Boekzaal der geleerde wereld. Jaargang 1715
(1715)– [tijdschrift] Boekzaal der geleerde wereld–
AuteursrechtvrijA.A. Pagenstecher Icti admonitoria ad Pandectas. Editio Quarta.Dat is:
Vermaenschriften van Aleksander Arnold Pagenstecher, Rechtgeleerden, over de Pandekten. Vierde druk. Te Groningen uit den winkel van Jan van Velzen. 1715. in 8. van 956 blatzyden, behalven eene kleine Opdracht en Naemlyst van Auteuren.
IN J.v. Gaverens Boekzaele van November en December 1706. zal de Leezer van dit welgewilde Werk een Uittreksel vinden. Wat die Heer door Lessen vertaelde, noemen wy hier liefst Vermaenschriften, aen het oogmerk en bestek des Schryvers, zoo wy meenen, meer voldoenende. Op het woort willen we niet roemen. Dat is plat genoeg en ongewoon, daer het zeker is, dat den | |
[pagina 68]
| |
Rechtkundigen het Latynsche beter bevallen zal. Deeze Admonitoria dan zyn, zoo in het geheel, als by eenige deelen, te Groningen, en by Jan Henryk Stok te Marburg, ook te Keulen by Willem Metternich, gedrukt en herdrukt. Met deezen Grooten Hoogleeraers Schriften, die veel zyn, ging het meest altyt zoo. Binnen Groningen en de Omlanden is zyn naem en dienst niet bepaelt gebleeven. Van dit, als een overal bekent boek, was juist geen uittrek noodigh, ten zy deeze nieuwe druk zeer veele nieuwe zaeken had opgegeeven, in geenen der vorige te vinden. Leezens en uitschryvens, verzekeren wy een ieder, zyn deeze Byvoegsels dubbel waerdigh, en niet alleen zullen de Rechtgenooten, maer ook andere Geleerden, pit en keerne van goeden smaek vinden. Het groot Lichaem der Rechten, dat in Wetten of anderszins met de Hoofden der Romeinen aengroeide, heeft, behalven zyne Inzettingen, onder anderen ook een Stuk, naer het woort Albegryp te noemen. Want de Pandekten begrypen al de Rechtkunde der Ouden in haeren bondel, en zy heeten dus van het Grieksche παν & δεχομαι, quasi omnia capiant. Doch dat is voor de Geleerden, wien de Schryver het nader opheldert, met een woort van gelyke soorte by eenen Apicius, die zyn vierde boek van de Kookerye Pandekteer noemt, eenen Albevatter, waerover Humelberg zyne nooten gemaekt heeft. Keizer Justiniaen (wy zouden Keizer schry- | |
[pagina 69]
| |
ven, in wat zin ook de Latynen Caesar schreeven) verdeelde ze in zeven byzondere deelen, die hier, een voor een, worden naergegaen en wy mede volgen moeten, behoudens alleen het nieuws deezer uitgave. I. §. 17. Na het afschaffen der Koningen, in den tyt der Vryheit, hebben noch de Romeinen eenige Koningswetten behouden. Getuigen is Denys Halikarnasser (Boek 5.) dat het volk de Tulliaensche Wetten wederom aengenoomen heeft. Waeruit lightelyk te verstaen is het geschryf van Pompoon: Exactis Regibus caepit Populus Romanus incerto MAGIS jure & consuetudine ali, quam per latam legem. Dit zouden wy wel vertaelen; maer, tot wat nut? Die geen Latyn verstaen hebben ook aen de vertaeling niemendal. Dus zullen wy meer dingen onvertaelt laeten en de meeste konsttermen behouden. §. 40. Over het beruchte Dominium Eminens, of den uitmuntenden Eigendom, is veelvouwigh gezintwist; maer hier wordt geleert, dat het woort Dominium in eenen breeden zin voor Imperium gaet, gelyk het Suetoon in Tibeers leeven, Kap. 59, gebruikt heeft. §. 49. Uit het recht der natuure kent men van de Redelykeschepselen niet anders, dan menschen en vrouwen, mannen en wyven, vryers en vrysters, jongens en meisjes (zoo dunkt ons, dat de benoemingen tegen elkanderen moeten gestelt worden, zal de tedere sekse geenen naem meer hebben) maer de Recht geleerde weet hier ook van Her- | |
[pagina 70]
| |
mafrodyten (Vroumenschen, dat daerom mooglyk tot eenen scheldnaem geworden is) Van Merkuur, die ook Hermes heet, en Venus, mede Afrodite, kreegen zy by de Grieken dit naemteken. Ovidius heeft 'er een Versje toe in zyne Herscheppingen, 4 boek:
Mercurio puerum & diva Citheride natum
Najades Ideis enutrivere sub antris,
Cujus erat species in quâ materque paterque
Cognosci posset; nomen quoque traxit ab illis.
Wy hebben nu den tyt niet, om hier Vondel naer te zoeken en 'er zyne Vertaeling onder te zetten. P. Rabus melt in de Boekzaele 1700. blatz. 526. een Voorbeeldt, en, à potiori parte, van den besten kant (gelyk daer door het mannelyke waerdiger is, dan het vrouwelyke) eenen Daniël Burghaver, Kleermaeker en Soldaet, die in Italië van eene Dochter in de kraem quam. Ook in 1699. blatz. 321. van dusdaenigh een kluchtigh opschrift: D.M. | |
[pagina 71]
| |
Dit Androgyna of Androgyne meent de geleerde Schryver, dat by Valerius Maximus lib: 8. c. 3. eenen anderen zin heeft. §. 67. Hier is eene Onderscheiding van Aengeërfde en Aengewonnene goederen, die van zeer groot gebruik is, zoo in Nederland, als elders. In Groningen en Groningerlant gelt geen Testament over Geërfde goederen, dan alleen voor de gerechte helfte, en in de Omlanden kan 'er heel ende al geen Testament over gemaekt worden, ja zelfs, in kas dat 'er kinders zyn, over geene Toewonne goederen, dan van deeze alleen de helfte. Met eene ryke vrouwe woonden wy dan liever in Hollant. §. 158. Wat raers! tot een Verdragh (Transactio) kan niemant gedwongen worden; en men meent hier, dat een Rechter, indien tusschen twee Predikanten van eene Kerke twist en oneenigheit waere, en 'er ergernis of schandael door gegeeven wierde, in zulk een geval tot een goet verdragh dwingen kan. Arrigite aures. §. 178. Dat wil ook weezen. De Beuls, vinden wy hier, zyn van geenen oneerlyken staet. Voortyts hebben veele Klooster broeders, die men Bertlings noemde, het ampt van Beul waergenoomen. §. 206. Wat Dolus bonus te zeggen zy, of een eerlyk bedriegerytje, kan uit het verhaelde van Horatius, dat hy heeft van eenen gierigen Slaeper en zyne geneezinge (2 Sat.3.) te beter verstaen worden, en dat wy ook meenen geleezen te hebben, en nu niet dra genoeg vinden kon- | |
[pagina 72]
| |
nen, in Beverwyks Schat der ongezontheit. §. 221. Indien 'er oorloch in het lant is, slaepen alle Preschriptsiën of Verjaeringen. Hoe wy nu met de spellinge zulker woorden leeven, ziet hier de Nederduitschman. Wy hebben ons laeten wys maeken (zoude men wys maeken in eenen goeden zin niet neemen moogen?) dat men, in het overneemen der Konstwoordigheit, de eige Nederduitsche letters, in de kracht, daer zy by de Nederduitschers voor gaen, gebruiken moet. De nette Vollenhove, die groote Man, gingk ons voor. Op eigen gezag zyn wy dan de eersten niet. ô Groote gerustheit! II. §. 30. Ten tyde van den Keizer Justiniaen was 'er eene Sekte der Samaryten, die, onder andere dwaelingen, de Opstanding van het vleesch loochende. Zulk volk most men geene Testamenten laeten maeken, noch na de doot over anderen, kinderen en kints-kinderen, laeten regeeren. §. 44. Men vraegt, daer eene zwangere vrouw overblyft met een gebooren kint, wat voor een deel het laetste konne vorderen; en men antwoordt, van de vaderlyke erfenisse een Vierendeel. Voor nieuws wordt dit niet opgegeeven (anderen hebben het al geleert) maer gy zult eene nieuwe aenmerking vinden, by geenen Rechtgeleerden ooit uitgevonden, die ten antwoorde dienen kan op al zulke Wetten, welke daertegen stryden moghten. §. 58. Over de vrage, of Erfhuur en Erfpacht nootzaeklyk moeten beschreeven wor- | |
[pagina 73]
| |
den, zyn het de Rechtgeleerden niet eens, en daerom is het veiliger (men neeme dien raet in acht) dat men 'er schrift van maeke. §. 78. Een Quasi-vruchtgebruik kan ook wel in den Reuk gestelt worden. §. 92. De Servitus altius tollendi bestaet ook hierin, dat ik op mynen Buurmans huis eene kamer of wooning bouwen magh. Het geen te Rome, om de overgroote menighte van het volk, niet vreemt is. Zoude hier-vandaen het Spreekwoort wel zyn: Daer is dak op het huis? §. 100. Hier staet wederom eene nieuwe Uitlegging van L. Foram: de Servit. Urban: Praedior: §. 114. Zeer veel geruchts is 'er ontstaen over den Auteur van een Boek: Mazurii Labionis Homicida excusatus. Onlatynisten behoeven niet te weeten, wat dit te zeggen zy. Deeze Masurius Labio is de Heer G.B. Ramus, Ridder en Saksische Raetsheer. §. 126. Zeer veele nieuwe Byvoegsels ontmoeten ons hier. Alle durven wy ze niet opgeeven, om geen kyven van andere Weetgierigen te hooren, daer onze Uittrekdrukker, valle men wat lang, mede niet te goet toe is. Daer is 'er een, die goeden raet geeft, te weeten: Die hunne verloore zaeken wederom vorderen willen, moeten de waerheit omtrent gegeevene kentekenen oprechtelyk biegten; anders moght' er geene goede Absoluutsi op koomen en hunne zaek verlooren gaen. §. 131. Daer de knechts voor baezen | |
[pagina 74]
| |
speelen, gaet het niet goet. Maer zy moogen ook geenen Bruiloftswyn uitdrinken; wy denken ook, geenen wyn, tot openbaere maeltyden geschikt. De kluchtige Pater Abraham, op blatz. 101 van ons eerste Uittreksel genoemt, wyt het den knechtjes en oppaslertjes, dat 'er op de Bruiloft te Kana zoo gaeuw wyns gebrek was. §. 133. Dat het dobbelen en speelen by Romeinen verbooden en by andere Volkeren in gebruik was, wordt in de oude Duitschers en hedendaegsche Sineezen aengetoont. §. 134. Bedriegelyke en listige Weddingen worden ten laste des Opstellers uitgeleit. Hy verliest het, die wedden wil, dat de Koekoek na Sint Jan, met de eigene woorden, niet en roept. Die wedden wil, dat iemant, als een Koekoek, zyne eieren in een anders nest leit, zal het moeten bewyzen, gelooven wy, wille hy het winnen. §. 137. Ha! hier hebben wy wat nieuws voor de Rechtgeleerden, die de Actio Funeraria eene species zeggen van de Actio negotiorum gestorum. Hoe kan dat waer zyn? Spruit de Actio Funeraria niet uit een Kontrakt, met den overleedenen ingegaen? Dat de overleedene moet begraeven worden is immers geen Negotium à defuncto gerendum. Een Doode kan zich zelven niet begraeven. Dit laetste neemen wy altyt aen te bewyzen, maer voor het eerste, dat evenwel te begrypen is, willen wy juist geen harnas aentrekken. Die lui van rechten vallen zoo fyn op het werk. | |
[pagina 75]
| |
§. 142. Al weer wat. Daer is een regel, dat alle Aktsiën, over affronten iemant gedaen, door de doot worden afgedaen, en te recht. Maer hier staet aen te merken een Juridicorum excipe, eene uitzondering: zoo iemant zynen stervenden Schuldenaer geinjuriëert hebbe, die Injuri kan na des Schuldenaers doot van zynen erfgenaem gewrooken worden. Die het 'er by laeten, doen meesten tyts beter en allerbest. III. §. 6. Q. 3. Een geval: Tietsia wordt beslaepen van Kajus, en geeft voor, dat haer Kajus trouw heeft belooft, die Kajus ontkent, schoon hy van de beslaepinge bekentenis doet. Magh nu een Rechter aen Kajus den eedt van Purge of zuiveringe stellen en het daermede laeten afloopen? Hier zyn veele redenen voor en tegen, veele voor Tietsia, en veele voor Kajus. Daerom wordt geoordeelt, dat Kajus, als Reus of gedaegde, met zulk eenen eedt niet bezwaert moet worden. Voor de Liefhebberen der Latynsche taele vinden wy Q. 6. over het woort Remittere, dat het overal niet in eenen zin genoomen wordt, gelyk ook het woort Mittere dubbelzinnigh is. Jakob Bonjour verhaelt, dat de Roomsche Ridder Kurtsius, by Kaizar te gast zynde, eenen mageren Lyster uit de schotel nam en vroeg: Licetne mittere? Kaizar meende, dat hy dien vogel aen eenen goeden vrient wilde zenden, maer Kurtsius avem misit per fenestram, gooide hem ten venster uit. Wat nu Jusjurandum remittere te | |
[pagina 76]
| |
zeggen zy, kan uit Seneka verstaen worden, de vicibus mittendi & remittendi pilam spreekende. §. 11. Naemen, op Phia uitgaende, zyn altoos vrouwennaemen. By Paulus aen Filemon is eene Apphia; in Justiniaens zoogenoemt Codex eene Sophia, daer wy nu noch Sofye voor gebruiken. By Hadriaens tyt was 'er eene van dien naem, welke de martelkroon ontfong en de zelve was, wie Justiniaen ter eere dien grooten en deftigen Tempel te Konstantinopel gebouwt heeft. §. 23. Het is eene onredelyke gewoonte op sommige plaetsen, dat een Rechter niet, schuldigh is den eigenaer iets weder te geeven, en het gestoole goet zich toeëigent. Hy kan het echter zoo lang maer doen, als het de Souverain toelaet. Zie hier ook van I. Deel §. 45. op het einde. §. 25. Waer magh toch de Actio Triticiaria haeren naem van hebben? Het gevoelen van Bartolus wordt uitgelachen. §. 43. Onder de Zeerechten is ook het Jus Wisbycense, zoo genoemt van de stat Wisbue, geleegen in de Oostzee op het eilant Gothlant. De Liefhebbery vindt hier ook eene nieuwe overeenbrenging van eenige tegenstrydige Wetten. §. 51. Studenten der Akademië te Groningen konnen over bier- of wynschult niet aengesprooken worden, dan voor een vierde deel van een jaer, wegens 3 gl: bierschult en 6 gl: wynschult. | |
[pagina 77]
| |
§. 68. Deeze Paragraef, uit 13 blatzyden bestaende, is in den voorigen druk niet te vinden. In het breede handelt hy van het beruchte S.C. Vellejanum, met te veel stoffe, om hier te behandelen. In het overzien vinde ik eenen Medisyn, slaef zynde, voor 60 gulden verkocht en eene nieuwe -uitlegging van de bekende l. 2. ff. de R.J. Als mede het Collusium voor Collusio, betekenende eene heimelyke verstanthouding, om een ander te bedriegen. §. 79. Rechtgeleerden vinden hier een nieuw licht omtrent L. 5. § 4. de P.V. §. 111. Per aversionem emere wordt by de Groningers en Oostfriezen gezeit in de roeze koopen, en by de Klevenaers in den roes. By ons koopt men ook by de roes. Het zal zyn als van iemant, die dronken en eene roes in het hooft hebbende, op het geen hy koopt, geene acht geeft. §. 120. Hier spookt men; men wil zeggen, hier spreekt men van spooken en gelooft, dat 'er in de Nederlanden veele braeve mannen zyn, die 'er geloof aen geeven of'er ten minste voor vreezen. §. 121. Het woort Relocare heeft drieërleie beduidingen, waerby 1. de Verhuurder aen den voorigen Huurder het verhuurde weder verhuurt. 2. Of een verhuurder het aen een ander verhuurt. 3. Of een Huurman het gehuurde aen eenen derden verhuurt. Eenige vragen worden opgelost. IV. §. 9. Men zeit gemeenlyk, dat te Ham- | |
[pagina 78]
| |
burg geene Dokters in de Rechten, maer alleenlyk Lisentsiaeten tot Raetsheeren konnen verkooren worden en wy leezen hier eene vrage, die in de voorige drukken niet staet, van den Heere Matheus Schluiter, der beide Rechten Dokter en Raetsheer aldaer. §. 53. Een Jode leent gelt aen eenen Christen en bedingt voor renten, dat hem de Christen vier onsen van vleesch uit zyn lichaem zal laeten snyden. Dit koomt de Jode eens eischen en de Rechter vonnist, dat de Jode meer noch min zal hebben uit te snyden, of dat anders de beul hem den kop zoude afsnyden. Goet is het vonnis, de Jode wyzer en hy laet het vieesch blyven, terwyl wy vast om Paus Sikstus denken. §. 54. Veele nieuwe byvoegsels worden hier gevonden, die van renten en intresten spreeken. §. 89. Bloetverwanten tot in den zevenden graet zyn niet gehouden, om getuigenis der waerheit te geeven tegen hunne bloetverwanten. Een voornaem Rechtgeleerde schryft dit maer van den vyfden graet. §. 93. Indien een Jongman tegen eene vryster al zeide: Ik zal niemant tot myne vrouw neemen, dan u; het maekt geene trouwbelofte. Maer wel, indien een Jongman de vryster vroeg: Wilt ge myne vrouw zyn? en zy antwoordde: Is het ook wel vraegens waert? Elk zy op zyne hoede. §. 95 De bant, die'er is tusschen verloofden, zelfs Bruidegom en Bruit, kan los gemaekt worden door grooten haet of odium | |
[pagina 79]
| |
capitale. Waeruit volgt, dat trouwbeloften de praesenti, ook niet ten aenzien van den bandt, voor een huwlyk konnen gerekent worden. §. 102. Conditio peregrina is eene voorwaerde, daer de Verloofden geen patrimoniëel intrest by hebben, als, indien twee Groningers zich verloofden, mits dat de Koning van Zweden in het zesde jaer uit Turkyen most wederkoomen. §. 105. De Oude Duitschers oordeelden des Vaders toestemming tot een huwlyk niet nootzaeklyk. §. 107. Ouders konnen niet onterven, omdat de kinders zonder toestemminge getrouwt zyn, of zy moeten daerenboven met eene zwaere injurië beledight weezen. §. 108. Daer de Veelvrouwigheit, Polygamia, tegen het Godlyk en het Natuurlyk recht aenloopt, hoe of het zoo weezen kan, dat Dokter Luther, gelyk de Lutheraenen zelfs bekennen en getuigen, dezelve als geoorloft gestelt hebbe? §. 109. Eene weduw trouwt na haeren eersten mans doot, en kraemt binnen de negende maent. Wordt dit kint gedacht van den eersten man te zyn of van den tweeden? Van beide. §. 111. De Heer Johannes Koksejus heeft aen eenen Eunuchus Vondel vertaelt het Onman of Lubbeling) geen huwlyk toegestaen. §. 134. De Roomsche Keizer Kommodus had 300 byzitten, en Salomo boven 300 noch 700 echte vrouwen. §. 158. Veele vrouwen hebben zich on- | |
[pagina 80]
| |
der de gedaente van mannen in den oorloch begeeven. § 159. Van de Romeinsche Lapides (Mylen) wordt hier gehandelt en in de voorige drukken is'er niets van. Zy hadden tusschen zich 1000 passen. Elke pas is 5 voeten lang: ieder voet vier palmen, en ieder palm vier vingeren. §. 161. Mombers en Voogden hebben geen recht, om eene wedde of eenigh Salaris te eischen. §. 176. Lantgoederen van mind jaerigen moogen zonder een Dekreet niet vervreemt worden, en men heeft hier eene nieuwe uitzondering uit Nov. 115. c. 3 §. 13. op het einde. V. §. 10. De zwaerigheit, of een blinde by het maeken van een Testament tot getuige geroepen kan worden en gebruikt, wordt bevestigt en eenigh licht gegeeven aen de negende Wet C. de Test. terwyl ook deeze paragraef heel nieuw is. §. 21. Een Testament, geduurende eene gevangkenis gemaekt, kan niet bestaen. De bekende Novelle (115. c. 3 §. 13.) die men hier tegenwerpt, handelt maer of van een Testament van Ouderen, of als het zelve voor de gevangkenis gemaekt is. §. Dit Paragraefje houden wy voor ons zelven en moeten 'er in zeggen, dat onze Uittrekking verder loopt, dan wy gedacht hadden. Dies moeten wy ons wat bekorten. Wy meenen ook u, Leezer, wien we vreezen te veel op te houden. Zoude 'er geen loopje op weezen, om weinigh te schryven en u | |
[pagina 81]
| |
veel te berechten? Geen ander dan dit korte, dat de 35. § de 124 en 156 geheel nieuw zyn en elk wat byzonders inhebbe. Om'er echter niet overheen te stappen, daer is in de §. 86. Een groot nieuw byvoegsel te vinden over de vrage, of vrouwen bequaeme getuigen zyn in Kodisillen, die met Ja beantwoort wordt, en waerby wederleggingen zyn van nieuw bedachte Bewysredenen, terwyl hiertegen niet gelden magh, dat in alle Testamenten de mans alleen getuigen moogen. Van Testamenten en Kodisillen moet men de Rechten niet dooreen mengen. Schoon men uit Aulus Gellius de Vrouwen van outs ontuigbaer stelde en het getuigen eene eenige Tarnatia (zoo heette de vrouw) was toegestaen, is het evenwel te bekent, dat dit oude recht in vervolg van tyden verandert en voor de vrouwtjes verbetert en vermeerdert zy. Dank moeten zy den Hooghleeraer zeggen, die in dit kas haere zaek zoo geleerdelyk voorstaet, als daer verder te zien is. §. 165. Wat is 'er niet al aerdigh slag van zottebollen in de werelt geweest? Zonder van eenen grooten te spreeken, dien wy Zischka genoemt vinden, wilden we tot het zesde deel niet overgaen. Hy had het zoo bestelt, dat men zyne huit over de trommels zoude spannen en zyn vleesch aen de vogels en wilde dieren te vreeten geeven. VI. In dit deel, op een naer het laetste, mede veel nieuws, en zyn'er, by nieuwe | |
[pagina 82]
| |
byvoegsels, heele nieuwe paragraefen, als §. 94. waerin drie aenmerkenswaerdige dingen voorkoomen. §. 122, spreekende van onderlinge vereeringen der getrouwden en hoe een Giftneemer tegen den Geever een pleidooi bedienen magh. §. 123, toonende, dat niemant om armoede gedaene geschenken kan herroepen, dan wanneer hy na de zelve kinders aenwint enz. §. 144, uit zes bladzyden bestaende, en des met fraeiheden genoeg voorzien. §. 232, eenen Kressius wederleggende, en aenwyzende het praktykgebruik van den Tytel ff. de ripa munienda. Wat de Byvoegingen belangt aen de voorige paragraefen: §. 42. Den minnaeren van Latyniteit wordt beweezen, dat het woort Assignare ook gebruikt wordt voor onderschryven of het zegel aensteeken. §. 76. Kinders van eenen Weduwnaer en eene Weduwe, die wy by het huwlyk Voorkinders noemen, worden Comprivigni geheeten, waervan zich een byzonder en zeldzaem voorbeeldt opdoet in onzen Zalighmaeker, Zoon eener maegt, en de vier voorzoonen van Josef. §. 125. Janus à Kosta wordt hier wederleit. §. 172. Deeze handelt van de Calculus Minervae, in Rechten en by Rechters wel bekent. §. 221. De Interdicta (Bevelen van den Hooftschout en eischen daeruit voortkomende) Quorum Bonorum, Quod legatorum en | |
[pagina 83]
| |
diergelyke, worden genoemt van de eerste woorden uit het oude formulier der Hooftschouten; gelyk men noch hedendaegsch spreekt van eenen Pater noster, eene Ave Maria, een Miserere mei enz. §. 288. Sommige Leeraers hebben eene verdeeling bedacht van Aktsiën in Nativas & Dativas. Bartolus, een recht Scholastyk in rechten, tracht de zelve licht te geeven door het eksempel van Adam en Eva. Adam, zeit hy, is een homo Dativus; Eva, en de rest der menschen zyn homines nativi. Gelyk onze oordeelkundige Heer zulk eene verdeeling verfoeit, zouden wy'er ook Godts Aktsi, die hy heeft op den eersten en volgende menschen niet weeten door goet te maeken. Goet en quaet is hier by malkanderen. VII. Zie daer van de Pandekten het laetste Deel. §. 2. Kortswylige woorden, jok en lach, maeken geene Obligaetsi, gelyk ook geene woorden van eere, komplimenten. §. 9. Vyf merkwaerdige vermeerderingen levert de Stoffe van Borghtoght op, en met nieuwe reden een bewys, dat een Borge, die zich als prinsipael Schuldenaer heeft ingelaeten, het beneficium excussionis niet en verliest. §. 34 Hier is de vrage bygekoomen, of een Dief, leevendigh door den strop vallende, wederom moete worden opgehangen? De dieven mochten wel willen, dat het zoo gebeurde, en zy zouden onzen Hooghlee- | |
[pagina 84]
| |
raer ten patroone hebben, om ze van de doot te vryen. §. 37. Schippers en Stuurlui hebben het druk, zeit men, en het is zeker, dat deeze te scheep in bedieninge verschillen. In Latynsch recht noemt men ze navium Magistri & exercitores Hoppius noemt den eersten Schiffs-Capitain, en qualyk tegen het gebruik van spreeken in Nederlant en Duitschlant. Trouwens die op jachten en trekschuiten vaeren gooit men al een Kapiteinschap naer de ooren. §. 50. Van Injuriën en Pasquillen, gelyk men ze noemt; ook van verscheide Aktsiën, daerop loopende, is deeze paragraef vol en aengevult, en men leest van eene Actio Recantatoria, die te Groningen in praktyk is; van de Retorsio, die den kinderen tegen ouders geweigert wordt enz. §. 52. Wil iemant in eenen zekeren Priester een geval van geilheit leezen; wy zullen het niet vertellen. Hier is het te vinden. §. 54. De Roomsche Veltheer Tibeer, onder's werelts gedrochten bekent, placht eene slang uit zyne hant te voêren. De Steenhoopen, die men noch heden op graven in het Drentsch zien kan, moogen den Reuzen niet worden toegeschreeven. Sla hier eens naer, Leezer, wat Hünebeenen zyn, die op het slot te Benthem bewaert worden. §. 55. Het is een Monnik geweest, die den rechterarm van Petrarchaes lichaem heeft weghgenoomen. §. 56. Met stilzwygen kan ik hier niet | |
[pagina 85]
| |
voorbygaen, dat de tegenwoordige Paus Klement de XIde den Vden Pius, in het getal der Heiligen hem overbrengende, twee ribben liet uitsnyden en 'er eene van aen eenen Maghtigen Vorst gegeeven heeft, en de andere aen zekere Dominikaenermonnikken. §. 57. Daer wy zulke dingen vinden, als hier volgen, vallen wy wat milt. Op eene gantsch nieuwe blatzyde besluit de Schryver uit zyn voorige, dat de oude Heidenen hunne sieraeden en kostelykheden met zich in de graven namen, niet op dat de nazaet weeten zoude, wie en hoedaenige zy eertyts waeren, maer om 'er in de Elyseesche velden mede te pronken. De geleerde Nunning heeft onlangs te Ulzen in het Graefschap Benthem eene yzere spits gevonden. Dat ook de Ouden by ieder tien mannen, die verbrandt werden, eene vrouw plaghten te voegen, was mooglyk, om hun op die langduurige reize eene welspreekende gezellin ten tytverdryve mede te geeven. Zoo gingen dan van outs de Vrouwen al voor zoete praetstertjes? Zy praeten zekerlyk onze vrouwelyke Tytsekse naer den zin, die zoo praeten; maer die met Makrobius zeggen zouden, dat de lichaemen van tien mannen, daer maer een vrouwenlichaem bykoomt (van natuure toch louter vuur) des te eerder in asch leggen, zullen goet koop handen op het hooft krygen. Daerom; wy zeggen dat niet. Maer zoo maeken wy vast, dat andere dingen (van meer gewichts zal lichtelyk iemant meenen) bekort moeten worden. | |
[pagina 86]
| |
§. 70. Waerdigh is het, dat dit nieuw artykel, van der Heidenen Afgodt Terminus worde naergeslaegen. §. 74. Daer weder de andere drukken niet van weeten, wordt hier gevonden, en onder andere, dat 'er eens een met de doot gestraft is, omdat hy de wynen vervalschte. Moght'er niet wel eene min- of meerdere boete op staen? §. 92. Hoe gevaerlyk het zy goederen te laeten aen kinderen, die schuldigh zyn aen gequetste Majesteit, kan de Histori van Jacob, den VIden Koning van Schotlant, leeren. § 92 Van de Sodomye en haere straffen in soorte en gruwlykheden met den eenen of anderen te noemen en schult te geeven loopt deeze geleerdelyk af. 101. Melchior Goetzen, eerste Prediker te Halberstat, heeft, met toestemminge van den Koning van Pruissen, de zuster getrouwt van zyne verstorve vrouwe. §. 103. Vyf nieuwe zaeken koomen hier voor, van overspel of anders, waer van de laetste vraegsgewyze is ingestelt, of men de Echtscheiding, overspelshalve, op zyn eigen houtje, als men zeit, magh aenvangen. §. 108. Iet keurighs van het Recht der Prinsen over het pardongeeven aen eenen verraderlyken menschslachtigen §. 111. In Nederlant, zeit hier de Professer, lacht men met de toverkonst, en hoe koomt dat gelach overeen met het formulier | |
[pagina 87]
| |
der Kerke, daer men van het H. Avontmael onthouden moet alle Tooveraers en Waerzeggers? §. 113. Zynen naem te veranderen staet elk vry, maer zonder bedroch. §. 114. Van de twistende partyen magh een Rechter noch eet- noch drinkwaeren aenneemen. Brunneman spreekt zich zelven tegen. §. 122. Veelszins is het hier vermeerdert, als: Van de toelaeting der torture of pynbank by de Christenen; van oude mannen, soldaeten en slaeven te pynigen; en wat'er vereischt wordt. Men leest 'er een Latynsch versje toe. Ook is'er iets van 't hairscheeren. §. 131. Eene overzwaere vrage koomt ons nieuwlings voor. Wat dunkt 'er den Rechteren af? Kan iemant uit heel gewichtige kentekenen, buiten eige bekentenis, veroordeelt en met de doot gestraft worden? De Heer Pagenstecher zoude 'er geene zwaerigheit in maeken, en heeft het gezach veeler Leeraeren voor zich, als ook onlangs een Rechtsantwoort en Vonnis met de uitvoeringe zelve. §. 159. Het woort Patrimonium, Latynsche Taelminnaers, weet ge, wordt voor Bona (goederen) genoomen. Zoo betekent Matrimonium, buiten de gemeene betekenis van Huwlyk, in het byzonder, Bona materna, Moeders goet. §. 160. Dat ook wel de wetten van haere Auteuren niet genoemt worden, wyzen de Leges Annariae aen, Lex Regia enz. Thans vinden wy ook eene korte wederlegging van | |
[pagina 88]
| |
den ouden Gronoof, die de Lex Commissoria hier henen brengt. Daer is het al en wy eindigen, blyt toe, dat dit velt afgeloopen is. Die 'er iet op te zeggen weet, denke, dat wy op ons eigen velt niet geweest zyn. Geheel hebben wy het ook niet doorkruist. Eenige hondert goede plaetsjes, als andere haezenlegertjes, gingen we voorby. De Dissertaetsiën, die by den Keulschen druk, en niet by deezen, gevoegt waeren, zyn in de Boekzaele te vinden, waermede wy begosten. Om dat ze hier geene gemeenschap mede hebben, liet ze de Schryver achter, die het verlies met eene Naemlyst van Auteuren vergoedt heeft. Natuur- en burgerwet en recht van volk en geest
En oordeel en beleit en letterkunde en 't meest
Van oude en nieuwe stoffe in 't Albegryp der wetten
Doen PAGENSTECHERS naem met groote lettren zetten.
|
|