Boekzaal der geleerde wereld. Jaargang 1715

VIII. Hooftstuk.

Overnatuurkundige en Schriftuurlyke Samenstelling van de H. Godtgeleertheit, afgeleidt uit het kennelyke van Godt, de weezendlyke Genadegifte en uit de H. Schrift door Willem Deurhof. Het tweede Stuk. Te Amsterdam, by Niklaes ten Hoorn. in 4. behalven de Voorrede en Bladwyzers, groot 811 bladzyden.

NA dat wy in de Maent July het eerste Stuk van dit wytloopigh Werk in zyn geraemte gezet hadden, treeden wy tot het tweede, dat drie onderscheide Hooftverhandelingen behelst, als

I.	Bespiegeling van de heilige Godtgeleertheit.
II.	Toegang tot de hooghste Weetenschap.
III.	Volmaektheit van de leere des Geloofs.

Onze schrandere Schryver had in de laetste Hooftverhandelinge van het eerste Stuk, genoemt Grondtvesten van den Christelyken Godtsdienst, de Godtgeleertheit in drie deelen verdeelt. Als 1. De leere van Godt, in

[p. 179]

betrekkinge tot zyne uitwendige werken. 2. De leere van de werken der Natuur. 3. De leere van de werken der Genade. Het eerste Deel handelde van Godt, als oorzaek der Schepselen en Inwerker in de Begenadigden. Dit deel wiert in de Grondtvesten, onder de benoeming van Godts Besluit en des zelfs onderscheide gedaenten, afgehandelt.

Hierop volgt nu het tweede Deel, zynde dit in de Bespiegelinge der H. Godtgeleertheit begreepen. Waerin de werken der Natuur, als voorbereidsels van de werken der Genade, op de volgende wyze verbonden worden. In de drie eerste Hooftdeelen wordt de Oorsprongk der Dingen, tegen allerhande misvattingen, verdedight; waeruit dit besluit opgemaekt wordt, dat het Geheelal eene oorzaek van begin, of eenen aenvang des bestaens, gehadt heeft; en dat het woorden der waerheit zyn, wanneer Moses zyn verhael aenvangt met te zeggen: In den beginne schiep Godt Hemel en Aerde. Welke woorden op eene byzondere wyze, in het vierde Hooftdeel, overwoogen worden. Waerin de Heer Deurhof, met redenen, die hy voor onwederleggelyk houdt, onderneemt te bewyzen, dat Godt in den beginne een onnoemelyk getal weezendlyk onderscheidene Lichaemen en eene eenige ongedeelde Denking geschaepen heeft; en dat het getal der Geesten voor wyzen van de ongedeelde Denkinge te begroeten zyn.

De byzondere toestant der onderscheidene Geesten, en hoe de Aerde, voor den eer-

[p. 180]

sten dagh, woest en ledigh was, wordt in het Vyfde Hooftdeel vertoont. De zesdaegsche Schepping, en hoe dat Moses in zyne beschryvinge naeukeurigh met de Wysbegeerige waerheit overeenstemt, wordt in het zesde Hooftstuk verklaert. In het zevende wordt van de Onderhoudinge der Schepselen gehandelt, waerin ook veele gewightige vraegstukken ter proeve koomen, als: Samenloop, tweede Oorzaeken, zedelyke Bestiering, Onafhangkelykheit van den vryen wille, zedelyk Goet en Quaet, enz. Het aghtste Hooftdeel schetst een denk beeldt van den eersten mensche, hoedanigh hy oude bestaen hebben, indien hy, volgens de reghtheit van zyne scheppinge, hadde konnen voortleeven. Waerontrent de schrandere Man eerst zyne gedachten laet gaen over de Zielen, naer Godts beeldt geschaepen. 2. Over de uitwendige Omstandigheden, waerin de eerste menschen gestelt waeren. In het negende Hooftdeel wordt het gebruik van den Hof en de twee Boomen, beneffens een onderzoek over het eigentlyk en oneigentlyk verbieden, vertoont; waerin de Heer Deurhof het Verbondt der Werken (dat hy een verdicht Verbondt noemt) afkeurt. De verleiding des menschen door den Duivel, zynde een redelyk schepsel, buiten het geslachte der menschen, wordt, tegen de uitvlugten der zoogenaemde Bekkeriaenen, in het tiende Hooftdeel, bondigh gestaeft. De verdorvendheit des menschen, en wat daerdoor verlooren is, namentlyk de Gelukzaligheit,

[p. 181]

is het onderwerp van het elfde Hooftstuk. Waerin de geoeffende Schryver, onder anderen, traght te beweeren, dat door de zonde geen weezen der zaeke verlooren is; noch ook niet, volgens zyne bevatting, de gelykheit met Godts Beeldt. De Erfzonde, waervan de blyken zich al in de eerste werelt (Gen. VI: 5.) vertoonden, is de stoffe van het twaelfde Hooftdeel. Doch de beruchte Schryver oordeelt, dat men het woort Erfzonde niet eigentlykerwyze moet opvatten, doch dat men het zelve in eenen oneigentlyken zin, zeer wel magh bezigen, beweerende met krachtige redenen, dat alle menschen, door Adams zonde, zondigh zyn. In het dertiende Hooftdeel wordt van de straffe der zonde gehandelt. Waerin de Heer Deurhof poogt te bewyzen, dat de Zondaer zelf de straffe moet dragen, waertoe hy deeze bewysreden ter hande neemt.

Het geene noch met de Natuur van de zaek, noch met Godts Onveranderlykheit, noch met de H. Schrift, noch met de Bevindinge kan bestaen, dat is niet waerachtigh.

Maer dat de zondaer, zondigh blyvende, van de straffe zoude bevrydt worden, kan noch met de Natuur van de zaek, noch met Godts Onveranderlykheit, noch met de H. Schrift, noch met de Bevindinge bestaen.

En dieshalven: het is niet waerachtigh, dat de zondaers, zondigh blyvende, bevrydt worden van de straffe.

[p. 182]

Doch hoe de Heer Deurhof het tweede voorstel, waerover het geschil is, uitwerke, kan men op de 229 bladzyde, en vervolgends, naerzien. Het veertiende en laetste Hooftdeel heeft de Uitdryving uit den Hof ten onderwerp. Waerin de aenmerkelyke woorden: ziet de mensch is geworden, als onzer een, vry breedspraekelyk verhandelt worden; en waermede men het het sluit van het tweede Deel der H. Godtgeleertheit.

Het derde Deel opent den Toegang tot de hooghste Weetenschap, in het welke de werken der Genade worden verhandelt. De Heer Deurhof oordeelt, dat men ter vereischte onderscheidinge moet aenmerken, hoe des menschen Verlossing zeer klaer te verstaen zy. Want ingevalle men weet, zeit de man, wat den mensche ontbreekt, zoo zal van zelfs volgen, waerin zyne Verlossing bestae. Hy oordeelt vervolgends, dat, de volmaekte Liefde van Godt in zyne Ziele, en de volslage Onsterffelykheit in zyn Lichaem ontbreekende, de Verlossinge daerin zal bestaen: Dat Godt de ziel met zyne volmaekte Liefde vervult en het lichaem volslagen onsterffelyk maekt. Doch, om des menschen Verlossing, met alles wat daertoe samenloopt, behoorlyk te schikken, handelt hy in het eerste Hooftdeel van den Toegang der vereeniging in Godt, als zynde het begin, de vordering en de voltrekking van de Genade. Daerop, van het tweede Hooftdeel tot het zevende ingeslooten, overweegt hy alle die dingen, die voor de dadelyke verlos-

[p. 183]

sing zyn aen te merken; waernaer de bevatting van de Verlossinge, volgens zyne gedachten, zich schikt, en waerontrent de hevigste geschillen ter baene koomen, als: de Rechtvaerdigheit van Godt en de schult der zonde. De voldoening aen Godts Gerechtigheit. Het middel der verlossinge. De nootzakelykheit van eenen Middelaer. Wat een Middelaer, als zoodanigh en als Hooft en Borge, doen moest enz. Zynde alle dingen, die de Heer Deurhof (en metrecht) van zoo veel gewights oordeelt, dat hierin het missen eene valsche bevatting van de Verlossinge naer zich sleept; waerom hy alle die dingen uit hunne eigene gronden tracht af te leiden.

Daerop stapt hy dan tot de Verlossing zelve over, die, volgens zyn gevoelen, werkelyk en zakelyk, door dadelyke verbeteringe des zondaers geschiedt. Het achtste Hooftdeel bepaelt het onderwerp der Verlossinge tot die, waerin de Geest van Christus werkt. De Verkiezing in en de Voorverordineering door Christus (die de Heer Deurhof de zaekelyke voorbereiding ter verlossinge noemt) is het onderwerp van het negende Hooftdeel. Waerop, in het tiende, het eerste, dat de Verkoorenen werkstelligh verbetert, onder den naem van Aenvang des geestelyken leevens wordt voorgedraegen; zynde men hier van gevoelen, dat dit geestelyk leeven (niet alleen de ziel, maer ook het lichaem betreffende) driefins moet aengemerkt worden. En voor eerst de Aenvang, waertoe hy de

[p. 184]

Roeping, het Geloof en de Heilighmaeking, tot aenwinning van Godts Liefde in de Ziel, stelt te behooren. Ten tweede, de byzondere Vordering, waertoe hy de Rechtvaerdigmaeking, Wedergeboorte en de Aenneeming tot Kinderen, tot aenwinning van onsterstelykheit des lichaems, brengt. Ten derden, de Voltrekking, zynde de verheerlyking of volkoomenheit van den geheelen mensche. De Aenvang van het geestelyke leeven, met des zelfs gevolgen, namentlyk de Roeping, het Geloof en de Heilighmaeking, staen in het tiende, elfde, twaelfde en dertiende Hooftdeel geboekt.

Doch de schrandere Heer Deurhof is van oordeel, dat hy tot de byzondere vordering van het geestelyke leeven, of de onsterffelykwording des lichaems, niet onmiddelyk kon toetreeden, dewyl ze eerst door Christus aen den dagh gebraght is. Waerom hy zich in het vervolg bezigh houdt met dingen, die door des menschen zwakheit inkoomen; waertoe hy in het veertiende Hooftdeel eerst aenwyst het onderscheidt tuschen de zakelyke Werking en de zedelyke Bediening. Vervolgends onderscheidt hy de Bedeeling van Godts Genade, in het vyftiende Hooftdeel, in twee leden. Voor eerst, der zaeke, ten tweeden, der uiterlyke bedieninge. Die der zaeke had hy booven reedts gestelt te bestaen, 1. in den Aenvang, 2. de byzondere Vordering, 3. de Voltrekking. Die der uiterlyke bedieninge stelt hy in vier trappen of tytparten.

[p. 185]

1. De tyt der Bevindinge, van Adam tot Abraham. 2. De tyt der Belofte en des Verbondts van Abraham tot Moses. 3. De tyt der Wet, van Moses tot Christus. 4. De tyt der Vervullinge, van Christus tot de volheit aller dingen.

En, alzoo de spitsvindige Schryver van gedachten is, dat de geloovigen, van Adam tot Christus, door den Aenvang des geestelyken leevens, de Liefde van Godt in hunne zielen, zonder de byzondere vorderinge, of onsterffelykwordinge, genooten hebben; zoo laet hy (na aenwyzing, in het zestiende Hooftdeel, van den byzonderen toestant in den tyt der bevindinge) zyne gedachten uitweiden over de voornaemste zaeken, van Abraham tot Christus, in de uiterlyke bedieninge, voorgevallen. Als daer is de uiterlyke Roeping, de Belofte, het Verbondt der Genade, het Oude Verbondt, de Wetgeeving, de oorsprongk en bepaeling der Offerhanden, de Schaduwen en Voorbeelden tot op Christus, de Godtspraeken, de Urim en Thummim, de Rechtvaerdigheit, die uit de Wet is. Her welke alles het onderwerp van het zestiende tot het zevenentwintighste Hooftdeel ingeslooten uitmaekt. En alzoo besluit hy in het achtentwintighste Hooftdeel (met de verwachtinge der geloovigen onder de Wet) de verhandeling van den Aenvang des geestelyken leevens.

De twee overige aenmerkingen van de zakelyke Bedeelinge der Goddelyke Genade (bestaende 1. in de byzondere Vorderinge van

[p. 186]

het geestelyke leeven, tot aenwinning van onsterffelykheit. 2. In de Voltrekking, zynde devolmaektheit van den geheelen mensche) worden in de Volmaektheit van de leere des Geloofs verhandelt. Waerna twee voornaeme leden, naer zyn gevoelen, dit werk voltooien, als 1. de Dadelykheit van Christus, beginnende met zyne ontfangkenisse, en volbraght met zynen ingang in het Heiligdom. 2. De byzondere Vordering van de geloovigen, als eene vrught van den doodt van Christus, die in de voltrekkinge haere volkoomenheit zal bekoomen. Tot uitbreiding van het eerste lit, vertoont het eerste Hooftdeel de koomste van Christus in het vleesch; waerdoor Hy, die eene heerlykheit by Godt had, eer de werelt was, met sterffelyk vleesch overkleedt werd. Vervolgens toont de schrandere Naervorscher aen, waerin, naer zyn gevoelen, de Raedt des Vredes bestae; hoe Christus, met aenmerkinge op zyne drie Ampten, in armoede geleeft hebbe; wat weetenschap Christus hadde, en waerom hy gedoopt en van den Duivel verzocht zy. Dit alles maekt het tweede, derde en vierde Hooftdeel uit. In het vyfde spreekt hy van de leere, die Christus, onder de menschen verkeerende, leeraerde, met hun allen uitzight naer het tydelyke te ontneemen, om door verloochening van zich zelven, en het opneemen van zyn kruis, Hem naer te volgen. Ook onderneemt de Heer Deurhof van de mooghlykheit der Wonderen, door Christus gedaen, eene bevattinge te vor-

[p. 187]

men, om aen te toonen, dat ze hebben konnen geschieden en niet voor onmooghlyke of beuzelachtige verdichtselen te schatten zyn. Eene onderneeming, die, naer zyne gedaghten, ten hooghsten nootzakelyk en van veel gebruik is, om de geloofwaerdigheit van de H. Schrift, en het goede verstant, tegen Ongodisten, Mistyken en anderen te bevestigen. Waerop hy vervolgends van het lyden en den doodt van Christus handelt, als mede van zyne Voldoeninge aen Godts Gerechtigheit tot verzoening der zondaeren, van zyne Opstandinge uit den doodt, zyne Verschyningen en Onderwyzingen na den uitgang uit het graf, zyne plaetselyke Hemelvaert en ingang in het Heiligdom: welke zaeken met veele bewyzenen verklaeringen, van het zevende tot het twaelfde Hooftdeel, worden uitgebreidt en aengedrongen. Waermede ook het eerste voornaeme lit eindight.

Het tweede vertoont de vruchten, die de geloovigen uit de dadelykheit van Christus ontfangen, welke, in het dertiende Hooftdeel, in het algemeen worden voorgestelt, onder den naem van het Nieuwe Testament. Doch de byzonderheden bestaen in de Regtvaerdigmaekinge, Wedergeboorte, Aenneeminge tot Kinderen en Volmaektheit der Leden in het Hooft. Die in het veertiende, vyftiende, zestiende en zeventiende Hooftdeel, als de byzondere Vordering tot aenwinning van onsterffelykheit, in haer weezen verklaert en tegen veele tegenbedenkingen ver-

[p. 188]

dedight worden. Maer omdat de menschen, waerin de Geest is, die Christus uit de dooden opgewekt heeft, noch niet volkoomen met het leeven, naer ziel en lichaem, vervult zyn, hebben zy noch behulpmiddels ter hande te neemen; als (ten aenzien van het uiterlyk gedragh in Godtsdienstige bedryven en plechtigheden) den Doop en het Avondmael, of diergelyken; waervan het achtiende Hooftdeel verslagh doet. Maer de oeffeningen van het Gebedt en de Bekeeringe, als van meerder belang by den Heer Deurhof zynde, worden in het negentiende, twintighste, een en twee en twintighste Hooftdeel onderscheiden en teffens krachtigh aengedrongen. Dit sterffelyke leeven, onder geduurige biddingen en herhaelde bekeeringen ten einde loopende, moeten de geloovigen den lichaemlyken doodt, naer zyn oordeel, tot straffe en afsterving der zonde, en tot eenen doorgang in het eeuwigh leeven, ondergaen; gelyk dit in het drie en twintighste hooftstuk ten taeke genoomen wordt. Waerop, in het veertiende, eene overweeging van den staet der zielen, na den doodt van het grove lichaem, volgt. De Opstanding der geloovigen wordt in het vyfentwintighste hooftdeel krachtigh beweezen, zoo ook in het zesentwintighste het einde van de werelt, en in het zevenentwintighste het laetste Oordeel. Eindelyk spreekt de Heer Deurhof van het Eeuwige leeven, in het zevenentwintighste hooftstuk, als zynde de Voltrekking van het geestelyke leeven,

[p. 189]

of de verheerlyking van den geheelen mensche, naer ziel en lichaam; waermede des schranderen Schryvers Samenstelling volledig is, en met eenen eindight.

De Heer Deurhof gebruikt, onder andere, deeze aenmerkelyke woorden: ‘In het verhandelen van alle deeze leerstukken, hebbe ik eene vryheit gebruikt, die my niemant magh betwisten; want niet verbonden zynde, om naer de voor-oordeelen van anderen myne gedachten te righten, en myn toeleg eeniglyk doelende, om de waerheit en den dienst van Godt te bevestigen, zal ik den geenen alleen dankbaerheit schuldigh zyn, die, uit ongeveinsde liefde voor waerheit, zoo edelmoedigh bevonden worden, dat ze myne misslagen, die ik misschien mogte begaen hebben, op eene bescheide wyze aentoonen. Wanneer ik ook, hier en daer, het beslykte pat verlaetende, eenzaem wandele, wille ik geenszins, dat anderen my naertreeden, tenzy het klaer blyke, dat men langs den weinigh betreedenen wegh, met minderen hinder, de waeragtige bevatting konne agterhaelen, en by gevolg de Godtsdienstige beleeving, in meerdere verligtinge, te werk stellen.’ Waerlyk eene ernstige tael, en die, naer ons oordeel, geenszins te versmaeden is. Voor het overige geeven wy het aen het onderzoek van den Leezer over, of deeze Schryver in staet zy, om zyn beoogde te bereiken. Het welke best zal konnen gedaen worden, wanneer de tegenredenen, die ver-

[p. 190]

scheide Schryvers, raekende sommige byzondere gevoelens van den Heere Deurhof, ingebraght hebben, naeuwkeurigh overwoogen en met de tegengedachten van onzen Schryver nader vergeleeken worden. Hoewel wy gelooven, dat dit allen mans werk niet zal zyn, omdat zyn eerste Samenstelsel zoo naeuw aeneen geschakelt is, dat, ingevalle men iets hooftzaekelyks uit het gezicht verliest, alles, zoo het ons voorkoomt, uit zyn gewright geraekt. Zoodat 'er een zeer naeukeurige opletting, tot dit onderzoek, vereischt wordt.