Boekzaal der geleerde wereld. Jaargang 1715

[p. 96]

VII. Hooftstuk.

De menschelyke dwaesheit in tegenstelling der andere dieren, vertoont in het achtste Schimpdicht van den Heere Boileau Despreaux, enz. in Nederduitsche Vaerzen naergevolgt door Nikolaes van Amerongen In 's Gravenhage by Engelbrecht Boucquet, 1715. in 8. en van 18 bladzyden.

of

DE MENSCH DWAEZER DAN HET DIER. Berispdicht, uit het Fransch van den Heere BOILEAU DESPREAUX naergevolgt en met aenmerkingen enz. verrykt. Hierby koomt een Dichtkundigh onderzoek over de onlangs uitgegeeve vertaeling van het zelve Gedicht, onder den Tytel als boven. In 's Gravenhage by Gysbrecht Gasinet 1715. in 8. groot samen 3 bladen.

TWee voor een? Ja, Boekzaellezer, en zy zitten malkanderen kort op de hakken. Wees zoo goet, en veroordeel daerom onze Boekzael niet. Voor velerleie sma-

[p. 97]

ken en magen wil men allerlei spyzen opgedischt hebben, en wie weet daer altydt raedt toe? Nu het 'er is, zoo zie en neem dit opgebrachte voor een kleen nagerecht aen van Fransche vruchten, die in Hollant en 's Gravenhage geplukt zyn.

Om geenen haet of nyd, maer om de gerechtigheit van Poezye en taele (zoo komt ons voor, dat wy in het midden laten) wort het eerste van het laetst in eene breede voorrede, en met eene andere dichtnaervolginge promt en klaer berispt. Maer

Leeft oit een beer, in 't Noord, in oorlogh met de beeren?
Verscheurt een arent oit een' arent, dat de veeren,
Geverft van 't laeuwe bloet, heenstuiven door het velt?
Waer heeft een havik oit de havikken gequelt?

Wy vragen dit met de eigene woorden van het Schimpdicht. De Franschman, hoe fyn op zyne soortgelyke dieren, mogt ook wel gedacht hebben,

Dat d'overeedle Paeu
Niet luchten kan de Kaen.

De Heer van Kruiningen, in de Dichtwerrelt bekent, dien wy voor den uitgever en voorredenaer houden, maekt over het eerste, dat de Heer van Amerongen vertaelt heeft, een dichtkundig onderzoek, en wryft dezen, die op het dichtersvelt zynen

[p. 98]

eersten voet zet, een poezyzonde aen, met den letterlyken zin en eene woordelyke naervolging begaen, willende dat eene edele vertaling op des Dichters gedachten, en vry moet uitloopen, en de Dichter zulke termen verkieze, als eigen zyn aen de tael, waer in men schryft, en die op onze tyden en zeden kunnen toegepast worden. De Heer Pels en zoo veele anderen, die dit slagh van zaken behandelden, zyn ten voorbeelden, en dit Hekeldicht scheen 'er recht goedt toe.

Dus spreekt zyn Edt. van een groot getal laffe en kreupele vaerzen: van verscheidene dingen, die verwart, onverstaenlyk, en tegen den zin van het Fransch uitgedrukt staen; van grove feilen tegen het rym, de spelling, en klank der vaerzen enz.

Dit wordt by bladtzyden en regels aengewezen, en men heeft 'er van stoplappen, die slot nogh zin hebben. Hier by wort een raedt gegeven, dien men zelden van zyn jonger hooren wil: Eer hy weêr aen het dichten trekt, raede ik hem de tael eerst wat beter te leeren Met zulk en diergelyk eene schryfwyze loopen de aenmerkingen ten einde, en sluiten dus: Waer uit, zoo ik my niet bedriege, den oordeelkundigen lezeren blyken zal, wat onderscheit 'er tusschen overzetten en overzetten is, en hoe veel het voor een werk verscheelt, of het in quade of in goede handen geraekt, gelyk uit het volgende Hekeldicht, enz. zonneklaer te bespeuren is.

Dit Hekeldicht, dat ook in het Engelsch van den Heere Oldham is naergevolgt, was

[p. 99]

voor d'eerste maele t'Utrecht in den jare 1712 in 't Nederduitsch uitgekomen, door zekeren P.L. Clercq (zoo schryft men dezen naem) onder den zelven titel, dien het by deze uitgave behout. In het Dicht zelf is geen geringe verandering geschiet, zoodat de Dichter zich vleit dat deze laetste vertaling, dus verandert en verbetert, te regt magh goet en sierlyk genoemt worden, en tot voorbeelt eener goede naervolginge verstrekken.

Zouden wy u, Lezer, eer de pen uit de hant raekt, niet ten minste een staeltje van dichtvertalinge uit beide moeten opgeven? Om van het onderscheit uw oordeel te vellen zyn de eerste woorden de beste. Daer komt ons iets te binnen, en wy gaen het eens naerzoeken. Al gevonden, en wy vinden hier van ook gewaegt van den Engelschen navolger. De heer P. Rabus, die gy weet dat in en na zynen tydt met Boekzaelstichten veel lofs verkreegh, gaf'er den text van op in de maenden January en February des jaers 1695, en schreef de vier eerste regels van Boileaus Schimpdicht in dezer voegen uit:

De tous les animaux, qui s'elevent dans l'air,
Qui marchent sur la terre, ou nagent dans la mer,
De Paris au Perou, du Japon jusqu'à Rome,
Le plus sot animal, à mon avis, c'est l'homme.

Daer gy nu ook weet hoe hy gewoon ware met die dingen te leven, vlugh genoegh om het in dicht over te brengen, houdt hy

[p. 100]

'er zich evenwel af, en vervolgt: ‘Dat is van woort tot woort te zeggen (want my lust nu voor eerst niet te rymen, op dat ik 'er niet kael af kome, in vergelykinge des Engelschen Dichters) Van alle dieren, die zich in de lucht verheffen, die op de aerde gaen, of in de zee zwemmen, van Paris af tot Peru, en van Japan tot Rome toe, is, myns oordeels, geen zotter, als (wy schreven liever dan) de mensch.’ Wat maekt 'er nu de Engelsman af?

Of all the Creatures in the world that be,
Beast, fith, or fowl, that go, of szim, or fly
Throughout the globe from London to Japan,
The arrant'st Fool in my opinion 's man.

En hoe is dit van woort tot woort? Van alle de Schepselen, die in de werrelt zyn, beest, visch of vogel; dat gaet of zwemt, of vliegt door den geheelen aerdkloot, van Londen tot Japan, is 'er in myn oordeel geen grooter zot dan de mensch. Rabus zal 'er op laten volgen: Gy ziet, Lezer, dat het geene juiste vertaling is, maer eene navolging, gelyk ik gezegt hebbe.

Die niet gek is, kan wel zien, waer het onzen Rabus schortte. In den derden regel zagen zy beide eene onvermydelyke klip, te wys om 'er zich aen te stooten, die ook alleen de naervolging, niet de vertaling ontwyken kan. De berispte Hagenaer naer zyne zinlykheit en vryheit willende vertalen, raekt 'er ook aen vast, en kan het niet gebeteren. Zie hier de vaerzen van Amerongen:

[p. 101]

 

Van al 't geschapene, dat door de wolken zweeft,

 

Dat op der aerde treedt, en in de waters leeft,

 

Van PARYS tot Peru, en van Japan tot Romen,

 

Is noit na myn gedachte iets dwazers voortgekomen,

 

Als 't menschelyk geslacht.

En hoe ze de Heer van Kruiningen uitgaf:

Van alle dieren, die door lucht en wolken zweven,
In 't water zwemmen, of beneên op 't aartrykleeven,
Van daer de Zon verryst, tot daer zy 's avonts daalt,
Vind ik'er geen, dat by den mensch in zotheit haalt.

Ook wat 'er zyn Edt. op zegt in de Voorrede: Men kan dit begin tegen het Fransch of de hier bygevoegde overzetting vergelyken, om te oordeelen, hoe veel het scheelt, of men iets kragtigs en verheven, of laf en plat vertaalt. Wonder is het dat ons gemeent klipwoort in het voorbygaen niet geknipt wort (Parys zegt men toch, en niet Párys) terwyl 'er eene naeugezettere aenmerking by is: Men zegt, hy treedt op de aarde; maar niet op der aarde.

Ai Lezer, let eens, als gy het in handen krygt, op het titelplaetje, dat voor het eerste drukje net en keurlyk staet te pronken. Met bef en mantel leeraert 'er een ongeleerde Ezel. Indoctus docet, en heeft zyn eige gedaente. Zoo gy het zien kunt, zeg het, of men zulke mantels te Parys of te Peru, in Japan of Rome, of hier elders in Nederlant gemaekt vint. Dit weten wy, dat ze de

[p. 102]

Fransman op veler schouderen hangt; en op welker, zult gy liefst zelf willen lezen, en daerom maken vy ook van het schimpdicht geen uittrekking. Boileaus werkjes zyn te wel bekent, en wy houden het 'er mede voor, dat Nederlant zyne Dichters heeft, die deze Fransche klanken hebben doot of doof gezongen.

Ter gelegenheit van dit schimpdicht van Boileau, van welx nette vertaling wy gaerne den lof geven aen den Heer van Kruiningen, die zyn Edt. toekomt, moeten wy zeggen dat by ons eenige verkeerde woelgeesten zich ook het werk van schempen en steken aenmatigen. Wy zien 't aen, maer wilden juist niet hebben, dat men 'er de luiden te voren mede dreigde. Anders willen wy 'er wel eentje lezen, en zullen 'er noit quaet om worden. Maer ons schieten hier eenige regels in van den grootsten Pasquilmaker, die ons wonderlyk in de kraem te passe komen, zonder ons voor wyzen uit te geven.

Een wyze schroomt noch lof- noch lasterdicht:
Wyl 't een zoo min als 't ander quetst of sticht.
Want of het vleit of byt, 't hangt in 't gemeen
Met lastertael en leugenen aen een.

Zoo is het goet, daer houden wy ons aen. Wy dagten ondertussen wel dat 'er steekvisch te vangen was. Vremde visch! hy heeft een krommen bek, en steekt begommen de schubben om hoogh, en de tanden

[p. 103]

vooruit, maer hy byt den verkeerden. Dat spyt ons, hoewel wy 'er ons niet aen kreunen. Gy dan, amice Pasquille, wie gy ook zyt, of wezen wilt, die voor den dagh komt met uw steekvaerzen, gedrukt by Hendrik van de Gaete, errasti in persona (zoo gy zoo veel Latyn verstaet) of in personis. Want gy slaet den bal mis. En wat gy zegt van het likken door Fedrus, of een van zyne dieren, gy moet weten dat een der dieren van Fedrus de Leeu is. Hoor nu eens. De ezel, van wiens maegschap gy schynt te zyn, had zich, om onkenbaer te wezen, met doornen en struiken bedekt, en bestont in dien schyn door zyn gebalk zulk een schrik te brengen in al het wout, dat alle dieren op den loop tegen. De leeu van hem hier op gevraegt of hy ook niet bang ware geweest, gaf hem tot antwoort dat hy met den zelven schrik zou bevangen zyn geweest, indien hy hem aen zyn stem niet gekent had. Wy kenden u ook, aen uw stem, vrient, en waren daerom wel verre van 'er voor te schrikken. 'T was ons anders gereedt u eens op gelyke wyze t' onthalen, maer wy zeggen met een ander dier by den zelven Fabeldichter,

Nolumus inquinari ignavo sanguine.

Lust iemant zich meer te verlustigen in schotschriften, wy zullen daer op passen,

Gelyk de Wolven op getal, en sterke stroomen
Op d'oevers, als zy met geschal ten berge afkomen.

[p. 104]

By deze woorden, door Vondel uit Maro vertaelt, zullen wy het laten berusten.