De Broederhand. Jaargang 2

Uit de werken van Ida, gravin Hahn-Hahn.

I. - De Stroomen.

O de Rhyn, de Rhyn! Wat kunnen nevens hem de andere stroomen beduiden, de Seine, de Garonne, de Tajo? dit zyn slechts kleine ondergeschikte krachten, maer geene magt van eersten rang, gelyk de Rhyn. Er zyn eenige stroomen, die geheele tyden, volkeren en ideën in de geschiedenis vertegenwoordigen. Daer is de Seamander, die behoort tot de grieksche heldenwereld, waerin de goden party nemen voor de menschen en met hen en tegen hen stryden en ze daerdoor - ik weet niet met welke - onaerdsche kracht en schoonheid overgieten, Daer is de Nyl, de priesterlyke stroom, geheimzinnig gelyk een dogma, zegeryk, gelyk het doen eens goddelyken geests, versluijerd in zynen oorsprong en openbaer in zyne uitwerking, gelyk eene goddelyke leer. Daer is de Jordaen, dat is de stroom der veropenbaring, Over zyne baren ruischt de toonryke wiekslag der duif en eene andere stem, als die is, waermede menschen lippen plegen te spreken, schalt er als een echo der eeuwigheid over heen. Daer is de Tiber, die kleine droeve rivier, reusachtig, groot en glansryk door het herspiegelen der onsterfelyke kroonen van Romen, Daer is de Rhyn, de heldenstroom! Over hem schryden de volkeren nooit anders, als het blanke zwaerd omhoog, terwyl aen zyne oevers, als beschermd door eenen held, het leven vry en zeker en ryk is. Hoe klinken daer de bekers, hoe schallen daer de liederen, hoe fluisteren daer de sagen, hoe ratelen daer de wapens

[p. 101]

en hoe vriendelyk en opwekkend luistert hy naer dit alles, zyn woord in eeuwige herhaling ruischende: ‘Weest sterk, kinderen, weest sterk! ik val altyd aen het hart van den Rhyn - op eene andere wyze, nader ik hem nooit. By hem ben ik te huis, en werp ik hoed en handschoenen weg, zet my neder en zie rondom my naer de oude kennissen, de blauwe bergen, de met druiven bedekte heuvels, de puinhoopen en de oude dommen - zy zyn er steeds en wy wenken hun onze vertrouwelyke groetenissen toe. Dan zeg ik tot hem: “Nu vertel my iets, myn goede oude! Wat is ondertusschen hier voorgevallen?’ En dan vertelt hy my, nu iets nieuws, dikwvls van oude en al- en overoude dagen; en ik luister hem zoo geerne toe, want hy is een onvermoeijelyke verteller. Ook dan doe ik geerne iets ter zyner eere; ik maek een liedje of zoo iets. Dezen keer liet ik my door eenen armen guitaren-speler het Rhynlied van Bekker spelen en zingen, en dit was meer vreugde voor my, alsof ik zelve er een had gemaekt.

II. - Parys.

Hoe of Parys niet de zetel van omwentelingen zoude zvn, is niet te begrypen. Deze vereeniging van genot en ontbering, van pracht en van ellende, van verkwisting en nood is zekerlyk op geen ander plekje der aerde zoo te zamengedrongen, als hier.

De place de la Concorde schemert van goud - zeer smakeloos en ongepast, volgens myne meening, want men heeft niet den zin der Romeinen, die forum en tempels grootsch bouwden en het eigene huis eenvoudig lieten; men verlangt te huis de uitgezochtste pracht, en dus moest men, wilde men romeinsch handelen, het huis van buiten nog met peerlen en diamanten versieren, wyl overgulde brons reeds op de straten prykt - genoeg, de place de la Concorde is overdreven opgesmukt, en hoe ziet er daertegen het midden der stad uit, b.v. rond den toren van St-Jacques de la Boucherie! Daer zyn de straten moeren en de kleine plaetsen waer zy te zamenloopen modderpoelen, de huizen gelyk rooversholten en de locht is er kwalm - en daerin woelen en werken de menschen met eene begeerte en eene woede naer genot, die door niets geteugeld, door alle omgevingen, alle zinnen,

[p. 102]

alle bestrevingen op eene dulzinnige wyze opgehitst en aengeprikkeld worden. Ik herinner my, dat reeds in Napels dit gruwelyk strydige tusschen de villa reale en het inwendige der stad my loodzwaer op het hart lag, maer tusschen daer en hier is een geweldig verschil: het wezenlyk aentrekkelyke en bekoorlyke van de heerlykheid Napels. is de schoone natuer en de toevallige milde luchtstreek, terwyl in Parys alle heerlykheden voorbedachtelyk op zekere plaetsen opeengestapeld zyn, juist gelyk eene tentoonstelling der levensvreugde en der armoede. De vreemden, de ryken, hooggeplaetsten, de gelukkigen dezer wereld gaen naer Napels om hare zon, haren hemel te genieten, maer zon en hemel trek ken niemand naer Parys, maer de arme misgunt den ryken niet juist den aenblik eener napolitaensche landschap, zeer echter een middagmael in het Café de Paris. Alle wyzen van genot, alle vreugden, deze tooneelen, deze cafés, deze magazynen, deze tentoonstellingen, dit opgesmukte wezen, dit zich toestorten op het effect-dit alles heeft iets zoo oneindig stoffelyk, het verblindt het oog, verdooft het oor en prikkelt de begeerten zoo zeer, dat men er slechts de keuze heeft tusschen een koele ‘ennui’ en vurige donkerheid des geests.

Onder honderd menschen zyn daer slechts dry misschien, wien de tyd te Jang valt onder al dat bonte dryven, en die dry zyn voorzeker in staet en hebben de middelen al dat goed te kunnen koopen, wat zy niet willen, en die middelen zyn geld en geld en geld. De overigen hebben den besten wille, zich in den ruischenden stroom te werpen; wie de middelen daertoe heeft, die kan dit, wie ze niet heeft, die zou ze geerne winnen, en jaegt, grypt en loopt om ze te krygen; maer krygen, krygen moet hy ze. Nergens is de angst des levens my gruwelyker verschenen als te Parys. De begeerten naer winst en genot zag er my uit gelyk een onafgebroken danaïdenarbeid des verlangens. Bedenkt men daerby nog dien lagen, nietsachtenden journalism, die tot op de laetste trappen in het volk afklimt, en ziet men die ruwe geen oordeel vatten kunnende hoofden, omneveld door onbeschofte republieks ontwerpen: - hoe kan men zich dan nog verwonderen, dat daer de lava der omwentelingsbestrevingen eeuwig broddelt en woelt. Oh! het is een treurig oard, Parys! het vervult ons met heimely-

[p. 103]

ken gruwel gelyk een lyk, welks kaken rood en wit beschilderd zyn.

III. - De Oceaen.

Er is eene eeuwige onvergelykelyke pracht in de vertooningen, welke de zee ons dagelyks aenbiedt, en altyd nieuw. Nevens haer zyn de beelden, die de aerde voor onze oogen oprolt, mat - want by deze heeft de menschenhand zooveel gedaen! De aenbouw des bodems, het groeijen en bloeijen zyn, wen ook door de natuer ondersteunt, toch een werk des menschen; zyne wooningen, de plaetsen zyner werkzaemheid liggen rondom verspreid, de sporen van hetgeen hy behoeft en geniet, zyn den gronde ingeprent. Het oorspronkelyk karakter, het maegdelyke der schepping is te niet gegaen door zyne dringende en niet aftekeurende begeertens. Maer zie eens daertegen de zee! Die is nog heden gelyk zy was aen den eersten scheppingsdag en gelyk zy op den laetsten dag der wereld zyn zal. Daer is God zonder de menschen. De reusachtigste menschelyke poogingen, scheepvaert, bandelstogten, zeeslagen, ontdekkingen van nieuwe werelddeelen, kort en goed, dingen, die staten en volkeren uit hunne asch werpen en der geschiedenis een' anderen stempel oppersen, zy zyn over de plaets hunner daden, over de zee, heengegaen gelyk de adem over den spiegel, gelyk de wind over het zand. Daer verheft zich geen gedenkleeken, daer vervallen geene puinhoopen, daer staen geene eerzuilen en geene opschriften, daer is geen spoor van den dood. De zee heeft noch den verrottingsreuk des doods, noch den heeten bedwelmden adem des levens.

IV. - Christus en de twaelf Apostelen van Thorwaldsen.

In de Lieve-Vrouwe kerk te Copenhagen.

Sedert in Sevilla voor den Moses en Thomas van Murillo zich de vlammen der godsvruchtige begeestering in myne ziel almagtig verhieven, heb ik niets soortgelyks gezien. En welke voordeelen

[p. 104]

geeft de kunst aen den schilder! Den toover der koleuren, het bevallige der groepeering, de magie des lichts. Wat heeft Thorwaldsen daertegen? - Eenen graeuwwitten blok van marber. Oh de Thorwaldsen! Engelen hebben hem by dit werk gedient, want met den genius alleen volbrengt men het niet. Ik zoude zoo geerne naer Romen gaen, om zyne hand te kussen, die heilige hand, die gezegende hand, om hem er voor te danken, dat hy een werk des diepen zielontstroomden geloofs in onze nuchteren wereld heeft gesteld, in die wereld, waerin het geloof tot eene fratze werd. - ja, tot eene fratze van het hoogmoedig vernuft, dat zich ‘navorsching’ noemt, en tot eene fratze beperkter zielen, die in vorm en uiterlykl eid het heil meenen te vinden. Misschien gelukt het my, uw een schaduwbeeld te geven van hetgene in de grootste volkomenheid voor myne oogen staet. Misschien verlangt gy dan, het zelf te zien - oh dit ware goed, dit ware het beste, wat ik voor u doen konde. By de Grieken hield men het voor een ongeluk, den Jupiter-Olympios niet te kennen - deze hoogste gedachte in den zigtbaer volmaekten vorm. Zouden wy, wy die toch allen zoo hoog en diep beschaefd zyn anders willen denken?

Vooral moet ik zeggen, dat ik in 't geheel niet weet, wat de wereld eigenlyk heden over Christus denkt. De een spreekt van een ‘lam’, de andere van eenen ‘onhistorischen Christus.’ De een loochent zyn bestaen, en de andere noemt hem misschien eenen bedrieger. Wat my aengaet, zoo is hy voor my dè wereldheiland, die ons van het kwade verlost, wanneer wy hem navolgen in kracht en liefde; - en zoo heeft Thorwaldsen hem ook erkend, maer zyn genius vond geene uitdrukking voor deze erkentenis. De Christus des grooten kunstenaers is wel de milde en barmhartige, die zyne armen uitbreidende roept: ‘Kom allen tot my, die vol droefheid en kommer zyt, ik zal u verkwikken,’ - en zoo heeft ook Thorwaldsen hem daergesteld; maer de kracht, het licht, de wereldoverwinnende sterkte, die hy den heiligen twaelven ingoot, en die een weven van zyn teven was, die vindt men niet by hem. Daertoe komt nog, dat zyn aenschyn zoo diep neêrgezonken is, dat men er niet vlak in ziel, maer slechts, voor het alta[e]r staende, het van onder zien kan; nergens valt de blik zyner oo[g]en op den aenschouwer. Men zegt wel, beelden schieten

[p. 105]

geene blikken, maer dit is niet waer! Thorwaldsen heeft bewezen, dat de oogen der beelden blik en koleur hebben. Met oogen zoo vurig als het licht schouwt Paulus op my neder, oogen gelyk twee blaeuwe naphthavlammen vol onuitbluschbare liefde heeft Jacobus; Simons oogen zyn zwart gelyk de treurnis, en die van Petrus schitterende graeuw, gelyk de bewegingvolle zee zyner ziele. Oh, ja! de standbeelden hebben even zoo goed oogen, als de figuren op schilderyen eenen rug hebben. Men heeft den Christus in eene verguide nis boven het altaer gesteld, terwyl hy er glansryk uit zoude moeten voortreden. Nu drukt en beschaduwt de nis hem altezeer. Het is merkweerdig, dat juist Chritus het onvolkomenste en minst schoone der standbeelden is; de armen zyn vooral vol misgrepen. Het hoofd echter is idealisch, mild en zacht. Ik meende altyd, ik moest eenen sluijer van zilverweefsel over die nis uitbreiden, om den Christus evenzoo wel in een schoon licht en verborgener, als ook vryer van gebreken te doen verdwynen.

Voor het altaer is eene vrye, eenige trappen verhoogde plaets, die door eene balustrade van het schip afgezonderd wordt en waer in het midden een engel knielt, die de doopvont op zyne armen dragt. Op groote sneeuwwitte vleugelen, waerop nog de zilveren schemer van een hooger licht siddert, die nog van de locht eener hoogere wereld doorwaeid zyn, zweefde die engel ter aerde neder. Hy heeft zyn liefelyk hoofd met eenen ryken krans van nooit verwelkende bloemen gesmukt, want hy is voor een hoog ambt bestemd, hy brengt der jonge ziel het heilige water als een symbol, dat hy rein van God komt en rein naer God terug keeren moet.

Rechts en links van het altaer staen aen de pilaeren des schips de heilige mannen, die Christus als zyne apostelen over de geheele aerde uitzond, om het hemelsche Jerusalem te gronden, terwyl het aerdsche hem en hen verstiet. En zy volgden hem getrouwelyk tot in den dood. Deze mannen kunnen niet meer terugtreden: zy hebben, gelyk hun meester, de wereld overwonnen - maer door welke stryden, door welke bovenmenschelyke poogingen, dit zeggen duidelyk hunne van kommer en smart doorgraven voorhoofden. Er is niet een van hun, van den grysaerd tot op den jongeling toe, die niet in eene grootsche melankolie verzonken daer-

[p. 106]

staet, maer toch in het volle bewustzyn zyner bestemming; met eenen blik, die hemel en aerde tegelyk omvat, met eenen voet, die zeker is, dat hy zyn doelwit bereiken zal, wandelen zy op hunnen weg, welks moeiten zy zeer wel kennen. Vredevol en verheugd, gelyk die engel is geen van hen, want de mensch behoort tot een ander orde van wezens en niet in vrede en vreugde, maer in eindeloozen sirydslaept zyne toekomende glorie. Deze overtuiging leest men op alle gezigten, zy stelt allen in eene linie en geeft hun eenen diepontroerenden familietrek. Niettemin heeft misschien nooit een kunstenaer de monotonie gelukkiger overwonnen, als Thorwaldsen by deze twaelf, in lange gewaden gekleedde mannen, die allen een onderkleed dragen, dat van den hals tot op de voeten valt, en daerover eenen wyden mantel - uitgenomen Andreas, dien slechts een mantel dekt. Hoe die Thorwaldsen zich en zynen marberblok met den geest van zyn voorwerp doordrongen heeft, daervan bestaet geen voorbeeld in de gansche moderne kunst, in de antieke zyn er twee of dry.

Ter rechter en ter linkerzyde van Christus, staen vooreerst Paulus en Petrus, het begrip en het gevoel. Petrus draegl de sleutelen des hemels. Op zyn gezigt wisselen de indrukken, welke de twee woorden Christi op hem maken: ‘Simon Jahanna, hebt gy my lief?’ - en: ‘Hoed myne schapen!’ - Smarte over den welgegronden twyfel des verlossers, en vreugde over het verrassende betrouwen versmelten in de diepste, de aenbidendste liefde, in eene liefde, die zoo sterk is, dat zy sterker wordt dan zynezwakheid. Een traen siddert in zyn oog, zyne bewegingvolle lippen sidderen van ontroering. Hy zoude zich geerne zelf mistrouwen en durft het toch niet, wyl Christus hem betrouwt. De linke hand op de borst persende, als of hy den heere zyn hart wilde schenken, schouwt hy met eene oneindelyke dankbaerheid op hem toe, met een gevoel, dat slechts eene ziele kan hebben, die zich door eene vreemde en grootsche genade met zich zelve uitgezoend ziet. De volle lippen, de levendige trekken, de korte Iokken rond hoofd en baerd, alles laet ons den heetbloedigen, driftigen man in hem erkennen, die toch, zoodra de wille maer in hem ontwikkeld is, ook eene vaste kracht kan hebben. zyne gestalte is in 't geheel die van eenen man des volks, niet al te groot,

[p. 107]

met sterke en breede schouders, gelyk de arme visscher, die met moeite zyne netten uitwierp en introk en naer huis droeg, ze altyd heeft. Nek en schouders verraden zwaren arbeid, maer zulk eenen arbeid, die het lichaem sterk maekt en den geest nooit dooden kan.

Tegenover hem staet Paulus. Ja die is natuerlyk van een geheel ander wezen. De natuer heeft hem bestemd, drager des lichts te zyn, niet voor een ambacht, niet voor handarbeid. Hy was nooit in eene andere werkplaets in huis, als in die van den geest. Het verstand van dien man stygt, gelyk eene vlam recht naer omhoog. Zy kon wel dwalen, uit een onrein element zich voeden, onedele dingen bewerken, maer dit deed zy alles met den diepen gloed der overtuiging. Toen de erkentenis over hem kwam, toen de waerheid de dwaling vernielde, toen God de afgoden voor hem in het stof wierp, toen werd den vurigen Christenvervolger Saulus de vurige Christusbelyder Paulus. Zyn geest, zyn wille, zyne kracht bleven de zelfde, zy zuiverden, vormden en verhoogden zich slechts voor zoo veel, als de nieuwe leering zuiverder en hooger was, dan de oude. Van het oogenblik afaen, waer hy haer aennam, behoorde hy haer toe, zonder twyfel, zonder onzekerheid, vol innerlyke vastheid en kracht. Terwyl hy met de volle magt des begryps der nieuwe leering doorpeilde, vattede hy tegelyk den mensch met alle zyne tallooze tegenspraken zoo diep, zoo haerfyn op, dat hy wel erkennen moest, hoe gebrekkig dit zwakke vaterwerk voor een zoo geweldigen inhoud is. De man die zeide: ‘En wat ik niet wil, dat doe ik!’ - die kan onmogelyk anders zvn als vol van grootsche treurigheid. Hy staet daer predikende, met een glansende voorhoofd, met lippen welker woorden overtuigen, met wonderbaer edele, geheel van den geest verlichte trekken, waerin men van onklaerheid of duisterheid geen spoor ontwaert. Zyne hooge gestalte is gelyk opgeheven van de aerde, de vaste schoongevormde hand heeft nooit een vernederend werk gedaen; zy volgt zynen woorden na met vermanende en verklarende bewegingen. De schouders zyn teeder en zinken een weinig, zy hebben nooit eenen sloffelyken last gedragen. Hy is openbaerlyk de man uit den hoogeren stand, gelyk Petrus de man uit het volk is en de geestige rigting van beiden stemt overeen met hunn e

[p. 108]

plaets, zy gaf den eenen het rustige begrip, den anderen het levendige gevoel.

Nevens deze grondzuilen der kerk staen twee evangelisten, Johannes en Matthoeus, de verrukte ingeving en de nadenkende bespiegeling. Met diepe groote oogen blikt Matthoeus rechtuit in de wereld. Zyn mond is vast toegesloten. Alle zyne gedachten zyn op de eene pooging gevestigd, elken trek van het wonderbare leven, elk woord der wonderbare leering op te schryven, die zynen blik en zyn oor troffen. Zyn rechter voet staet op eenen steen, daerdoor is de knie verhoogd en op die knie en op het hoofd van zynen schoonen engel, die nevens hem nêerknielde, rust de groote tafel, die hy met de linkerhand vasthouwt, terwyl de rechter met het stift gereed is, alles opteschryven, wat hy als discipel des heilands beleefde, hoorde en zag en wat hy met heilige overtuiging aenteekenenzal. Johannes, die tegenover hem staet, peinst niet lang en gaet niet in zyn geheugen terug. Met naer boven gekeerd aenzigt, met zacht geopenden mond luistert hy op eene hoogere stemme, die hem dikteert hetgene hy op een klein tabelleken schryft dat hy los in de hand houdt. Alles aen hem is even zoo mild en gerust, gelyk het in hem is. Het haer is eenvoudig verdeeld op het midden van het voorhoofd en rond den hals en den nek glad afgesneden; zyn kin is zonder baerd. De op de borst door eene haek zamengehouden mantel valt in lange en ligte plooijen langs beide kanten ter aerde. Stil zit de arend nevens hem. Dit lichaem is zonder beweging, en die ziel, die zich nu met eenen hoogeren geest onderhoudt, voor elke aerdsche gedachte ontoegankelyk. Geen spoor van vrouwelyke schoonheid of verwyfde teederheid, die men in de beelden van Johannes gewoonlyk ontmoet, wyl hy altyd het woord sprak: ‘Bemint u onderling!’ gelyk als konde slechts de ziel eener vrouw liefde in den godsdienst vinden. Neen, Thorwaldsen heeft aen zyn geslacht regt laten wêervaren. Niemand bemint zoo zeer als de sterke, de krachtige, daerom is Johannes een krachtige jongeling, die het gewigt der veropenbaring dragen en op arendswieken in de geheimen eener onaerdsche toekomst dringen kan.

Zyn broeder Jacobus staet nevens hem. Zy waren ‘de zoonen Zebedoei’ gelyk de bybel hen noemt. Zy en Petrus waren met

[p. 109]

Christus op den Thabor en getuigen der hemelsche klaerhed, die daer rond den zone Gods stroomde. Zy en Petrus waren met hem in den Olyfhof en sluimerden daer, terwyl hy biddende bloedige tranen weende. ‘Kan niemand met my waken?’ vroeg de Heiland hen treurig. Geen van hen konde het. Hoe hooger de ziele vliegt, zoo veel eenzamer is zy in de smarte. Hoe veel berouw moeten de dry discipelen later over dezen slaep gehad hebben! Maer maken wy allen het niet evenzoo? - De kinderen Zehedoei waren het ook, die Christus vroegen, of geen vurige regen de plaets vernielde, hie hem ongastvry verre van zich had gestooten. Zeker deed Jacobus deze vraeg! Deze vlammenziel kent alleenlyk de daed. Met den wandelstaf en pelgrimshoed trekt hy door de wereld, gewapend met wonderkracht en overtuigd, dat hy de wereld tot God zal brengen. Zyne oogen zyn blaeuwe naphthavlammen van vurige liefde en vlammende hoop. Hy is de eenigste van allen, by dien de brandende moed des geloofs elke schaduw van treur en smart overwint en het aenzigt in eene zonne zonder wolkensluijer verwandelt. Hy is niet alleen sterk, vast, moedvol, maer koen en een vreugdevolle stryder voor het geloof. Hoe schoon zoude de helm des strydgewoonen aertsengels op dit glansvolle voorhoofd staen, indien het niet veel schooner ware, met bloote hoofd door de stormen en onwederen der wereld te wandelen, welker bliksemen hem, gelyk alles wat oog is, bedrygen; - is niet ook de pelgrimshoed van het volle lange hair afgezonken, nu op de linke schouder hangende? Zyn kleed is een weinig opgeschort, opdat de voet vry weze - den mantel houdt de linke arm op de borst tezamen, om den schrydenden in geen betrek te verhinderen. Welk een stap is dit! Indien hy zelfs over gloeijende kolen wandelde er niets van gevoelde!

Tegenover Jacobus staet Philippus, een man die op het punt staet, den naem van gryzaerd te verkrygen; hy aenschouwt met eene uitdrukking van klagende treurigheid (dien een lang leven en kennis der wereld geven kan) op hem neder, die nog op de aerde stryden. Hy is gered en zeker onder de bescherming va[n] het kruis, dat hy, uit fyne stafjes gemaekt, gelyk eene lieve herinnering in de rechter hand draegt.

Op zyn kruis, het afgrysselyk werktuig zyner marlelie zich leu-

[p. 110]

nende, staet Andreas daer. Hy heeft veel en zwaer moeten stryden vóór dat hy zoo verre was, als hy nu is! Hy is een waerdige broeder van Petrus. Menige ontrouw en menig berouw hebben zeker gelyk met ertsen en gouden ketens aen zyn hart getrokken, tot dat hy eindelyk zyn ik aen het kruis vastspykerde en in staet was, op dit kruis als op eenen zuil te steunen.

Geruster, driftloozer, jonger staet Judas Thaddoeus nevens Andreas. Zyne handen omvatten, gelyk als of hy in een eeuwig gebed verzonken ware, het hout der lans, die hem den dood bragt. In my wekt zy nog andere gedachten, krygers moesten zy allen zyn, deze heilige mannen, de gryzaerd en de jongeling, de milde, zachte en de vurige, driftig heenstormende. In den kryg moesten zy allen trekken, om te stryden tegen de zonde en de leugens en evenzoo zeker als de zegeprael was ook een moeiteryk leven en een bloedige dood voor hen. Judas Thaddoeus maekt zyn gansch leven tot één gebed en de afglans van dit gebed ligt als het morgenrood op zyn aenschyn.

Nacht daertegen is het op Simons trekken. Zwart als de nacht blikken zyne oogen op ons, treurig als de nacht is zyn voorhoofd. De morgensterre der hoop staet grondeloos diep in zyn hart. Zyne ziel kan zich wel verbergen in die heilige sterre, maer zy verlicht hem de wereld niet en laet de wegen donker, die de apostel wandelen moet. Zyn geloof geeft hem kracht en vastheid, maer geenen vrede en geene vreugde. Met welk eene onoverwinnelyke vastheid staet hy daer, de handen over de zage kruisende, die hem martelen zal, het oog op eene toekomst gerigt, die niet stralend voor hem is, wyl hy ootmoedig zeggen zal: ‘Ik ben een geringe knecht en heb slechts gedaen, wat ik doen moest.’ Hoe de diepe gedachten achter zyn gefronst voorhoofd opstygen, hoe zy openbare uitvloeisels zyn van een zwaerbeladen hart, zwaer van melankolieke treurigheid over de zonden der wereld, niet zwaer van schuld! Hy deelt het lot aller menschen, die een sterk hart hebben - mogen zy nu apostelen zyn of niet; - hy draegt zwaer, zeer zwaer. Hy is een schoone man, in de eerste dagen van het najaer des levens.

Bartholomoeus, die tegenover hem staet, is een gryzaerd. De diepe trekken, de weinige hairen, de rond de lenden zware gestalt, het ingebogen knie - alles zegt dit. Hy is de eerste van hen, die

[p. 111]

tot het stof terugkeeren zal, hy staet op den rand van het graf. Maer gerust betracht hy het breede mes, dat op zyn oud lichaem bloedig woeden zal. De gebreken van den gryzaerd verdwynen om en den geloofsmoed des apostels plaets te maken.

Een wonderschoone man met een winkelmaet op de linke schouder staet nevens hem, Thomas, de twyfelaer. Een man, want de jongeling twyfelt nog niet en de gryzaerd twyfelt nier meer, maer de man moet er door, hy moet zynen geest, zyne ziel, alle talenten en kundigheden, alle beloftens en alle verschynsels in den smeltpot der onderzoeking werpen en de vlammen des twyfels er onder doen branden, om het reine goud te vinden en te winnen. Thomas heeft zich in zynen mantel gewikkeld en zyn gedachtenzwaer, geestvol edel hoofd rust op de opene hand des rechten arms, terwyl zyne groote oogen van onder de schaduwryke, diep nederzinkende voorhoofdbeenen met navorschende innerlykheid op hun voorwerp schouwen.

En eindelyk Jacobus de jongere met zyne teedere trekken, zyne lange zachte hairen, zyn sterke staf, die - men weet het niet - zyne handen ondersteunt of door hem vastgehouden wordt, en met zynen droomachtigen blik, die verre weg over de wereld heen in eene glansryke eeuwigheid schouwt, hoe schoon is hy!

Waer vindt men nog op de aerde, in welk museum, in welken kunsttempel, een zulk gezelschap tezamen, dat in de ziele des aenschouwers niets anders wekt en niets anders kan wekken dan onze alleredelste en beste gevoelens? Ik was ook weêr geheel gelukkig, maer gelukkig op myne wyze: in het stof nedergewo pen als ik, maer in den hemel verheven, als een wezen, dat met die lichtgestalten van een geslacht, van eene afkomst is.

Is het nu ook aenbiddensweerdig, hoe Thorwaldsen den marmerblok bezield, dan is het niet min bewonderensweerdig, hoe hy hem bewerkt. Hy is een Prometheus, maer edeler, dan Prometheus, hy heeft het hemelsche vuer in zyne magt, maer hy heeft het niet gestolen, en tegelyk is hy ook een werkman, die met het hardnek - kigste geduld zyn zwaer werk voleinden, en den leden, het aen schyn, de kleeding, kortom die aen alles, tot op de kleinste din gen het volste regt weet te geven...

De man, die ons alle dagen de kerk opende, en misschien ver

[p. 112]

wonderd was over de yzeren aendacht, waermede ik de standbeelden betrachtte, vroeg my vandaeg, welk van dezelven ik voor het beste hield. Toen ik de eerste keer door het middenschip naer het hooge autaer ging, stapte een man met een glansryk aenzigt, en my om zoo te zeggen ter navolging winkende langs my heen. Die man was de apostel Jacobus. Die beweging in de eeuwige rust van den steen is misschien het grootste wonder der sculptuer. Daerom antwoordde ik: Jacobus. - Is 't waer? vroeg de man. Dit heeft my nog iemand gezeid. De Engelschen houden den Johannes voor den besten, de Franschen den Petrus, wy weten niet, welk van die twee of den Paulus; - maer by Thorwaldsen heeft de Jacobus de kroon. -

Hoe verheugde ik my! - O die Thorwaldsen heeft eene grootsche ziel, den diepsten blik voor het groote, gelyk voor het kleine. In deze beelden des verlossers en zyner discipelen heeft hy den kring der verhevenste gevoelens doorloopen, die de mensch hebben kan: ousterfelyke hoop, verklaerde smart, geheilig de kracht vlammen in deze harten en alle geestige kunden, navorsching, wetenschap, intelligentie woonen achter deze voorhoofden, en elk stofdeeltje van aerdsche gebreken is van hen afgewasschen in de zee der goddelyke liefde, waerin hun vlammend geloof hen wiesch. En de man, die met zulke verhevene gedachten hand in hand ging die heeft ook het kleine basrelief daer boven de armenbus gemaekt: een half naekt kind trekt met zamengevouwen handen in de wereld, terwyl zyn beschermengel hem navolgt en hem de hand hoven het hoofd houdt. Zoo is ook Thorwaldsen in de wereld getrokken als een arme knaep, door niemand beschermd als door zynen genius. By dit kleine werk heeft hy aen zich gedacht, dit ziet men duidelyk. Maer is het niet hemelsch, dat hy, de eerste kunstenaer Europa's, de groote en geprezen meester, de roembebekroonde gryzaerd niet anders aen zich denkt, dan in de diepe omstandigheid aen den armen knaep, die beschermeling van den genius is?.

F.