Logo DBNL
Boekzaal der geleerde wereld. Jaargang 1715 (1715)

Boekzaal der geleerde wereld. Jaargang 1715

(1715)– [tijdschrift] Boekzaal der geleerde wereld–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

X. Hooftstuk.

Petri Burmanni Oratio de publici humanioris disciplinae Professoris proprio officio & munere, cum Historiarum, Graecae Linguae & Eloquentiae professionem auspicaretur, publice habita Leidae A.D. 11. Julii CI I CCXV.

Dat is:

 

Peter Burmans Redevoering over het dubbel ampt en beroep eens Professers in de Letteren van Beleeftheit, opentlyk uitgesprooken te Leiden, als hy zyn ampt aenving van Professer der Historiën, Grieksche Taele en Welspreekendheit, den II van Hooimaent CIICCXV. Te Leiden, by J. du Vivie. Groot 80 bladzyden. in 4.

 

DE Heer Professer PETER BURMAN, hebbende tot deezen tyt toe, het ampt

van zynen beroemden Voorzaet, den Heere Joannes Georgius Grevius bekleedt, had zich nooit ingebeeldt, dat 'er een dagh zoude koomen, waerin hy, by zyn leeven, van zyne beminde stat Utrecht zoude overgebraght worden naer eene andere plaets. Evenwel het is gebeurt, niet zonder groote bekommeringe en strydt zyns gemoets weegens de overlegging, of hy tot verandering of blyven verstaen zoude. En nu het gebeurt is, wenscht hy vervolgends, dat hem zyns besluits nooit magh berouwen. Want, schoon de glans zelf en vermaertheit der Leidsche Akademië ieder een zoude konnen verlokken en doen opstaen, en 'er veele engewightige redenen samengekoomen zyn, die eenen iegelyk, al was hy zelf meer door liefde verknocht aen zyn vaderlant, dan hy, van zyne medeburgeren zouden afscheiden, kan hy nochtans heilighlyk vooral de werelt verklaeren, dat hy met geenen zorgvuldigen wensch ter werelt, gelyk wy zien, dat gedaen wordt van hun, die met veel ievers gewoon zyn den wasdom van eere, waerdigheit, of rykdom te bejaegen, naer deeze verandering gestaen, nochte ooit eenigen weêrzin in zyn vaderlant, dan sedert weinige jaeren gehadt heeft. Ook begeert hy, dat ieder van hem gelooven zal, hoe van dien tyt af, waerin hy de ziekte en daerna de doot des Heeren Perisoon verstont, geweldigh ontstelt zy geweest. Want zoo meenigmael, als hy hoorde, dat hy volgends het oordeel van mannen, die gunstigh van zyne kennisse en geleert-

heit oordeelden, geschikt werd tot Opvolger van zoo groot eenen man, beving hem eene angstvalligheit en droefheit, waervan hy de reden niet wel beseffen kost. En schoon hem het algemeen gevoelen van byna alle de geleerden van deezen tyt, die zyne gaven waerdeerden, niet onaengenaem konde voorkoomen, drong echter dat genoegen niet door tot in het binnenste zyns gemoets. Ja toen hy nu meer en meer uit het gerucht verzekert wierde van het gunstigh oordeel der Heeren Bezorgeren der Akademië over zynen persoon, groeiden zyne zorgen en bekommeringen hierdoor zoo magtigh aen, dat hy meer dan eens in twyffel stonde, of hy niet plotselyk en eensklaps hun de hoop wilde beneemen, van hem uit zyn Vaderlant te trekken, om dus zich te ontslaen van de bekommerde raetslagen, die zyn gemoet dan naer deezen, dan naer dien kant slingerden. Ja zelf toen niemant (wanneer het nu bleek, dat hy by sommigen te Utrecht niet wel gezien was) hem raden kost deeze aenzienlyke aenbieding af te staen, had hy noch niet vast beslooten, welk lot hem te kiezen stonde; en of het niet beeter moght schynen tot bevordering van zynen lof, of tot rust zyns leevens, indien hy, in den wint slaende de blyken van koelte en afkeer, die hy by eenigen te Utrecht gewaer werd, en te gelyk ook het aenzien en voordeel, dat hem hier te Leiden te waghten stont, zyn voorneemen aen al de werelt bekent maekte, van te blyven, daer hy was, en tot den laetsten adem

toe zich te houden binnen den omtrek zyner vaderlyke stat. Zyn gemoet werd als gehecht aen de zoetigheit van zynen geboortegront, en de zucht, die hy daervoor had, was zoo groot, dat die nooit scheen te zullen afneemen, als door toedryven van eenigen aenmerkelyken hoon. Zoo meenigmael ook, als eenigh leet, dat hem in den krop stak, hem scheen te raden tot vertrekken, werd dat voorneemen telkens gebrooken door dat aengenaem gezicht der vermaekelyke stat, die niet alleen verdient getelt te worden onder de puiksteden van Nederlant, maer ook plaets te hebben onder de schoonste Lantstreeken des aerdbodems. Hiertoe holpen ook de vruchtbaerheit en vermaeklykheit der lantstreeke, en de heldere en gezonde lucht. En dewyl hy al den tyt, dien hy daer had doorgebraght, frisch van lichaem en vrolyk van gemoet was geweest, was ook zyne vrees, of hy dat hier wel vinden zoude. Dat hem dan ook scheen te raeden op geene veranderinge te denken. Inzonderheit voelde hy zich door de lieve banden van vriendschappen en ommegangen verstrikt, die hy van kintsbeen af daer gehadt had met de eerlykste en aenzienlykste Inwoonderen en Regeerderen (want hy hield zich altyt aen de eerlykste en beste zyde) en daerna aen hen zoo zeer verbonden door gemeenschap van zinlykheden, dat dit scheiden eene zuurheit des leevens buiten die vrienden aen hem scheen te spellen, en eenen onvermaeklyken ommegang met nieuwe,

welker inborst hem onbekent was. Zoo hart en zwaer scheen hem toe te moeten scheiden van zyne vaderlyke stat en vrienden, lang en grootelyks bemint, dat hy, tot noch toe geleeft hebbende in een groot licht en veelheit van menschen, vreesde van voortaen de dagen, die hem overigh waeren, in duisterheit en eenzaemheit te zullen moeten slyten. Maer van deeze vermaeklykheden, die het byzonder en huischelyk leeven betreffen, en welker verlies hy te gemoet zagh, werd eindelyk zyn gemoet afgetrokken door het gemeen belang en de waerde der letteroeffeningen, waerdoor hy te raede wierd, deeze dingen van minder gewicht te laeten vaeren. En naerdien hem te binnen quam, dat hy volgends de leeringen en voorbeelden van zyn Stamhuis, en zelf den heimelyken trek zyns harten, niet gewydt en toegeweezen was aen het voordeel van eene eenige stat, maer aen het algemeen voordeel en waschdom der goede konsten, stelde hy vast, dat een moedigh man zoo lafhartigh zyn Vaderlant niet most aenkleeven, dat hy 'er op geene wyze van zoude konnen scheiden. Hy had, meende hy, voldaen aen die Akademi, met daerin achtien jaeren lang te arbeiden tot nut der burgerye, zonder dat hy eenige vrees had, dat men hem van traegheit zoude beschuldigen. Ook vreesde hy niet, dat men hem eenen vlak van ondankbaerheit zonde aenwryven, indien hy, gezien hebbende, hoe traeg en koel men te werke ging, om hem te houden,

zich van een klein tooneel op een grooter liet overbrengen, daer hy zyne gaven, zoo hy 'er eenige hadde, moght toonen en met meerder eere en voordeel tot algemeen voordeel der letteren aenleggen. En daer het gebrek zelf, dat overal is, van geleerde luiden, de genegenheit van die van Utrecht had moeten opwekken voor eenen borger, by hen gebooren, en voor eenen zoon, die op alle wyzen poogde de voetstappen zyns Vaders te volgen, ontsloegh hem die onachtsaemheit en zorgeloosheit van eenigen, die zich luttel lieten geleegen leggen aen eene zaek, welke de Akademi betrof, van alle verbintenisse, waerdoor hy gehouden was de belangen van zyn Vaderlant meer, dan die van anderen, te betrachten. Want het quam niet aen op het belang van eene eenige Akademië, maer op dat der gemeene Letteren en Weetenschappen, welke, als men door de quaetaerdigheit der geenen, die zich boven anderen als Keurmeesters der Letteren en Geletterden draegen, belet wordt te verryken en te verlichten, is het redelyk en billyk, dat men zyne toevlucht neeme tot hartelyker en goetwilliger Mecenaten en begunstigers der vernuften. En zeker, wat openbaer Leeraer der goede Konsten zoude, in dit verval van alle Konsten en Weetenschappen, niet liever die breuk willen helpen heelen, daer hy ziet, dat met eenpaerige en uitsteekende zorge, mannen gekoestert en in eere gehouden worden, dan daer hy bevindt, dat door de partyschap-

pen der Regeerderen, naerstige en nyvere Leeraers, zoo ze het ongeluk hebben van de eene party te misnaegen, al hunne moeite vergeefsch doen, en, in plaetse van belooningen voor hunne wakkerheit te ontfangen, met den nek worden aengezien. Niemant dan, zelf der burgeren, die hem geneegen zyn, wyte hem de schade, die by avontuur de Akademi aen haeren glans en waerdigheit moghte lyden door zyn vertrek, maer liever aen die geenen, die zoo weinige zorge daervoor draegen, dat ze alle betrachting van geleertheit liever aen het gevaer willen bloot stellen, als eenen burger van beproefde naerstigheit en eenen Vaderlantminnenden Professer, zelf met eene gemeene uitdrukkinge van goetwilligheit, zich voor altyt eigenen. Maer, opdat niemant meene, dat al dit zeggen smaekt naer verwaentheit en schoolmeesterlyken trots, als of hy zich niet ontzagh uit te slaen, dat door zyn vertrek zyn Vaderlantsche Akademi in gevaer was, en deeze Leidsche zich herstellen zoude van alle de schade, die haer door de doot van den Heere Perisoon is overgekomen, zoo wil hy, dat men alle de streeken der geleerde werelt doorloope, en overrekene, hoe weinige luiden 'er te vinden zyn, die dusdanigh een beroep konnen waerneemen. Men telle de naemen eens op, en zette ze op eene lyst, van de geenen die bequaem zyn. Hoe veele en hoe uitsteekende verstanden zal men ophaelen, die, elkander den palmkrans betwistende, de Bezorgers

der Akademiën in verleegenheit zouden brengen, wie ze uit hun getal best kiezen zouden? Men zal bevinden, dat 'er zulk een aenmerkelyk en echter blykelyk gebrek is, zelf van maer tamelyk geleerde luiden, dat hy, hoewel verre gescheiden van de geleertheit en het vernuft van den Heere Grevius, in wiens ampt hy getreeden is, en van den beroemden Perisoon, in wiens plaets hy nu gestelt wordt, nochtans zoo laeg van zich zelven niet behoeft te gevoelen, dat hy beschaemt zoude worden, als hy niet zoude willen zwichten voor nieuwelingen, of voor hun, voor welke hy in het gemeen hoort, dat men inzicht heeft. Maer, liever dan zich te verheffen door ydelen roem, lust hem den staet der Letteren te beklaegen, en de onvruchtbaerheit deezer afgaende eeuwe, die de Bestierders deezer bloeiende Akademie als gedrongen heeft, om juist tot hem te gaen, die zyner kleinheit en geringheit bewust is, als men hem zoude vergelyken met de mannen, in wier plaetsen hy getreeden is. Ja dit zelve gebrek van luiden van letteren konde hem, zich ophoudende van de reden daervan naer te vorschen, eene ryke en bequaeme stoffe verschaft hebben, ten zy die reden zoo verscheiden en veelvuldigh waere geweest, dat de redevoering hier over eer begin, dan einde zoude gevonden hebben. Weshalven, dewyl men gemeenlyk twee ongevallen stelt, die de betrachting der goede Konsten nederslaen en vernielen (te weeten de onbequaemheit en vadzigheit

der leerlingen, of de averechtse leerwyze der Meesteren, wil by overslaende de eerste, die van al het bederf der letteroeffeningen de schult geeft aen de jeught, welke van den arbeit afkeerigh, en tot wellusten geneegen is, de tweede liever aenvatten, en spreeken over het dubbel ampt en beroep eens Professers in de Letteren van beleeftheit. Welke stoffe hy meent dat niet vervremtzal zyn van het voordeel zyner toehoorderen, nochte van het gemeen begryp en verstant van ieder een; nochte van den aenvang zyns beroeps ook niet mishaegen zal aen de menschen, toegevloeit tot deeze Inwyding, in wat soort van letteroeffeningen zy zich ook moghten vermaeken.

Om dan de Rede op orde te doen voortgaen, neemt hy voor in het korte aen te roeren, wat een Professer van verscheide en zinlyke geleertheit behoore te weeten, en in zyne geheugenisse te bevatten; en daerop te toonen, op wat wyze en middel hy het geene hy zelf geleert hebbe aen anderen zal mededeelen. En dewyl de leere van dusdaenige Weetenschappen begreepen wordt in twee deelen, te weeten in kennisse van woorden en van zaeken, en de zaeken, zonder den dienst der woorden, ons niet konnen bekent worden, of medegedeelt aen anderen, zal hy eerst van de geleegenheit en het gebruik der spraeke, en dan van den overvloet van zaeken en werken handelen; en in beide de deelen eenige gebreken en misslagen der Leermeesteren, zoo als de dagelyks

voorkoomen, zonder iemant te betekenen of te belasteren, aenmerken.

Doch indien hy in dit eerste deel zyner Rede wilde gaen weiden door alle de taelen, die de geleerden gewoon zyn te beoeffenen, zoude hy niet zoo zeer eene beeltenis maeken van eenen openbaeren en der jeught voordeeligen Professer, als wel eene gedaente van eenen man in alle weetenschappen volmaekt, welke schets beter met gedagten kan afgetekent, dan met daet en waerheit getoont worden. Weshalven de stoffe van spreeken most beperkt worden byzonderlyk tusschen twee taelen, waervan een Professer der beleefde Letteren niet onkundigh magh zyn; maer dewyl 'er in deezen tyt geen gebruik der Grieksche spraeke meer overigh is, als om de gedenktekens der oude tyden te verstaen en uit te leggen, en door hulp der Latynsche alle leeringen van Goddelyke en menschelyke dingen pleegen uitgeleght en beschreeven te worden, is zyne meening niet verder uit te weiden, maer zich binnen de paelen der zelve te besluiten. De afkeer, dien men heeft van de overryke en oversierlyke taele der oude Grieken, is wel te beklaegen, te meer omdat 'er ook de Roomsche welspreekendheit door lydt. maer men kan alles niet in eene Rede op eenen dagh begrypen, en het zal niet veel werks zyn, de jongelingen, als ze de netheit en sierlykheit der Latynsche taele begreepen hebben, aen te zetten tot behartiging der Grieksche. Ja het staet te gelooven,

dat zeer veelen, als ze bevinden, dat de kennis der Roomsche spraeke zonder die der Grieksche heel en al onvolmaekt is, van zelf zich gewillig zullen begeeven, om ook de laetste te doorgronden. En gelyk het schandelyk is voor eenen Professer onbedreeven te zyn in de Grieksche taele, zoo behoeft hy vooral een volkoomen verstant van de Roomsche te bezitten. Hy heeft niet alleen alle woorden, zoo veel doenlyk is, in zyne geheugenisse te vesten, maer ook de kracht en oirsprongk der zelve door dagelykschen arbeit engeduurigen vlyt ten gebruike te brengen. En dit raekt niet alleen de woorden, die met Rome zelf gebooren zyn, maer hy moet zich ook fluks weeten te bedienen van de uitheemsche, die voor de opkoomst der Stat de gronden deezer taele gelegt hebben, hoe bars ze ook mogen zyn voor het gehoor, en onaenneemlyk om hunne outheit. De Kintscheit dan der Roomsche spraeke door gekroopen hebbende, heeft hy den aen was der opkoomende nettigheit, waer door de ruwheit en naerheit der oude spraeke allengs verdreeven is, naer te spooren; en als hy lang genoeg zich geoeffent en vermaekt heeft in zich te verwonderen over de volmaekte en mannelyke kracht deezer taele, moet hy geen zwaerigheit maken in de verbasteringe en verouderinge derzelve, ja haeren geheelenval en ondergang naer te gaen. Want gelyk de gelukkige sierlykheit der goude eeuwe alleen glans en luister aen de rede kan byzetten, zoo staet 'er geen overvloet ofte rykdom van veelerhande en uitgeleeze geleertheit te hoopen, of men

moet de beginsels der spraeke ophaelen uit de tyden van Euander en Karmentis, en den oirsprongk der zelve zoeken in de gedichten der Faunen, der Wichelaeren, der Saliën en van Numa. Dan zal het tyt zyn, om, na het doorkruisschen der wegen van Ennius, Pakuvius, Plautus, en hunne tytgenooten, te naderen tot de zoete bronnen van Cicero en Livius, en der zuivere welspreekendheit, die in Augustus tyden bloeide. Als zulk een man zich dan gedrenkt heeft in dien grooten vloet der Siertaele, moet hy onbeschroomt te rugge keeren tot de beroerde beeken, saemengeronnen uit het mengsel van uitheemsche Volkeren, tot de morssigheit der bedorve welspreekendheit, en de vuilste gooten der Historiën en Jaerboeken, ja tot den vuilen stank der Monnikken. Want zyne wakkerheit moet zich niet bepaelen binnen de engten van eenen tyt of eeuwe, waerin eenigen meenen dat de bevlytiging der volmaekte welspreekendheit, en de glans der Latynsche spraeke, zich bepaelt en besluit, maer gaen weiden door alle de wisselingen van het Ryk en Staet en Gebiedt van Rome, opdat hy raet weete; om de schriften en gedenktekens van alle geheugenisse uit zich zelven te verstaen, en anderen klaer en bondigh uit te leggen. Dit is die lange orde en ry der eeuwen, door welke de spraek der albeheerschende Stat zich heeft uitgestrekt, en waerdoor een recht Professer der beleefde Letteren zynen koers moet zetten, zonder eenigh verdriet ofte walginge. In de

verouderde Formulieren der Ceremoniën, Wetten en Verbonden, zal hy de schraele overblyfsels der Outheit aenbidden, uit de schatten der zuiverste en netste sierlykheit zal hy eenen vollen voorraet van welspreekendheit hervoortbrengen, en eindelyk uit de verbasteringe der bedorve en mismaekte spraeke en vermenginge met de uitheemsche, de geboorte en oirsprongk haelen der hedensdaegsche, die tegenwoordigh in zwang gaen. Niets zal hem ontmoeten zoo onaengenaem en afzichtigh van ouderdom, niets zoo getooit door een geleert gebruik en sierlykheit, niets zoo gering en gemeen door nieuwigheit, of hy zal aen elk woort zekere einden en paelen weeten te stellen, buiten welke hy niet toe zal laeten, dat hun gebruik gae. Ook is het niet waerschynlyk, dat 'er iemant zal gevonden worden, die, zyne zinnen zettende op de ryke vruchten, uit de betrachtinge der woorden, tot alle andere leeringen uitgestrekt, meenen zal, dat men den lof en glori van eenen geleerden Professer zal opdraegen aen den geenen, die, of staende naer den roem van een Liefhebber der oude Spraeke te zyn, zyne dagen slyt in het naerspooren van eene ongewoone en door te groote outheit ondraegelyke spraek, of die, zich verhoovaerdigende op den tytel van een Ciceroniaen te weezen, hartnekkiglyk blyft hangen, enkel en alleen, aen de lekkernyen der eeuwe van Augustus, of, door eenen boerschen en dommen afkeer van lekkerder bewoordingen, wegh zinkt in den

drek der onzuiverste bastaerdye; maer hy zal eerst de eere en roem van eenen volmaekten Letterhelt en nutbaeren Leeraer weghdraegen, die, door alle deeze dingen, hoe verscheiden onder zich, zynen wegh genomen hebbende, de oude woorden der Romeinen, en die daerna met de burgerschap begiftight zyn, en daerna ook de uitheemsche, vreemde en barbaersche (die of heimelyk in Latium zyn ingekroopen, of met gewelt ingedrongen) zal kennen, en in zyne geheugenisse gevestight hebben. Oneindigh en ongemeeten waere de betrachting en beoeffening der woorden alleen. De allerlangste leevenstyt wierde'er mede bezigh gehouden. Alle uuren, geschikt tot zwaerder oeffeningen, gingen 'er mede door, zoo niet het inzicht en waerdigheit van glansryker geleertheit geboodt, deeze eerste loopbaen der geleertheit, door wakkerheit en naerstigheit, te verkorten. Want men moet niet altyt aen de woorden blyven hangen, maer door het verstant en gebruik der zelve zynen wegh neemen tot den roem van wytluftiger rede, en tot de volmaektste weetenschap van zaeken en daeden. Maer deeze dingen, als onbetwistbaer, moeten ter zyde gestelt, en eens gezien worden, wat wegh een Professer moete inslaen, niet alleen in het bejaegen der kennisse en des gebruiks van de Latynsche taele voor zich zelven; maer vooral wat middel hy zal ter hant neemen tot het vormen der rede zyner leerlingen.

Het is bekent dat de Geleerden hierom-

trent van geen een gevoelen zyn, welker manieren en wegen, verscheiden en tegen elkander strydende, dikwyls ook beuzelagtigh en kinderlyk, hier niet zullen ter neder gestelt worden. Men heeft voornaemelyk met tweederhande menschen te doen, waervan de zulken, die zonder eenige zorge, zonder eenige bekommeringe, zonder eenige keure, alle woorden, die hun voorkoomen, aengrypende, niet schroomen voor eenige bysterheit der outheit, noch voor de geringheit der nieuwheit, noch voor de onedelheit der uitheemscheit, noch voor de schande der bastaerdye zelve; maer, roemende ontslaegen te zyn van alle nootwendigheit van slaefsche naervolging en voorbeeldt, alleen voorwendende den dekmantel van gemakkelykheit en klaerheit, waenen voldaen te hebben aen hunne Leezers en Toehoorders, indien ze hunne gedachten, met wat voor woorden het ook zy, als ze maer klaer en duidelyk zyn, weeten uit te drukken. Anderen weder, willende mooi zyn met het geeven van al te groote blyken van geleertheit en kennisse der Outheit, verduisteren alles met eene bespottelyke naerbootsinge en donkerheit van styl. De eerste zyn gewoon by de onbedreevenen zich voor te doen met blyken van klaerheit en vaerdige helderheit, de laetste met schyn van eene ongemeene en van het gepeupel afgescheide geleertheit, en bedreevenheit in de inwendige Letteren. Die zyn gebooren tot wissen ondergang van alle sierlykheit en welspreekendheit; dee-

ze om de weetenschappen der beleeftheit eenen schrikkelyken haet op den hals te jaegen. Gelyk dan licht toe te staen is, dat de eerste deught der rede de klaerheit zy, zoo is het ook zeker, dat ze, zonder zorge en nettigheit, niet alleen laegh en boersch, maer ook eenen geleerden man onwaerdig is, en dat daerom beide deeze begaeftheden altyt en overal moeten vereenight worden; en dat'er geene heldere rede is zonder nettigheit, noch geleerde, die zich verbergt in de duisternisse van ongewoone en verborgene woorden. En dit is het gevoelen van alle luiden, die weeten, wat geleertheit zy. Want laet hen, die zeggen dat men geene klaerheit in eene zuivere en onbevlekte rede, om het gebrek en engte der onde Spraeke, kan verkrygen, eens toonen dat deeze nieuwe, onzuivere en morssige woorden dit geluk boven andere over zich hebben, dat ze veel klaerder betekenen, het geen ze zeggen willen, noch geene twyffelaghtigheit overlaeten, waerdoor men meenen moght, dat ook andere zaeken betekent werden. Want men zal moeten bekennen, dat het vooral doet tot de heldere klaerheit van de Spraeke, dat aen elke zaek zoo bequaeme en eigene woorden gegeeven worden, dat geene twyffeling gelaeten wordt in de gemoederen der leerenden of hoorenden. Laet hen ook aenwyzen, zoo twee woorden om eene en de zelve zaek te betekenen aen de hant zyn, waervan dit van het oude en sierlyk gebruik, en dat van de nieuwe en gemeene gewoonte is, dat een on-

bedreeven jongeling uit zich zelven, zonder onderwyzinge, meer de kracht van dat dan van dit zal bevatten. Moet hy niet van den Meester der Latynsche taele onderrecht worden in de waere betekenisse, zoo wel van het eene, als van het andere? want niet de natuur, noch het dagelyksch gepraet der Ouderen en Voedsteren, die den Kinderen voorspreeken, maer de leering en het gebruik heeft de waere kracht der Latynsche woorden in onze gedachten ingedrukt. Wat verkeertheit nu, wat averechtsche manier van doen is het, dat men niet wil, dat een jongeling zynen tyt onder eenen geleerden meester, in het van buiten leeren en onderscheiden der woorden, die de zaeken door het licht en klaerheit der rede ophelderen, zal laeten verlooren gaen, en in tegendeel begeert, dat hy onder onbequaeme Kindermeesters de bloem zyner jeugt, in het betrachten van leelyke en duistere woorden, zal doorbrengen? zoo 'er dan geene meer kosten of tyt vereischt worden om de sierlykheit, dan om de boerscheit te leeren, wat hartnekkigheit, ja wat dwaesheit is het dan, de uitneemendheit en het licht des verstants door een vuil gewicht van woorden en duisternisse te bezwaeren en te verdonkeren? Daerenboven, daer 'er byna niemant is, die niet uit zyne letteroeffeningen staet naer den tegenwoordigen roem by menschen van zynen tyt, of uit is op vermaertheit by de nazaeten, uit de gedenktekenen zyns vernufts, hoe weinigh lof en eer is 'er

te behaelen by deeze voorstanders van zulk eene geringe en ongeachte klaerheit? Dit moeten getuigen de werken der ongelukkige vernuften, zoo kort van duur, dat de maekers zelfs hunne Schriften overleeven, en die als ten graeve geleiden. Maer wat zyn 'er woorden en bewyzen van nooden in eene zaek, die zoo klaer is? Men beroepe zich maer op het gewisse zelf der geenen, die, uit vreeze van te groote duisterheit, alle sierlykheit der taele verwaerloozen, en de zorg van welzeggen verdoemen. Want men vraege eens alle de geenen, die hunnen tyt besteeden in weetenschappen van gewicht, of naer den naem staen van geleertheit, door opentlyk te leeraeren of boeken uit te geeven, of ze, nu het te laet is, geen berouw hebben, dat ze de behartiging dier taele of geheel verwerpen, of zoo weinigh bevlytight hebben, dat ze, wanneer zy in het licht zullen verschynen, geenen raet weeten, om hunne gedachten of vonden des vernufts uit te drukken, noch zich verstaen op eenige schikkinge, noch op helderheit van woorden en zinuitingen. Spyt het hun niet, dat ze niet geleert hebben hunne toehoorders by de ooren te vangen, of hunne leezers aen te lokken? Hy stelt het aen hun, die byna geen een boek aen den dagh brengen, of men leest in de Voorrede, hoe zy zich schaemen en verschooning verzoeken over hunne ongepolyste manier van schryven. Hy stelt het oordeel van zyn zeggen aen hun zelfs, die, als ze in het licht

getrokken worden en gedwongen te verschynen op het aenzienlyk tooneel eeniger Hooge Schoole, gemeenlyk geen lit aen hun lyf hebben, dat stil staet, ja zoo verbystert van zinnen en gedachten zyn, dat zy om een goet stuk gelts wel zouden willen van eene openbaere Aenspraek ontslaegen te zyn, en wenschten niet te spreeken, dan afzonderlyk voor hunne leerlingen, als hebbende zich t'huis het reght gegeeven van in eene slordige en barbaersche taele hunne lessen uit te galmen. En wat reden is 'er toch anders van die schandelyke stilzwygendheit, die heerschappy voert byna in alle Akademiën? Nergens anders van, zeker, dan uit het verwaerloozen der welspreekendheit; een gebrek, dat in korten tyt alle Akademiën met stomheit dreight te zullen slaen. O rampzalige vadzigheit der eeuwe, die voortslaet tot in de Oeffenplaetsen der geleertheit zelve! o droeve en beschreielyke traegheit, niet alleen der leerlingen, maer der meesteren, die niet alleen de eere van allerhande oeffeningen vermindert, maer aen deeze heilige Kooren der Zanggodinnen zelfs allen glans en luister benoomen heeft? Deeze is uit op zulk een ongetwyffelt bederf der goede Letteren, dat de tyt niet verre schyne te zyn, waerin men klaegen zal, dat men in de Akademiën van geene oeffeningen der welspreekentheit, van geene openbaere Redenvoeringen, van geene Lykredenen weet. Tot deezen ondergang der Roomsche spraeke wordt vast de wegh bereidt van de doorstaen-

de vadzigheit der geenen, die onder schyn van hunne moederlyke tael te schaeven en te polysten, de zwaerste hooftstukken, zelfs der ongemeene weetenschappen, in gemeene tael voor den volke uitbrommen en uitgeeven. Deeze luiden, om wel te staen by het graeuw en de vrouwtjes, ontneemen den Geleerden van verscheide volkeren en verscheide Spraeke, de zoete gemeenschap der zelve taele en alle onderhandeling der Geleerden door de geheele werelt, omdat ze de Latynsche tael niet gebruiken, die de moedertael behoort te zyn van alle Geleerden. Tot deeze dolle begeerte heeft een eerzuchtigh en bedorven gedeelte der Fransche naetsië overlang voet gegeeven, dat zich heel en al hebbende geleit, om de inlantsche tael te verryken en voort te zetten, en gedreeven van naeryver van de Roomsche Moogendheit, de grenzen van dat gebiedt niet alleen door heerschappy, maer ook door het voortzetten zyner Spraeke zoekt t'evenaeren. Dit volk heeft reedts de Grieksche en Latynsche Redenaers en Poëten niet alleen berooft van alle aerdigheit en geestigheit, maer hen zelf leeren stamelen, ja beuzelen. Dit zelve volk, om zyne vadzigheit en dieveryen door het blanketsel der moederlyke spraeke eenen glimp te geeven, en de geleerde gedenktekens der voorige eeuwe eenen ieder uit de handen te smyten, vermoeit en belaedt ons dagelyks met hoopen van onnutte boekskens. Maer bleef dit bederf der oude welspreekendheit zich houden binnen het be-

stek der halfgeleerde meesteren van deezen Landaert, die toch altyt op wat nieuws uit is, kleene noodt waere het. Maer nu gaet die smet over tot de ontaerde naervolgers en snoodste naeraepers der Fransche lichtheit. Want zeker, wie verstoort zich niet, als hy ziet, dat de staetige en strenge Lantaert der Duitschers, sedert eenigen tyt, zoo veele weere gedaen heeft, om het gebruik der Latynsche taele te versmyten, dat reedts de Stoelen der Akademiën, en de huisschelyke Schoolen wedergalmen van dat afzichtigh en ysschelyk geloei der onbevallige moederspraeke? En wat zal men zeggen, dat de geenen in Nederlant voorhebben, die zoo gestelt op het ophemelen der Nederlantsche Spraede, den overvloet, den glans en luister der zelve alom uittrompetten en ruchtbaer maeken, zoo dat ze ook om stryt boeken over zaeken, die het begryp van het gemeen en der vrouwen te boven gaen, in hunne moederlyke spraeke uitgeeven; wat anders toch, dan dat ze uit zyn, om de dolheit der Fransooischen en Duitschen te helpen, en, na het afschaffen des gebruiks van schryven in de Roomsche Spraeke, alle geleertheit het onderste boven te werpen? Beter is dit aenwassende bederf tegen te gaen, en, door het dagelyksch gebruik der Roomsche Spraeke, en het oeffenen der oude welspreekendheit, de Akademiën te herstellen in haeren ouden luister en waerdigheit. Het past voor al de geenen niet, die daertoe beroepen zyn, traegh te weezen in dit voortkruipende

quaet tegen te gaen: maer veel eer betaemt hen de jeught, hun toebetrouwt, aen te zetten tot geduurige beoeffening van hunnen styl en welspreekendheit. En opdat ze niet onder valschen schyn van klaerheit en verstaenlykheit moogen gebraght worden tot slordigheden, moet haer zoo breedt eene huisraet der uitgeleezenste woorden, uit de schatten der gantsche Outheit verschaft worden, dat zy, als ze iets schryven wil, nooit gebrek aen woorden mooge hebben, en, als'er iets openbaerlyk te spreeken valt, om geen redevoering verleegen zy. Haer moet aen de hant gegeeven worden een overvloet van de beste en zuiverste woorden, ook verscheidenheit en keur, op dat door geen vertoeven of mistrouwen de snelheit en warmte der gedachten moogen opgehouden of uitgebluscht worden. Maer gelyk de onzuiverheit en vuiligheit af te wisschen zyn, zoo staet niet min te arbeiden, dat de rede eene natuurlyke schoonheit verkryge, opdat ze niet door al te groot eene zorge en door eene moeielyke nastaening der oude en afgezonderde geleertheit, duister worde. En gelyk hier geen opgesmukte, geen geblankette, maer een rechte en eene gezonde van koleur vereischt wordt, zoo is ook geen verouderde of verschrompelde in eenigen deele te pryzen. Woorden moeten 'er zyn, niet vuil van schimmel, of vervallen van ouderdom, maer glinsterende door een keurlyk gebruik, noch te verre gehaelt, maer uit de natuure en waerheit zelf voortgekoomen. Men moet den leer-

lingen toonen, dat niet uit den eenen of den anderen bedorven Redenaer of Dichter, niet ook uit de vermengelinge van alle Schryveren, beste, middelmaetige, slechtste, zonder eenigh onderscheit van aert, geleertheit of tyt, een veelverwigh en belachelyk kleedt der Rede moet opgemaekt worden; maer dat men uit Cicero, den eenigen Vader der Goddelyke welspreekendheit, of die hem het naeste koomt, niet alleen woorden ontleenen moet, maer die ordentelyk weeten te schikken, en leeren al wat behoort tot het aengenaem muzyk der rede. Geen grooter gebrek, dan af te gaen van de gemeene en dagelyksche woorden, en het gemeen verstant en gebruik, behoudends dat alles zuiver zy. Met geen meer vlyts ook moet de gemeene geringheit gemydt, als de weinigheit en schraelheit der ongewoone woorden nagejaeght worden; en dat men met dat inzicht alle woorden in het byzonder niet moet wikken en weegen, om eindelyk voor de beste te houden, die, omdat ze minder bekent zyn, eenen grooteren schyn van geleertheit over zich hebben, en den geenen, die zich op de rechte welspreekentheit niet verstaen, doen gelooven, dat zulk een man vry wat meer weet, dan een ander. Tot de voltooïng van dit werk doen niet alleen veel alle de deelen der beleefde welspreekendheit, maer vooral een doorstaende beïevering der Goddelyke Dichten Oordeelkunde. Want hieruit ontdekt zich vooral de kracht des vernufts, en de vol-

maektheit der volstrekte geleertheit. Echter waere het noch wenschelyker te klaegen, dat deeze deelen der zinnelyke letteren verwaerloost en onaengeroert bleeven, dan dat alle bykans, ook ruwe en onervarene menschen, daer de handen aen slaen. Want wie is 'er niet al, die niet dagelyks met veerzen voor den dagh koomt, die ongezouten, onaerdigh, bykans in quaet Latyn geschreeven, en ondraeglyk voor geleerde ooren zyn? Wat aenkomeling is'er, wat onbedrevene ook in de Spraekkunde, of een ander, die laet aen het beblokken der weetenschappen gekoomen is, die zyne reukelooze handen af hout van het scheuren en teisteren der schriften van de ouden? Ziet men niet, dat eenigen, afgescheiden zynde van andere weetenschappen, waertoe zy zich te voren hadden overgegeven, zich ook tot deelen der verborge geleertheit begeeven, omdat zy zien, wat glori de vorsten der weetenschappen hebben behaelt, om dat ze door het schryven van een uitmuntend gedicht, of door schranderheit des oordeels, zich van den gemeenen hoop hadden afgezondert? Zulke menschen zeker is het niet te doen om voordeel te bejaegen, dat zich tot alle wetenschappen uitstrekt, maar om mede wat naems in de werelt te krygen. Veel beter zouden ze zich begeeven tot het volle verstant der Roomsche spraeke, indien zy, bevonden hebbende, dat ze uit een gelukkigh lot van geboorte begaeft waeren met eenen rykdom van vernuft en snelheitvan goede gedachten, hun gemoet, be-

quaem tot het bevatten van alle weetenschappen, ook toewydden aen de bevlytiging van wel en wysselyk te zeggen. Dus zouden ze naderen tot de heiligdommen der hemelsche Dichtkunste, en het oeffenen der waere Oordeelkunde, die niet bestaet in het doorpluizen van stippen of lettergrepen, maer in het echte van het onechte te onderscheiden, voegen by de overige deelen der geleertheit. wilden de Jongelingen dezen wegh inslaen, zouden ze wel haest voor den dagh koomen met eenen styl, zoo beschaeft, dat ze niet een eenigh woort qualyk of te onpas zouden gebruiken. Dan zouden ze weten, dat die geenen vergeefsch staen naer den naem van Dichter, die van die door dringen de bequaemheit en handigheit van oordeelen, kiezen en afzonderen ontbloot zyn. Want wie buiten de poëeten gaet met die omzichtigheit, die bekommeringe, ja byna by geloovige angstvalligheit te werk in het verkiezen der woorden, dat hy geen woort zoude durven gebruiken, dan dat de rechte beeltenis en gedaente der dingen, die hy voorheeft, uitdrukt? Wie overweegt met zulk eene naeu gezette keure den netten rang der woorden, het bondigh samenhangen der leden, en den welluidenden omtrek der geheele rede? Wie went zyn ooren zoo zeer aen dat lekkere en aengenaeme zanggeluit, dat hy ze voele quetsen door het misstellen zelf van een eenigh woort? Deeze kracht nu van oordeel en onderscheidinge moet zich niet bepaelen binnen het vermaek alleen, dat men geniet uit de Gezangen der Poëeten,

maer zich ook uitstrekken tot al wat in ondicht geschreeven is. Want men vint ook mannen door en door geoeffent in de andere deelen der Geleertheit, die, zoo ze geenen smaek hebben van Poëzy, zich meenigmael schandelyk ten toon stellen, wanneer ze zich begeeven hebben tot het uitleggen of verbeteren der Schryveren, of zelfs iets te boek willen staen. Een getal van groote Mannen waere op te leveren, die niet alleen al den roem huns naems door eene afzichtige manier van schryven hebben bezwalkt, maer die de deftighste Redenaers en Historischryvers uit de outheit, die door den lof van welspreekentheit hebben uitgeblonken, nedergeworpen hebben tot een schendige nedrigheit en bederving van styl, en dat door het ontydigh geneesmiddel van verbeteren, waerdoor die schoone Schryvers duister, slordigh en barbaersch hebben moeten spreeken. Die zelve hebben de Poëeten niet alleen gedwongen te spreeken op een laege en nederige wyze, die in ondicht gebruikelyk is, maer zich ook vergrypen ontrent de maet en toonen der vaerzen. Om kort te gaen niemant, gestelt tot het leeraeren der Letteren van beleeftheit, zal zyn oogwit bereiken, indien hy de kennis der Poëzy en Oordeelkunde niet weet saemen te voegen.

Dus verre van de keure der woorden gesprooken zynde, is het tyt tot de zaeken en daeden over te gaen, die 'er door moeten uitgedrukt en betekent worden, die zoo meenigvuldigh en oneindigh zich opdoen, en

in welke alle onkundigh te zyn schandelyk is voor een Professer der Letteren, dat aen het optellen der zelve geen einde zou zyn: want de wakkerheit van zulk een man laet zich niet bepaelen, maer dringt door tot in alle weetenschappen, die het onderwerp der Akademiën zyn. En schoon de bevlytiging der Latynsche Spraeke alleen, nevens de beoeffening der Welspreekentheit en Dichtkunde, zelf gemeenlyk eenen grooten lof geeft aen maer een middelbaer Professer, en, zoo hy meer dan gemeen bedreeven is in de Grieksche Spraeke, hem de naem van volkoomenheit schynt aen te kleeven, moet hy zich echter niet laeten voorstaen dat hy tot het einde zyner loopbaene gekoomen is. Noch staet hem veel weghs af te loopen, veel arbeits, naer geest en lichaem, te ondergaen, eer alles zyn volle bestek hebbe. Hoe? zoude een voorganger der zinlyke geleertheit moogen onkundigh zyn, van wat gedenkwaerdighs gebeurt is van den eersten aenvang der werelt tot deeze tyden toe, voor zoo veel het betreft de natuur der dingen zelf, de Ryken der Volkeren, Staeten en Heerschappyen? Zoude hy moogen onkundigh zyn van het geene aenmerkelyk is geweest in hunnen Godtsdienst en Plegtigheden, in de gewoonte des gemeenen en byzonderen leevens, in de bediening der borgerlyke zaeken, en in de wisselingen en gevallen der oorlogen en veltslagen? Zyn niet alle de zaeden en gronden van alle weetenschappen, die 'er moogen zyn, zoo zeer

verborgen in de oeffening deezer Letteren, dat niemant zich begeeven magh tot eenigh loffelyk stuk van geleertheit uit te werken, zonder hulp te zoeken by deze voorschriften? Wat zouden de uitleggers der goddelyke dingen, en verborgenste geheimenissen toch uitrechten, indien zy het begrip der hemelsche orakelen niet te voren gehaelt hadden uit de kennisse der oude talen en historien van alle tyden? Hoe min zuiver, hoe min godtsdienstig zouden de tafels der oude en nieuwe wet gehouden worden, indien men den zin der Goddelyke geboden niet zoo zeer wilde regelen naer de trotsche voorschriften eener onzekere en twistgierige Filosofie, als naer het eenvouwigh en gemeen gebruik der woorden? Wat is de betrachting der oude wetten, en van 't recht, waervan zich verscheide volkeren bedient hebben; anders als een gedurige nasporing der Ryken, Staten, Overigheden, Gewoontens en Instellingen der oude werelt? Schynen onder de Leeraers van 't Roomsche Recht zy niet alleen wys te zyn, die de kennisse des zelfs meenen te zyn een aenmerkelyk en byna voornaemst gedeelte der algemeene historie, die de wisselvalligheden en omkeeringen van dat wyt uitgestrekte gebiet behelst? Is niet bekent dat die uitleggers der wetten het spoor byster zyn, die voor wat groots rekenen te handelen van eenige verdichte billykheit en rechtvaerdigheit, naer het gevoelen der Akademie of †Galerye, daer de eenige rechte wegh is van het Roomsche regt te verklaren, dat men ga

onderzoeken en uitleggen, wat regten de voornaemste staten en stichters van eenigh gebiet hunne borgeren hebben voorgeschreven, wat naer den aert des volks en gelegenheit der tyden door wetten, Raedsbesluiten, bevelen der overigheden, en besluiten der Bevelhebberen is vast gestelt? Wat zouden de beoeffenaers der overedele Geneeskunst weten, wat naem en beroemtheit, waar door ze konden toonen dat ze uitstaken boven quakzalvers en marktmeesters, wegdragen, indienze de schraele beginsels en traege voortgangen hunner kunst niet gingen halen uit de gedenktekenenen van Grieken en Romeinen en andere volkeren, en daerna uit de historien van verscheide sekten; uit verschillende en dikwilstegenstrydige manieren van genezen, de zekerheit der ondervindingen niet alleen geleert hadden te voegen by de bedriegelyke en dikwils gevaerelyke redenering, maer ook meest daar boven te stellen? waer uit hebben ze den zeltzamen aert der ziekten, de genezingen, en beproefde krachten der kruiden, en planten, en de kragten der geneesmiddelen leeren kennen, dan uit de naeukeurige en zekere aenmerkingen der genen, die de geheimen der werelt en de wonderen der geheele natuur hebben uitgevorscht? Wat zouden ook die geenen, die zulk eenen trotschen naem zich hebben aengemaetight, dat zy alleen bevlytigers der Wysheit genoemt wierden, gevordert hebben in de geduurige beschouwinge der natuur, in het opdelven van de beginselen

der werelt, in het beschouwen van de beweeging der Gestarnten, waerin zy tot noch toe, als men eene gelykenisse zal maeken tusschen deeze en andere weetenschappen, met zeer kleine vordering en vrucht zweeten en arbeiden, indien ze niet de oneindige Sekten der eerste Filosoofen, en de verscheide, onzekere, en altyt over de zelve zaeken in verschil zynde gevoelens, uit de geheugenisse des ouden tyts hadden opgehaelt, om daer uit te kunnen betoogen, dat 'er ten minste iets bewysselyk waere? Zeeker is het dat 'er geene weetenschappen zyn, waervan niet blykt, dat de beginselen, hulpmiddelen en sieraeden, geleegen zyn in de sierlyke geleertheit: maer te gelyk is zeker, dat eenen ongemeeten kring en omtrek van verscheide en uitgestrekte geleerdheit wordt voorgestelt, door welken ook een Professer der Beleeftheit niet alleen zynen loop moet neemen, of eenigh gedeelte dier weetenschappen lichtjes aenroeren, maer in welke alle, en elke in het byzonder, hy zich lang behoort op te houden. Wat omtrek des leevens, wat leevenstyt eens menschen, wat geduurigh ingespannen arbeit zoude genoegh zyn om deeze dingen, men zegge, niet, fiks te leeren, maer even aen te roeren? En echter is 'er geen gedeelte van deeze overzwaere weetenschappen, waeruit geenen glans en deftigheit aen de reden, waeruit geen sieraet en luister aen openbaere en byzondere leeringen, waeruit geene bevalligheit en duurzaemheit wordt bygezet aen de

gedenktekenen, die men bewerkt in uitgekochte uuren: en dat by beurten geen minzaeme en vriendelyke hulp van reden en uitspraek van de zoetigheit der beleefde Letteren afvordert. O beminnelyke eendraght en overeenstemming eener sierlykheit, naeukeurigh zonder moeielykheit! O bant van weetenschappen, ryk zonder smetten! O gewenscht huwelyk der sierlykste geleerdheit! Hoe veel is niet deeze ryke en welgegoede vereeniging der weetenschappen, te stellen boven de verlaetene en ongetooide eenzaemheit der Kennissen! Met wat huwlyksgoet, met wat bevalligheit, met wat geestigheit tooit en hemelt de kennisse der historien die naekte en afzichtige deelen der weetenschappen niet op! Hoewel de Redenaer dan volgens zyn recht het grootste gedeelte van alle weetenschappen zoude kunnen brengen tot de oeffeninge der Historien het overweegen der zaeken, die eertyts gebeurt zyn, wil hy echter, om niet te schynen zyner weetenschap te veel toe te schryven, zich nu zekere paelen voorschryven, om binnen dezelve het overigh deel zyner Rede te besluiten. En dewyl nu klaer getoont is, wat ongemeeten overvloedt van zaeken een Professer deezer Letteren in zyne gedachten moet behelzen, zal hy vervolgens toonen opwat wyze en maniere dat deel alleen der Outheit en Historien, waerin de gewoonte der Akademien de Leeraers bepaelt heeft, moet gehandelt en door dagelyks onderwys verlicht worden.

Hier nu weder, gelyk in de leere der woorden, moeten twee verschillige gevoelens overeen gebraght worden. Wantdaer zyn menschen, die de beoeffening der Outheit en Histori wyt en zyt door alle de tyden der werelt en Landen uitgebreit, binnen naeuwer paelen begrypen, en alleen gehecht aen de verwondering des ouden aertbodems, het begryp der geleerdheit daerin stellen, zoo ze hun leeven overbrengen in de uitgevoerde daeden der Egiptenaeren, Assyrieren, Persiaenen, Grieken en Romeinen na te vorschen; en beweeren dat de zelve, met agterlaeten van het gebruik en bevlytiging der Schryveren van alle nieuwe tyden, van eenen Leeraer moeten geleert, en den leerlingen overgelevert worden. Anderen in tegendeel, dryvende dat deeze perken der Algemeene Historie te naeuw zyn, schrikken de aenkoomende jongelingen af van alle leezinge en gebruik der oude Schryveren; hun instampende, dat die onwisse en lange omzwerving door zoo veele Schryvers, zoo moeielyk om te verstaen, hen niet brengen kan tot den perkpael, daerze weezen moeten, en niet dan verdriet en walging aen de tedere verstanden aenbrengen; en hierom willen ze hen door verkorte wegen, door den vlyt der nieuwe Schryveren aengeweezen, liever leiden; welke verkortingen echter heden in zulk een getal te vinden zyn, dat ze, zoo ze de Schriften der oude tyden niet in meenigte te boven gaen, ten minste die evenaeren. De eerste

toonen dat 'er grooter arbeit en moeite is in de ruimte van naeuwer tyt, de laetste doen met minder moeite en arbeit af, al wat de lange ry der eeuwen betreft. De Redenaer, als hy zyn gevoelen zal zeggen, zoude liefst de eerste Sekte kiezen, indien maer dat afkeerigh slagh van geleerden wilde, van de wiegh zelve der werelt, gaen weiden door de Schriften van alle eeuwen, en nederdaelen tot op onze tyden toe; en niet meende dat de glans zyner geleertheit zoude bevlekken besmet worden door de ongehaventheit der laeter eeuwe. Indien ze daerenboven in deeze beklaegelyke vadzigheit der jeugt en de schaedelyke verkortinge van alle oefeningen, liever dooreene voorzichtige maetiging en korter wegh, de traegheit wat wilden te gemoet koomen, als de aenkoomelingen door het vertoonen van den ongemeeten plas, dien ze door te vaeren hadden, afschrikken door de vreeze van schipbreuk te lyden. Weshalven, uit de afleiding van beide deeze weegen, een eenige en vlakke wegh gemaekt moet worden, zoo veel als dat doenlyk is, die de jongelingen niet omleide door kromme kronkelpaden, noch hunnen wegh verhaeste door zoo korte toepaden, dat ze den Koningklyken wegh met verdriet vergeeten, maer langs welken zy vrolyk en wel gemoedt voortspoeiende, iets kunnen winnen dat dienstigh zy tot beschaevinge huns vernufts, tot eere hunner ouderen, en tot sieraed en luister van Kerk en Vaderlant. Evenwel moet men te voor-

ren aght geeven opden aert en inborst der jongelingen, en dan het inzicht en de krachten der ouderen overweegen: want tweederhande soort van leerlingen wordt den meesteren overgegeeven. Eenige, dogh wel de minste in getal, koomen om geleert te worden, die, of door het geleide hunner goede gedachten, of uitmuntende natuur, of op den raed van deftige mannen, hunne oeffeningen aenvangende van de eerste beginselen aller weetenschappen, en langsaem en met bedachten tredt alle de streeken der verscheide geleerdheit doorwandelende, dit perk zich eindelyk voorstellen, dat ze, ingewydt in de innerlyke weetenschappen, met der tyt den naem van geleerden moogen staende houden, ja ook het ampt van Professoren waerneemen. Maer de meeste worden met geene andere gedachten van hunne ouderen of vrienden op de Hooge Schoolen gezonden, dan om dit of dat deel der beleefde geleertheit even aen te roeren, en als de honden uit den Nyl te drinken, en zich aenstonts te begeeven tot eene van die zwaerder weetenschappen, uit welker kennis zy t'avont of morgen hun fortuin moogen maeken, of tot waerdigheden en eerampten koomen. Waeruit volght, dat een Professer zyne Studenten moet van een scheiden, en afgezonderde kollegien houden, ten dienste alleen der geenen, die met iever en naerstigheit willen doordringen tot in het binnenste der weetenschappen; en dat hy weder byzonderlyk anderen moet by zich

laeten koomen, dien hy in het gemeen en in het gros de hooftregels der weetenschappen voorhout, en daer over heen loopt; of, dat hy dien wegh moet inslaen, die bequaem is om eenige vrucht en voordeel te geeven aen alle te gelyk, met wat inzicht zy ook tot de Letteroeffeningen zich begeeven. Welke twee verscheide middelen indien een openbaer Leeraer met zekere behendigheit en kunst weet te mengen en te temperen, kan het niet missen, of men zal van hem oordeelen, dat hy veel doet tot voordeel der Letteroeffeningen; en het is zeker dat zyne toehoorders veel in getal zullen zyn. Want het is niet te denken dat iemant zal gelooven, dat zoodaenigh een Leeraer alom lof en dank behaelen zal, die door de naerheit en outheit zyner leeringen, de meesten afgeschrikt hebbende, het klein getal zyner toehoorderen zal willen doen doorgaen voor een vast bewys zyner geleerdheit en uitmuntentheit; of die door de geringheit en schraelheit der dagelyksche en gemeene stoffen, die hy voor de vuist uitgiet, den tytel zoekende van gemakkelyk te zyn, roeme dat hy wel meer, maer traege en vadzige leerlingen heeft. Maer zonder twyffel zal zulk een man het meeste nut doen, die verstant heeft, van de bloot gelegde en gemakkelyke zaeken op te tooien en van verachting te bevryden, en de verborgenste door eene klaere en zuivere reden uit te leggen. Want de Akademiën moeten strekken voor winkelen, en het past de Professoren de

gewoonte der schrandere en vlytige Kraemeren te volgen, die hunne winkels, met allerhande waeren gestoffeert, geopent hebbende, niet alle aen alle zoeken aen te pryzen, maer die aenlokkelyk, door haere verscheidenheit, zoo te onderscheiden, en uit te leggen, dat ze Koopers van allerhanden slagh tot zich lokken. Hy zal toezien dat geringe luiden, afgeschrikt door den hoogen prys der Koopwaren, niet droevig en zonder iets te koopen vertrekken; dat de ryken uit af keer van geringe en gemeene dingen niet liever willen missen het geen ze noodigh hadden, dan hun kostelyk en prachtigh huisraedt bederven door voddige dingen daer onder te mengen. Hy moet daerenboven in zyne pakhuizen bewaeren eenen overvloed der uitgeleezenste waeren, en die niet alle dagen te koop gestelt moeten worden, voor de geenen, die reeds huizen bezitten, voorzien van gemeenen toestel. En gelyk uit de volle Jaermarkten deeze iets dat kostelyk en prachtigh zy, die dat voordeeligh en noodigh zy, een ander weder wat speeltuigh om den tyt mede te verdryven, jongens ook en meisjes Kinderspel en poppegoet met zich draegen, zoo behoort ook uit deeze markt van goedt verstant niemant ledigh tot zyne Ouders te keeren. Men hoort wel dikwils de voorstanders der oude en vaste geleertheit wenschen, om zulk een geluk der tyden en Letteroeffeningen, dat alle de jongelingen, niemant uitgezondert, zich zodanigh overgaven aen het onderwys

van mannen, in geleerdheit boven anderen uitsteekende, dat uit hunne School, als uit het Trojaensche Paert, loutere Helden voor den dagh quamen: gelyk voorheenen, men weet niet of het waer is, van de School van Isocrates gezegt is. Maer behalven dat dollemans werk zou zyn, dit te hoopen in zoo groot eene verscheidenheit van verstanden, waervan een gedeelte van natuur, een gedeelte van schranderheit, een gedeelte van vermogen en middelen ontbloot is, zoo is ook ten hoogste te twyffelen of dat wel te wenschen was. Want gelyk wy nu in de byna algemeene traegheit, die te beklaegen is, een groot gebrek hebben van geleerde luiden, zoo zouden wy, als ieder met even grooten iever den hoogsten top der geleerdheit beklom, door den overvloet daervan walgen. En dewyl 'er geen gelt met de Studien te winnen is, en de belydenisse der wysheit en geleerdheit de zuster is der armoede, en zoo veele menschen daer mede niet zouden kunnen den kost winnen, of tot roem en waerdigheit geraeken, zouden in het kort de onwellekoome en onvoordeelige studien weder veracht, en de Akademiën weder eenzaem en woest gelaeten worden. Wel is waer dat mannen van Letteren en geleerdheit, aenzienlyke en noodige sieraeden zyn voor het gemeene best, maer om die reden zelf moeten 'er weinige en uitmuntende zyn, omdat ze de steden alleen met luister vereeren, en geenen rykdom byzetten, even als Koopluiden en hantwerkers; van welke laet-

ste het getal daerom nooit den Staetbezwaeren kan. Naer hun gevoelen dan zoude men moeten afweeren al dien hoop jongelingen, die naer de Akademiën toevloeit, die, of door quaede opvoedinge hunner ouderen, reets in de jonge jaeren bedorven zynde, verwelken; of die in hooge fortuin en rykdom opgevoedt, alleen staen naer den ydelen tytel van Doctor, om hunnen rykdom wat luister by te zetten; of die, boven anderen in adel uitsteekende, door den wegh der Akademie zich spoeden naer de grootheit der waerdigheden; of deeze alle zoude men moeten houden in den bant eener strenge leeringe, hen drenken met den room der zelve inwendighste letteren, waerin het beste en gezondste deel der jeugt, als vruchtbaere zaeden van Staet en Kerk, gewoon is te arbeiden. Naer de zaeken nu geschaepen zyn, en het wezen van het Vaderlant en den Staet medebrengt, kan deeze wyze, van alle jongelingen op eene kam te scheeren, geenszins goetgekeurt worden. Men moet 'er wel zoo veelen behouden, als 'er kunnen of willen behouden zyn, uit de algemeene schipbreuk der weetenschappen: en gelyk de bronnen en rykdommen der inwendigste geleerdheit mildelyk moeten geopent worden voor naerstige en welgeaerde leerlingen, zoo moet men de geenen, die om hun traegh begryp, of de zachtheit hunner opvoedinge, of de liefkoozerye der fortuin, zoo verre niet koomen konnen, door geene afzichtige en schoolmeesterlyke tucht

meer en meer van de Studien vervreemden. Deezen moet men alleen voor oogen houden de gemakkelykste en vermaekelykste hooftstukken van geen geemelyke leere, en hunne traege en doove ooren niet met gewelt bemaghtigen; maer door een lieffelyk aenloksel van rede zachtjes openen, opdat in hunne gemoederen, als tegen dank, iets worde ingestort, dat misschien daerna, als men het minst hoopen zoude, zyne vrucht moght uitgeeven. Want hoe meenigmael heeft men niet gehoort dat voornaeme mannen, en in de grootste waerdigheden gestelt, berouw hebben gehad, dat ze hunnen tyt op de Akademiën zoo quaelyk besteedt hadden? hoe meenigmael heeft men niet gezien, dat uitmuntende en deftige verstanden, die eertyts verzoopen hadden gelegen in de wellusten, zich naderhant gebetert, en in hunne oude dagen tot die oeffeningen zich weder begeeven hebben, die ze in hunne jeugt hadden verwaerloost? Hoe meenigmael ondervint men niet, dat de aenzienlykste mannen, eertyts maer schraeltjes met weetenschap begaeft, door hun eigen vlyt die zaeden weder opgewekt hebben, die in hun de een of ander, geen harde of knorrende Professer, gezaeit had, omdat ze nu in hooge waerdigheden gestelt, door het gebruik en ondervindinge zelve begrypen, dat ze geene plaets van waerdigheit en uitmuntenheit konnen bekleeden, zonder de oeffeninge der Letteren van beleeftheit? Maer zal men dat zelve moogen hoopen van ee-

nen jongeling, kort daer aen een man, en een lidt geworden der Regeeringe des Vaderlants, die in zyn jeugt van zynen ongemakkelyken meester niets gehoort heeft buiten eenige verwarde geschillen over de leere der tyden, niets buiten de netelige Krakkeelen der twistzieke Oordeelkunde, niets buiten de drooge kyvaedjen over de waere benamingen van Mannen, Steden en Volkeren? niets buiten de magere geschillen der Spraek-Kunstenaren? Zal hy niet, nu een man geworden, den haet, dien hy in zyn jeugt tegen de Letteren heeft opgevat, vermeerderen en versterken, om dat hy ziet dat ze hem in de bestieringe van het Gemeene best niet te pas komen? Zal hy niet door zyn gezagh, de onnutbaerheit dezer Studien in alle gezelschappen en gastmaelen afmaelende, anderen daervan afschrikken? Zal hem wel moeite zyn, als hy by zinlyke en beschaefde menschen deze professers schimpelyk ten toon gestelt heeft, den menschen in te boezemen dat ze onnut voor den Staet en Kerk zyn, De kunsten, die deze Professers oeffenen, zyn vry en eerlyk. Wat averechtse zin zoude het dan zyn die te willen streng en hart maeken? Niets van het geen hier verhaelt is, en dat spotters en snaken gewoon zyn te beschempen, en die buiten deeze studien zyn, te verachten, mag onbekent zyn aen eenen Professer: maer hy magh niet alles aen allen leeren. Hy moet uit de deelen der verscheide geleertheit die dingen afzonderen en uittrek-

ken, die den Aenkomelingen, van wat aert of inborst zy mogen zyn, een liefde inscherpen tot de letteren, die mettertyt in hun vermeerderen mogen het verlangen van inwendiger en verborgener dingen te weten; en in alle de hooftstukken der geleertheit in het byzonder zich zoo gedragen, dat hy, ter zyde gestelt hebbende, alle naerheit en afzichtigheit, vooral lette op het voordeel der leerlingen. In het uitleggen en verklaren der Historischryveren, Redenaren en Poëten (op dat dit deel der Rede door het licht de voorbeelden beschenen worde) zal hy de woorden zoo als ze zyn, en zoo als hy gelooft dat ze van de schryveren herkomstig zyn, en niet zoo als ze van de boekschryvers en verbeteraers bedorven zyn, openleggen en verklaeren; maer daerom niet in het over den hekel haelen der onwetenheit der boekschryveren, of stoutheit der oordeelkundigen, of in de verscheide verschillen der boeken op te halen, den kostelyken tydt verslyten. Hy zal veeleer een Pyttagorisch gezagh onder zyne leerlingen om de ware leezing te vestigen, voor eenen tydt aennemen, dan dat hy zich door een belachelyke grootsheit, als wiert'er in den Raedt der Oordeelkundigen over het hooftbelang van den Griekschen of Roomschen Staetgehandelt, zal zelf van de kinderen doen uitlachen. Daer zal daerna eenen tyt komen voor hun, die den lof zullen behaelen van gelukkiger verstant en wakkerheit, waer in zy van dien zelven Leeraer tot de geheimenis-

sen zelfs der Cordeelkunde (die niet alleen niet te verachten, maer aen wie in deeze leeringen de voorrang reedts gegeeven is) zullen ingeleidt worden; maer de toegang tot deeze vieze en ongemakkelyke Godin, en tot haeren Tempel, met heggen en haegen bezet, moet eerst gemaekt worden door eenen effenen en vermaekelyken wegh van zaeken en woorden. Hy zal ook zynen toehoorderen wel inprenten, dat de rekening en leere des tyts veel toebrengt tot het verlichten der heilige en wereltlyke Jaerboeken: maer daerom zal hy hen, byna onbedreeven in alle zaeken en bedreevene daeden, niet dwingen alle de tytstippen uit te rekenen; maer laetende vaeren de stippen des kleenen tyts, uit de opgemaekte rekeningen der geleerde mannen, een doorgaende ry van historien, langs de aengenaeme en vermaekelyke orde der eeuwen, afleiden. Hy zal de streeken en hoeken der oude werelt niet daerom naeuwkeurigh doorkruipen, opdat de leerlingen verwondert zouden staen, dat hun meester met zoo veel geleerdheit en arbeit van de benaemingen van Volkeren, Steden, Bergen en Rivieren, die naer den aert van verscheide talen, of misslagen der boekuitschryveren zeer bedorven tot ons gekomen zyn, kan spreken; maer opdat hy daer uit leere dat de oude histori hier door kan verlicht worden; opdat hy, behalven de gewoonten, instellingen, en wetten van verscheide Volkeren, ook leere kennen haeren ooirsprongk, woonplaetsen, verhuizin-

gen en ondergang, en dat uit de oude grenzen van Landen en Steden, ook de hedensdaegsche geschillen over de lantpaelen kunnen beslecht worden. Indien hy nu alle deeze dingen aen de jongelingen, zoo wel naerstige, als van den arbeit, hier toe vereischt, afkeerige, in eene reine en klaere kortheit, daerenboven in eene aengenaeme en vermaekelyke tael weet voor te stellen, hoe groote bronnen zal hy hun niet openen om met dorst te genaeken tot de breedste vloeden der geleerdheit! hoe groot een iever en begeerte zal hy niet verwekken in edelaerdige gemoederen, om in de weetenschap deezer dingen naeuwer in te booren! Ja wat scherpe angels zal hy dikwils niet laten in de gemoederen zelfs der geenen die met onagtsaemheit naer hem hooren, welke daerna de rypheit der jaren en de nootzakelykheit zal opwekken en vernieuwen! Hoe zal hy niet de oeffeningen der beste en nutbaerste kunsten bevryden van verachting en beschemping, als hy nu het voornaemste deel van hare nuttigheit zal getoont en ontdekt hebben!

Maer gelyk niemant ontkennen zal, dat het geen tot hier gehandelt is van den plicht en behendigheit eens Professers, waer door hy de harde en ruwe deelen dezer letteren moet leenigen en aengenaem maken, zeer waerachtigh is: zoo zal de nutbaerheit van dezen wegh nogh klaerder blyken, zoo de verhandelde zaken nader worden geschikt naer de aengenaemheit der Historie die byna het

voornaemste deel is van dit beroep. Want latende varen dien afkeer, die begrepen wort in de engte van weinigh jaren, zal hy niets van de wieg der werelt af, tot onzen tydt toe, als het door voorbeelt kan stichten, of door genoegelykheit vermaken, voorbygaen. Noit zal hy de perken van een bevlytiging, die zich zeer wyt uitstrekt, benaeuwen binnen de palen eens engen tydts. Want wat is moeielyker of walgelyker dan al den tyt of der openbare leeringe, of byzondere onderwyzinge te spillen in het ophelderen der duisternissen des donkeren of verdigtselryken tyts? Met iever te gaen handelen van den toght der Helden om het gulden Vlies te bemaghtigen? Van de gevallen des Thebaenschen of Trojaenschen Oorloghs? Van de geboorte, het geslacht, en naemen der Helden, waerontrent de Fabelschryvers even zoo net op elkander slaen, als de uurwerken? Van de allereerste beginselen der Heerschappyen van 't Oosten, van haren voorten ondergang, onvolmaekte en ongelooffelyke verhalen tot bygeloovigheit toe uit te vorschen, en ongemete ryen van Koningen, die misschien noit in de werelt geweest zyn, aen een te knoopen; en ondertusschen blint te zyn in de Stammen en geslachten der Veltheeren, Koningen, en Vorsten, waer uit de huizen, die tegenwoordigh in Europa bloeien, hunnen oirsprong rekenen? De wisselingen en omkeeringen der Grieken en Romeinen, als of ze van daeg of gisteren gebeurt waeren, op zynen duim te hebben,

maer onbedreven te zyn in de verblyfplaetsen, verhuizingen, en bedreve daden der Gotten, Wandalen, Scyten en anderen, die uit het Noorden uitgeborsten de wytluftigste Heerschappyen gebout hebben op de puinhoopen dezer Steden? De Jaerboeken ook der Germannen, Franken, Engelanders, ja der Hollanderen zelfs niet alleen te verwaerloozen, maer als of ze smetten en vlekken waren der keurlyke geleertheit, te verachten en te onteeren? De Redenaer zeker n deze dingen te verhandelen is van een heel ander gevoelen. Want gelyk geene gedenktekens, van wat eeu ze ook mogen zyn, die tot ons gekomen zyn, moeten voorbygegaen worden, zoo moet men vooral blyven hangen aen die nut verleenen tot de tegenwoordige tyden, en die naest aen ons komen. Men moet wel weten dat de goddelyke vernusten der eeu van Augustus het meest toebrengen tot den roem der welsprekentheit en nette tael, en dat daerom hunne schriften nacht en dagh moeten doorbladert worden: dat zeer veel toebrengen tot de oeffenings vernufts, en den rykdom der geleertheit alle de daden der Grieken en Romeinen in Oorlogh en Vrede uitgevoert, hun tucht, godsdienst, plechtigheden, en hunne gewoonten en instellingen des gemeenen levens; maer tot de zorg en bescherming der Staten, tot het voordeel en den glans des Vaderlants, tot het byleggen van geschillen met Koningen en naburige volkeren, tot de gelegenheit van Vrede en Oorlogh is 'er niets zoo

bequaem, niets zoo toepasselyk dan vast in zyngeheugenisse te hebben alle de nootlottige wisselingen, alle de oirsprongen van Ryken en Steden, opgekomen van den tydt van Karel den Grooten, en het overbrengen des gebiets tot de Franken en Germannen. Met de kennisse van dezen tydt en die sedert tot op ons gekomen is, behoorden de Regeerders en Overigheden van alle de volkeren, die zich in Europe nedergeslagen hebben, zoo verzien te zyn, dat ze alles wisten wat betrof de voortzettinge der Koninklyke huizen, en de gelegentheden der grenzen, die de heerschenden, gelyk van outs, nu van een scheiden, en den glans en roem der Staten, die het juk der slavernye hebben afgeschud. Het waere te wenschen dat yder, die van jongs op de hoop begrypt van aen het roer der regeringe te zitten, zich zodanig overgaf aen het nasporen van dezen tydt en der Historie, dat hy vervolgens in openbare Raedtsvergaderingen, in de byeenkomsten van 's Lants overheden, deftigh en met ervarenheit zich kon laeten hooren over het hooftbelang van den Staet, en in gezantschappen de geschillen, die de volkeren onder elkander hebben, uit de oude gedenktekenen vast stellen, scheiden en byleggen.

Welke dingen indien ze een ontwyffelbaer voordeel met zich brengen, zouden dan de Professers, welker roem ydel is, zoo ze niet doen dan het geen nut is, allen jongelingen zonder onderscheit, zonder keure, het hooft breeken alleen met de lange en onuitputbae-

re ry der zaeken en oorlogen van Persiaenen, Grieken en Romeinen? zouden ze niets voortbrengen uit de Jaerboeken der Franken en Germannen, die zich wytuitgestrekte Koningkryken, en die nogh duuren, gevestight hebben? Zouden ze met veel arbeit nagaen de Vaerten der Tyriers, der Kartagineezen, ja van Salomon zelf naer Ofir en Tartessus, en de volkplantingen deezer Volkeren in verscheide deelen des aertbodems gemaekt? Maer zullen ze stilzwygende voorbygaen de ongemeete toghten der Portugeezen, der Spanjaerden, der Engelschen en onzer Lantgenooten, door welker stoutheit de nieuwe werelt ontdekt is; en daer uit geen hulp weeten te haelen om het recht, dat wy op andere lantstreeken hebben, voor te staen, of om de zwaerste geschillen te beslechten, die daegelyks voorkomen of uit de gierigheit der naeryverende Koopluiden, of uit het onrecht der genen, die de leedige of reets bezette landen inneemen? maer, het geen het hooft der zaeke is, zullen ze onzen medeburgeren grooter yver inboezemen, om de gemeene vryheit en de Majesteit van den Staet te vestigen, indien ze of uit de Jaerboeken van het roemzieke Griekenlant de stantvastige liefde tot het Vaderlant, en fellen haet tegen de Dwingelanden, waermede Aristogyton, Hermodius, of Trasybulus waeren aengedaen, of uit de trotsche gedenktekenen der Romeinen de deugden van Brutus of Kato, ten hemel gaen verheffen, als wanneer zy uit de Verhaelboeken van ons

Lant de voorbeelden onzer voorouderen hervoort brengen? die, schoon hebbende moeten worstelen met alle rampen en tegenspoeden, gebraght tot de uiterste wanhoop hunner zaeken, echter liever alles hebben willen onderstaen, dan zich laeten trappen van heerszuchtige Graeven en Hartogen, of hunne rechten laeten verminderen door den toomeloozen Adel, of zich eenigh slaefsch juk laeten op den hals werpen? Niet weinigh scherper zeker zullen de nazaeten, als in eenen spiegel voor hunne oogen gestelt, beschouwen de leevens en bedryven hunner Voorouderen. Veel liever zal de nakoomelingschap zich spiegelen aen de groote bedryven haerer Voorouderen, om, geleert door dapperheit en rampspoeden der voorzaeten, met een onverwrikte en stantvastige dapperheit het vaderlant voor te staen. Zullen of Griekenlant of Rome, die, en van binnenlantsche dwingelanden onderdrukt, en zoo meenigmael van vreemde beheerschers overweldight zyn, doorluchtiger voorbeelden van eenen vryen geest verschaffen, dan deeze hoek van het Noorden, waervan wy een gedeelte bewoonen; die en altyt onaengeroert is gebleeven van die oude onderdrukkers van bykans alle Volkeren, en waeruit zoo veel Volken als 'er ooit zyn voortgekoomen, volgens den inhout der Jaerboeken, van dien aert geweest zyn, dat de zyde des volks en der Grooten in den Staet altyt boven dreef; en, schoon elk in het byzonder in sommige dingen zich van

een verschillend recht bediende, zy nochtans alle te gelyk hierop uit waeren, dat ze van alle gebiet, dat de wetten verbrak, zouden vry blyven? Hoe? zullen wy niet baerblykelyker uit de wetten en in instellingen der Gotten, Longebarden, Alemannen en Franken, de oirsprongen afleiden van de regten en gewoonten des Vaderlants, als uit de instellingen van Solon, Lycurgus, en Minos zelf, zoo die ook anders hier moet te pas gebraght worden? Zullen wy gelooven dat tot het gebruik der Rechtzaeken minder dienen zullen de Formulieren der Germannen en oude Belgen, waervan het gebruik hedensdaeghs noch niet geheel verstorven is, als dat we de dikwils beuzelagtige woortbevattingen der oude Regtsgeleerden, daer Rome mooi meê is, ja zelf zoo wy de afzichtige hooftstukken der twaelf Taefelen in het hooft hadden? Zullenwe deeze dingen, als noodige gedichten, de aenkomelingen van buiten laeten leeren, en de oudste gewoonten en rechten onzer Steeden, als onnut en veroudert, voorbygaen?

Maer daer ware geen einde aen de reden, indien men by deeze openbaere voordeelen, ook in een lange ry wilde voegen de voordeelen en sieraden van het byzonder leven, die te halen zyn uit de kennisse der eeuwe, die ons naest is. Uit al hetgezegde blykt genoeg wat de plicht is van eenen schranderen Leeraer. Dat namelyk alle bronnen en fonteinen van alle eeuwen, van alle geheugenissen, en van alle outheit moeten geopent

worden, waaruit een ongemete en keurlyke overvloet van woorden, en de kennis van zaken en daden, onbepaelt van eenige grenzen van tyden of volkeren moet afgeleit worden. Dat naerstige verstanden, die den naem en roem van geleert zoeken te bejagen, de gedenktekens des alleroudsten tyts niet moeten opslaen: dat vrye verstanden door geene engten moeten geprangt worden; die op dit geleide door alle eeuwen langsaem moeten omgeleit, en niet meer in de verwondering der afgelegenste outheit opgehouden, dan tot de nabyheit des allernaesten tyts gebragt worden. Dat men ook, als men het al niet pryzen of volgen wil, het gevoelen van deezen tyt niet heel en al moet laken, waer door geoordeelt wort, opdat de meesten niet ledigh van de Akademien zouden gaen, dat deeze dingen wyt en zyt verspreit moeten begrepen worden in eenigen korten bondel, en dat de histori van alle volkeren en tyden in een beknopt verhael te brengen is, opdat zy ten minste, die niet te hopen is dat tot den volkomen top der geleertheit zullen geraken, eenige beeltenis of schets voor oogenzouden hebben, en in hun gedachten prenten.

En dit is geweest die prysselyke manier en leering, te regt ons ter navolginge voorgestelt van de geleerste luiden aller tyden, die in het leeraren der goede kunsten en wetenschappen, niet hebben geoogt op hunnen eigen lof en roem, maer om de Akademien te doen bloejen, en het gemeene best te doen welvaren: en waer mede de Bezorgers,

der Leidsche Akademie van den beginne harer opkomst gewilt hebben dat de gemoederen der jeugt, buiten andere wetenschappen, zouden versiert worden. Dit is ook de meening geweest der doorluchtige Heeren bezorgeren der Leidsche Akademie, die met zoo veel vlyt deeze zaeken bestieren, die het exempel van den overleden heere Perizonius hebben voorgestelt aen zynen navolger, en dus aen deeze Redenvoeriug zelfs stoffe verschaft hebben. Dat ook de heer Burman van geen ander gevoelen is, blykt niet alleen uit dit Vertoog, maer daer uit ook dat hy zoo wel als Perizonius uit den zelven stam van geleerden, en uit dezelve schoole is voortgekomen, en zy beide door de handen van eenen en zelven meester gevormt zyn. Want die geleerde man ontveinsde niet dat hy op het geleide en voorgang van dien grooten Grevius was doorgedrongen in het wyde velt der historien, en allerleie geleertheit. Want hy had uit zyn onderwys, niet bars of afzichtigh, maer beleeft en sierlyk, dien oneindigen overvloed van geleertheit verkregen, dien hy sedert tot verwondering der geheele geleerde weerelt had vermeerdert en voortgezet. En wie weet niet dat de heer Burman insgelyks door de hant en zorge van zynen meester Grevius, dien hy als zynen Vader acht, gevormt is: dat hy daerna op de afgaende jaeren des ouden mans hem tot helper toegevoegt, en eindelyk in des overledens plaets aengestelt is? Vervolgers is al zyn toeleg geweest, gelyk geble-

ken is uit de instellinge en maniere zyns leven, om den gebaenden wegh, hem van zoo grooten meester aengeweezen, in te slaen, en daar door naer eenigen naem van geleertheit te staen. Dus verzekert hy den Heeren, die hem hier getogen hebben, dat hy den wegh, van hem nu achtien jaren lang betreden, zal blyven gaen, om dus de wonde, zoo veel in hem is, te geneezen, die de Akademie door het verlies van zoo groot een man gekregen heeft.

Dit alles afgehandelt hebbende, belooft hy zynen Amptgenooten vrede en vrientschap, en wekt de leerzame jeugt op, om door zyne leeringen de schade te vergoeden, die zy geleden hebben by de doot van zulk eenen weêrgaloozen man. Hy wenscht vorders dat hy dien roem, en dat vermaek magh behaelen van juist niet een benydbaer en groot getal van Studenten, dat dikwils den Profesloren lastigh valt, te hebben: maer zoo veelen, als mogelyk is, te mogen ontrukt zien aen de gemeene smet en verval der Studien, opdat ze wel opgelegt van geleertheit den Ouderen en het vaderlant tot vreugde mogen strekken, en de Leidsche Akademie magh aengezien worden voor een huis en kerk der Zanggodinnen, en een vruchtbaer queekschool van geleertheit voor geheel Europe. Dus slaekt hy eenen wensch dat zyn rede magh ingang gevonden hebben, en in aller gemoederen gevest blyven, dat deze eerste en bloejende Jeugt niet moet door luiheit verbroken, maer door deugt ver-

sterkt, niet door wellusten ontzenuwt, maer door arbeit en oeffening gehardt worden: dat de Jeugt ook wel onthouden magh dat zy niet geboren is om zich over te geven aen den slaep, of de lusten des buiks, of andere ydele vermaeklykheden, maer tot nut van haer Vaderlant, Ouderen, en Medeburgeren. Och of, zeght hy tot dezelve, myne vermaeningen zoo veel konden te weeg brengen, dat gy geloofde dat de Hooge Schoolen moesten doorloopen worden, niet als Toneelen van dartelheit en ongebondenheit, maer dat menze moest genaken en eeren met een heilige vreeze en eerbiedigheit, als oeffenplaatsen van goede zinnen, als kapellen van wysheit en geleertheit, en tempelen van eere en deugt! Och of ik ten laetste u alle met zoo scherpe sporen van lof, eer, aenzien, en roem kon aensporen, dat in plaets, van deze schaersheit van geleerde mannen hier na een ryke oogst mogt voor den dagh komen!

Over deeze schyf rolt de Rede af, begrepen in ongemeen sieraet van woorden en zuiverheit van tale, en met zulk eene bevalligheit uitgesproken, dat wy niet twyffelen of de gemoederen zyner toehoorderen zyn geraekt geweest door eene welsprekentheit, die men niet weet of haer wederga ergens in onze gewesten heeft, sedert de beroemde Heer Peter Francius den wegh van alle vleesch gegaen is. Uit deezen zelven onuitputbaeren rykdom van wel zeggen zyn ons voorheen door den Heer Burman ver-

scheide stukken medegedeelt, die reedts aengegroeit tot een voegelyk getal een groot boek zouden kunnen uitmaken, indien van hem te verkrygen was dat hy ze, even als Francius in zyn leeven deed, in eenen bondel uitgave. Maer wy zien daer zoo weinigh hoop toe, als tot die van zynen doorluchtigen Meester en Voorganger Grevius, wiens Redevoeringen, in de Schole van Utrecht gehouden, reedts hebben begonnen gedrukt te worden, maer jammerlyk in haere geboorte gesmoort zyn. De Heer Burman heeft nogh de magt en gelegentheit van ze aen den dagh te brengen, maer de Drukkers niet altyt lust om zulke Letterlekkernyen aen te slaen. Wy bidden Godt dat hy den Heer Burman sterke in zyne gezontheit, en verleene eene gedurige vrolykheit van geest, met welke hy zelf wenscht zyn leeven te mogen eindigen.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

titels


auteurs