De Boekenwereld. Jaargang 16

[p. 241]

Uit de tijdschriften
Marieke van Delft

Vorig jaar verscheen de eerste aflevering van Qvinio: international journal on the history and conservation of the book. Dit tijdschrift is de opvolger van het sinds 1938 verschijnende Bollettino dell'Istituto centrale per la patologia del libro, een uitgave van het in de laatste titel genoemde instituut in Milaan. Qvinio heeft internationale allure. Deze eerste aflevering telt vijf artikelen in het Engels, één in het Frans, één in het Duits en drie in het Italiaans. Alle bijdragen zijn voorzien van een samenvatting in het Engels en het voorwoord is tweetalig (Italiaans en Engels). Dat maakt het tijdschrift ook voor een niet-Italiaans (lezend) publiek interessant. En dat beogen de uitgevers ook, zo blijkt uit het voorwoord: ‘The progress of European unity and the more general need to go beyond the cramped confines of national borders led to the idea of a channel of expression and communication that, while developed within the sphere of the Institute, would have a strongly supranational character from the very outset.’ Bovendien heeft het een bredere doelstelling dan het oude Bollettino, namelijk ‘to break down the ancient barriers that still separate the history of books from the spheres linked to preservation and restoration’. En dat is een mooi streven. Van oudsher vormen de codicologie en archeologie van het handschrift en het gedrukte boek de brug tussen deze twee onderwerpen. Daarom zal het boek als fysiek object centraal staan in dit nieuwe tijdschrift. Bovendien, hoewel het accent zal liggen op het middeleeuwse boek, wil men ook aandacht geven aan moderne en eigentijdse boeken, ‘given that the great majority of the volumes held in our libraries were produced during the last century’.

Wat komt daar nu van terecht in deze eerste aflevering? Zoals gezegd: deze telt tien artikelen in vier talen. Bij eerste beschouwing valt meteen op dat de Middeleeuwen sterk vertegenwoordigd zijn; zeven artikelen gaan over handschriften, waaronder een artikel van J.P. Gumbert, ‘The quires of the Vergilius Romanus’, allemaal geschreven vanuit een codicologische benadering. Verder doen Giovanni Liotta en Alfonso Agrò uit de doeken hoe termieten materiaal in een juridische bibliotheek van de Universiteit van Palermo en in het gemeentearchief in diezelfde plaats aantastten, en wat voor maatregelen genomen kunnen worden om een dergelijke termietenplaag te voorkomen. In de twee overige artikelen behandelen scheikundigen de toepassing van spectroscopie bij papieronderzoek. Kortom: deze eerste aflevering bevat een aantal interessante bijdragen, geschreven vanuit verschillende invalshoeken door specialisten van diverse pluimage. Zoals te verwachten was ligt het accent sterk op het boek als object, het verbindende element tussen conservering en de studie van het boek. Het blijft dus een tijdschrift voor specialisten, bibliografen en conserveringsdeskundigen. Het moderne boek komt in deze eerste aflevering niet aan de orde. Maar het streven is er. Een tijdschrift om in de gaten te houden.

[p. 242]

Het januarinummer van Antiquarian Book monthly heeft een intrigerende titel: ‘The price of peace’. De ondertitel, ‘rare books of peace’, verraadt al dat het artikel toch minder verdwaald is dan je op het eerste gezicht denkt. En inderdaad, de bijdrage van vredespublicist Peter van den Dungen, universitair docent Peace Studies aan de Universiteit in Bradford (Engeland), gaat over het verzamelen van boeken over vrede, niet over internationale verhoudingen. Onverwacht blijkt Nederland bij de opkomst van dit specialisme een opvallende rol gespeeld te hebben. In 1983, toen de Koude Oorlog zowat op een hoogtepunt was, verscheen bij de firma Beijers te Utrecht de catalogus Five centuries of longing and strugglingfor peace. Hoewel de samenstellers zich daar niet van bewust waren, was dit de eerste maal dat er een catalogus verscheen die louter aan ‘vrede’ en niet aan ‘oorlog en vrede’ gewijd was. De catalogus bevat 226 nummers die drie eeuwen bestrijken (1681-1983). Een aantal werken wordt door Van den Dungen nader besproken evenals enkele andere catalogi, zoals een catalogus van Nijhoff uit 1912, niet gewijd aan ‘vrede’ maar aan ‘internationaal recht’, het onderwerp waar vrede in die tijd bij ondergebracht werd. Van den Dungen noemt belangrijke items en prijzen, waarna hij overgaat tot het bespreken van de belangrijkste ‘vredesboeken’, waaronder werken van Hugo de Groot en Erasmus. Dan wordt het artikel minder interessant voor de boekverzamelaar omdat hij meer de inhoud van de boeken dan de waarde of de manier om eraan te komen bespreekt.

Maar op deze laatste zaken gaat Victoria Hyde-Greene in datzelfde nummer in, in haar bijdrage getiteld ‘More changes to book collecting on the Internet’. Zij bespreekt een aantal belangrijke sites waar boeken gekocht kunnen worden. De belangrijkste noemt ze echter niet - evenmin als ik dat deed in het artikel ‘Boekwetenschap op Internet’ in het Nieuwe media-nummer van De Boekenwereld: BookFinder.com (www.bookfinder.com). Dit is een fantastische site, ontworpen in 1996 door de toen negentienjarige student A. Chatterjee. BookFinder.com verkoopt zelf geen boeken maar biedt toegang tot 15.000 boekhandelaren in zowel nieuwe als antiquarische boeken, door het aanbod van een aantal geïntegreerde sites van antiquarische boeken, zoals Bibliofind en Antiqbook, en grote aanbieders van nieuwe boeken zoals Amazon.com met één zoekmachine doorzoekbaar te maken. Een briljante vondst die prima werkt. Deze site noemt zij dus niet, maar wel een aantal andere - die veelal door BookFinder.com overbodig gemaakt zijn. Interessanter is dan ook haar volgende observatie: het feit dat de firma Robert Temple aankondigde te stoppen met het uitgeven van catalogi, en in het vervolg alleen nog boeken op het web aan te bieden. Een schokkende ontwikkeling voor degenen onder ons die (nog) geen gebruik maken van Internet en gehecht zijn aan het doorsnuffelen van een catalogus in een luie stoel, ver van moderne techniek en pc. Maar met sites als BookFinder.com zijn dit soort ontwikkelingen niet tegen te houden.

De eerste twee (van de vier beoogde) afleveringen ‘Über die typographische Gestaltung von Antiquariatskatalogen’ door Rudolf Paulus Gorbach in de eerste twee nummers van 2000 van Aus dem Antiquariat lijken in dit perspectief gezien enigszins als mosterd na de maaltijd te komen. Gorbach geeft aan hoe een goede antiquariaatscatalogus opgemaakt moet worden; met de pc, dat wel. Hij schreef zijn bijdragen in het kader van een symposium dat in februari 2000 daaraan gewijd werd. Zijn bevindingen zullen ongetwijfeld de komende jaren nog gebruikt worden, maar toch lijkt het fenomeen antiquariaatscatalogus in gedrukte vorm zijn langste tijd gehad te hebben, of ik moet me al heel sterk vergissen. En opmaak voor Internet is weer een ander verhaal. In nummer 3 bespreekt hij de ontwikkeling van de antiquariaatscatalogus in de twintigste eeuw en de laatste aflevering zal gaan over de manier waarop afbeeldingen opgenomen moeten worden.

Hoezeer aandacht voor de vorm het begin van een heel nieuwe ontwikkeling kan zijn, wordt duidelijk uit het laatstverschenen nummer van The private library (winter 1998, verschenen januari 2000!). Dit nummer is geheel gewijd aan de moderne boekband in Engeland. Marianne Tidcombe bespreekt in een lang, zeer rijk geïllustreerd artikel - wel in zwart-wit - hoe het feit dat handboekbinders in het laatste kwart van de

[p. 243]

negentiende eeuw hun boekbanden gingen ontwerpen in plaats van terug te grijpen naar ornamenten en versieringen, het uiterlijk van de twintigste-eeuwse uitgeversband bepaald heeft. Vanuit Engeland drong het speciaal ontwerpen van boekbanden door naar het continent en beïnvloedde mannen als Henri Van de Velde en de Leidse binder J.A. Loebèr.

In de andere bijdrage, van Paul van Capelleveen, staat een van de door Tidcombe genoemde trendsetters centraal: Charles Ricketts. Diverse auteurs gaven al interpretaties van de gestileerde motieven die Ricketts gebruikte op de band van de luxe-editie van The picture of Dorian Gray van Oscar Wilde, variërend van al dan niet gestileerde vlinders, narcissen, goudsbloemen, boogjes en punten tot bloemen in het algemeen. Door analyse van Ricketts' werkwijze en de inhoud van de tekst concludeert Van Capelleveen dat geen van de genoemde interpretaties de juiste is, maar dat Ricketts een gestileerde madelief afbeeldde, een ontwerp dat hij later toepaste bij de schutbladen van een ander boek van Wilde, A house of pomegranates. Zijn artikel is exemplarisch voor de wijze waarop dergelijk onderzoek aangepakt kan worden. Samen met de bijdrage van Tidcombe vormt dit een interessant nummer voor geïnteresseerden in de moderne (Engelse) boekband.