Boekzaal der geleerde wereld. Jaargang 1715

V. Hooftstuk.

Verklaering van de Evangelische Parabelen, voormaels opgegeeven in de Latynsche taele aen de Voedsterlingen der Akademië te Franeker, door den Hooghwaerden en Zeervermaerden Heer Kampegius Vitringa, Hooghleeraer in de H. Godtgeleertheit en Kerkelyke Geschiedenissen aldaer; en nu vertaelt, ende met eenige Byvoegselen en Aentekeningen opgeheldert door Johannes d'Outrein, Predikant. Te Amst. by Henr. Strik. 1715. in 4. van 773-, behalven Opdraght, Voorreden en Bladwyzers, samen van 41 bladzyden.

WY maeken, hoe wy het maeken, onze Boektekenkunde, zoo wy 'er eenige hebben, moet voor des Heeren J. Goerees Plaetsnykonst in alles zwichten. Eene eenige Tytelprint doet hier meer, dan wy in veele bladen doen zullen. Zy doet alles, en geeft het gantsche werk, al de 25 Parabels, die 'er in zyn, met eenen opslagh te zien. Om dit naer te volgen; wat zullen wy 'er van maeken? De vreeze is, dat

[p. 65]

we wat te breet zullen afschetsen.

Wie verwondert zich niet, dat de Heer d'OUTREIN, by de Werelt en in onze voorige Boekzaelen bekent, behalven den lastigen Amsterdamschen Predikdienst en zyn eigen schriftwerk, zich verledight heeft tot het vertaelen van een anders Bybelstoffe? Maer de stoffe is 'er weêr naer, en, volgends zyn eigen berecht in de Voorrede, heeft het die wakkere Bybelschryver uit hooge eerbiedenisse en achtinge gedaen voor zynen geliefden Leermeester, den Hoogheer-waerden Heere, Kampegius Vitringa. Wie kent dien grooten Godtgeleerden niet, aen wien ook dit Werk, niemant nader, met gelyke betuigingen van achtinge en eerbiet is opgedraegen?

Dit Euangelistuk der Parabelen (willen wy dit woort houden, of 'er Gelykenissen, Zinnenbeelden, Zin- of Leen- of Gelykspreuken voor zetten? ons is het om het even) was te voren nooit gedrukt. Hoe dan dus? Het was in de Latynsche taele van den Professer zynen Voedster- of Aenqueekelingen (Studenten) opgegeeven, voorgezeit of gedikteert. Van iemant zyner Vrienden werd het eens de Heer d'Outrein maghtigh, die ook geerne van zyns Meesters gedachten wilde gedient zyn. Waerom dan zoo gemakkelyk niet in het Nederduitsch vertaelt, dan uitgeschreeven in het Latyn? De tyt, dien hy 'er toe besteedde, was zoo veel niet en is geweest by deeze en geene vrienden buiten 's huis, of op deeze of geene Hofstede in

[p. 66]

ledige uuren, die hy niet ledigh wilde laeten voorbygaen. Als of hy met eenen der Ouden zeide:

Nunquam minus solus, quam solus.

of:

Nooit ben ik minder ledigh, vrint,
Dan als gy my hier ledigh vindt.

Weet ook, Leezer, dat dit fraei Parabelwerk juist niet als eene enkele overzetting uitkoomt. Het is noch verrykt met fraeie aentekeningen, die, van des Uitgeevers eigen maeksel, ter ophelderinge geen klein sieraet byzetten. Beide onze Godtgeleerden hebben 'er elkanderen over en weder van geschreeven. Het blykt by brieven, met wat genoegen de Heer Vitringa deeze uitgave heeft aengezien. De overzetting was hem met de byvoegselen alvorens onder het ooge gebracht. Als het byna afgedrukt was, schreef de Professer eenen omstandigen brief, die, met twee andere uittrekselen van brieven, ook hier te leezen gegeeven wordt. Doe het met opmerkinge; hy verdient ze.

Van het werk zelf: eenige voorbereidsels der Parabelen in het gemeen, ende der Euangelische in het byzonder, maeken het begin; de lestgenoemde volgen op eene orde, met de Euangeliën overeenkoomende van MATHEUS en LUKAS.

De EERSTE is van den ZAEIER (en

[p. 67]

daer zyn'er meer uit Math. XIII. 3-8 en 18-23. De Heer d'Outrein maekt eene korte en gepaste inleiding voor de Verklaering van den Heere Vitringa. Behalven het letterlyke wordt hier naeukeurigh aengeweezen, wat de beduidenis zy van het Zaet, den Zaeier en de Aerde. Het Zaet is Godts woort, de Zaeier Christus en zyne Dienaers, en de Aerde beduidt de Zielen der menschen, die het Godtswoort hooren. Alle aerde is niet evengoet of tot alles niet evennut. Met de Zielaerde gaet het mede zoo, en zy wordt in vier soorten onderscheiden, als zoo veele soorten van gemoederen.

1. Die het zaet ontfangen op eenen betreedenen wegh, ofte op eene korstachtige aerde, zyn de zulken, die door algemeene vooroordeelen verhardt zyn. Het Euangeliwoort kan 'er geenen ingang krygen. Dies wordt het van Vogelen, dat is, booze geesten of menschen, weghgerooft, zonder eenigh nut of eenige werking te doen in het harte.

2. De Steenachtige aerde, of eene aerde, die in den gront steenachtigh en hart is, maer bovenop eenige zaeiaerde geeft, schoon heel ondiep, betekent een gemoet, wiens inwendigh grontbeginsel en grontgezintheit door valsche vooroordeelen tegen de Waerheit verhardt of verdorven is, dogh in wiens oppervlakte (dat we zoo schryven) noch eenige goede en loflyke gesteltheden gevonden worden, waerdoor het uiterlyk konde schynen tot Godts Koningkryk niet onbequaem. De Jooden geeven ons een eksempel. In het

[p. 68]

eerste namen zy het Euangeli met blydschap aen. Niet lang was het, of dit zaeiwoort vondt, eer het dieper quam, meer dan puin van vooroordeelen. Daer quam zoo dra geene hitte van vervolgingen op, of het verdorde. De Jooden vielen af.

In passant (zoo zeit men wel eens) krygt de Remonstrantsche Professer Limborg zyne beurt van den Aentekenaer, bladz. 25. Deeze Heer had het woort προσκαιρος verklaert, niet van iets, dat slechts voor eenen tyt is, maer van iemant, die zich naer den tyt schikt, en wordt daerom bondigh wederleit.

3. De doornachtige aerde is eene soort van Toehoorderen (zeer naeukeurige eigenschappen zyn 'er van te vinden) of van deeze een gemoet, dat bezet is met zorghvuldigheden des leevens en verleidingen des rykdoms. Hier heeft de Heer d'Outrein eene inleiding toe uit Jer. IV. 3. Braekt ulieden een braeklant ende zaeit niet onder de doornen.

De vierde soort wordt verbeeldt (de leste is de beste) door goede aerde, die, fyn en diepgeroert, het zaet ontfangt, bewaert en 'er vrughten van voortbrengt, hondert-, zestigh-of dertighvout. Opwien men hier denken moet, is van zelfs klaer.

Nu is hierby eene Betooging van het Oogmerk en de vervullinge deezer gantsche Parabel, en de Overzetter doet 'er, by deelen en ondeelen, kortelyk echter, ook by wyze van stellingen, eene Toepassing op, gelyk hy op meest alle Matheus Parabelen gedaen heeft.

[p. 69]

De TWEEDE, uit het zelve kapittel, is die van het ONKRUIT, gezaeit onder de tarwe. Zy wordt voorgestelt vers 24-30. en door den Heilant zelven verklaert vers 37-43. Door het goede Zaet wordt hier Godts woort, als in de voorige, geenszins verstaen, maer wel de Kinders van Godts Koningkryk. Deeze zyn gezaeit in den akker, of de werelt, wanneer de Christenkerk in deeze akkerwerelt geplant wierde en verspreidt. Wat hong niet de Kerk al veel zwaerigheits boven het hooft? Vyf of zes gevallen worden gemeldt, die gebeuren zouden of gebeurt zyn van den N. Testamentdagh af tot de voleinding der werelt toe. Zy worden letterlyk en geestelyk verklaert en heerlyk uitgewerkt. Uit de gantsche Kerkhistorië is 'er de vervulling van. Te breeder en te naeukeuriger deed het de Hooghleeraer, omdat hy van oordeel was, dat alle de overige Parabels van Math. XIII. alleen nadere uitbreidingen zyn van deeze, of liever, dat zy alle dienen, om eenigh byzonder stuk of gedeelte daervan, onder eene andere Gelykenis, op te helderen.

Gelyk dus in de DERDE, vers 31, 32, vertoont wordt van het MOSTERTZAET, hoe Christus Kerk in de werelt eerst zy gezaeit, van kleine beginselen groot geworden, ende, boven alle andere moeskruiden (Sekten der Jooden en Heidenen) onder en na den tyt van Konstantyn den Grooten, tot eenen boom gewasschen enz.

De VIERDE, vers 33, is van het ZUURDEEG, van eene vrouwe genoomen

[p. 70]

en verborgen in drie maeten meels, tot dat het geheel gezuurt was. Zuurdeeg kan genoomen worden in eene goede of quaede zinnebeldische betekenisse. Zoo kan deeze Parabel tweeëleie opvatting veelen, en, dewyl de redenen, aen de eene, noch de andere zyde, geheel noch al betooglyk zyn, vondt de Heer Vitringa goet van beide de onderstellingen te bezigen. Neeme men het Zuurdeeg in eenen goeden zin; de Parabel heeft haere overeenkoomste met de voorgaende en dient ter ophelderinge van het kinderzaeien, waervan in de tweede gemelt was. Dan is de Leere van het Euangeli in de werelt als een zuurdeeg gepredikt, dat door eene inwendige en verborge kracht gewerkt heeft, tot dat het metter tyt de drie wereltdeelen (drie maeten meels) is doorgetrokken, en wel schielyk en onverwaght door de verborge werking van den H. Geest. Is het Zuurdeeg ten quaede en iet nadeelighs; de Parabel leert, hoe het bederf in leere en Godtsdienst allengskens zoude doorbreeken, en dan krygt de Tweede weder een nader licht aengaende het Onkruit, gezaeit onder de tarwe.

De VYFDE, vers 44, vergelykt het Koningkryk der hemelen by eenen SCHAT, in den akker verborgen, en van iemant gevonden, die hem ook verborg en henen ging en alles verkocht wat hy had, om dien akker te koopen. Deeze Parabel wordt aen de waere Christe Kerk geëigent, welke, in de duisterste tyden van den Antichrist, het ontkruit de overhant hebbende, ergens in een zeker lantschap ver-

[p. 71]

borgen was. Piemont en andere plaetsen, daer zich de Waldensen onthielden, zal die Akker weezen Wie hy dan ook weezen moght, overtuigt, dat hier de waere Kerke schuilde, vindt zich verplicht, met verzaekinge van alles, zich zelven daerby te voegen. Noopens de Waldensen hebben de Aentekeningen wat aenmerkelyks, dat ons overal niet ontmoet en waerdigh is om geleezen te worden.

De ZESDE, vers 45, 46, meldt van eenen Koopman, die schoone PEERLEN zocht, en, eene gevonden hebbende van zeer groote waerde, henenging, en alles verkocht, wat hy had, en de zelve kocht. Gelyk nu de voorige de Kerk van het N. Testament vertoont had, als eenen schat, elders verborgen; zoo vertoont ons deeze Parabel de zelve Kerk, het Koningkryk der hemelen, in laeteren tyt en verscheide vergaderingen der Belyderen van waerheit (afzonderlyk vergadert en van de valsche gescheiden) onder het zinnebeeldt van Peerlen, die alle van eenen vlytigen Koopman der Euangeliwaerheit beproeft worden. Verbeeld u deezen Kooper na de Reformaetsi. Kerken, die toen van de Roomsche waeren uitgegaen, zyn alle goede Peerlen, als ze van Peerlen in belydenisse, kerkenorde, Godtsdienst en wandel de eigenschappen behouden. Onder deeze telt de Heer Vitringa de Augsburgsche en Zwitsersche belyders, en hy monstert noch Doopgezinden noch Remonstranten uit, voor zoo veel zy niet heulen met Sosiniae-

[p. 72]

nen (gelyk de Heer d'Outrein ter verhoedinge aentekent blatz. 234.) in het loochenen der H. Drieëenheit, der Godtheit en Genoegdoeninge van Jesus Christus. Anderszins zyn ze met Plinius woorden, Margaritarum abortus, Misdraghten van Peerlen. Ondertusschen is het eene waerheit, dat zy, die den naem van Euangelischen draegen, niet al le evenzuiver en volmaekt zyn.

Dies koomt hier, onder de goede, eene peerle, die, van groote waerdye, boven alle andere Kerken in zuiverheit en schoonheit uitmunt. Die 'er den vermaerden Schryver naer vraegt, zal hooren, dat geen Augsburgsche, die Luther naervolgt, maer de Geneefsche of de Hervormde Kerk in het gemeen, de beste peerle aen Christus kroone zy: eene hervormde Kerk namentlyk, die door den dienst van Kalvyn onder een ordentlyk Kerkbestier geformeert en gereformeert is. Ten dien einde wordt betoont, zoo in het werk zelf, als met aentekeningen, hoe verre Kalvyn in beschaeftheit en zuiverheit van zeden boven Luther, en de Geneefsche boven de Augsburgsche Kerk geschat moete worden. De Aentekenaer beroept zich ook meermaelen op de onzydige historië der zestiende eeuwe, door zynen vermaerden Medeleermeester Perisoon uitgegeeven.

Om nu van zulk eenen Koopman, die, met verzaekinge van alles, deeze eene schoone Peerle koopt, de vervulling te maeken, meent de Heer Vitringa, dat 'er veele voor-

[p. 73]

beelden zyn. Maer een, dat merkwaerdigh is, zal genoeg weezen, in eenen Galeacius Caracciolus. Lees, bidden wy u, die wat zeltzaems leezen wilt, blatz. 249-252. Al wat 'er toe behoort, zult ge in de Aentekeningen vinden.

De ZEVENDE of laetste van dit XIIIde kap. spreekt, van vers 47-50, van het Koningkryk, als van een VISCHNET, door Vischers in zee geworpen, waerin alle soorten van vischen verzamelt en goede en quaede geschift worden. De goede worden bewaert; de quaede weghgeworpen. Niets is zekerder (de Heilant verklaert het zoo zelf) dan dat deeze Parabel ziet op de voleindinge der eeuwen, den laetsten Kerkstaet van het N. Testament. Het Net zal de Bediening zyn van het Euangeli; de Vischers zyne Dienaers; de Vischen zulke menschen, die in de Zee of de Werelt en wel het Heidendom, leeven. Het Netwerpen zal het Verkondigen van het Euangeliwoort betekenen, en het samenbrengen van allerleie vischen den Aenwinst van allerleie volkeren. Het Strant is een Middelstaet tusschen Zee en Lant, dat is, tusschen de Werelt en de Kerk, en het optrekken aen Strant een Stellen van allerleie verzamelde menschen in den staet van Katechumeenen, om onderzocht en beproeft te worden, en goede en quaede van een te zonderen. De Goede vischen hebben het waerachtigh geloof, en worden in vaten (houwers of kaeren) bewaert, of door een kerkelyk oordeel Leden verklaert der algemeene Kerke of eener byzondere. Men doet het werk Nederzit-

[p. 74]

tende, en dus zal 'er eens voor de Menschenvischers ruste en vrede weezen, om ongestoort en bedaert hun geweeten te quyten en zonder omzien de quaeden naer buiten te werpen, of niet ter gemeenschap toe te laeten en als verrotte leden af te suyden, door eene getrouwe en heilige Christelyke tucht, als 'er in dien laetsten Kerkstaet geoefent zal worden.

Daerop volght de ACHTSTE van den Koning, die rekening houdt met zyne dienstknechten, ofte van den ONBARMHERTIGEN DIENSTKNECHT, uit Matth. XVIII. 23-25. En de Heer Vitringa onderstelt en betoogt, dat hier niet alleenlyk eene gemeene Zedenles geleert, maer ook, Profeetischerwyze, wordt uitgebeeldt al, wat in de Bedeelinge der Nieuwe Testamentkerke zoude voorvallen omtrent zekeren grooten Knecht ende van zynen handel omtrent zekere Medeknechten. Namelyk, de Koning, die hier voorkoomt, is Jesus Christus. De Dienstknechten zyn Dienaers der Christe Kerke. De toevertrouwde goederen toevertroumde Gemeenten en geestelyke goederen, die ze moeten bedeelen onder verplichting van rekenfschap, welke Godt somwylen afvordert, De groote Schuldenaer van 10000 talenten is een groot Opziener over een groot deel der Kerke. Denk op den Roomschen Bisschop, en gy zult den inhoudt deezer Parabel ook op hen vinden overgebraght, en aengeweezen, ho zy allen, door misdryf en verzuim, zulk groote schuldenaers geworden zyn; hoe de Kerk opzieners door verscheidene wegen en veel

[p. 75]

Godtshandelingen zyn gewaerschuwt, dat Godt eens rekening zal houden; hoe daer toe de Roomsche Pausen geciteert of ingedaegt zyn (van deeze daghvaerdinge zyn drie trappen en de laetste is, als nu de Reformaetsi begost door te breeken) hoe ze de Heer gedreigt hebbe, om ze af te zetten ende geheel uit te roeien; hoe de Paus zich verootmoedighde en beterschap in Reformaetsië beloofde, daer hy uitstel en zelfs ontslaging van de gedreigde straffe op gekreegen heeft, en daer zyn gezagh, in en door het Konsili van Trenten, helaes! op nieuws door is bevestight geworden.

De Mededienstknechten nu, dien de groote Dienstknecht naderhant ontmoette, zyn de Reformateurs, welke hy oordeelde zyne schuldenaers te zyn en wredelyk mishandelt heeft, ja op allerlei wyze vervolght, hoe zeer zy ook tyt en uitstel verzochten, om of hunnen plicht te doen, of om te doen blyken, dat zy niet schuldigh waeren. Dies ook andere Protestantsche Kerken of Leeraers, buiten het bereik van des Pausen mishandelingen zynde, over hunne broederen, met medelyden. tot Godt geklaegt hebben, ende Godt, op het hooren der klaghten, den Paus voor het recht gedaegt heeft, en verder zal daegen, en al de mishandelingen betaelt zetten, wanneer hy eens den troon van den Antichrist zal omkeeren. De voorboden, die 'er reedts van geweest zyn, worden aengeweezen en men verwaght verder, wat de Heere doen zal.

[p. 76]

De NEGENDE Parabel is van de ARBEIDEREN IN DEN WYNGAERT, op verscheidene tyden gehuurt, namelyk des morgens, ter derde, ter zesde, ter negende en ter elfde uure, uit Math. XX:1-16. De Heere des huizes verbeeldt den Heere Godt, en de Wyngaert de Kerk, welke Godt in de werelt geplant heeft. Zoo zyn de Arbeiders Godts Dienaers, ende, in eenen minderen zin, alle, die tot de Kerk behooren. De Markt is de Werelt, daer zy meest bewoont is. Het ledigh staen betekent het zyn in de werelt, eer men geroepen is en werkzaem gemaekt aen het groote werk der zaligheit; het Huuren de Roeping of Verbontshandeling van Godt, en de Penning de Genadegoederen van Godts Verbondt en wel van het N. Testament. Door den Dagh wordt de geduurzaemheit verstaen der tyden van Adam af tot Christus. De Roeping in den vroegen morgenstont ziet op den tyt van de eerste belofte af tot Abraham toe. De Roeping ter derde uure van Abraham tot Moses; ter zesde uure by de hitte van den dagh, op het Verbondt van Sinaï; ter negende uure, daer de Edomyten zich tot de Joodsche Kerk vervoegden, niet lang voor den tyt van Christus; ter elfde uure, op de Roeping der Heidenen.

Wat nu aengaet het Uitdeelen van den loon door den Rentmeester ende het murmureeren van de eerstgehuurden, die den laetsten hun deel, gelyk met het deel der eersten, misgunden (ziende dit op de murmureering der Jooden, die alles op hunne

[p. 77]

rekening wilden zetten, wat goets ooit hunne Vaders, van Abel af, gedaen hadden) kan met het Antwoordt van den Heere, in het werk zelven worden naergezien.

Als ook de Verklaering van het TIENDE, en van het PAER ZOONEN, gezonden, om in den Wyngaert te arbeiden, welker eerste weigerde te gaen, doch berouw hebbende, evenwel ging, en de laetste zeide, ik gae henen, maer en ging niet, Matth: XXI:28-32. Versta door den Laetsten de Fariseeuwen en Joden en door den Eersten alle grove Zandaers, die zich bekeeren, als mede de Heidenen.

De ELFDE vertoont den WYNGAERT VERHUURT aen de Lantlieden (Matth: XXI. 33-34) tot welke de Heere, op zekeren tyt, zyne knechten zond, om de inkoomsten te ontfangen. Dit ziet op de Profeeten, van tyt tot tyt by het Joodsche volk geweest en by hunne Oversten, om de vruchten van Geloove Bekeering en Heiligheit in te vorderen. De Lantlieden hebben den eenen Dienstknecht gedoodt en den anderen gesteenight, gelyk in de Profeeten gezien is. Daerna zond hy'er anderen, meerder in getale; Markus heeft eenen anderen, die Johannes de dooper en zyne Dissipels zyn moeten, aen wien zy desgelyken deden, tot dat eindelyk de Heer zynen Zoon afzond, zeggende: Zy zullen mynen Zoon ontzien. In tegendeel. De Lantslieden, Godts Zoon, den Messias, ziende, zeiden: Deeze is de Ergenaem; laet ons hem dooden en de erfenis voor ons behouden, gelyk zy ook deden. Onweetende vellen hier de Fariseeuwen hun

[p. 78]

eigen vonnis. Den Lantslieden zoude eene quaede doot aengedaen en de Wyngaertaen anderen (Opzieneren des N. Testaments, zelfs uit de Heidenen) verhuurt worden, die de vruchten te rechten tyde leveren zouden.

Edoch onder de Opzieners der Nieuwe Kerke zoude by tyt en wyle geen minder verval koomen, dan voormaels onder de Jooden, en dit wordt vertoont in de TWAELFDE van de KONINGKLYKE BRUILOFT uit Matth: XXII. 1-14. Drie voornaeme hooftzaeken worden voorzeit. 1. De Ongeloovigheit der Jooden, die genoodight waeren tot te gemeenschap aen de goederen van Godts Koningkryk, benevens hunne Afvalligheit, van eene Verwoestinge door de Romeinen gevolgt. 2. De Roeping der Heidenen tot de zelve Gemeenschap. 3. De Zuivering, ofte (om een gewoon woort met duitsche letterbuiginge te spellen) de Reformaetsider kerke, gezuivert van zekere groote Ergernisse door zekeren Mensch ingevoert, die geen Bruiloftskleedt aenhad. Waeruit openbaer is, dat deeze Leerspreuk kortelyk alle de merkwaerdighste lotgevallen der N. Testamentkerke behelft tot de voleinding der werelt.

Op blatz: 479 geeven ons de Aentekeningen eene achtledige Overeenkoomste tuschen den Mensch zonder Bruiloftskleedt en den Mensch der zonde, ende aen het slot XXIX Stellingen, alleenlyk uit de Parabelen en wel meest uit deeze, over de Kerkgevallen van het N.T. en die de Heer d' Outrein van den Heere Melchior overnam met 'er zelf nogh IX by

[p. 79]

te voegen en een getal van XXXVIII te maeken.

De DERTIENDE Parabel, van de VYF WYZE EN DWAEZE MAEGDEN (Matth: XXV. 1-13) heeft de naervolgende Onderstellingen. 1. Dat de Bruidegom, wiens koomste zy verwaghtten, J. Christus is, Godts Zoon. 2. Dat de Bruit is de Kerk, die aen hem in den laetsten tyt belooft was en met hem plechtelyk zoude vereenight worden. 3. Dat de Henenleiding van de Bruit naer zyn Huis beteekent dat J.C. de Kerk in den laetsten tyt zoude zuiveren van booze menschen en Huichelaeren, en haer in grooten overvloedt en veelen vrede de geestelyke weldaeden, zoude doen genieten. 4. Dat de X Maegden, Wyze en Dwaeze, deeze laetste Christenkerk verbeelden in oneenigheden verdeelt, de Wyze aen de beste zyde weezende. 5. Dat daerom de Oli betekent de zuivere kennis en Belydenis der Euangelileere, waer van sommige Dwaeze Christenen versteeken zyn zouden en van hunne dwaesheit de gevolgen ondervinden.

De VEERTIENDE, die van de TALENTEN is en uit Matth. XXV. 14-30, heeft deeze korte verklaering. 1. De Heer, die eene lange reize naer een vergeleegen Lant had ondernoomen, beteekent dat J. Christus, in eenen zekeren zin van zyne Kerke afweezigh zoude zyn, nadat hy verhoogt was ter rechterhant van zynen Vader. 2. De Dienaers der Kerke van het N. Testament waeren gestelt, om zyne goederen, zyn eigendom te bedienen. 3. De Euangeliwaerheit met de gemeene Genade-

[p. 80]

gaven van den H. Geest, om met mont en penne die Waerheit te leeren, mosten den Dienste knechten voor Talenten verstrekken. 4. Ook zouden zy met verscheide hoedaenigheden en bequaemheden begaeft zyn, als die de Talenten ongelyk ontfangen hadden; en wel (zoo als het den Heere Vitringa toeschynt) achtervolgelyk op verscheidene tyden van het N. Testament, zoo dat de Dienstknecht, die vyf talenten heeft ontfangen, te zoeken zy in de vier eerste enhalve vyfde eeuwe; die van twee talenten in de vyfde tot het einde der tiende; ende van het eene talent in de tiende tot de vyftiende. 5. Christus merkwaerdige Toekoomste ten Oordeel in en over zyne Kerke behoort tot den laetsten tyt, die gaen zal voor de Voleindinge der eeuwen, wanneer de Heere zoude koomen, om rekenschap te houden met deeze Dienst-knechten, wanneer hy de Volstandelingen in deeze Euangelische Waerheit opentlyk zoude eeren, en de Verzaekelingen of alle Onachtzaemen met woorden en daeden opentlyk straffen. Dat immers, volgends deeze onderstellingen, aen alle de bewoordingen en by zondere omstandigheden voldaen is, wordt ten vollen aengetoont. En hiermede zyn de Parabelen uit Matheus Euangeli geëindight, terwyl het werk voortgaet met de rest uit het

euangeli van Lukas.

In rang is hier de eerste van den barmhertigen Samaritaen, uit

[p. 81]

kap. X. 30-37. Waervan deeze Onderstellingen dienen ter verklaering. 1. Die in de handen der Struikrooveren vallen, zyn Jooden, Christus tyt van den Duivel berooft en van hunne Bestier deren quaelyk gehandelt waeren. 2. De Priester en Levyt vertoonen de Oversten van het Joodsche volk, mede in deezen tyt, die de Zondaers, hunne zorge toebetrouwt, verwaerloosden. 3. Door den Samaritaen verstaet men den Heere J. Christus, die de plichten, van Priesteren en Levyten naergelaeten, zorghvuldighlyk waernam en vervulde. 4. Door de Herberg, waerin de gewonde mensch gebraght is, de waere Kerk, door de Apostels opgerecht. 5. Door den Waert de Apostels en Euangelidienaers zelfs. 6. En eindelyk door de twee Penningen, betaelt tot de onkosten der geneezinge, de Schriften van het Oude en Nieuwe Testament of de Leere dier beide Godtsverbonden.

De TWEEDE staet kap. XI. 5-8. en is van den VRIENT TE MIDDERNACHT; waerin te letten staet, hoe 1. deeze, by nacht van de reize koomende, vermoeit en hongerigh, eenen Heiden beduide, die lang op eigene wegen gewandelt en zich eindelyk bekeert had in eenen tyt, dat het Heidendom verduistert was in het verstant door onweetenheit en zonden. 2. Hoe hy, die hem als eenen vrient ontfing, wel in het gemeen ieder Christusdienaer konne zeggen, welke de Bekeering der Heidenen begunstight heeft, maer liefst in het byzonder den Apostel Paulus aenwyze, die, als der Heidenen Apostel, voor

[p. 82]

de Heidenen gebeeden heeft, en het broot der Godlyke Genade verworven. 3. Hoe de derde Vrient, tot wien hy ging, om brooden te leenen en zynen hongerigen Gast te spyzigen, den Heere Godt betekene of J. Christus zelven, die eenen overvloedt heeft van geestelyk Voedsel, dat aen de Heidenen most worden medegedeelt ter verzadiginge van hunnen geestelyken honger 4. Hoe door het Bidden van den eenen Vrient aen den anderen om broot (en wel drie Brooden) verstaen worden de onophoudelyke Gebeden van den H. Paulus tot Godt ende J. Christus, om de mededeeling der Genade aen de Heidenen, waervan hy zoo menighwerf in zyne brieven gewaegt, en welke gebeden niet vruchteloos geweest zyn.

De DERDE (kap. XII. 16-21. van den RYKEN DWAES) wil'er door verstaen hebben de Oversten der Jooden, inzonderheit die van Herodes Huis waeren, in gevoelen en leevenswyze, van den parabeltyt af tot het einde der Joodsche Republyk, rechte Epikuristen; en door de overvloedige Vrught van zyn lantgoet de buitengemeene zegeningen, waermede Godt de Jooden in het gemeen, deeze of geene in het byzonder, onder Herodes Agrippa, begunstight heeft. Zyn Overleg ook en Raedtpleegingen maelen de Gedachten af, die de Epikuristische Oversten der Jooden gevoedt hebben wegens hun langduurigh geluk en voorspoet in Kanaan, terwyl zy, gedekt door Roomsche maght, zich gerustelyk in wellusten konden baeden en

[p. 83]

het genot hadden van hunne rykdommen. Maer het zoude'er eens anders en steght genoeg uitzien. Godt zoude deezen Ryken oordeelen, en hy heeft door deeze zelve Romeinen over het Joodendom een streng oordeel gebraght, waerdoor hunne veruitgeziene hope is afgesneeden en hunne goederen gekoomen zyn in handen van geslaegene vyanden, als te dier tyt de Romeinen waeren.

De VIERDE by Luk. XIII. 6-9. draegt haer opschrift van den ONVRUGHTBAEREN VYGENBOOM, daer Jesus eene gelykenis van maekt en 'er aenleiding toe kreeg, omdat hem sommigen boodschapten van de Galileeuwen, welker bloet Pilatus met hunne offerhanden gemengt had. Dit geval wordt by Josefus onderzocht, zoo in den Tekst als in de Aentekeningen, gelyk ook de histori der achtienen, op welke de Toren in Siloam viel en ze doodde. Op Siloam tekent de Heer d'Outrein iets aen, dat hy voornaementlyk ontleende van het werk des Heeren Vitringa over Jes. VII. 3. en VIII. 6, 7. en waerin verscheide andere plaetsen, en onder die van Zachar. XIII. 1. zeer fraei worden opgeheldert. In de Parabel zelve is by den Schryver de Wyngaert Godts Kerk, de onvrughtbaere Vygenboom de ongeloovige en onvrughtbaere Jooden; de Heer van den Wyngaert Godt de Vader; de Hovenier Jesus Christus. De drie jaeren van onvruchtbaerheit maeken den geheelen tyt uit van de grondtvestinge der Joodsche Republyk tot Christus toe, die lightelyk in drie

[p. 84]

tytperken is te schiften. Het Jaer van Langkmoedigheit is Godts verdraeg saemheit over de Jooden na Christus koomste, totdat Godt zyn voorneemen, om dien Vygenboom uit te rooien, door de Romeinen zoude hebben uitgevoert.

Hierop volgen nu, Leezer, dien wy vreezen te lang op te houden, de drie Parabels van het XV de kap., de VYFDE van het VERLOOREN en WEDERGEVONDEN SCHAEP; de ZESDE van den PENNING; de ZEVENDE vanden ZOON, doelende alle drie zoo in het gemeen op het zoeken, van Godt omtrent zwaere zondaers, die zich bekeeren, gedaen, als in het byzonder op de wederaenneeminge der Heidenen, nadat ze zoo lang eenen tyt waeren verlooren geweest. In de derde wordt nader aengeweezen, hoe het de Jooden euvel zouden opneemen, dat Godt de Heidenen in zyne gemeenschap aennam. Hierover heeft de Heer d'Outrein, eenige jaeren geleeden, een wytluftigh werk uitgegeeven en dus is het hier korter behandelt;

Gelyk ook de ACHTSTE behandelt is van den ONRECHT VAERDIGEN RENTMEESTER kap. XVI. 1-9. Door den Ryken wordt Godt de Heer verstaen. Door den Rentmeester de Opzieners der Jooden. Door de Schuldenaers het Joodsche volk. Door de Wyze van doen, waervan zich de Rentmeester bediende, om voor zich zelven te zorgen, als hy stond afgezet te worden, de handel der Joodsche Oversten,

[p. 85]

om zich by het volk in achtinge te houden, schoon hunne afzetting naerby was, met te leeren, dat zy Gode minder schuldigh waeren, dan het waerlyk was: het geen hun ook gelukte.

Over de NEGENDE (XVI 19-31) van den RYKEN MAN en LASARUS is zeer veel van verscheidenen geschreeven, die elk hunne byzondere onderstellingen hebben. Die van den Heere Vitringa zyn, dat de Ryke de Oversten en Leeraers der Jooden van dien tyt betekent, naer de eeuwe der werelt prachtigh en wellustigh. Dat Lasarus de Heere J. Christus is, in de gedaente van eenen armen en ellendigen verkeerende. Dat door de wondleekende Honden menschen verstaen worden, die, van natuure Heidenen, van de Genade, onder de Grooten der Jooden versmaedt, groot werk maekten. Dat door de vyf Broeders bedoelt zyn de Jooden van Babylonïen, met hunne Nazaeten, in de tweede, derde en volgende eeuwen.

Eindelyk koomen wy tot de TIENDE, uit Luk. XVIII. 1-8, van den ONRECHTVAERDIGEN RECHTER en de ONDERDRUKTE WEDUWE. Dat 'er veelen geweest zyn, die Godt noch menschen vreesden, is te zeker, en zulk een Rechter geeft hier de Roomsche Keizers op, waeraen de Christenen hunne verantwoordingen opdroegen, en waervan zy te vergeefsch de rechtmaetige bescherming hunner zaeken vorderden; zynde zulk eene Christenkerke te recht eene Weduw en in den

[p. 86]

weduwlyken staet gebleeven, totdat zy eindelyk in en na den tyt van Konstantyn den Grooten geholpen werd.

Hier houdt nu het gedikteerde van den Heere Vitringa op en de Heer d'Outrein zoude het hierby gelaeten hebben, zoo niet het verhael van den FARISEEUW en TOLLENAER Luk. XVIII. 9-14. uitdrukkelyk eene Parabel genoemt wierd. Dies heeft hy eene verklaering der zelve bygedaen, zoo veel het mooglyk was naer de zelve orde, als de Heer Vitringa gehouden had, en hy verstaet door den eersten eensdeels eenen eigentlyk gezeiden Fariseeuw, en anderdeels het gros van het Joodendom, dat voor het meeste de zelve grondtregels had. De Tollenaer is hem een zinnebeeldt of van alle grovere Zondaeren, die boetvaerdigh zyn of worden, of van de Heidenen, by uitstek Zondaeren genaemt.

Zie daer eene korte schets van den gantschen inhout. In zyne uitbreidingen moet het Werk, zoo voortreffelyk, meer voldoen, zoo wy 'er maer eenighszins mede voldaen hebben. Binnen korten hoopen wy den Leezer een beknopt en echter volledigh Uittreksel mede te deelen van het beroemde Werk, dat reets van den Heere Vitringa het licht ziet over de XXIII eerste Kapittelen van Jesaia, terwyl we de volgende met verlangen te gemoet zien, en met alle Bybelminnaeren veele reden hebben, om den Algenoegsaemen te bidden, dat hy deezen Hooghleeraer, dat licht der eeuwe, alle

[p. 87]

noodige gezontheit en lust en krachten daertoe wille geeven.