De Boekenwereld. Jaargang 29

[p. 76]

Nieuws

Amsterdam Antiquarian Book, Map & Print Fair

De bekende antiquarische boekenbeurs werd dit jaar voor de 34^ste keer gehouden, op 4 en 5 oktober in de Passenger Terminal aan de Piet Heinkade in Amsterdam. Ondanks de stabiele bezoekersaantallen is het voortbestaan van dit festival van het oude en zeldzame boek onzeker. Verzamelaars en antiquaren treffen elkaar steeds vaker op het internet, zodat voor sommigen de verkoop aan en de ontmoeting met klanten op een boekenbeurs overbodig lijkt.

De ongeveer zestig deelnemende antiquaren en prentenhandelaren waren over het algemeen goedgemutst. Het Amsterdamse antiquariaat Brinkman bood een zeldzame incunabel door Jacobus van Breda uit Deventer aan (€7800), met een houtsnede die wereldwijd op slechts enkele titelpagina's is gesignaleerd. Antiquariaat A.G. van der Steur nam een volle plank zeventiende-eeuwse perkamenten banden mee uit Haarlem, waaronder het oudste meetkundeboek (€3900). Fokas Holthuis uit Den Haag had zijn topstuk, een opdrachtexemplaar van Paaltjens' Snikken en Grimlachjes (€1850), bij opening van de beurs al verkocht.

Aan de eerste tien beursbezoekers (‘waeraghtige bibliophielen’, aldus het colofon) werd een nieuw gedicht van beursambassadeur Joost Zwagerman geschonken, op verzoek van het organiserende comité gedrukt in 75 exemplaren door De Carbolineum Pers uit Kalmthout, België. Alle deelnemende antiquaren ontvingen eveneens een exemplaar.

Boudewijn Büch-prijs voor Redmond O'Hanlon

Tijdens de Amsterdam Antiquarian Book, Map & Print Fair, op zaterdag 5 oktober, is de derde Boudewijn Büch-prijs uitgereikt aan de Britse reisschrijver Redmond O'Hanlon. Deze jaarlijkse prijs is bestemd voor degene die een breed publiek voor het antiquarische boek weet te interesseren. De jury (Frits Barend, Lisa Kuitert, Maarten Asscher en Ton Kok) verantwoordde de keuze alsvolgt:

‘Redmond O'Hanlon krijgt de Boudewijn Büch-prijs omdat hij een onvermoeibaar pleitbezorger is van de ware liefde voor het oude boek. Diep in zijn hart had hij antiquaar willen zijn, liet hij zich ooit ontvallen. Maar hij werd redacteur van Times Literary Supplement en leidde expedities voor televisieprogramma's over verre reizen, zoals O'Hanlons Helden en de Darwin-reis met het schip de Beagle. Net als eertijds Boudewijn Büch, weet O'Hanlon met groot enthousiasme en oog voor detail de aandacht te vestigen op het antiquarische boek, en wel zo, dat wie hem ziet en hoort zich het liefst net als hij zou willen opsluiten in een bibliotheek.’

Redmond O'Hanlon. Foto Erik Hijweege

O'Hanlon nam de prijs, die eerder werd toegekend aan Diederik van Vleuten en aan Gerrit Komrij (postuum), onder grote belangstelling in ontvangst. De Boudewijn Büch-prijs is in het leven geroepen ter herinnering aan de legendarische verzamelaar, die elf jaar geleden overleed. Met hetzelfde doel wordt jaarlijks de Boudewijn Büch-lezing gehouden.

Nieuw Fries Museum geopend

Koningin Máxima heeft op 13 september jl. het nieuwe Fries Museum geopend. Bijna vijfduizend Friezen waren aanwezig bij de opening van het museum, dat voortvloeit uit een legaat van de architect Abe Bonnema. Hij liet bij zijn dood in 2001 een bedrag van 18 miljoen euro na voor een nieuw te bouwen Fries Museum. Het museumgebouw is ontworpen door architect Hubert-Jan Henket en werd binnen de planning en het budget opgeleverd. Vanaf heden is het van dinsdag tot en met zondag geopend van 11.00 tot 17.00 uur.

Het nieuwe Fries Museum. Foto Gerard van Beek

Tien geselecteerde historische iconen staan centraal in de nieuwe opstelling, waaronder het fameuze ‘schrijfplankje van Tolsum’. Dit houten tablet uit 29 na Christus is het oudste schriftdocument van Nederland. Het werd in 1914 gevonden bij het afgraven van een terp en bevat een Latijnse tekst over een slaaf en een schuldenaar. Tevens is werk te bewonderen van hedendaagse Friese en (inter)nationale kunstenaars en van toonaangevende ontwerpers. Het nieuwe museum opent met vier grote exposities. ‘Ferhaal fan Fryslân’ is een verrassende kennismaking met Friesland en de Friezen. ‘Oud Geld’ gaat over schoonheid en macht in de Gouden Eeuw, waarbij Jort Kelder laat zien dat begrippen als old boys network en musthaves van alle tijden zijn. ‘Horizonnen’ toont op de bovenste etage moderne en hedendaagse kunst. ‘Het Fries Verzetsmuseum’ ten slotte biedt de bezoeker een blik op Friesland in de jaren 1940-1945.

Veiling 337 van Burgersdijk & Niermans in Leiden, 8 mei 2013
Edwin Bloemsaat

Lot 1046: een Spaans antiphonarium uit 1739. Burgersdijk & Niermans, Leiden.

Bij Burgersdijk & Niermans begon de veiling van manuscripten en oude boeken in een volle zaal. Bij de manuscripten was het opvallendste stuk lot 1046, een zeer groot Spaans antiphonarium (liturgisch zangboek) uit 1739, dat werd ingezet op €1200 en voor €1300 werd toegeslagen aan een Haagse handelaar (richtprijs €1000). Daarna kwam de categorie ‘Old & Rare Books’, met niet minder dan 280 lots en een aantal opmerkelijke stukken.

De zeer fraai gebonden Boekzaal van Europe in zestien delen van Petrus Rabus (lot 1089) met de ex-librissen van Bob Luza en Piet Buijnsters, richtprijs €1500, werd ingezet op €3200 en op €3600 afgeslagen in de zaal. Ook zeer goed liep een collectie Patriottisme uit de late achttiende eeuw, de lots 1123 tot 1139. Deze brachten tezamen €6960 op (richtprijs €1550) en gingen boven-

[p. 77]

dien naar dezelfde schriftelijke bieder. De grootste uitschieter was lot 1131, bestaande uit 68 manuscripten uit 1748-1800, dat werd ingezet op €900 en afgeslagen voor €1700 (richtprijs €200).

Drie delen van de Blaeu-atlas kwamen onder de hamer als lots 1179-1181. De eerste daarvan, deel IV van de Grand Atlas uit 1667 met 59 gekleurde kaarten in een perkamenten ‘atlasband’ (wel wat gebruind), ging voor €11.000 naar een particulier (richtprijs €12.000). Het tweede, deel II van de Latijnse editie van het Stedeboek, bleef onverkocht voor €8000 (richtprijs €10.000) en het derde, deel I van het Theatrum orbis terrarum met 120 kaarten, werd ingezet op €4500 en afgeslagen voor €9000 (richtprijs €6000). Een Tirion-atlas uit circa 1769 met 108 gekleurde kaarten ging niet voor €11.000 tijdens de veiling, maar werd in de aftersale voor €10.000 euro alsnog verkocht (richtprijs €14.000).

Een ander opvallend onderdeel was een relatief grote hoeveelheid veilingcatalogi van kunstcollecties uit de achttiende en negentiende eeuw, lots 1277-1304. Zeker veilingcatalogi uit de achttiende eeuw zijn zeldzaam. Een particuliere verzamelaar sloeg hier zijn slag. De hele zitting liep over het algemeen goed. Er bleven 37 kavels van de 286 onverkocht na de aftersale, dat is dus nog geen 13 procent en bijna de helft ging boven de richtprijs.

Kruidenboek naar Deventer Athenaeumbibliotheek [03]

De arts Jan-Willem Briët heeft het kostbare kruidenboek Ortus Sanitatis geschonken aan de Athenaeumbibliotheek van Deventer.

Deze omvangrijke in leer gebonden ‘medische encyclopedie’ werd rond 1507 in Straatsburg gedrukt door Johann Prüss. De tekst werd geschreven door Johann Wonnecke von Kaub, vanaf 1484 stadsarts in Frankfurt am Main. Ortus Sanitatis behandelt kruiden en planten, zoogdieren en reptielen, vogels, vissen en stenen. Het is geïllustreerd met meer dan duizend houtsneden. De Athenaeumbibliotheek bezat tot dusverre geen boek uit die vroege periode met zoveel illustraties. De aanwinst behoort dan ook meteen tot de topstukken van de collectie.

Stuk van het jaar

Het Nationaal Archief kiest de Akte van Abdicatie als ‘Stuk van het Jaar’, omdat het de belichaming is van een belangrijke gebeurtenis. Op het moment dat koningin restauratie in Haarlem zijn ze onlangs teruggeplaatst in de Nottebohmzaal van de bibliotheek. Willem Jansz Blaeu (ca. 1571-1638) werd bekend door zijn atlassen, maar bracht ook belangrijke globes uit. De driedimensionale representatie van de aarde of de hemel was in de zeventiende eeuw een wetenschappelijke doorbraak, maar voor degenen die het zich konden veroorloven was de globe tevens een pronkstuk. De bollen met een diameter van maar liefst 68 cm behoren tot de grootste die Blaeu heeft vervaardigd. De aardglobe is een late uitgave uit de periode 1645-1648, met aanvullingen die zijn aangebracht door Willems zoon Joan. Dat blijkt uit de plaatsnamen in Australië, die zijn gebaseerd op de reisverslagen van de ontdekkingsreiziger Abel Tasman. De posities van de sterren op de hemelglobe zijn ontleend aan de Deense astronoom Tycho Brahe, bij wie Blaeu senior in zijn jonge Beatrix op 30 april de Akte ondertekende, deed zij na 33 jaar afstand van de troon. Het volledige proces van de vervaardiging van het document tot en met het tekenen van de Akte is op beeld vastgelegd - een ‘documentaire’ in de letterlijke zin des woords en de eerste in zijn soort. Normaal gesproken worden archiefstukken van de centrale overheid pas na twintig jaar overgedragen aan het Nationaal Archief, maar voor dit document is een uitzondering gemaakt. Daardoor is de Akte het jongste archiefstuk van het Nationaal Archief. Met het aangehechte grootzegel is het opgenomen in het Kabinetsarchief, dat ook de Akten van Abdicatie van Juliana (1980) en Wilhelmina (1948) bevat. Tijdens de Maand van de Geschiedenis (oktober 2013) stemt het publiek op het mooiste archiefstuk uit de Nederlandse collecties. Alle inzendingen zijn vanaf 1 oktober te bewonderen op www.onsdna.nl/stukvanhetjaar.nl.

De Nottebohmzaal van de erfgoedbibliotheek Hendrik Conscienee. Foto Peter Boetes

Hemel en aarde

De Hendrik Conscience Bibliotheek in Antwerpen is in het gelukkige bezit van een hemel- en aardglobe die zijn gemaakt door de Amsterdamse firma Blaeu. Na een ingrijpende jaren in de leer was geweest.

Om in dezelfde ‘globale’ sfeer te blijven: het Rijksmuseum in Amsterdam krijgt voor drie jaar een hemel- en aardeglobe van Blaeu in bruikleen. Ze behoren tot de collectie van Museum Het Valkhof in Nijmegen en zijn de afgelopen maanden eveneens gerestaureerd. De globes, die in 1663 door de stad Nijmegen zijn aangekocht, waren zo vervuild en verkleurd dat de continenten en de sterrenhemel niet meer te onderscheiden waren. De gerestaureerde exemplaren zijn te bewonderen in de Wetenschapszaal van het Rijksmuseum.