Daarna zegt ze dat de eerste helft van het bandje al bijna vol is, en dat ze daarom gaat stoppen met praten. De b-kant gaat ze opvullen met muziek van de radio; dan heeft hij wat muziek om naar te luisteren. Ze heeft bij radio Galaxia een liedje voor hem aangevraagd. Ze gaan het later op de avond voor haar draaien en dan zal ze het voor hem opnemen. Verder hoopt ze gauw wat van hem te horen. Als hij een brief aan haar schrijft, moet hij niet vergeten eerst de postzegels door te scheuren voordat hij ze op de envelop plakt. Dat heeft een aardige postbeambte op het postkantoor in het centrum haar geadviseerd. Door de zegels door te scheuren zou het hier voor postzegeldieven namelijk niet meer de moeite waard zijn zijn brieven te onderscheppen. Misschien komen ze dan aan... Ze weet niet of dat iets zal helpen, maar...

Klik.

Enrique draait het cassettebandje om. De b-kant begint midden in een radio-uitzending. Een mannenstem zegt dat het volgende liedje aangevraagd is door Natalia voor haar man Ernesto, in het verre Holland. Het liedje begint: Un hombre se levanta / Temprano en la mañana / Se pone la camisa / Y sale a la ventana. Enrique herkent het meteen; het is van Daniel Viglietti. De militairen hebben ooit bij een inval in zijn huis een plaat van Viglietti waar dat liedje op stond in beslag genomen, samen met een heleboel boeken en hemzelf natuurlijk. Subversief, zo noemden die dieven, die folteraars, moordenaars en verkrachters alle volksmuziek en alle goede literatuur.

Het lijkt wel een eeuwigheid geleden dat hij dit liedje voor het laatst heeft gehoord. Het is een mooi liedje, Natalia heeft gelijk, maar hij had het eigenlijk nooit meer willen horen. Hij vraagt zich af of Ernesto dat

[p. 20]

liedje ook kende, dat oude liedje over hoop en verzet, uit een tijd dat nog veel mogelijk leek, en of híj het ooit nog had willen horen.

De stem op de radio zegt: ‘Estuvo escuchando a Daniel Viglietti con “Un hombre se levanta”, especial para Ernesto en Hollanda.’ En daarop volgt meteen het door een man en een vrouw gezongen deuntje van het radiostation: ‘Galaxia FM 105.9, la música y la información en nuestro propio idioma, Galaxia 105.9.’

Terwijl op radio Galaxia een nieuw liedje begint, pakt Enrique het stapeltje brieven dat de hospita hem heeft meegegeven, en hij haalt de brief met het oudste stempel uit de envelop. Het is een brief van begin januari, een brief die Natalia aan Ernesto heeft geschreven zonder er ooit een antwoord op terug te krijgen. Natalia schrijft dat ze een rustige jaarwisseling hebben gehad. En ze vond het heel fijn dat hij haar die nacht had gebeld. Ze is blij dat alles zo goed loopt in Nederland - hopelijk heeft hij gelijk en kan ze nog voor het einde van dit jaar geopereerd worden. Jammer dat het niet eerder kan, maar ze begrijpt het wel, dat van die enorme wachtlijsten. Thuis gaat alles zijn gangetje. Moeder maakt het goed. (Et cetera, et cetera.) P.S.: ze gaat hem voor zijn verjaardag bellen, rond 20.00 uur Nederlandse tijd.

Enrique leest een tweede brief, een van eind januari. Natalia schrijft Ernesto dat ze al bijna een maand niets meer van hem heeft gehoord. Ze heeft op vier januari in het centrum een brief voor hem gepost. Ze weet niet of hij die brief heeft ontvangen, maar ze schreef erin dat ze hem voor zijn verjaardag zou bellen. Dat is niet gelukt, want het telefoonnummer dat hij haar had gegeven, is niet juist; dat kreeg ze tenminste van de telefooncentrale te horen telkens als ze het draaide. Hij moet haar gauw het goede nummer sturen, anders kan ze hem niet telefonisch bereiken en dat is erg vervelend, aangezien het contact per post zo stroef verloopt.

In een brief van midden april schrijft Natalia dat moeder weer aan haar kanker geopereerd moet worden. En wil hij alsjeblieft wat van zich laten horen? Ze mist hem zo. Heel veel kusjes, Natalia.

De envelop van de brief, die een kleine maand geleden per exprespost is aangekomen, is voor bijna de helft volgeplakt met postzegels met de beeltenis van de Uruguayaanse onafhankelijkheidsstrijder José Artigas erop. Natalia heeft deze keer erg slecht nieuws: vanochtend is moeder overleden. Ze was enkele dagen geleden opgenomen in het ziekenhuis. De kanker was volkomen uitgezaaid - het is allemaal erg snel gegaan. Ze

[p. 21]

kan zich wel voorstellen dat hij helemaal kapot zal zijn door dit nieuws. Het spijt haar. Het spijt haar ook te moeten zeggen dat het haar niet is gelukt de begrafenis een paar dagen uit te stellen, zodat hij ook aanwezig kon zijn. Moeder wordt morgenochtend al begraven. Heel veel liefs, Natalia. P.S.: als hij nog niets voor haar operatie heeft kunnen regelen, kan hij misschien beter meteen terugkomen. Hij moet niet bang zijn dat ze het hem kwalijk neemt of iets dergelijks: ze is er zeker van dat hij al het mogelijke heeft gedaan. Nee, wat haar nu het meest bezorgt, is Camilo. Wat als haar plotseling iets overkomt, wat gezien de conditie van haar hart niet zo vreemd zou zijn? En er is, zoals hij weet, niemand in zijn bijna compleet uitgestorven familie die voor Camilo kan zorgen. Wat haar eigen familie betreft: dat kleinburgerlijk gespuis heeft altijd al hun bloed kunnen drinken.

De muziek op radio Galaxia is afgelopen. Dat valt Enrique nu pas op. Hij spoelt het cassettebandje terug en speelt dezelfde muziek weer af. Hij steekt een sigaret op, een uit de Nevada-slof van Ernesto, en gaat daarna achter zijn schrijfmachine zitten. Hij begint een brief te schrijven aan querida Natalia. Hij schrijft dat hij erg bedroefd is door het nieuws dat moeder is overleden. Hij zal haar erg missen.

Wat haar operatie betreft: hij is dolblij haar te kunnen melden dat die eindelijk zo goed als geregeld is. Ze moet maar meteen naar Nederland komen, want hij mist haar ook heel erg. In de periode voor de operatie kunnen ze allerlei steden gaan bezoeken, zoals Delft en Amsterdam. En na de operatie snel terug naar Uruguay - door naar haar bandje te luisteren is hij Montevideo, het wingerdprieel en de dulce de leche heel erg gaan missen.

Enrique stopt de brief in een envelop. Hij plakt de envelop dicht en leunt daarna op zijn stoel. Hij neemt een laatste, diepe trek van zijn sigaret en drukt daarna de peuk in de asbak uit. Hij zal die brief morgenochtend per exprespost naar Montevideo sturen, naar de vrouw van Roberto, want die weet vast waar Natalia woont.

Ondertussen is het bandje met de muziek van radio Galaxia bijna weer compleet afgespeeld, zingt de eeuwige Carlos Gardel nog even op de muziek van de bandoneon, alsof er in al die jaren na zijn dood niets is gebeurd, niets is veranderd.