Boekzaal der geleerde wereld. Jaargang 1715

III. Hooftstuk.

Histoire de Pierre de Montmaur, Professeur Royal en Langue Grecque dans l'Université de Paris, par Mr. de Sallengre. 2 Tom.

Dat is:

HISTORIVAN PIETER DE MONTMAUR, Koningklyke Hoogleeraer in

[p. 176]

de Grieksche Taele op de Hooge Schoole te Parys. In 's Gravenhage by Christiaen van Lom, P. Gosse en R. Alberts. in 8. Het eerste deel groot 316, en het tweede 312 bladzyden, behalven eene Voorrede van 132 bladzyden.

HEeft Herostrates, door het verbranden van den Tempel te Efezen, zynen naem weeten te vereeuwigen, niet minder is de naem van Pieter van Montmaur, door veele steekschriften, de onsterffelykheit toegewydt. Zyne geboorteplaets was, naer sommiger gevoelen, te Cahors, alwaer men voorgeeft, dat zyne Moeder voor hoer speelde. Doch de vermaerde Heer Baluze stelt zyne geboorteplaets in de Parochye van Betaille, een dorp van het beneden Limousin, tusschen Tulle en Brive geweest te zyn. Balzak geeft hem het Limousin ook tot zyn vaderlant. Hy was van geenen doorluchtigen Huize. Alle zyne tegenstreevers verwyten hem de geringheit van zyne geboorte, zonder dat ze die in het byzonder konnen aenwyzen. De Heer Baluze zeit, dat hy een Boerenzoon was. Doch hy is de eerste Geleerde van diergelyk eene afkoomste niet. In het jaer 1576 quam hy ter werelt, en naeuwwelyks twaelf jaeren bereikt hebbende, verloor hy zyne moeder, en ging naer Bourdeaux, om zich onder de Jesuyten te oeffenen. Doch geen tydelyke goederen bezittende, vondt hy zich genootzaekt, wilde hy den kost hebben,

[p. 177]

om de boeken der leerkinderen te draegen, die ter schoole gingen. Zyne Leermeesters, de Jesuyten, in onzen Montmaur eene uitneemende geheugenis bespeurende, stelden groote hope in zynen persoon. Zy zonden hem met den eersten naer Rome, alwaer hy de Letterkunde, binnen drie jaeren, met veele toejuichinge leerde. Zyne ongezontheit spoorde de Jesuyten aen, om hem buiten hun gezelschap te zetten; anderen zeiden, dat zy hem schandelyk weghjoegen, omdat hy de hanttekening van den Vader Provinsiael naergebootst had, maekende valsche brieven van aenpryzinge aen de Bestierders van alle Gemeenschappen.

Vervolgends gingk hy naer Avignon, daer hy veel gelts won, met voor Quakzalver te speelen. Doch hy werd, volgends een bevel van de Overigheit, genootzaekt, om, met alle andere vreemdelingen, de stat te ontruimen, en quam alzoo tot Parys. Doch Balzak zeit, dat hy alvoorends noch te Thoulouze woonde, eer hy tot Parys quam.

Tot Parys gekoomen, leide hy het op de Rechten toe, liet zich Advokaet maeken, en stapte ter pleitzaele in, doch vondt hier zyne rekening niet by. Vernoomen hebbende, dat de Kardinael de Richelieu veele agting voor goede Poëeten had, oordeelde hy best zich daeraen over te geeven. Hy stelde veele Letterkeeren, Naemdichten, en andere veerzen met woordspeelingen op.

In het jaer 1617 was hy Leermeester van Roger de Choiseul, oudste zoon van Karel

[p. 178]

de Choiseul, Marquis de Pralin. Zes jaeren daerna kocht hy een Professers ampt in de Grieksche taele van Jerven Goulu, toen 49 jaeren out en hy bediende het zelve vyfentwintigh jaeren lang, en stierf den zevenden September 1648, 74 jaeren out zynde.

Hebt ge zynen leevensloop gezien, beschouw nu eens zyn afbeeldsel. Hy was zoo verachtelyk niet, gelyk veelen gelooven, maer een verstandigh Man, die groote gaven had. De Grieksche en Latynsche Taelen waeren hem als natuurlyk. Alle fraeie Schryvers van de outheit had hy geleezen. Hy was van eene verwonderbaere geheugenisse vergezelt. Door een leevendigh verstant ondersteunt zynde, deed hy zeer gelukkige dingen ontrent het geene hy overal het fraeiste aengemerkt had. Het is waer, dat 'er altyt eenige quaedaerdigheit onderliep, het geen hem ook de woede van die geenen veroorzaekte, die het voorwerp zyner boerteryen waeren. Zoodanigh geaerdt zynde, kreeg hy zeer gemakkelyk toegang by menschen van rang, die de geneuchelykheden van Parnas beminden. De gierigheit bedurf hem: want hy bezat veele midddelen, die hy niet gebruikte, en was nochtans een groot liefhebber van eens braef te smullen. Hy zeide aen zyne vrienden: Heeren, beschikt gy maer vleesch en wyn, ik zal het zout bezorgen. Hy storte dit ook, met volle handen, over de tafels uit, waeraen hy genoodt was.

[p. 179]

Zyn steekachtige aert had geene eindpaelen, zoo dat hy Luciaen in allen deele gelyk was. Voornamentlyk had hy het op de ondeugende Poëeten gelaeden. Ik erkenne, zeide hy onder andere, tweeërlei slag van Poëeten; het eene, dat van geslaght tot geslaght van de Goden afstamt: te weeten de zulken, die van Apollo en de Muzen, met eene rechtaerdige bequaemheit voorzien, geteelt zyn. En het andere, dat uit de verrottinge, even als de bloedelooze beesjes, voortkoomt, die de werelt met hunnen quaeden geur vergiftigen.

Overal, waer open tafel gehouden werd, wist hy met eenige snaeksche Grieksche of Latynsche spreekwyzen by te koomen. Nadat hy wel gegeeten en gedronken hadde, begon hy, om zynen gastheeren te behaegen, alle Geleerden, zoo leevendige als doode, te lasteren. Niet een was 'er, die zyne bitse tanden ontweek Niemant behoeve zich nochtans te verbeelden, dat de noodt hem dwong, om vette tafels op te zoeken, in geenen deele: dewyl Menagius verzekert, dat hy jaerlyks wel vyfduizent Fransche guldens ter inkoomste had, doch dat zyne uitneemende gierigheit hem tot eenen tafelbezem en panlikker maekte, gelyk reeds gezeit is.

Alle Schryvers, die van onzen Montmaur gewagh maeken, geeven hem, ten opzichte van zyn verstant en geleertheit, zeer voordeelige getuigenissen. De beruchte Heer Baile was nochtans verwondert, dat iemant, die zoo veele beleezenheit, ge-

[p. 180]

heugenisse en tegenwoordigheit van geest had, bynaer niets geschreeven heeft. Doch die wysaert, die van alles schier reden wist te geeven, voegt daerby: Men magh vry denken, dat het vuur van zyn verstant de tegenwoordigheit van leevendige voorwerpen noodigh had, en dat dit bynaer ongemeeten geheugen als overkropt wierd, wanneer het in stilheit en in zyne kamer opgeslooten was. Men magh wel vaststellen, vervolgt hy, dat Montmaur, gelyk veele anderen, ondervondt, dat het zeer veel minder moeite was, op staenden voet wel te redeneeren, dan een goet boek op te stellen. Derhalven zoude dit het beste middel geweest zyn, om voordeel van het verstant deezes Hooghleeraers te trekken, dat men hem eenen verstandigen leerling aen zyne zyde gegeeven had, die hem altyt bygebleeven was, om alles, wat hy sprak, by een te verzamelen.

Het was immers wat zeldzaems, dat onze Montmaur des morgens ten zeven uure zyne lessen deed.

Ongemeen stout was hy ook, in iets staende te houden, schoon hy ongelyk had, waerdoor hy ook meenigh in die gedachten braght, of hy de waerheit wel zeide. Luister eens: Een zekere Nikolaes Bourbon verhaelt, dat hy, by den Kanselier zynde, onzen Montmaur ontmoette; eenen man, zeit hy, van groote geleertheit, die een verwonderbaer geheugen had en veel praette. Alle hoedanigheden, die hem by groote Heeren aengenaem maekten. Aen-

[p. 181]

stonds was hy bezigh, om eene meenigte Grieksche en Latynsche Schryveren by te haelen, by geleegenheit van eenen tekst van den Apostel Paulus, alwaer hy op de kampvechters, en die verworpelyk zyn, zinspeelt. Men begon aen de getrouwigheit van zyne aenhaelingen te twyffelen. Des anderen daegs, vervolgt deeze Heer, schreef ik aen myne vrienden, die ten huize van den Kanselier waeren, dat ik de nieuwsgierigheit hadde, om de Schryvers, die Montmaur aenhaelde, naer te zien, en dat ik geen enkel woort van het geene hy gezeit had, daerin kon vinden. Twee dagen daerna, wanneer Montmaur wederom ter tafel van den Kanselier was, begon men lustigh deswegens met hem te spotten. Doch verre van daer, dat hy 'er door ontzet wierd, beweerde hy zyn zeggen met eene styve tronië, en had naeuwelyks zoo veel gedults van te wachten zoo lang men aen tafel zat. Daervan opgestaen zynde, riep hy, geef my Hesychius; breng hier Manilius, Strabo, enz. Men ontbood my en liet my zulks weeten. Ik quam aenstonds, deeze boeken medebrengende, en vond het gezelschap zeer ongeduldigh, om te weeten, waerop dit alles zoude uitloopen. Want dewyl men hem zeer wel kende, helde men bynaer over, om zyn zeggen geloof te gunnen, te meer om dat hy met zoo veele verzekerdheit sprak. Eindelyk ging men tot het onderzoek, en de Kanselier belaste Montmaur de bygehaelde plaetsen aen te toonen; doch deeze, in

[p. 182]

plaets van zulks te doen, begon knoopen in biezen te zoeken en uitvlughten te maeken, zich over de drukken der boeken te beklaegen, van geheel andere dingen, dan van het geschil, te praeten, en zocht niets ter werelt minder, dan de zaek gewonnen te geeven. Deeze kibbelingen duurden ontrent anderhalf uur, en eindelyk besloot men, dat Montmaur de plaetsen valschelyk had bygehaelt, en het gezelschap scheidde met eenen buik vol lachens. Noch een staeltje van zyne styve kaeken. Tusschen de Bisschoppen en den Rekter van de Hooge Schoole te Parys ontstont een geschil, wien de voorrang toequam. Eenige byeen vergadert zynde, om over deeze zaeke te raedpleegen, en Montmaur, weetende, dat daer ten deftige maeltyt ten dien einde gereet gemaekt was, voegde zich daer ook by. Hy begon aenstonds veel praets te maeken, en zeide op eenen meesterachtigen toon: daer valt niet meer over te twisten, Heeren; deeze zaek is al over lang beslecht; Gerson heeft met uitdrukkelyke woorden gezeit: Rector universitatis praecedere debet Episcopos. Dat is: Een Recter van de Hooge Schoole moet den vooorrang van eenen Bisschop hebben. Deeze woorden waeren als een donderslagh in de ooren van de Bisschoppen, dewyl zulke uitdrukkelyke woorden geene tegenspraek leden; want wat waerschynelykheits is daer, dat men onbeschaemt genoeg zoude zyn, om diergelyk een gezeg, zonder grondt, by te haelen? Nochtans was 'er een onder den hoop die

[p. 183]

daeraen twyffelde, en hy verzocht Montmaur de plaets, daerhet op aen quam, aen te wyzen. Montmaur verzocht aenstonds, met de grootste onbeschaemtheit, de Werken van Gerson te moogen hebben. Van vooren tot achteren de zelve doorbladerende, en deeze plaets niet vindende, scheen hy zeer gramsteurigh op zich zelven, op het boek en op den druk te worden. Waerop hy die van Bazel verzocht (het welk zyne gewoone uitvlught was) maer men zeide hem, dat de werken van Gerson aldaer nooit gedrukt waeren. Geeft my dan, zeide hy, den druk met Gothische letteren Den zelven een geruim tyts doorbladert hebbende, maekte hy de mynen, als of hy het gevonden hadde. Ik hebbe het gevonden, riep hy uit, als uitgelaeten van blydschap; ik hebbe het gevonden: ευρηκα, ευρηκα, en, de vingers op zekere plaetse eener bladzyde geleit hebbende, toonde hy die van verre. Doch met eenen viel hem het boek uit de handen en de plaets raekte wegh, zonder dat hy die konde wedervinden. Hy toonde zich zeer quaet te zyn, beet op zyne nagelen, stampvoette, doorbladerde het geheele boek, hoopende door dit middel zyn bedrogh te bedekken. Doch deeze Heeren lieten zich zoo gemakkelyk niet bedriegen, bespeurden het bedrogh, en handelden hem, gelyk hy verdiende. Men kan uit deeze twee loopjes genoegsaem bespeuren, dat Montmaur niet ten halven beschaemt was.

Gemeenlyk noemde men hem den Griek

[p. 184]

Montmaur. Sommigen dreeven 'er den spot mede, omdat hy die tael niet verstaen zoude hebben. Anderen, omdat hy aen tafel al te overdadigh leefde, even gelyk men de Grieken beschuldight. Montmaur woonde in het Kollegië van Boncour, het welk stoffe tot boertery verschafte; namentlyk, omdat, het zelve in het hooghste van de geheele stat leggende, hy des te beter ontdekken kost, waer de schoorsteenen te Parys het meeste rookten.

Zyt gy belust, Leezer, twee of drie klemspreuken van onzen Montmaur te hooren, zie hier zyn ze. Eenmael by den Kanselier Seguier ten eeten zynde, zoo liet men, in het weghneemen van de tafelspyze, eene schotel met vleeschnat op hem vallen. Ziende, dat zulks met voordaght gedaen was, keek hy den Kanselier (die hy daght dat hem deeze kool gestooft had) met eene effe tronië aen, zeggende: Summum Jus, Summa injuria, zynde eene zeer aerdige en verstandige zinspeeling, hierop uitkoomende, dat de Kanselier, het hooft van het Gerechte zynde, onrecht deed, en dat jus in het Latyn twee dingen, namentlyk het Recht en Vleeschnat betekent. De Heer Baile verhaelt dit volgende loopje: Een Advokaet, zoon van eenen Deurwaerder, besloot met eenigen van zynen aenhang, om onzen Montmaur eens braef voor het neefje te houden, zullende met malkander by den President de Memes ten eeten gaen. De Advokaet en zyne vrienden waeren

[p. 185]

overeengekoomen, om onzen Professer geenen tyt tot spreeken te vergunnen; en dat, zoo ras een van hun gedaen had, een ander het woort ten eersten zoude opvatten. Montmaur quam zoo haest niet in de kamer, of de Advokaet riep: oorlogh! oorlogh! Gy zyt een ontaerde zoon, zeide Montmaur, want uw vader riep niet anders dan: stil daer! stil daer! het welk een donderslagh was, die alle de samengespannenen deed verstommen. De Advokaet stond daer zoo verbaest over, dat hy, geduurende de geheele maeltyt, geen een woort kon spreeken. De aerdigheit bestaet hierin, dat de Deurwachters in Vrankryk geduurigh stil daer! stil daer! roepen.

Eens met verscheidenen zyner vrienden aen tafel zittende, die lachten, praetten en zongen, zoo zeide hy: ô Messieurs, weest toch wat stil, men weet immers niet, wat men eet.

Laet ons nu ook eens zeggen, wat stukken dit koddige boek inhoude. Het eerste is, Macrini Parasitogrammatici HMEPA. Dat is: Daghreis van Montmaur. Dit Latynsche Dichtstuk is van Karel Feramus, Advokaet in het Parlement van Parys. Aen het voorhooft van het zelve ziet men eene printverbeelding, waerin onze Montmaur te paerde zit, en, noch niet gegeeten hebbende, wanhoopigh wordt, omdat hy vernam de klok twaelf uuren geslaegen te zyn; zoo dat hy zyn paert, hoewel te vergeefsch, de spooren geeft. Het arme beest wil geenen voet verzetten. Ter verzwaeringe van dit zyn

[p. 186]

rampgeval koomen de honden hem bestormen. Dit geheele stuk is in vier deelen verdeelt, en behelst sraeie gedachten.

Daerop volgt, Vita Gargilii Mamurrae Parasitopaedagogi. Dat is: Het leeven van den Panlikker Montmaur. De Heer Menagius stelde het zelve in het jaer 1636 op. Des zelfs nieuwigheit maekte, by het uitkoomen, haere waerdy niet uit. Hoe meer men het leest, hoe fraeier men het zelve vindt. Het verveelt my niet, zeide Balzak, om het Leeven van Mamurra te leezen, ik hebbe het ten tiendenmaele schooner en fraeier, dan ten eerstenmaele gevonden.

Het derde voert den tytel, Gargilii Macronis Parasitosophistae Metamorphosis. Dat is: De Herschepping van Montmaur in eenen Papegaei. Menagius is hier ook de Schryver van, en drukt zich in zeer fraeie veerzen uit.

Daerop volgt, Petri Monmauri Graecarum literarum Professoris Regii opera, in duos tomos divisa, quorum unus solutam Orationem, alter versus complectitur. Iterum edita & notis illustrata a Quinto Januario Frontone. Dat is: De Werken van Pieter de Montmaur, Koningklyken Professer in de Grieksche Taele, verdeelt in twee stukken; waervan het eerste het onrym, en het tweede de veerzen bevat. Denkt gy niet, Leezer, wanneer gy zoo prachtigh eenen voorgevel ziet, dat dit een wytluftigh werk moet uitmaeken? doch bedrieg u niet, het zal noch geen negen bladzyden, dat is iets meerder dan een haifvel uitloopen.

Het vyfde, dat ons in rang voorkoomt, is Attici Secundi G. Orbilius musca, sive Bellum

[p. 187]

Parasiticum. Dat is: Des Panlikkers Oorlogh. Jan Fransois Sarrasin is de Schryver van dit werk. Deeze naem zet dit stuk luister by. Pelisson en Baile spreeken daer met veel lofs van.

Het zesde stuk heeft deezen weitschen tytel: Monmori Parasitosycophantosophistae Αποχυτρακοθιωσις. Hoe zullen wy dit in het Duitsch best uitdrukken? De ketelvergoding van Montmaur. Een werkje vol fyne streeken.

Metamorphosis Parasiti in Caballum. Dat is: De herschepping van Montmaur in een Paert, is het zevende. In dit Dichtstuk, dat van meer dan twee hondert veerzen is samengestelt, verziert men, dat Montmaur in zyn Paert en het Paert in Montmaur herschept is. De veerzen zyn fraei, gemakkelyk en vol vuurs. Het achtste geeft den tytel op van: Monmori Rhetoris de Auctorum Satyra & Janitorum fuste conquerentis Umbra. De schim van Montmaur wordt hier geroepen, die zich over de steekschriften beklaegt, tegens zynen persoon uitgegeeven.

Julii Pomponii Dolabellae in Pamphagum Dipnosophistam, is het negende stukje, dat ons hier voorkoomt. Jan Sirmont houdt men voor den Schryver van dit werkje.

Het tiende draegt den naem van Basilii Storgae in Brutidium Epigramma. Waerop volgt, Marci Natalis in Suillium Cupiennionem ad Sextum Epigrammata, zynde het elfde.

Het twaelfde is Jani Ursini Mantuani Elegia in Porcium Latronem. Dit is een zeer verstandigh stukje. Onze Montmaur maelt daer-

[p. 188]

in den lof van den wyn en het slempempen af; en beleidt, dat Bachus zyn Apollo, Ceres zyn Rymader is, en dat dit de Godtheden zyn, die hy bewierookt.

Hierop volgt, Horatii Gentilis Perusini de Mamurio Dictatore Epigrammata, dat het dertiende is.

Het veertiende heeft ten tytel, Funus Parasiticum sive L. Biberii Curculionis Parasiti mortualia. Dat is: Des Panlikkers begraevenis. En eindelyk is het laetste in het eerste deel, dat het vyftiende uitmaekt, Noenia in funere Parasiti Becodiani decantata.

De stukken tot het tweede deel behoorende, zyn alle in de Fransche taele beschreeven. Het eerste is, Testament de Goulu, dat is, van Montmaur. Dit verstandigh Dichtstukje is van den vernuftigen Sarrasin.

Het tweede is, Requête de Petrus de Montmaur, Professeur du Roi en langue Hellenique à Nos Seigneurs du Parlement. Dat is: Verzoekschrift van Pieter de Montmaur, Hoogleeraer enz. aen de Heeren van het Parlement. Het is een gebraên Peertje, dat noch nooit gedrukt geweest is, zoo dat het zeer veel tot sieraet van deeze verzamelde schriften toebrengt. Het zelve wordt aen den Heer Menage, en niet zonder reden, toegeëigent.

L'Antigomor is het derde stukje, door den Heer Karel Vion, Heere van Dalibrai, geschreeven.

Het vierde is de Metamorphose de Gomor en Marmite, door den zelven Schryver. En le Barbon maekt het vyfde uit, dat men aen

[p. 189]

Balzak, en met gront, toeëigent.

Het zesde en laetste is, le Parasite Mormon, Histoire Comique. De Abt de la Mothele Vayer, zoon van den vermaerden Twyffelaer, is 'er de Schryver van.

Zie daer eene Naemlyst van alle de stukken, die dit koddigh Werk inhoudt, zoo dat wy ons verzekeren, dat het zelve, by liefhebbers van dusdanige aerdigheden, wel zal gekoft en geleezen worden; en de Heer Sallengre, by de zulken, veel danks behaelen.