De Boekenwereld. Jaargang 29

[p. 90]

Agenda

Veilingen

Bernaerts, Verlatstraat 16-12, 2000 Antwerpen, België, (032) (0)324 819 21: 21-23 oktober (www.bernaerts.be)

Burgersdijk & Niermans, Nieuwsteeg 1, 2311 RW Leiden, (071) 512 10 67:12-13 november (www.b-n.nl)

De Eland, De Zon, Loth Gijselman. Weesperstraat 110, 1112 AP Diemen, (020) 623 03 43: 17 november (www.deeland.nl) henri godts, Louizalaan 230, 1050 Brussel, Belgie, (032) (0)264 785 48: 17 december (www.godts.com)

Bubb Kuyper, Kenaupark 30, 2011 MT Haarlem, (023) 532 39 86: 26-29 november (www.bubbkuyper.com)

Van Stockum's veilingen. Prinsegracht 15, 2512 EW Den Haag, (070) 364 98 40; 6-7 november (www.vanstockums-veilingen.nl)

Zwiggelaar Auctions, ‘De Burcht van Berlage’, Henri Polaklaan 9, Amsterdam, 06 47986138: 2 december (www.zwigge-laarauctions.nl)

De Neederlanden in kaart

De Atlas der Neederlanden komt uitvoerig aan de orde in de eerste artikelen van deze Boekenwereld. De negendelige verzamelaarsatlas van de Bijzondere Collecties van de UvA is in een langlopend project gecatalogiseerd, gerestaureerd en gedigitaliseerd. Uitgeverij Asia Maior/Atlas Maior verzorgt een facsimile-editie met een toelichtend tiende deel, dat ook als afzonderlijke publicatie verschijnt.

Deze unieke atlas is bij de Bijzondere Collecties tevens inzet van de tentoonstelling ‘Atlas der Neederlanden: de dageraad van het Koninkrijk’. De atlas ontstond vrijwel gelijktijdig met het Koninkrijk der Nederlanden, dat vanaf eind 1813 gestalte kreeg. De expositie staat dan ook in het teken van een dubbel jubileum en wordt op 17 oktober geopend door koning Willem Alexander, die het eerste deel van de facsimile-editie in ontvangst zal nemen. Het kan met recht de bekroning worden genoemd van het vijfjarige project.

Als inleiding op de tentoonstelling kan worden verwezen naar het openingsartikel van Jan Werner in deze Boekenwereld. De illustraties daarbij geven een indruk van de cartografische rijkdom van deze ingebonden kaartenverzameling. Dankzij het feit dat meerdere kaarten vanwege de restauratie tijdelijk uit de atlas zijn gehaald, kunnen ze in de tentoonstelling afzonderlijk worden getoond. Na afloop worden ze weer opgenomen in hun banden, die als laatste worden gerestaureerd. De kaarten uit de zeventiende, achttiende en vroege negentiende eeuw roepen een fascinerend beeld op van het landschap in het verleden. De bezoeker van de expositie maakt als het ware een wandeling door de delen van de atlas en door het Nederland van enige eeuwen geleden.

De atlas is samengesteld aan het begin van de negentiende eeuw. Gezien het tijdstip van ontstaan bevat hij slechts vier bladen van de grote kaart waaraan C.R.T. Kraijenhoff sinds 1798 werkte en die hij in 1812 zou voltooien. Kraijenhoffs vernieuwende cartografie komt aan de orde in het Erfgoedlab, dat grenst aan de expositieruimte. In deze educatieve epiloog van de tentoonstelling wordt tevens uitgelegd hoe de driehoeksmeting werkt en hoe in het verleden kaarten werden gemaakt.

Verschillende meerbladige wandkaarten zijn in de atlas opgenomen als een reeks afzonderlijke bladen - tot hun geluk, want aan de muur zouden ze zijn blootgesteld aan de tand des tijds en bij het vuilnis zijn beland. De meest imponerende wandkaart ooit is de zogenaamde ‘Colomkaart’ van de provincie Holland. In 1639, toen de Gouden Eeuw haar hoogtepunt naderde, bracht de Amsterdamse uitgever Jacob Aertsz Colom een kaart van Holland uit die qua omvang en allure geheel beantwoordde aan het beeld dat het welvarende gewest van zichzelf wenste te presenteren. De veertig bladen waaruit hij bestaat zijn opgenomen in het tweede deel van de Atlas der Neederlanden. In de tentoonstelling is een gemonteerd exemplaar te zien met een hoogte van meer dan anderhalve meter en een breedte van bijna drie meter.

Bijzondere Collecties van de UvA, Oude Turfmarkt 129 (Rokin), Amsterdam; 020 525 7300; www.bijzonderecollecties.uva.nl. en www.atlasderneederlanden.uva.nl. De tentoonstelling loopt van 18 oktober t/m 9 februari; di-vr 10-17 uur, za-zo 13-17 uur.

Irma Boom in Parijs

Het Institut Néerlandais in Parijs toont tot en met 15 december een biografie in boeken van de bekende ontwerpster Irma Boom (1960). Het is haar eerste overzichtstentoonstelling in Frankrijk, getiteld ‘Irma Boom: L'architecture du livre’. Haar boeken, aldus de ontwerpster, zijn constructies van materiaal en kleur - vandaar de titel. Haar opvallende boe kont werpen zijn internationaal vermaard en werden eerder tentoongesteld bij de Bijzondere Collecties van de UvA, het Museum für Gestaltung in Zürich en het Centre Georges Pompidou in Parijs.

De tentoonstelling bij het Institut Néerlandais biedt een breed overzicht van Booms werk sinds het einde van de jaren tachtig. Naast iconische ontwerpen, zoals het Jubileumboek SHV, het Colorbook en het boek over Otto Treumann, worden voorbereidende studies en een paar ‘mislukkingen’ getoond. Verder zijn opmerkelijke boeken uit de Bijzondere Collecties en de Fondation Custodia in Parijs te zien. Ze zijn door Boom geselecteerd omdat ze haar fascineren en raakvlakken hebben met haar werk. In de tentoonstelling zijn ook recente projecten opgenomen, zoals een uitgave voor Chanel en de door haar ontworpen huisstijl met het nieuwe logo van het Rijksmuseum.

De expositie is een coproductie met de Bijzondere Collecties. In 2010 verscheen Booms oeuvre-catalogus The Architecture of the Book, uitgevoerd als een rood miniboekje. Het hebbedingetje was binnen de kortste keren uitverkocht. Ter gelegenheid van de Parijse tentoonstelling geeft Uitgeverij Lecturis in samenwerking met de Bijzondere Collecties een herziene en aangevulde herdruk uit. Het Boomboek verschijnt in twee inhoudelijk identieke uitgaven van zeer verschillend formaat: als miniboekje (41,4 × 54,0 mm; 55 gram) en als XXL-versie (345 × 455 mm; 7.5 kilo). Beide edities hebben een geverfde snede en een omdoos. De eerste 500 exemplaren worden gesigneerd en genummerd verkocht in de speciaal ingerichte boekwinkel in het Institut Néerlandais. U kunt in hetzelfde gebouw een bezoek brengen aan de tentoonstelling ‘Hieronymus Cock: De renaissance in prent’, die eerder te zien was in Museum M in Leuven.

Institut Néerlandais, in 121 de Lille, 75007 Parijs; 0033 153 59 12 40, www.institutneerlandais.com; di-zo 13-19 uur.

Reclame in Indië

Bij het Affichemuseum te Hoorn is tot en met 22 december de tentoonstelling ‘Reclame in Indië’ te bezichtigen. Getoond worden

[p. 91]

affiches op het gebied van transport en toerisme, maar ook reclames voor producten als Verkade-biscuits. Van Nelle-tabak, General Motors, kinine en zeep. De tentoonstelling is een samenwerking met het eveneens in Hoorn gevestigde Museum van de Twintigste Eeuw, dat op 13 oktober ‘Herinneringen aan Nederlands-Indië’ presenteert.

Bij ‘Reclame in Indië’ verschijnt een gelijknamige publicatie die de affiches in een bredere context plaatst. Auteur Maartje Brattinga toont een kolonie die zich in de eerste helft van de twintigste eeuw ontwikkelt tot een dynamische samenleving. Het straatbeeld verandert drastisch en reclame duikt overal op: in hotels, het openbaar vervoer en zelfs in zwembaden. Producten worden in het Nederlands, Maleis en Engels aan de man gebracht. Reclamemakers richten zich op verschillende Indische consumenten: de rijke kolonialen, de moeilijk toegankelijke Chinezen en de veelal analfabete inlandse bevolking. Ze snijden de reclame toe op deze doelgroepen en houden rekening met religie en specifieke gewoonten. Ze gebruiken taferelen uit het dagelijkse leven, vinden inspiratie in de Indische cultuur en bedenken zelfs een op batik geïnspireerde stijl. Tijdens het Interbellum ontstaat in de Nederlandse kolonie een unieke en onafhankelijk van het moederland opererende reclame-industrie.

Collectie Van Sabben Poster Auctions, Hoorn

Affichemuseum Hoorn, Grote Oost 2-4, Hoorn; 022 929 98 46, www.affichemuseum.nl; di-vr 11-17 uur, za-zo 12-17 uur.

Twee eeuwen strips

Tot en met 12 januari 2014 kan in Museum Meermanno het hele gezin de wereld van de strip beleven. De tentoonstelling ‘Strips! 200 jaar Nederlands beeldverhaal’, opgezet in samenwerking met het NIBBI (Nederlands Instituut voor het Beeldverhaal en Boekillustratie) behandelt allerlei stripvormen - strips met dieren, helden, meisjes en smurfen, maar ook oorlogsstrips, reclamestrips, illegale uitgaven, politieke strips, familiestrips, actuele strips, educatieve strips, en de nieuwste digitale vormen van strips.

De tentoonstelling is chronologisch van opzet en loopt van centsprenten tot interactieve beeldverhalen die de lezer op het beeldscherm kan beïnvloeden. Afgezien van strips in alle kleuren en maten krijgt de bezoeker originele tekeningen te zien. Ook is er aandacht voor het maken van strips, waarbij de kunst van het tekenen en het bedenken van een verhaallijn aan de orde komen. Het publiek kan meetekenen en -schrijven aan het langste stripverhaal van Nederland en zichzelf fotograferen in een stripsetting. Bij de tentoonstelling verschijnt de publicatie Strips! 200 jaar Nederlands beeldverhaal. Auteurs Willem van Helden, Rob van Eijck, Jos van Waterschoot en Joost Pollmann lichten ieder een periode uit de geschiedenis van de strip toe. De eindredactie is in handen van stripexpert Hans Matla.

Museum Meermanno | Huis van het Boek, Prinsessegracht 30, Den Haag; 070 346 27 00, www.meermanno.nl; di-zo 12-17 uur.

Shakespeare gebonden

De 25 winnaars van de internationale boekbandenwedstrijd, dit jaar geïnspireerd op William Shakespeare, tonen hun banden in de reizende tentoonstelling ‘Shakespeare Bound’. Tot en met 5 januari 2014 exposeert de Bibliotheca Wittockiana in Brussel de uitkomst van de prestigieuze competitie, die jaarlijks wordt uitgeschreven door de Britse vereniging Designers Bookbinders in samenwerking met de Mark Getty Library en de Bodleian Library in Oxford. In 2013 is de eerste prijs, groot £ 10,000, toegekend aan de Brit Dominic Riley, die met zijn boekband van bruin en zwart geitenleer een romantische scène uit A Midsummer Night's Dream uitbeeldde. De hierbij afgedrukte prachtband van Hamlet door Derek Hood maakt duidelijk dat ook de andere gezien mogen worden.

Bibliotheca Wittockiana, Belemstraat 23, Brussel; 0032 277 05 333, www.wittockiana.org; di-za 10-17 uur.

Stad vol lezers

De Professor Van Winterprijs 2013 zal worden uitgereikt aan de Amsterdamse historica Boudien de Vries. De jury heeft haar boek Een stad vol lezers. Leescultuur in Haarlem in de negentiende eeuw (Nijmegen, Vantilt, 2011) unaniem verkozen tot winnaar van de inzendingen uit 2011-2012. Rick Honings, in De Boekenwereld 28/2, merkte Een stad vol lezers aan als ‘een boekwetenschappelijk handboek’ en vond het ‘een mijlpaal [...] in het onderzoek naar de Nederlandse leescultuur’. De uitreiking van de prijs zal plaatsvinden op maandag 4 november om 15.00 uur in het Noord-Hollands Archief te Haarlem. Marita Mathijsen zal spreken over de ontwikkeling van de leescultuur in Nederland. De prijs van ¬ 3500 wordt ter beschikking gesteld door het Professor Van Winterfonds, genoemd naar de historicus Pieter Jan van Winter (1895-1990). De prijs wordt om de twee jaar uitgereikt voor het beste boek op het terrein van de lokale en regionale geschiedenis in Nederland. De organisatie berust bij het Huygens Instituut voor Nederlandse Geschiedenis; aanmelden via [e-mail].

Spiegel van de toekomst?

De Nederlandse Boekhistorische Vereniging (NBV) bestaat twintig jaar. Dat wordt op 1 november in de Koninklijke Bibliotheek

[p. 92]

gevierd met een congres waarin boekwetenschappers zowel naar het verleden als de toekomst kijken. Nieuwe sociale media als Whatsapp. Facebook en Linkedln zijn niet meer weg te denken uit het dagelijkse leven en evenmin uit de wetenschap. Digitale technologieën hebben een einde gemaakt aan het monopolie van de drukkunst bij de overdracht van tekst en kennis. De voortgaande mediarevolutie is voor de NBV een aansporing om achterom te kijken en eerdere revoluties in tekstoverdracht te onderzoeken. Acht onderzoekers, ieder gespecialiseerd in een andere periode, zullen op het congres ‘Boekgeschiedenis: spiegel van de toekomst?’ spreken over uiteenlopende aspecten van de overdracht en receptie van teksten. Zo ziet Erik Kwakkel de dertiendeeeuwse codex als een voorloper van het moderne boek en onderzoekt Nelleke Moser of handgeschreven bundels uit de vroegmoderne tijd beschouwd kunnen worden als zelfpublicaties avant la lettre.

Aanmelding tot en met 23 oktober op [e-mail]. Deelname kost ¬ 5 voor NBV-leden en het dubbele voor niet-leden. Meer informatie: www.boekgeschiedenis.nl.

Boeken van albast

Op zoek naar een inspirerende locatie stuitte kunstenares Lynne Leegte op de Artis Bibliotheek aan de Plantage Middenlaan, onderdeel van de Bijzondere Collecties van de UvA. Het uit 1868 stammende gebouw van architect G.B. Salm herbergt een unieke collectie natuurhistorische werken. De aquarellen die Maria Sibylla Merian rond 1700 in Suriname schilderde zijn hier te vinden, evenals brieven van Charles Darwin en de archieven van onder anderen Hugo de Vries. De sfeer van de negentiende-eeuwse leeszaal en de geur van oud papier inspireerden Leegte tot een verstild kunstwerk. The library is een installatie van dertig boeken van steen, met en zonder boekenlegger. Ze liggen op tafel of staan op de plank. Ze zijn op ware grootte gebeeldhouwd uit albast en vormen een metafoor voor de tijdloosheid van de bibliotheek. Naast de stenen boeken zijn andere objecten van albast te zien, zoals een brievenbundel en een vel papier. De tentoonstelling loopt van 1 november 2013 tot 31 januari 2014. Tijs Goldschmidt schreef een boekje over het werk van Leegte, dat in een beperkte oplage verschijnt.

Artis Bibliotheek, Plantage Middenlaan 45, Amsterdam; 020 515 5898, www.bijzondere-collecties.uva.nl: wo-vr 12-17 uur en op afspraak.

De Britse schrijver Redmond O'Hanlon kwam al in de nieuwsrubriek aan de orde als de winnaar van de Boudewijn Büchprijs. Bij een breed publiek is hij bekend als de excentrieke avonturier met flamboyante bakkebaarden uit de televisieserie O'Hanlons Helden. Hij reist in dat programma de wereld rond in het voetspoor van zo mogelijk nog excentriekere ontdekkingsreizigers uit de negentiende eeuw. De komende reeks afleveringen is niet alleen op het scherm te volgen, maar ook in activiteiten in Enschede en Amsterdam. Museum TwentseWelle, de VPRO en de Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam hebben gezamenlijk een aanvullend programma ontwikkeld dat de boeiende reisverhalen van O'Hanlon in een bredere context plaatst. In de Artis Bibliotheek vinden vanaf december bijeenkomsten plaats waarin afleveringen van O'Hanlons Helden worden uitgediept aan de hand van mini-exposities en live-gesprekken. In Museum TwentseWelle wordt volgend voorjaar een grote tentoonstelling gehouden die de verschillende mini-exposities combineert. Ook zal naar aanleiding van deze activiteiten een boek worden gepresenteerd. Voor meer informatie en voor het bijwonen van de evenementen: www.bijzonderecollecties.uva.nl en www.twentsewelle.nl.

Lijmen bij dwaallicht

Om in de buurt van Artis te blijven: het Willem Elsschot Genootschap (WEG) organiseert op dinsdag 15 oktober het derde Nederlandse Willem Elsschot Benefietdiner, ‘Lijmen bij dwaallicht’. De bijeenkomst begint om 19.00 uur en zal plaatsvinden in de passende entourage van Artis, Plantage Kerklaan 38-40, Amsterdam. Burgemeester Eberhard van der Laan zal zijn persoonlijke visie op het werk van Elsschot naar voren brengen. Vic van de Reijt, redacteur bij Nijgh & Van Ditmar en Elsschotbiograaf, zorgt voor Mosterd na de maaltijd. Hubert Smeets, redacteur van NRC Handelsblad, zal de gastsprekers inleiden. Muzikale intermezzo's door Esther Floor (zang) en Elisabeth Ford (piano). Artis biedt de deelnemers op 15 oktober een gratis bezoek aan de dierentuin, dat gecombineerd kan worden met een bezoek aan de Artis Bibliotheek. Aanmelding via de website van het Willem Elsschot Genootschap: www.weg.be.

Anthon Beeke: It's a miracle (2)

Het boek met die titel is gesignaleerd in de boekenrubriek van dit nummer; hier verwijzen we naar de gelijknamige overzichtstentoonstelling van het werk van ontwerper Anthon Beeke.

De tentoonstellingsruimte in de oude fabriek van Piet Hein Eek in Eindhoven is tot en met 17 oktober gewijd aan het oeuvre van Beeke, dat inmiddels een halve eeuw bestrijkt. Op een andere verdieping is werk te zien van elf getalenteerde oud-studenten van hem, die alle hun eigen weg hebben gevonden.

Galerie Piet Hein Eek, Halvemaanstraat 30, Eindhoven; 040 2856610, www.pietheineek.nl; ma-za 10-18 uur, toegang gratis.

Kinderboeken in het Rijksmuseum

Ook dit jaar toont het Rijksmuseum in samenwerking met de Stichting CPNB bekroonde kinderboekillustraties. Om een bijdrage te

[p. 93]

leveren aan de ‘visuele geletterdheid’ van kinderen vraagt het Rijksmuseum de winnende illustratoren hun werk op deze jaarlijkse tentoonstelling te presenteren. Te zien zijn onder andere originele tekeningen uit Aan de kant, ik ben je oma niet! van Sylvia Weve en auteur Bette Westera (Gottmer) en Nederland van Charlotte Dematons (Lemniscaat). Beide boeken maken in oktober kans op het Gouden Penseel. De illustraties en tekeningen zijn te bezichtigen van 25 september tot en met 10 december 2013. Tijdens de Kinderboekenweek, die dit jaar plaatsvindt tussen 2 en 13 oktober, kunnen illustratoren in de dop aan de slag in de workshop ‘Penselen in het Rijksmuseum’.

Rijksmuseum, Museumstraat 1, Amsterdam; 020 6621440, (www.rijksmuseum.nl); dagelijks 9-17 uur.

Kunst van papier

Papier is niet alleen spul om op te schrijven of boeken van te maken, het is ook een materiaal dat door kunstenaars wordt gebruikt om hun ideeën vorm te geven. De laatste jaren worden papier en karton ook steeds vaker toegepast door vormgevers van meubels en sieraden. Tot 27 oktober toont het CODA Museum in Apeldoorn recent werk van 39 kunstenaars en vormgevers. De mogelijkheden van papier zijn vrijwel onbeperkt, van traditionele beeldende kunst tot mode en van sieraden tot nieuwe toepassingen in de design industrie. De tentoonstelling ‘CODA Paper Art’ toont hoogtepunten uit de hedendaagse papierkunst. De getoonde objecten nemen de unieke eigenschappen van papier als uitgangspunt of passen het toe als beelddrager. Verrassend is het werk van de Britse kunstenares Claire Brewster (1968). Zij redt overbodige kaarten en atlassen van de papiermolen door ze te hergebruiken voor delicate knipsels. Haar vogels, insecten en bloemen bewegen zich vrijelijk tussen landen en werelddelen. Haar knipsels geven een kunstzinnige invulling aan de cartografie en vormen een mooie aanvulling op het thema van deze Boekenwereld.

Coda Museum Apeldoorn, Vosselmanstraat 299, Apeldoorn: 055 5268400, www.coda-apeldoorn.nl; di-zo met wisselende openingstijden.

Best verzorgde boeken

In 1932 vond de eerste tentoonstelling van de Best Verzorgde Boeken plaats in het Stedelijk Museum in Amsterdam. Sindsdien is dat een jaarlijks terugkerend evenement, afgezien van enige breuken in de continuïteit. De Best Verzorgde Boeken van 2012 zijn te bezichtigen van 14 september tot en met 27 oktober 2013. De boeken in de tentoonstelling onderscheiden zich door hun vormgeving, typografie en beeldbehandeling. De vakjury van dit jaar bestond uit Ada Lopes Cardozo (voorheen Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten, Den Haag), uitgever Peter de Winter van 010, grafisch adviseur Johan Holterman en de ontwerpers Rob van den Nieuwenhuizenen Marlies Visser. Zij beoordeelden 305 inzendingen en kozen daaruit de 33 Best Verzorgde Boeken van 2012. De jury zocht naar tactiele kwaliteit, naar boeken die nieuwsgierig maken of anderszins een nadrukkelijke aanwezigheid hebben. Tegelijk met de expositie verschijnt de tweetalige catalogus The Best Dutch Book Designs / De Best Verzorgde Boeken, waarin de selectie in woord en beeld wordt gepresenteerd. De uitverkoren boeken vormen de Nederlandse inzending voor de internationale competitie ‘Schönste Bücher aus aller Welt’ in Leipzig. Tot de 33 Best Verzorgde Boeken van 2012 behoort ook Found Footage, Cinema Exposed, uitgegeven door de Amsterdam University Press en het EYE Film Institute. Het werd ontworpen door het collectief Joseph Plateau, dat ook de vormgeving van De Boekenwereld verzorgt. Chapeau voor Plateau.

Stedelijk Museum, Museumplein 10, Amsterdam; 020 573 2911, www.stedelijk.nl; dagelijks 10-18 uur en donderdags tot 22 uur.

Boekkunstbeurs

De Stichting Drukwerk in de Marge organiseert ook dit jaar de Boekkunstbeurs, die op 2 en 3 november 2013 zal plaatsvinden in de Pieterskerk in Leiden. Op de Boekkunstbeurs is een ruim aanbod te zien van fraaie met de hand gebonden boeken, volgens traditionele technieken vervaardigd drukwerk, sublieme staaltjes van kalligrafie en kunstzinnige voortbrengselen in papier. Margedrukkers tonen hun uitgaven, vaak gedrukt op oude persen met historisch materiaal. Die uitgaven variëren van plano's met een enkel gedicht tot kunstenaarsboeken. De oplagen zijn klein en er wordt veel aandacht besteed aan het samenspel tussen letter, papier en vormgeving. Handbinders laten staaltjes van hun kunnen zien. Hobbyisten kunnen terecht bij de vele stands waar boekbindmaterialen, kalligrafiebenodigdheden en handleidingen te verkrijgen zijn. Er vinden verschillende demonstraties plaats, o.a. boekdrukken, marmeren en papierscheppen.

Pieterskerk, Pieterskerkhof 1a Leiden; 071 512 4319, www.pieterskerk.com. Zaterdag 2 november 10-17 uur zondag 3 november 11-17 uur.