Boekzaal der geleerde wereld. Jaargang 1715

VI. Hooftstuk.

Beweegredenen tegen het Pausdom, beschreeven door Martinus Heidanus, geweezen Priester van de Orden der Fransiskaners of Minderbroeders: waerin hy betoont, dat hy met recht en reden uit de Fransiskaensche en Roomsche Religie tot de naer Godts woordt Gereformeerde Kerke is overgegaen. Te Leiden, by Hendrik van Damme, 1715. in 8. groot 456 bladzyden, behalven de Voorreden en de Opdragt.

DE Schryver van dit werk zal ongetwyfelt de Euangelilesse, indien gy bekeert zyt, zoe versterkt ook uwen broeder, tragten op te volgen. Het is geenszins zyn oogmerk, om ons van hooren zeggen beregt te geven, maer hy

[p. 154]

volgt hierin ook op dat wy Openb. I. 19. lezen: Schryft het geene gy gezien hebt. In zyne voorreden beregt hy ons ook, dat hy niet uit haet, drift, of nydt; maer met opregtigheit des herten tegen de Roomsche Kerke schryft. Van zyn twaelfde jaer schynt hy al gunstige gedagten voor den anderen Godtsdienst opgevat te hebben. In het IV Hooftstuk maekt hy eene vergelyking tusschen het offeren aen den afgodt Molog, en de geene die Professie van de Fransiskaner ordre doen; waervan hy dingen verhaelt die waerlyk haere opmerking verdienen. Op de 31 bladzyde doet de Schryver ons een verhael van den bekenden ommegangk van St. Medardus, die jaerlyks te Keulen gehouden wordt, en waervan hem, ooggetuigen zynde, dit navolgende voorviel, namentlyk de Professie ontrent den Rynstroom komende, verscheen 'er een donkere wolk even eens als of het zoude regenen. De Professie stond stil en het volk toonde zig zeer misnoegt. Twee mannen klommen'er op de berry, waerop het beeldt van St. Medardus stond, en deden het zelve een lange koorde om den hals, met veele dreigementen, die zy tegen het beeldt binnens monds mompelden. Dit gedaen zynde, nam de Professie weder den loop dogh na eenigen tydt dit beeldt langs den Rynstroom omgedragen te hebben, begon de gezeide wolk braef water uit te leveren; waerop de twee genoemde mannen het gezeide beeldt met het lange tou om den hals driemael in den Ryn smeeten, en, het tou

[p. 155]

op zyne voorige plaets gestelt hebbende, bewezen ze het zelve nogtans niet de minste eere: want dewyl het geregent had, waren ze van gedagten dat het geen goedt wynjaer zou zyn. Arme Medardus! Het verhael, dat onze Schryver doet, hoe die van Roermondt met een beeldt omsprongen, wanneer die stadt in den jaere 1702 van de Bondgenoten belegert werd, is eerder ontfermens dan belachens waerdigh. Want de borgers, zeer verlegen wat zy met het Mariabeeldt (dat buiten de stadt in eene Kapel, het Zandt genoemt, zyne verblyfplaets had) zouden beginnen, om het zelve te redden, raedplegen ten dien einde met de Monniken, en men besluit met het beeldt na het Klooster der St. Urselsche Maegden te gaen. Men doet zoo, dogh niet veiligh. Dewyl dit Klooster in brandt raekte, vliegt men met het beeldt in het Klooster der Minnebroederen, mede niet veiligh genoeg. De vuurige ballen vlogen als hagel door de Kerk, en men besluit de wyk na de Hooftkerk van die stadt te nemen, waer de groote Kristoffel patroon van is. Men zet het Mariabeeldt in een klein Kapelletje van die groote Kerk, en beveelt het zelve in de bescherminge van dien Heiligen. De Monnikken en alle de Borgers, hier en daer op de markt en straeten staende, zagen St. Christoffel, die boven op den top van de groote Kerks tooren staet, met ernst aen, en riepen: O Sinte Christoffel, Patroon deezer stadt, bewaer het Mariabeeldt togh van het vuur, even gelyk gy het kindeken Jesus,

[p. 156]

dat gy op uwen hals hebt, van het water bewaert en door de zeegolven gedraegenhebt. O Sinte Christoffel, bewaer ons togh voor allen onheilen het geweldt der Geuzen. Terwyl deeze verblinde menschen dus ievrigh op hunne wyze baden, komt 'er een vuurige kanonkogel en neemt St. Christoffel een stuk van zyn been wegh, en, een Bom of vuurbal in het Kapelletje vallende, alwaer het Vrouwebeeld in was, smeet het in stukken en verbrande het geheel. De Borgers en Monnikken, ziende dat St. Christoffel zoo onvoorzienen hort kreeg, meenden noch, dat hy (dewyl hy zich beweegde) van den tooren wilde koomen om wonderdaden te doen. Dogh sommigen wat digter aen den tooren staende, kregen ettelyke steenen en schalen op hunne hoofden, zoo dat zy met bebloede koppen t'huiswaerts keerden; en dat was alles, wat Christoffel te weeg bragt: ô verblinde menschen! Zyt gy eens begeerig om eene Predikaetsi van eenen Monnik te hooren, die koddigh is, wy noodigen u in het Klooster te Tongeren; de text is Luk. II. 52. Jesus nam toe in wysheit. Hoor, wat aerdige aenmerkingen deeze Monnik maekte, waerom 'er van Jesus, van zyne geboorte tot aen zyn twaelfde, en van dien tyt tot aen zyn dertigste jaer, by de Euangelischryvers geen gewag gemaekt wordt. Hoor hem eens verzekeren, hoe Jesus, twaelf jaren en daerontrent out, dagelyks naer de bosschen ging, om hout te kappen en daervan kleine kruisjes te maeken, gelyk men aen de Paternosters hangt;

[p. 157]

want daer staet, zeit hy: het kindeken wiesch op en was in de woestynen. Luk. I. 8. dat is, in de Bosschen, zoo hy zeit. Luister, noch al meer. Omdat de Euangelisten het leven van onzen Zaligmaker, van zyn twaelfde tot zyn dertigste jaer, overstappen, moet het zeker en gewis zyn, dat Jesus in dien tusschentydt zich geduurigh bezigh hieldt met kruissen, Biegtstoelen en Beelden te maken; want daer staet: Hy was haer onderdanigh ende zyne moeder bewaerde alle deeze dingen. Luk. II:51. Te weten, zyn vader Josef was een Timmerman, die zynen kost most winnen met Biegtstoelen te maken, ende zyne moeder Maria was een Hekelster, en die moeten vormen van Beelden hebben. Maer Maria bewaerde alle deeze dingen (de werktuigen, om Beelden en Biegtstoelen te maeken) Ergo, of derhalven, het is zeker, dat Jesus zich in dien tyt met Biegtstoelen te maken bezigh hield: want hy most wezen in de dingen zyns vaders, die een Timmerman was. Wat dunkt u van zulk eene Predikaetsië?

In het zevende Hooftstuk zult gy eene samenspraek van onzen Schryver met den Gardiaen van Loven, over eene vlieg, die op het Misbroodt zat, vinden, die waerdigh is, om gelezen te worden. De Wonderwerken, wat die eigentlyk zyn, wie ze konne doen en of ze in de Kerke noch plaets hebben, worden in het elfde Hooftstuk nader onderzogt. Een aerdige vertelling vindt gy, op de 191 bladzyde, van dien vermaerden Marrus de Ariane. Het Vagevuur en de Aflaten, beide

[p. 158]

goutmynen voor de Roomsche Geestelyken, worden in het twaelfde Hooftstuk braef doorwroet, en daerin verhaelt, hoe zeker borger, voor weinigh jaeren te Mechelen, in den ouderdom van 85 jaeren gestorven, seventig jaeren agtereen den aflaet van koordekens-dagh behaelde, (gy moet weten, dat men, zoo gy het gelooft, daermede alle maenden elfduizent jaeren aflaets verdient) 't geen twee en negentig hondertduizent, en veertighduizent jaeren beliep.

Zyt gy begeerigh, om eene naemlyst van Pausen te zien, die niet al te vroom waren, zie maer eens de 262 en volgende bladzyden na. In het zestiende Hooftstuk toont de Schryver uit de gezeide en noch vele andere dingen, die wy, om kort te wezen, voorbygegaen zyn, hoe dat hy, op goede gronden, het Pausdom hebbe verlaten. Waertoe hy tien sluitredenen gebruikt, die vry wat klemmen. Zyn E. vertrok den eersten van herfstmaendt 1712 uit Mechelen en quam den volgenden dagh te Ginnelen by Breda. Alwaer hy, in een huis komende, een Psalmboek zag leggen, dat hy opnam, en waerin hem met den eersten opslag de woorden, die niet en gaet in der godloozen raet, voor het ooge quamen. Van Breda ging hy naer Leiden en gebruikte, den 24 September 1713, voor de eerste reize des Heeren H. Avondmael.

Dat de Priesters geene magt hebben, om het broodt in het ligchaem van Christus te doen veranderen, is het onderwerp van het zeventiende Hooftstuk, waerin hy een zeer ern-

[p. 159]

stige tael voert. Op de 381 bladzyde vinden wy dit aerdigh veersje, ontrent de Mis, ingelast.

't Misbaer, 't misstaende misgewaet,

De misgebaerden meê,

En 's Mispaeps mislyk misgelaet,

Mislykt 't geen Jesus deê

In 't eerstgehouden Avondmael;

't Geen ons tot voorbeeldt strekt.

Wat zweemt daer naer mistael en prael?

O! 't is 'er meê gegekt.

Het onderscheidt tusschen de Mis en 't H. Avondmael, door Christus ingestelt, wordt daer ter plaetse, door elf onderscheide ongelykheden, aengetoont, en betoogt, dat de Mis ten eenemaele het oogmerk van Christus mis is. Zoo dat men met eenen aerdigen Dichter wel magh zeggen:

Wat wendt gy voor, Misdienaer, dat

Godts woordt de Mis gebiedt?

't Is misbeduidt en misgevat.

Zelfs 't miswoordt is 'er niet.

O die misstelling is misgrondt.

Dat Misgebouw stort neêr.

Men vindt in 't Out of Nieuw Verbondt

Geen misgelyke leer.

Toon uw misnoegen, Christe ziel,

En dat gy dit mispryst,

Dat die misgruwel u misviel,

Daer billyk 't hert voor yst.

[p. 160]

Wy besluiten hiermede dit ons Uittreksel, konnende den Lezer verzekeren, dat hy in het Werk zelf noch veele andere dingen zal vinden, die der opmerkinge waerdigh zyn.