Boekzaal der geleerde wereld. Jaargang 1715

V. Hooftstuk.

Reflexions sur l'Utilité des Mathematiques & sur la maniere de les étudier, avec un nouvel eslai d'Arithmetique demontrée, par J.P. de Crousaz, Professeur en Philosophie & en Mathematique à Lausanne.

Dat is:

Aenmerkingen over de Nutbaerheit van de Wiskunde, en over de wyze, om zigh daerin te oeffenen, met eene betoogde Telkonst,

[p. 149]

door J.P. Krousaz, Hoogleeraer in de Wysbegeerte en Wiskonst te Lauzanne. Te Amsterdam by l'Honoré en Chatelain 1715. in 8. groot 220 bladzyden.

DE Heer Krousaz, die onder de regtschapene lief hebbers door zyne uytgegeve faeie Redenkonst onlangs eenen grooten naem en lof behaelt heeft, schenkt de geleerde werelt wederom iets, dat haer zeer aengenaem zal zyn. De Wiskunde, Grootvorstinne der wetenschappen, zal hy nogh grooter sieraet tragten by te zetten, dan ze nogh ooit ten deel gehadt heeft. De dierbaerheit van dit kostelyk juweel geeft hy naer waerde op, en versiert den voorgevel van dit zyn fraeie werk met den naem van den wyzen Abt Bignon, voorzittend lidt in de Fransche Koningklyke Akademie der Wetenschappen, die met regt een Voedsterheer van alles, wat den naem van geleertheit draegt, magh genoemt worden. De aenmerkingen over de nutbaerheit der Wiskunde beslaen 60 bladzyden, waerin hy vooreerst aentoont, dat men, even als van andere Wetenschappen, zeer verscheidenlyk van de Wiskonst oordeelt. Dogh onze geleerde Schryver geeft met regt weinige agt op de zoodanigen die van deeze nodige en nutste wetenschap geene kennis hebben. Is integendeel overtuigt, dat het menschelyke leven een groot gedeeelte van zyne aengenaemheden aen het behulp der Wiskunde schuldigh is, en dezelve zeer bequaem agtende, om het menschelyk ver-

[p. 150]

standt alle door dringentheit, bondigheit en netheit by te zetten. Immers is zy nogh dagelyks ten behulp, om de konsten te voltooien, en, zoo men daer wel mede te werk ging, zoude zy nogh meerder voordeel aen het verstandt, dan aen de konsten toebrengen, dienstiger, dan alle andere middelen, om wel te leeren redeneeren: zoo dat alle Wetenschappen daerby zoo wel als alle konsten haer voordeel zouden vinden. Twee tegenwerpingen, die hier worden aengevoert, lost onze vermaerde man met veel bondigheit op. De Eerste is, dat men het bloote geval met de Wetenschappen in den zelven rang stelt, alzoo de zeilsteen veel dienstiger is, om de breetten der plaatsen te vinden, dan alles wat de menschelyke reden, sedert veele eeuwen had konnen uitdenken. De andere tegenwerping valt over veele lief hebberen der Wiskunde, die zigh zoodanigh aen die Wetenschap overgeven, dat zy tot geene Wetenschappen buiten deeze byna bequaem schynen te zyn. Waeruit men schier zoude konnen besluiten, als of ze eerder na-dan voordeeligh zoude zyn. De oplossingen van deeze twee tegenwerpingen zyn, om haer zonderlinge fraeiheit, waerdigh om in het werk zelfs in het breede nagezien te worden. Onze verstandige Schryver telt vervolgens de vier voornaeme oorzaken onzer dwalingen op, als de vooroordeelen, de driften, de verwarde uitdrukkingen, waervan men zigh in veele wetenschappen gemeenlyk bedient, enz. en de opeenhooping van voorwerpen, waarvan men

[p. 151]

uitspraeke doet. En wyst met eenen kragtigh aen, dat de Wiskunde van alle deze vier bevrydt is, hoewel de Heer Krousaz eenige voorbeelden van Wiskonstenaren oplevert, die aen deeze vier misslagen schuldigh staen, zoo wel menschen als anderen. Het geen nogtans geenszins aen deeze edele wetenschap moet verweten worden. Onze Hoogleeraer oordeelt en geeft 'er ook reden van, dat de leerwyze der Wiskunde nogh veel beter zou kunnen gemaekt worden, om ze van meer vrugts te doen zyn. Driederlei slag van Wiskundigen telt de verstandige Schryver op, als uitmuntende, gemeene, en minder dan gemeene verstanden. Twee van deeze drie verwerpt de Heer Krousaz, als tot deeze wetenschap onbequaem zynde, en geeft 'er ook bondige redenen van, met eenen ook aenwyzende, waerin der Uitmuntensten gebrek bestaet, als ook tot wat misslagen men gemeenelyk vervalt, wanneer men zich in de Wiskunde oeffent; ja welke middelen aen de handt zyn, om zich daerop met vrugt toe te leggen. Alles van zoo dierbaer eene waerde zynde, dat elk rechtschapen liefhebber het zelve liefst in zynen gantschen samenhang zal willen lezen. Onder andere fraeie gedagten is de Heer Krousaz van oordeel, dat men de jeugt in de Wiskunde most oeffenen zonder hen te vermoeien, hen weinigh te gelyk laten leeren, de zelve lessen te doen herhalen, en niet tot andere te doen overgaen, eer zy de voorafgedaene zigh zeer gemeen gemaekt hadden.

[p. 152]

Met zagtheit most men ze onderregten en hen de lessen als een eere doen aenmerken, waermede men het overige van hunne bezigheden als wilde beloonen, dewyl men ze met eenen in de Talen, Geschiedenissen en vervolgens de Wysbegeerte most onderwyzen. Dat deeze raedt goet is, weten wy by ondervinding, die een kindt kennen, dat op zyn achtste jaer, zoodanigh bestiert zynde, den Regel Kos, anders de oude Stelkonst, uit het werk van Brasser ten eenemael meester was en de geheele telkonstige Stelkonst van Abraham de Graef, maer tien en een half jaer out zynde, met oordeel uitwrogt. En, dat nogh meerder verwonderinge zal baren, zoo men hier byvoegt, onder eenen Leermeester, die 'er zelf niet veel van verstaet.

De betoogde Telkonst van onzen Hoogleeraer is in XIV Hooftdeelen vervat, en verhandelt het eerste de Telkonst in het gemeen. Het tweede en derde de optelling en vermenigvuldiging, makende het vierde en vyfde proeven daervan uit. Het zesde en zevende de aftrekking en deeling. Het achtste de proef van de deeling, en het negende haer gebruik. Het tiende vervat de gebrokene getalen. Het elfde de enkele en samengevoegde optelling van getalen, die verscheide soorten uitmaken. Het twaelfde en dertiende den Regel van drieën, en het veertiende zyne byzondere toepassing, zoo ten opzigte van den regel van intrest, van enkele, en het zamengevoegde geselschap, en den regel van menginge. Het welk alles wel zeer

[p. 153]

keurlyk behandelt wordt, dogh voor een uittreksel niet zeer vatbaar is. Het konde nogh wel gebeuren, dat men dit werk in onze taele aen onze landsgenooten mededeelde. Wy hebben ook vergeten te zeggen, dat de Heer Krousaz ons hoope geeft, om ons met de andere gedeelten van de Wiskonst, op den zelven voet uitgewrogt, te beschenken; waertoe wy hem uit naeme aller liefhebberen verzoeken, en ten dien einde lust en kragten toewenschen.