Logo DBNL
Die bouc van seden. Een middelnederlandsch zedekundig leerdicht (1891)

Die bouc van seden. Een middelnederlandsch zedekundig leerdicht

(1891)–Anoniem Bouc van Seden, Die–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende

Bijlagen.

A. Fragmenten van den Bouc van seden uit een Audenaerdsch Handschrift
Medegedeeld door Dr. D.J. van der Meersch.

 
Dat dijn ghoet te sere dwine iet,+
 
No groete borgtucht, no doe niet:
 
Sulc es dijn vrient als du iet gheefs,
 
Die niet roect dijns, als du niet heefs.+
 
 
5
No ne verhefti noch niet te sere,
 
Al heefstu gratie van onsen here,
 
Meer dan een ander doet,
 
Eist conste, eist ionste, of ander ghoet.+
 
 
 
Gramscep ne opheffe oec niet,
10
Die langhe te voren es ghesciet:
 
Want weldaet die men heeft ghedaen,
 
Die pleghemen te verghetene saen.
 
Dies wachti: oec viantscep ende quade dade
 
Die vergheet men harde spade.+
 
 
15
Ende neganc niet ter marct, op hopen
 
Om dattu op anders [borse] sals copen:
 
Wi sient dicken metten oeghen,+
 
Dies pleghen dat si sijn bedroghen.+
 
 
 
Dune moesti niet voerder strecken
20
Dan dine cleder moghen recken:
 
Nadien dattu neringhe heefs
 
So bedaerf ti dattu leefs.+
 
 
 
Ende van niemens goede dan van den dijn
 
So ne wes milde, of het mach sijn:
25
Dune moets niet vte anders mans siden
 
Eneghen breden rieme sniden.+
 
 
 
Nv pens noch na desen raet mijn,
 
Hic wane di sere ghoet sal sijn:
 
Eist sake dattu huwen wils wel,
30
Nem dinen ghenoet ende niemen el;
 
Ende nem een wijf van ghoeden seden,
 
So saltu leeden dijn lijf met vreden.+
 
 
 
Men secgt dat het sijn viere saken,
 
Die den menssce houerdech maken:
35
Voerbaer ghesclachte ende wetenthede,
 
Rijchede van ghoede ende sconede.
 
Die hier ombe hem houerdech maect,
 
Bi rechter redenen hiere toeghenaect,
 
Want hi es domp die hem verheft
40
Ende niet van desen vieren beseft.+
 
 
 
Vrient, alse vremde gaste tote di comen,
 
Winne an hem redenleke vromen,
 
So dat si en ander tijt te di
 
Weder dan comen; ende bedi,
45
Verstant wattu dan sals plien:
 
Of tijn vrient di comt onversien,
 
Ghef blideleke dattu heefs;
 
Al eist so dattu niet ne gheefs
 
Alse vele alse dijn wille ware,
50
Toech hem blide aensichte openbare.
 
Neghene waerscepe ne doech niet,+
 
Daer men ghene blide ansichte ne siet:
 
Dat eist dbeste, dat eist dmeeste,
 
Dat vulmaect al de feeste.+
 
 
55
Vrient, nv willic di bedieden,
 
Wat wel sit an de lieden,
 
Hoe elc moet, eist man, eist wijf,
 
Met hoefsceden leden sijn lijf:
 
Er du in yemens dore sals gaen,
60
Die du vins besloten, saen
 
Daer saltu hoesten ofte spreken,
 
Niet met hurtte de dore opsteken.+
 
 
 
Zone, als du corns in vremder stede,
 
Sit neder op die aerde mede;
65
Ende of men di ter taflen bied tervaert
 
Den nap, nemne dan al onuervaert,
 
Ende drinc dan wel lichteleke,
 
Ende gheffene weder hoefsceleke.
 
Bestu aerem man, dan ofte neder,
70
Ne biet dijns drancs gheblif niet weder,
 
Daer groete liede ter taflen sijn,
 
Maer ghiet alvt of drinc den wijn;
 
Ende cole den nap, ende settene neder
 
Al ghecoelt ter taflen weder.+
 
 
75
Oftu te werscepen werds ghebeden,
 
Niet ne kies te sittene steden,
 
Vor dat hi di stede gheeft
 
De waert, die di ghebeden heeft,
 
Ende hi di dus dan spreket an:
80
‘Vrient, sit hier bi desen man.
 
Ende sidtstu ongheheten mede,
 
Ganc sitten in de vterste stede,
 
So dat dine waert, die di bat,
 
Alse hijt siet, vernoie dat:
85
‘Vrient, hier ne sittijs niet,
 
Gaet sitten bet op, hic ghebiet.
 
Dan sal di daer groet ere ghescien+
 
Vor die liede diet sullen sien.+
 
 
 
Ende of die spise niet es ghereet,
90
Ghelaet ti blideleke, ghodeweet,
 
Ende help ghereden die capoene,
 
Of ander dinc, daer eist te doene.+
 
Eets tu met vrowen, so diene hare,
 
Ende van der spise, haer en tare,
95
So snijt minleke die morcele
 
Ende lechse voer hare te dele.+
 
Wes in elkerwijs, dat radic ti,
 
Ghereet hem te dienne ende niet di.
 
Ende al de wile dat hi drinct yet
100
So ne drinct en twint selue niet.+
 
Ende alse du eets, in neghere wise
 
So ne lachtre niet dine spise;
 
Ne blaes oec niet op dijn eten,+
 
Het ware onnere, mocht ment weten.
105
Ende hef op metter hant dine
 
Ter middewart den cop met wine,
 
Ende heffene bi den boerde niet;
 
Ende er du drincs selue, so biet
 
Der vrowen, of die es gheseten
110
Te diere scotele metti eeten.
 
Men plegt in mengher stede, weder
 
Den cop nochtanne te settene neder.+
 
Of tu oec enech quadekijn
 
Vloten sies in dinen wijn,
115
Hets houesscher dattut sturtes vt
 
Dan dut metten monde blies vt.+
 
 
 
Als du ets so ne crauwe niet
 
No hoeft, no hant, dart yemen siet.
 
Ene hoefscede makic di cont;
120
Die wile dat spise es in dinen mont,
 
So ne drinc, none spuwe, dat es ere,+
 
Daetstut oec het ware onnere:
 
Ne lene met ellenboghe oec niet
 
Op te tafle daert yemen siet.
125
Sit rechte, ende diene dinen gheselle,+
 
So dat hi duegt van di ertelle.+
 
 
 
Vrient, alse du dinen here diens,
 
Dien hem so, dattu verdiens
 
Sine gracie ende sine hulde,
130
Dat hi di ontfa, bi dier sculde.+
 
 
 
In allen dinghen wes ghetrowe
 
Dien du dins, eist here, eist vrowe,
 
Ende ganc haestelike, dat es dijn ere,
 
Dar men di sent, ende weder kere.
135
Wes scnel te doene alle dinc;
 
Dat men di sech, dat wel ghedinc.+
 
Ende diene houesscheleke vor dinen here;
 
Ende pijndi harde vele, te mere
 
Dat hem dijn dinst dan wel behaghe.
140
Als du draegs gherechten, alle daghe,
 
Drach in de slinke hant tgherechte,
 
Ente sause in dandre, ende ganc rechte,
 
Set vor den vorbaersten tersten teten,
 
Die ter tafle daer es gheseten.
145
Den wijn moetstu neder scinken
 
In den nap, dar men vt sal drinken;+
 
Ende den buuc kere nederwaert
 
Van den lagle, al onveruaert,
 
Ende dbier, dat scinc van hoeghen;
150
Dus moetstu doen, wiltmis ghelouen.
 
Ende als du kniels, dan saltu houden
 
Teen been op, ende tander vouden:
 
Maer vor Ghode, eist here, eist cnape,+
 
Eist coninc, bisscop, clerc of pape,
155
Hi moet met beden beenen cnielen,
 
Vor de salechede van siere sielen.+
 
 
 
Vrient, als dijn vrowe of dijn here
 
Sijn verbolghen op ti zere,
 
En twint antworde weder niet,+
160
Om gheen vernoi dat ti ghesciet,
 
Voer es di gramscep leden bleuen,+
 
Dan saelti werden ere ghegheuen.
 
*)....,........
 
Die toti comen ontfancse wale,
 
Ende antwort hem met scoenre tale;
165
Want scone tale ne cost niet,
 
Waer wart hi garne diere pliet.+
 
 
 
Hets vele beter bin huus bliuen,
 
Met huwen (lieden) ende met wiuen,
 
Dan dattu haer en taere gaes
170
Dar du dulleke tijn verdwaes:
 
Du moegse maken blide dor mede,
 
Met dattu souts verdoen in vremder stede.+
 
 
 
Hoer ende swijgh ende sprec ter tijt,
 
Ende wachti van hem die di nijt:
175
Want stille nijt es argher ouerware
 
Dan die men draght al openbare.+
 
 
 
Oec hi es sekerleke dul die man
 
Die hem seluen decken niet ne can,
 
Ende sinen wiue beueelt dan mede
180
Sine groete behoelnehede.+
 
 
 
Sone, die de warelt recken
 
Ente lieden domen ende bestrecken,+
 
Wedewen ende weesen moetsi ontfarmen,
 
Ende alse wel doen recht den aermen,
185
Also si wilden dat men hem dade:+
 
Doen si anders, dats harre sielen scade,
 
No dor vrome ne moetent sijt laten,
 
No dor miede, bi caritaten:
 
Laten sijt oec, hem saels berowen
190
Noch hier na, bi ghoeder trowen;
 
No dor bede, no dor ghichte,
 
No dor neue, no dor nichte,+
 
So ne moghen si gaen te wanke,
 
Willen si Ghode dienen te danke;
195
Want ghichte soe verblent den man
 
Dat hi recht doen, no recht ne can.
 
Ende miede zo verdrinct de siele,
 
Alwaer dat sake dat gheviele
 
Dat aerem man hadde rechte saken,
200
Miede sout al onrecht maken.+
 
 
 
Sone, oftu houts herscappie,
 
Bouen dinen ghenoet, of baelgie,
 
Na dine macht berechtene wel;
 
Verhefti niet ende wes niet fel.+
205
Al dincti dattu heues macht,
 
Ne doe daer ombe niemen cracht,
 
No ouerdaet, no valsce sake,
 
Of men di daer naer afstake
 
Dat niemen mochte van di claghen,
210
Jof wanconste emmer upti draghen:
 
Herscaps hulde noit es ghestade
 
Ende dicken oec endet in quade:
 
Hets beter clemmen ende weder vallen+
 
Dan al te hoeghe........
 
 
215
Zone, dine vrient prijs openbare,
 
Voer de lieden, hare en tare,
 
Ende lachtren stillekine sine quade sede,
 
Ende sceldene van sine dulhede.+
 
Men kent den vrient vor menne proeft,
220
In groeter noeden als mens behouft:
 
Die in de noet vrient bekinne,
 
Die sijn altoes van ware minne.+
 
Vrient, als men ieghen di mesdoet,
 
Al verwast ti dinen moet,
225
Ne wrec di niet stappans ter steden,
 
Vor es di gramscap al leden:
 
Men doet dicken als de moet es heet
 
Dat het den man dar na wert leet.+
 
Wes gheduldech ende blide,
230
Van dattu heefs in allen tide,
 
Oft ghevallet in engher saken,
 
Dat de liede metti maken
 
Ghile ende spel, so ghile mede,
 
Ende neemt in verduldechede;
235
Want die ghedoecht, hi verwint,
 
Dar ombe ne gramdi niet en twint:
 
Maer die keytijf es, hem torent meer
 
Bespotten, dan sijn groete seer.+
 
Ende meer mesdoet een wijse man
240
Dan die der wijsheit niet ne can.+
 
 
 
Wes den lieden wel ghesprake,
 
Ende volghe gherne rechte sake;
 
Scuwe quaetheit, mesdoe noede,
 
......ijns an Ghode.+
245
Een ander doet quaet, dit es ware,
 
Ende hi ontsiet quade niemare,
 
De goede ontsiet te doene quaet,
 
Dor die deucht dar hi in staet;+
 
Du sals quaet scuwen in allen stonden,
250
Dor die vuulheden van den sonden.
 
So wie so laet te doene quaet,
 
Die heere, daer hijt dor laet,
 
Ende dor den welken hi doet wel,+
 
Hi salt hem lonen ende niemen el.+
 
*)............
 
 
255
Jeghen herscep moetstu op staen,
 
Ende blideleke der ieghen gaen;
 
Neuen hem ne sitte niet, maer der bi,
 
Het ne ware of ment danne hiete di.+
 
Sitstu bi betren lieden danne du,
260
So onthout wat hic di segge nu:
 
Ghesateleke moetstu di houden,
 
Met teen knie ouer tander vouden.+
 
Nv maerc noch wat hic di telle:
 
Oftu ghaes met tinen gheselle,
265
Ganc neuen hem, ende of hi wille,
 
So ganc vor hem ende swich al stille.+
 
Noch willic dattu mi verstaes:
 
Als du met vorbaren mensse gaes,
 
Bachten hem ganc in allen tiden,
270
Hine hitu gaen neuen siere siden.+
 
 
 
Ende scuwe alle ledecheden,
 
Want si beuellen goede seden;
 
Ledechet doet ontfanghen dulle minnen
 
Den meenschen in dommen sinnen.+
275
Ledechede es sere quaet
 
Hem dier mede omme gaet:
 
Soe uolgt tauarnen ende ribaudrie;
 
Soe uolgt wiuen ende draghet vrie;
 
Soe doet quaet gheselscep iaghen loes,
280
Ende kert den man van duegden altoes;
 
Ende hem verteren doet sijn ghoet,
 
Wel dulleke dicken in onspoet.+
 
 
 
Zone, noch so moetti na mi hoeren,
 
Wildi leuen sonder toeren.
285
Sone, milde te sine altoes in scine+
 
Es en vray tekin vrecke te sine.
 
Die vele pint ende vele spart,
 
Hets tekin dat hi vele begaert.+
 
Sone, doe datti raden vroede lieden,
290
Ende laet te done dat si verbieden;
 
Ende ganc met hem, ende verstant,
 
Hoe si di wisen, dat doe te hant.
 
Ende wachti oec, so doestu wel,
 
Jeghen den ghenen die es fel.+
 
 
295
Minne den ghenen in dinen moet,
 
Die ghoedertiere es ende vroet.
 
Die fel es ende wret oec mede,
 
Dien ontsie in elker stede.+
 
 
 
Die ghemate es, die es vroet;
300
Want mate es tallen spele ghoet.
 
Neghene lieden die ghevroeden
 
Sijn alte milde van haren ghoeden:
 
Want onghemate scadet sere,
 
Ende milde te sine, dats groet ere.+
305
De ghene es milde die ghebijt
 
Dat hi heeft ende hout te tijt,
 
Ende gheue dar te gheuene es;
 
Want den vrecken (sic) ne dinct niet des;
 
Hi hout dat hi gheuen soude,
310
Haer en tare, aldaer men woude;
 
Want de ghireghe can versaden niet,+
 
Om gheen gheluc dat hem ghesciet.
 
De ghireghe man, hi es ghelijc
 
Den ghenen die es verdropijt,
315
Dat es de ghene diet water laet,
 
Die bi drinkene niet versaet;
 
So hi meer drinct, so hi mer mach:
 
Dorst ne vergaet hem nacht no dach,+
 
Want hi es ghelijc altoes der ze,
320
Die ne versaet es hember nie;
 
Hi penst altoes, daer hi es,+
 
Om sinen scat, dies sijs ghewes;
 
Dat sijn scat yet mendren mach,+
 
Dats sijn ghepens, nacht ende dach;
325
Ende alse al die scat gegadert es,
 
Dan comt de doet, dies sijs ghewes,
 
Die niemene spart, graue no coninc,
 
Die al verkert dan dese dinc.
 
 
 
Gheburt die ionc es ende onvroet,
330
Ende diet vertert harde dulleke
 
Al sonder noet, in elke weke,
 
Ende niet ne lase, ingheualle,
 
In engher maniere almet alle,
 
Enen pater noster ouer de ziele
335
Al wisti dat soe in pecke viele.+
 
Waer toe gadert yemen dan dgoet,
 
Dat en ander qualeke verdoet?
 
Maer kerdijt weder, bi spapen rade,
 
So mocht sijn siele hebben ghenade.
 
 
340
Maerct wel noch, sone, ende verstaet
 
Na dese dinc, dat es mijn raet:
 
Auenture helpt daers es te done
 
Wel dicken dar de man es coene:
 
Coenede es en vordeel groet,
345
In steden dar mens heuet noet;
 
Maer om coene te sine dats domphede;
 
Want menech es bleuen doet der mede:
 
Hic prise de conede van den man,
 
Die stout es ende hem wachten can.+
 
350 Drie manieren van lieden sijn+
 
Die caitijf ende onsalech sijn:
 
Dat es een onsalec man,
 
Die niet leeren wille ende niet ne can.+
 
Die ander onsaelghe, ghodeweet,
355
Dats die vele vroescepen weet,
 
Daer neghene af mach comen
 
Niemen te nutseepen, no te vromen.+
 
De derde onsaelghe, dies sijt ghewes,
 
Dats die ander lieden ghewone es
360
Recht te doene ende groet goet,
 
Ende dies hem seluen niet ne doet:
 
Wachti, sone, oft mach ghescien,
 
Dattu ghen werdts van desen drien.+
 
 
 
Want bedecthede es harde ghoet
365
In allen dinghen daer mense doet,
 
Nv si bedect van dinen dinghen:
 
Want dune moets niet vortbringhen
 
Dine quade daet, no daer af beromen,
 
No van quaetheden yemene doemen.+
 
 
370
Ende werke na mine wort
 
Die hier na nv volghen voert:
 
Dats die vele bidt hi es onwaert,
 
Ende onghemint in allen aert:
 
Hic radem dies omberen mach,
375
Dat hi niet bidde op eneghen dach:
 
Want menech es die gaerne name,
 
Dorsti wel dor de scame;
 
Ente meenghe scamt hem ende bid node,
 
No garne name, diet hem bode.
380
Die so leeft dat hi leuen mach opt sijn,
 
Die ne soude ens anders niewet sijn:
 
Want vrihede die es groet
 
Wel vele beter dan gout roet.+

Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

titels


editeurs