Boekzaal der geleerde wereld. Jaargang 1715

[p. 41]

IV. Hooftstuk.

Afzetzel van de Republyk of ^*Vrye Staet van Venetie, begrepen in drie boeken, door J.V.H. t'Amsterdam, by Hendrik van de Gaete, en Johannes van Leeuwen, 1715. in 4. 152 bladzyden, met den Bladtwyzer, behalven Titeldicht, Opdracht, Voorreden, Lofdichten, en van de Venetiaensche Vryheit de Fabel van Argus met eenen Voorzang.

WEL VOORGEDAEN, zegt het spreekwoort, is half verkocht. De titel schynt ons veel te beloven, en derhalven verplicht te zyn veel te moeten geven. Laet ons dit Werk eens opnemen. Veneedje, Veneedsi, of Venedigh, wat men kieze (Venetie is ons wat te Latynsch) wort in Alexandrynsche vaerzen, of Heldendicht afgezet door J.V.H. Wat deze letters beduiden, is te zien aen de lofdichteren, die den naem heel uitschryven. Waerom het willen schuilen onder drie letteren onzes oordeels heel onnoodigh was. Wat begrip, Lezer, maekt gy hier af, daer men schryft een Afzetzel (de besten schreven Afzetsel) van die Republyk? Een van beide, of gy moet u eene reedts gemaekte Kaert of Print verbeelden, die met allerhande kleuren en verwen is opge-

* Vryen Staet, zouden Vondel en Antonides gezegt hebben.

[p. 42]

siert, en zoo ge wilt, met gout bedekt, gelyk de zoo genaemde Afzetters doen, en Vondel een gulden Afzetsel heeft der Koninklyke Printe. En dus geeft zich de dichter voor geenen Plaetsnyder uit, die op eige vindingen grootsch is. Wat zal men zeggen? is dit nederig, of kinderachtig? gelyk zich jonge geesten hier mede vermaken, en, al vroeg hunnen tekenlust latende zien, met verwen en kleuren in het printafzetten gewoon zyn te kladden. De Voorredenaer geeft 'er veel berechts van, en zal het eerste willen goet maken, met de Heeren Baptista Nani en Trajaen Bokkalin voor de eigene printmakeren van dit VENEEDJE u op te geven, terwyl een ander (gelyk het gaet) zal moeten oordeelen wat 'er in gemorst of gekladt zy, wat niet. Ten ware men hier wilde denken om een jong Republykje, dat van zynen moederstam, den Veneetsiaenschen, als een ander lootje, is afgezet. Dogh behalven dut wy in den Stamboom der Republyken van zulke Afzetselen weinig weten, en 'er onze Republyk (hoe zeer zich ook deze dichter draeje, en wringe, en in allerhande bogten krulle) ongaerne voor houden willen, is het ook des mans meening niet (men moet zeggen zoo als 't is) die van Veneedje, als van de Vrye Maegt, eene Wondergeslachtspraek maekt. Wy vinden ook dat hy van een heerlyk Tafereel, eene enkele; van een groot gesticht, eene ruwe schetse of schaduwe, ook afbeelding en afzetsel, niet anders, luchtig wil ontwerpen, en malen, ook treffen. Van

[p. 43]

wat penseel het ook kome, het laetste past 'er by. Treffen is de bootschap. Hoc opus, hic labor est. Daer leit de knoop. Zonder eene goede menschenkleur is geen aenzicht bevalligh of schoon. Op een vlekje of sproetje zal het niet aenkomen. Maer de lezer zal dit wel voor vitten en hairklooven opnemen, hoe wel wy het ook met den Veneetsiaenschen Heldendichter meenen. Dogh wat gebeurt den mensch niet al?

Ik sliep, en Argus (van uw leven

Geen raerder droom) stont voor myn bedt,

Die hondertoog, ter wacht gezet,

Wou my zyn hondert oogen geven.

Neen vrintje, zeide ik in myn droomen,

Dat Kykersambacht lykt my niet.

Staet gins Merkuur niet in 't verschiet?

Daer kan voor my geen goedt af komen.

Hoe hier? hoe dus? hoe heel t'onvreden?

Gaf u Venedig geen goet gout?

Of maekt nogh d'armoede u zoo kout?

Gy trilt, zoo 't schynt, aen hant en leden.

Venedig zal 'k altydt verkloeken,

En 'k leef op renten van de som.

'T Is om Venedig dat ik kom,

Sprak hy al bevend, hulp verzoeken.

Hier smeet myn droom de meeste dingen

('T was jammer) al te wilt door een.

Van Argus woorden weet ik geen,

[p. 44]

 

Dan d'allerlaetste meer te zingen:

 

 

 

Een Rymer, afgerecht op stelen,

 

Deed met zyn zang dien Staet te kort,

 

Die om zulk stelen knort en mort.

 

Dit moet een Italiaen vervelen.

 

 

 

Zy brallen op hunne eige pennen,

 

En willen geen verwart gedicht,

 

Een rook by Nanis brandend licht,

 

Daer niets, dat nieu is, zich doet kennen.

 

 

 

Wil dees den Staet een dicht vereeren,

 

(Ga, sla uw Hollants dichters op

 

En by het bladt den Ystroompop)

 

Hy pronke dan met eige veêren.

Wie had zulx van Argus kunnen droomen? Wat den Schryver aengaet, men weet schier niet hoe men zich wenden zal in het beschouwen van zoo veel wederkeeren, anders Rediten genoemt, en gezochte gelykenissen en zinnebeelden. In dit alles schynt de Schryver ook ongerust doorgaens over de nyt en wangunst, die hy teffens voorgeeft te braveren, en wapent zich met eenen aenzienlyken Beschermheer, sterk genoeg om hare vergiftige ballen (daer staet pylen) af te kaetsen. Geen wonder. Summa petit livor, non parva. Dat is:

De hoogsten zal de nyt bespringen,
En keert zich aen geen lage dingen.

[p. 45]

Of zoo als ergens staet:

Den besten zal de nyt tot eer zyn;
En die benydt wort, moet wat meer zyn.

Men verwachte van ons niet dat wy hier het gansche werk zullen opzetten, of des Schryvers webbe geheel ontrollen. Wil iemant ondertusschen zeggen, dat hy op het wiel van den Ridder Trajaen Boccalin vlas gevonden en gesponnen heeft, wy hebben 'er niet tegen. Hy zelf zegt dat zoo pryslyk een voorbeelt, als waerlyk in dien overfynen Staetkundigen te vinden is, Venedigs loffelyke staetkunde op twintig onverwrikbre zuilen gestelt heeft. Wat heeft men dan te denken, wanneer zyn Navolger in de twee eerste boeken, den Staet hebbende ten onderwerp, niet dezen, maer de stadt, op een gelyk getal vaste steunpilaren grontvest, terwyl het derde boek, statsgewyze, van Kerken en Kloosteren, straten en stegen, winkelen en hoeken, om zoo te spreken, gemaekt is? De Lezer behoeft niet te twyffelen: hy zie het voor zyn oogen, en hoore den dichter spreken op de zesde en zevende blatzyde:

Gy hebt uw mogentheit op vaster grond gebouwd,
Doorlugte Zeevorstin. Uw loffelyk regeeren
Doet uwen luister noch aangroejen, en vermeeren.
Oprechte Staatkunde is de Meester van 't geweld
Des oorlogs: Stadt en Land wort daar door vastgestelt.

[p. 46]

 

Staatkunde is de eerste Zuil geweest van 't ryk Venedigh.

 

Door deze bloeid die Staat ontzagchelyk en vredig.

 

Waar by ze van 't gemeen word met dien lof bekroond,

 

Dat zy van Rheaas tyd zelf noch een schets vertoond,

 

Toen 't heilloos Myn en Dyn noch verre was te zoeken,

 

En Eigenbaat noch niet gekropen uit zyn hoeken.

 

'T gaat wel. Het lust ons hier wat dieper in te treên:

 

Of 't licht gelukte daar de reden van t'ontleên.

 

Een ander houw zyn erf bestendig voor 't vervallen,

 

Dat, van een arm omvat van breede en hooge wallen

 

Met scherpe punten, diep bespoelt van dubble gragt,

 

Voor geen verrassing schroomd, op 't uitzien van zyn wagt:

 

De trotze koningin van 's werrelts hooftgebouwen,

 

Die Stad der Goden, niet dan met ontzag t'aanschouwen,

 

Die met verwondering Neptuin voor 't voorhooft slaat,

 

Heeft 'twintig Pylers, daerze onwankelbaer op staat;

 

Gezien, hoe oud alreê, op 's werrelts end te bogen.

 

Die steunpilaren, min te zien door levende oogen,

[p. 47]

 

Als wel t'ontdekken door het ligt van het vernuft,

 

Zyn stutten, daar alle aards geweld, hoe sterk, voor Suft,

 

Wel vast te saam geknoopt door onverwrikbre banden,

 

Bolwerken, door geen magt, hoe hevig, aan te randen,

 

Dan tot zyn wis bederf, voor die zig daar aan waagd.

 

Maar, zien we, hooft voor hooft, wat hand haar onderschraagt!

 

De welgelegentheid, stads allereerste zegen

 

(Waar door Venetie op de golf der zee gelegen

 

Den naam van Hooftstad heeft bekomen van dat ryk)

 

Is d'eerste trap, waar op ze staat alom te pryk,

 

Gelyk een Tetys, opgeklommen uit de baren,

 

Van alle kanten milt in haren schoot gevaren.

Vermaek zout gy 'er aen zien, gingen wy voort, en bezwaerlyk eind of slot vinden,

Gelyk de Poëten
Wel meer zich vergeten.

Elk volgt den styl en wyze van schryven, die hem eigen is, moet men al lezen, zonder te denken dat een Poëet een dichtstylwyze van zingen hebben moet (om met onze tydelingen een nieuw koppelwoort te maken) en waer is die te zoeken? Wie voor Poëet wil gaen, moet van een' rymer wel Poëet, maer van Poëet geen rymer wor-

[p. 48]

den. Anders zal hem Vondel in de laegste schole op de A B bank zetten. Elk ding wil met zyne eige maniere van spreken uitgebeelt, en niet al te verre gezocht worden, is de dichtregel van den genoemden Hooftpoëet. Die groote geest, by wien wy in Poëzylessen zweren mogen, gaf ook deze les: Bovenal let wel op de orde en den draet van uwe rede en het vervolg van zaken. Want zelfs geleerde bazen, die groot schynen, zyn somtyts wispelturigh, springen van den os op de ezel, en mengen alle elementen onder een. Om den spyker op 't hooft te slaen is ons geen andere hamer noodigh, en wy zullen het zonder dreef stellen kunnen. Te weten men zag daer even uit 's Dichters vaerzen, hoe van de Mogentheit, van stat en lant, van het ryk Veneedje, de Staetkunde de eerste zuil ware, en, in het verder lezen, zag men dat van de twintig pilaren wederom de eerste geworden is de Welgelegenheit der stat, en het vervolg zou 'er de Vryheit hebben bygevoegt. Laet ze ons voor u volgens het Kantschrift alle optellen. De tweede is een strenge onderhouding van Wetten. De III. Yver voor de gemeene Vryheit. De IV. Vrygevendheit des Adels. De V. Kloek staatbestier der Grooten. De VI. Behartigen van 't Gemeenebest. De VII. Wondere getrouheit des gelthandels. De VIII. Hooge achting voor de deugt. IX. Zedige nederigheit der Raatsheeren. X. Bepaalde magt van den Doge. Hier mede eindigt het eerste boek, en het tweede begint met de XI. De abelheit der Edelen om zich naar alle staten te kunnen schikken. XII. Liefde voor de

[p. 49]

Vryheit. XIII. Zich in vrede ten oorlogh toe te rusten. XIV. Deugdelyxten en wellevendsten tot ampten te vorderen. XV. Trapsgewyze opklimming tot Eerampten. XVI. Vaardigheit des Adels in het vergeven van hoon. XVII. Oppermogentheit des Raads. XVIII. Rechtbank der tien heeren. XIX. Noit gekreukte Rechtspleging zonder aanzien van personen. Eindelyk XX. Onbegrypelyxte stilzwygentheit en geheimhouding van Staatzaken, door geen gelt te ondermynen. Uit zulk een schering is de inslagh te ramen. In de Kundschappen van Parnas van Boccalin vint men een verschil tusschen vele geleerden over het aenwyzen der treffelyxte Wet en pryswaerdigste gewoonte van het vrye en welvarende Gemeenebest der Veneetsianen, waer van hunne Vryheit Middelaresse is, en waer over zy vonnis velt. Elk geleerde verklaert zyn gevoelen, en daer komen twintig verscheide gedagten, waer van, de eene beter dan de andere, de laetste, Stilzwygentheit, voor de beste gerekent wort. Men leggeze nu eens beide by malkander, en oordeele, hoe oordeelloos de Polityk tot Poêet gemaekt zy, en zy te vrede met dezen inhout, die twee boeken uitmaekt. Want aen u, o minnaers van zaken, die zwier, beleit, vinding, fieraedt, en voegelyk dalen en klimmen den Poëet afvordert, geven wy de rest over. Dus zal blyken of 'er een goet Schilderstuk van te maken zy met alle zyne hoogselen en diepselen. 'T is wat te zeggen een werk op te zetten van langen adem. Want verwaent-

[p. 50]

heit en eige liefde verblinden meenigmael zelfs de fraeiste vernuften. Hoe veel slechter staenze dan in lage geesten? Hun werk, als men het in 't geraemte zet, ziet 'er slecht uit. Men zou 'er wel geen been in vinden, als men zynen gang mogte gaen. Neen. Men zou al been zien wat 'er aen was.

Maer Veneetsi gelykt een Vrouspersoon, als blykt aen de taelkunde des Schryvers. Wat dunkt den lezer? is het niet wel op zyn Goezenaers begonnen?

My lust een schets van 't ryk Venetie te malen, Dat vrye Staats gebied in tóp van eer te halen Haar roem, en watermagt te zetten in den dagh, Waar zy den Oceaan beschaduwt met haar vlag.

Dat dit Staatsgebied, na de geslachtwoording (deze aentekening staet op de eerste bladtzyde) hier vrouwelyk genomen word, geschiet uit de vryheit, die men heeft van deze stad te mogen noemen, DE VRYE MAEGD VAN VENETIE, de Zeevorstin waterkoningin, of gelyk Vondel zegt, gekroonde Zeeleewin enz. Maer zonder enz. Wy zien niet wat het ter zake doet, al had Veneedje nogh zoo vele vrouwelyke namen. Naer des Schryvers eigen zeggen is de stadt eene vrye maegt, en niet de Staet. Het ryk Veneedje te schryven, en dat vrye Staetsgebiet, en van een Zy en een Haer te spreken: hoe wil dat door? Maer men hoort dikwils wat luien, en weet niet

[p. 51]

waer de klokken hangen. Men spreekt van Vondel, en kan het ons iemant uit Vondel toonen, hy zal ons een groote Apollo zyn. Dit zy genoeg. Ex ungue leonem Men kent den man aen zyn werken.

Vondel maekt in zyne Byschriften dezen titel: de doorluchtigste heerschappy van Venetie. Een Latynsch vaersje wel ter snede wort deze heerschappy toegeëigent: dives opum studiisque asperrima belli, en die overryke en door Krygskunde zoo fors eene heerschappy wort in zyn gedicht dus aengesproken:

Gekroonde Zeeleeuwin, gy boude uw heerlyk nest
In 't Adriatisch meer, beschermde Antenors zoonen
Voor Attila, den Hun, die gruwelyke pest.
Uw Stadt en Staet verduurt der Monarchyen troonen.

Hoe nu toe? is by hem Veneedje of de heerschappy van stadt en staet de Zeeleeuwin? Dan mosten wy Vondel niet gelezen hebben, en in zyn Kandia op haer uiterste: Geen Zeeleeu van Sint Mark. Noch in de Nederlaeg der Turxe vloote:

De Leeu van Hollant, niet gezint

Meer Christensch bloet te storten,

Loopt met Sint Markus LEEU voor wint

Den Turk zyn vleugels korten.

Zulke wyshoofden zal de Agrippiner wel meer verlegen laten; en in den Zeetriomf

[p. 52]

der Heerschappye van Venetie doet hy het zoo klaer als de dagh.

Nogh leeft de ZEELEEU van Sint Mark,

En keert met afgerukte snuiten

Van Zeegaleien fors en sterk,

Op trommelslagh, trompet, en fluiten,

Al brullende, uit het bloedigh perk.

HY komt, en heeft een roof van schepen
En monsters met ZYN klaeu gegrepen.

Meer stondt hier te schryven, ook Antonides hier in te verantwoorden, door wien mogelyk de Geslachtmaker meest verleit is. Maer men moet een achterdeurtje openhouden, of het quame te gebeuren, dat wy over de Geslachtwoorden wat te doen vonden. De Aentekenaer hebbe het dan geladen in zyne Voorreden op de al te strenge berispers, die wat woorden knabbelen; op de makers of opdelvers der Geslagtwoorden (wie schreef oit opdelvers van woorden? Dit schynt wel Goutsch in plaets van Goesch) welke de Nederduitse letterkunde gelooven in HAAR gewelt te hebben: (NB. HAAR. Zyn die makers mede al Leeuwinnen?) of (gelyk de Heer Smits zegt) de lapis van onze taalregelen alleenig te bezitten. Zoo! de Heer Smits, de Heer Smits, magnum & memorabile nomen. Heldendichter, Heldendichter, ik vreeze dat u mislukken zal deze fel getande bazen (en men byt zelf met de achterste kiezen zyn eigen vleesch) onder een in het harnas en in oorlog te zien, en 'er zelf uit te blyven. Een kleintje (men ziet het

[p. 53]

hier) durft dezen grooten man in het hair vliegen. Maer zoet, het gaet zoo niet, als men al zegt, wat men wil, zonder te hooren wat men niet en wil. En men spreekt nogh van nabassen, daer men ondertusschen zelf, als aen een lengte van stukken blykt, yder een nabast. Wy weten hier geenen draei aen te geven, of de man van Vondels volk is. Want zyn schryfwyze loopt vlak aen tegen de regels van Vondel, en andere hooftpoëten, en men vint zulk een bysterheit niet noch in hem, noch in Vollenhove, noch Antonides, noch Moonen, noch Bake, noch Rotgans, noch in hem, wiens nabestaende deze Schryver is. Want hy schynt der natuurlyke eenvoudigheit ontwassen, en uit eigenzinnigheit zyn maetregels voor de beste te houden. In de schoenen der deftige Schryveren van Nederlant te treden schynt schandelyk. En, daer men gaet voor het hooft der Goutsche Rymers, wil men zich liever houden aen de zyde der slordige Schryveren, die nergens op letten, dan zich laten sluiten in den kleenen ring der edelste Vernuften van Nederlant, en den Laurier by de kenners, en niet by den Onbesuisden gemeenen hoop zoeken, die niet bevoegt is om eenige dichtpryzen uit te deelen. Hoe is het te begrypen? Schoon immers geen tael in de werelt is zonder onderscheit van geslachten, daer Grieken en Latynen, als bekent is, zoo net op waren, schynt egter deze nettigheit by dezen Schryver en zyns gelyken ydel en vruchteloos,

[p. 54]

en zyn aenhangers (wie zynze toch?) houden onze beschaefde luiden voor dwazen en stoknarren, omdatze deze netheit allen Schryveren in de Duitsche tale met reden afvorderen. Is alles niet genoeg naer den zin des Veneetsiaenschen Schryvers geregelt, hy zegge het ons. Wat scheelt 'er aen? Gaen de gemeene regels niet door, die Moonen gaf? Kunnen hem Hooft noch Vondel eenige beweging geven om van zyn gevoelen af te stappen? of hebben die mannen geen gezag genoegh? Waer legt het? Maer zy verschillen, zal men zeggen. Zyn 'er dan geen anderen, die het verschil wechnemen? Op zyn ergste genomen, men zegge dan liever met Hooft, Drossaert ook der Schryveren, die van boeken als van huizen 't agterste voor zetten: Wy hebben veele COMMUNIA NOMINA, gemeene naemwoorden. Heeft dan Vollenhove zonder vrucht in de tale zoo gearbeit? Hebben dit Moonen en Verwer tot hunnen dank? Moet men den Heer David van Hoogstraten die zoo toebyten, omdat hy den Vaderlanderen van de geslachtwoorden een Alfabet mededeelde, waer voor hem alle vernuften gedankt hebben? Heeft de Heer P.H.P. (zoo wy onderrecht zyn Pieter Poeraet) hier door opgewekt, geen nut ter werelt gedaen met zyne nutte aenmerkingen over de spellinge van Moonen? Het is by de kenners heel anders begrepen. Wat gevoelde ook de welsprekende Heer Niloe? Wat de Heeren Francius, Broekhuizen, en andere? Wie weet of deze Schryver zelf, die door zyne on-

[p. 55]

gegronde stellingen de goede zake der Taelkundigen schyntte willen benadeelen, niet zelf met de penne in de hant, en verlegen meenigmaelen die bladen inzag, om nogh den gemeenen wegh, van de besten ingeslagen, te volgen, gelyk de Heer D. van Hoogstraten al over lang voorzien heeft? Het schynt zeker hier en daer aen dit Veneedje (want van PAULUS zullen wy nu niet spreken) te blyken, en een enkele koppigheit te zyn, waer van de vrugt is dat een en het zelve woort, zoo als het den rymer in zyn kraem te pas komt, tweederlei geslachten krygt.

De Lezer gelieve buiten dit een weinig stil te staan (want wy willen eens spreken met de eige woorden van den Schryver) om egter aanmerking te nemen op het konstigh stelen, navolgen of ontleenen van iemants sieraden; 't welk, te bot gedaan, naar roovery zweemd, gelyk de strenge Keurmeesters staande houden, te weten met Vondels tael: ‘Indien gy evenwel eenige bloemen op den Nederlantschen Helikon plukken wilt, draeg u zulx, dat het de boeren niet merken, nochte voor den geleerden al te sterk doorschyne.’ Dus verre Vondel. De Veneetsiaen gaet voort: Hoe verre dit getrokken mag worden zullen we aan het gemeene oordeel laten, en hier slegs eens zien, wat 'er ons van te voren komt. Hoe durft hy 't zeggen? hy schynt te gelooven dat niemant Antonides gelezen heeft buiten hem; of dat niemant vry staet zich van des Goezenaers spreekwyzen te bedienen buiten hem alleen. Hy gaet voort: Men heeft zekeren

[p. 56]

Schryver voorhenen (dat is te zeggen, in deze Voorrede; want ons is noit gebleken dat A. Bogaert hier over aengedaen is) verweten of nagegeven; dat hy Antonides zyne sieraden ontstal, en zyne eige werken daar mede oppronkte. My lust noch voor noch tegen den man te pleiten, en de zaak, zoo alsze ons voorkomt, ter neder te stellen. NB. Nu lust het hem (dat leit in de zaek) voor den Heer Bogaert te pleiten: en te voren wist hy met vingeren aen te wyzen de plaetsen, waer van Bogaert zich te ruim bedient had, zoo als wy uit zeer geloofwaerdige luiden verstaen hebben. Nu wil hy voor den Advokaet spelen van den Dichter der Roomsche Mogentheit, om gelegenheit te nemen van iemant op het lyf te vallen, die eenige weinige regels in zyne gedichten gebruikt had, die naer des Gouwenaers zin wat te veel naer Antonides uitdruxels zweemden; daer nogtans niette verwonderen, maer in alle deelen te verschoonen was, dat hem, hebbende den Goezenaer niet alleen meenigmael door en door gelezen, maer ook zyne werken in 't licht gebragt, waer door de geheugenis verder ververscht wort, eenige uitdrukkingen van Antonides ongevoelig waren aengekleeft. Het welk spaerzaem gedaen niet de minste streep van rooverye verdient, ja zoo gemeen is dat niemant der Duitsche of Onduitsche Schryveren daer van geheel vry te keuren is. Ja het ware ons geen werk aen te toonen, dat Moonen en Antonides vry wat grover in Vondels dingen getast hebben.

[p. 57]

 

Sed homine inperito nihil est quidquam injustius,

 

Qui nisi quod ipse facit nihil rectum putat.

De geletterden vatten onze meening, en weten, dat als dit Goutsche orakel doorging, zelf de Prins der Roomsche dichteren niet vry zou gaen. De onbeschaemtheit gaet nogh verder. Moet men, zegtze in goet Goutsch, dit stelen noemen? zoo dunkt my dat de Letterinquisitie te scherp gaat. Wy kunnen nader komen. Hier wil hy och arm nu wat praten. Maer laet ons ook eens wat nader komen. De onnavolgbare Goezenaer zegt in de eerste regelen van zynen Ystroom:

My lust een tafereel tot lof van 't Y te malen,
Den grooten Koopstroom en zyn' rykdom op te halen,
Te zetten in den dagh.

Hier tegen (wie zag oit grooter reukeloosheit in het beschuldigen van anderen?) spreekt onze ongeleerde, die aen den voet van Parnas gekomen, en zynen aenhangeren een wisse baak en onfeilbaar orakel strekt, zig, zonder omzien, hooren laat, zoo als wy boven reedts hebben uitgeschreven,

My lust een schets van 't ryk Venetie te malen,
Dat vrye Staats gebiet in top van eer te halen
Haar roem, en Watermagt te zetten in den dagh.

Wat dunkt u, Lezer?

Turpe est doctori, quum culpa redarguit ipsum.

[p. 58]

 

O schande, daer een Meester slaet,

 

Dien zelf de schult aen 't voorhooft staet.

Waere het niet beter gezwegen, dan van spreken hinder gekregen, als ons out spreekwoort zegt? Hier komt het van daen dat men nu genootzaekt is de Werken van onzen Schryver te gaen vergelyken met zyn woorden, daer hy het zoo op rapen geladen heeft. Hy moet 'er zelf een groot liefhebber van weezen. Maer of ze dus naer zynen zin gestooft zyn, kunnen wy niet zeggen. Laet ons nu eens zien, hoe verre hy af is van zynen naesten het zyne te benemen. Wy zullen ons met eenige staeltjes te vrede houden. Die bedreven is in de Schriften van Antonides, kan 'er vry wat meer ontdekken, als hem der moeite lust. Onze Gouwenaer dan heeft op de vierde blatzyde:

En Pisa, wyd vermaard door zyne letterhelden.

De Goezenaer in den Ystroom op de 78 bladtzyde:

En bruischt door Pisa heen, vermaert door letterhelden.

De Gouwenaer bladz. 6.

Wiens een oogh open, steeds op schielyke onraad past.

De Goesenaer 26.

Dat niet te rechterklaeu op schielyke onraet past.

De Gouwenaer 7.

Die met verwondering Neptuin voor 't voorhooft slaat.

De Goezenaer 19.

De grootste Vorsten met ontzag voor 't voorhooft slaet.

[p. 59]

De Gouwenaer 8.

Of eerste Zeevorstin, die alle watren boud.

De Goezenaer 1.

De grootste Zeevorstin, die alle waetren bout.

De Gouwenaer 8.

En gy die dezen staat begrimt met nydige oogen.

De Goezenaer 26.

Gy Vorsten, die den Staet begrimt met nydige oogen.

De Gouwenaer 14.

Gy meugd, 't is waar, met recht op uwen hoofdstroom bogen!

De Goezenaer 136.

Gy moogt, o Amsterdam, op uwen Hooftstroom boogen.

De Gouwenaer 20.

En in de Zon te zien met onverdraeit gezigt.

Hy mag wel rapianeren! Dit is van woort tot woort uit Antonides Ystroom op de 109 bladtzyde.

De Gouwenaer 21.

Maar dat is zelf de Zon misverwen en belagen.

De Goezenaer 135.

Neen. Dat 's uw grootsche ziel misverwen, en belagen

De Gouwenaer 26.

... (Wat vremdling zal 't gelooven?)
Steekt gy, op deze deugd, het hooft zoo verre boven.

De Goezenaer 22.

... Wat vremdling zal 't gelooven?
Dit gaet de pracht van Rome en Memfis ver te boven.

De Gouwenaer 27.

U word, op hooger merk dit vissen toegeschreven.

De Goezenaer 29.

U wort op hooger markt dit veinzen toegeschreven.

[p. 60]

De Gouwenaer 27.

Nu dekt vry, Sphinxen, en roofgierige barpyen,
Met allerlei gebaar uw valsse visseryen.

De Goezenaer 29.

Maer dek vry, looze Sfinx, de klaeuwen met uw veeren.

De Gouwenaer 27.

Nu klopt op uwen mond enz.

De Goezenaer 15.

Nu klopt op uwen mont, gy Heeregrachtgodinnen.

De Gouwenaer 36.

.... Ga! lach die heusheit uit,
Gy die uw voet zet naar den toon der Franse fluit.

De Goezenaer in zynen Oirsprong van 's

Lants ongevallen:
.... Ga, lach de Duitsche tael nu uit,
En dwing uw voeten naer de toonen van hun fluit.

Ons lust ook te lachen. Des Gouwenaers veersvoeten zyn naer des Goezenaers fluitje wonder wel gedwongen Maer laet ons voortgaen. De Gouwenaer 41.

De aanzienelyke Raed bevestigt 't geen wy zingen.

De Goezenaer in den Ystroom 136.

Het zuivelryk Edam bevestigt 't geen wy zongen.

De Gouwenaer 43. Dat is der Goden aardt. Even dit zelve vint men in d'Opdragt voor den Ystroom.

De Gouw. 45. En gy gehaate Stroom. Dit si altemael uit den Ystroom opgehutselt op de 34 bladtzyde.

De Gouwenaer 45.

Uw Havengoden, uit een averegts ontfarmen,
Het waardig beldenlyk des Prinsen gaaft in de armen.

[p. 61]

De Goezenaer 34.

En uit een ydle hoop, om 't Vorstlyk rif te warmen,
Het d'Yvorstinnen gaeft in haer medogende armen.

De Gouwenaer 45.

Gy hebt, door deze woede, uw kil bevlekt met moord.

De Goezenaer 34.

Gy hebt uw handen meê niet onbevlekt van moort.

De Gouwenaer 50.

De werrelt toelagt met een vrolyk aangezigt.

Deze zelve regel staet heel en al in den Ystroom bladz. 66.

De Gouwenaer 65.

Dan zag Minerve van haar hoogen zegewagen.

Hoe kan men zich nu onthouden van lachen over den bedillenden dichter? Waer wil men hier mede heen? Hy berispt een ander, die gezeit had: NB.

Dan zag Kupido van zyn' hoogen zegewagen:

Omdat Antonides schreef:

Dan zag Oranje van zyn' hoogen zegewagen.

De Gouwenaer 68.

Zoo valt hy in zyn straf, die 't regt der vryheit schend.

De Goezenaer in den Ystroom 108.

Zoo valt hy in zyn straf, die 't recht der Vorsten schent.

De Gouwenaer 71. Myn lezer prest me voort. Het zelve vint men in den Ystroom b. 14.

De Gouwenaer 73.

Die onverlaten, en booswigten houd in band.

De Goezenaer 17.

Dat onverlaten en dooteters hout in bant.

De Gouwenaer 78. Wat zanggeest byt me in 't oor? Wederom het zelve in den Ystroom b. 30.

[p. 62]

De Gouwenaer 79.

..... Van niemand aan te randen,
Als die moetwillig klauw en vingers tragt te branden.

De Goezenaer 21.

..... den roof vermeten aen te randen,
Waer aen zy vreezen klaeu en vingeren te branden.

De Gouwenaer 86.

Saturnus goudeew schynt herboren.

De Goezenaer in de zegezangen 34.

Saturnus gouteeu wort herboren.

De Gouwenaer III.

Wier namen ...
Ik ongeraden vind te wringen in myn digt.

De Goezenaer in den Ystroom 49.

Wier namen ik ontzie te wringen in myn dicht.

De Gouwenaer III.

Wel waard ten hemel in myn digten op te halen.

De Goezenaer 12.

Nogh eens ten hemel in myn dichten op te halen.

De Gouwenaer 121.

Ga heen beschuldig nu de aloutheit in haer zingen.

De Goezenaer 58.

Ga heen, beschuldig nu d'aloutheit vry van logen.

De Gouwenaer 123.

't Nabauwende metael.

De Goezenaer II.

Of geef ze een lufthuis van nabaeuwende metalen.

De Gouwenaer 123.

Vier hondert schreden hem afwoekert van zyn gang.

De Goezenaer 28.

Nogh duizent treden my afwoekren uit myn' wegh.

De Gouwenaer 124.

Zoo woelt het mieren-heir.

Zie hier al het zelve in den Ystroom bladz.

[p. 63]

De Gouwenaer 126.

Meer om de ryklykheit, als zorg.

Het zelve vint men in den Ystroom. b. 2.

De Gouwenaer 141.

Die 't oud Byzanssen nu met schrik voor 't voorhoofd slaat.

Zie boven op des Gouwenaers zevende bladtzyde, daer het nogh eens staet.

De Goezenaer 19.

De grootste Vorsten met ontzagh voor 't voorhooft slaet.

De Gouwenaer 142. Herroep den ouden moed.

De Goezenaer in de Mengeld. 231.

Herneemt den ouden moedt.

De Gouwenaer 146.

Quam nu een visser, die, voor dertien hondert jaren.

De Goezenaer 10.

Quam nu een visscher, die voor viermael hondert jaren.

Men moet hier aenmerken dat de Veneedsiaensche Heldendichter zelf het Kantschrift van Antonides tot zyn gebruik neemt.

In zynen Voorzang leeft men ook:

Zyn vest begrimd met nydige oogen.

Dit hebbenwe al aengewezen in de woorden van Antonides:

Gy Vorsten, die den Staet begrimt met nydigeoogen.

Alle deze dingen, zoo als ze ons in het doorloopen zyn voorgekomen, kunnen voor een proefje strekken van het gene wy boven gezegt hebben. En nogh gingen wy alles niet na. Want deden wy dat, onze Boekzael zou uit een Afzetsel van Venedigs Af-

[p. 64]

zetsel moeten bestaen. Hier by komt dat wy, als ons de lust bekroop, uit andere Dichteren meer geraepte plaetsen zouden kunnen opsporen, waer van de Dichter zich ook wel heeft weten te bedienen. By voorbeelt; De Gouwenaer zegt blatz. 34.

Gerezen, als een Prins, doorschoten als een hont.

Vondel ook voor hem op d'Afbeelding van Mas Anjello,

Gehoorzaemt als een Vorst, doorschoten als een hont.

De Gouwenaer 17.

De liefde tot het volk en Vaderland sta boven.

En dezen zelven regel vint men geheel en al by Vondel voor zyn Treurspel de Gebroeders.

De Gouwenaer in den Voorzang van zyn Venetie: Die balderende ever duin, en strand. Dit vint men in den Lykzang van Vondel op Maerten H. Tromp, met dit onderscheit, dat daer geen silb te veel, maer baldren staet.

In den Voorzang weder, Gelyk de Zeeleen van Sint Mark; dat dezelve regel is, dien Vondel heeft tot lof van Veneedje.

De Gouwenaer 18 zegt: Op 't hoog papier der wolken. En dit zelve leest men in het Lykdicht, tot Vondels gedachtenisse gemaekt door den Heer David van Hoogstraten. De Goutsche Dichter slaekt middlerwylen ook eene leerspreuk op de 23 bladtzyde, daer men deze woorden leest:

Hy schiet het doelwit, in de staatzorg niet voorby
Die 't ernstig nut somwyl vermengd met boertery.

[p. 65]

Maer wat is dit anders dan twee korte regels, door een ander gemaekt, uitrekken tot de lengte, die men van doen heeft? Men zie de opdragt van den Verrezen hontschen Diogenes, over lange jaren vertaelt door F.V.H. daer zal men vinden:

Hy schiet het doelwit niet voorby,
Die nut vermengt met boertery.

Maer het is tydt, al hebben wy meer pylen in onzen koker, hier af te scheiden, nadat wy op de bewoordingen van gezag, gezaghebber, hooftgezag aen 't Y, waer mede de Dichter zich geweldigh schynt te kittelen, gezegt hebben, dat wy van geenen gezaghebber weten, maer wel iemant kennen t'Amsterdam, aen wiens heuscheit alle dichtlievende vernuften verplicht zyn, en dien wy houden voor een baek en stut der Nederlantsche tale. Houdt hem de Dichter voor het tegendeel, hy geniete zyn oordeel, en make zich vrolyk met zyne loftrompetters, die echter niet zeggen kunnen door wat gezag of keurmeesterschap hun tweede Antonides toch in zyn eere gekrenkt is. Dogh wy zullen den Heldendichter recht doen, als wy den Lezer over alle de bovenverhaelde dingen met zyne eige woorden weder aenspreken. Over de plaetsen dan des Gouwenaers en de plaetsen des Goezenaers zeggen wy: Wat onderscheit is hier in? geen altoos, zouden WY zeggen. Want

[p. 66]

woorden, en gedagten gelyken elkanderen zo net als de eene waterdrup de andere (hy schryft slegts den anderen) Of dit nu steelen; of (om dat het van eenen on- of wangeleerden gedaen werd, die van berispen en steken zyn werk maekt, en echter niet berispt wil wezen) konstig navolgen genoemd moet worden, laten WY aan het gemeen oordeel, den Lezer verzoekende, zoo hem iets diergelyx mogte ontvallen zyn (en hem is vry wat diergelyx ontvallen, als by de aengehaelde stukken blykt) het op gelyke wyze in de beste vouw te slaan. Rapen, als ze wel gestooft zyn, maken goede spyze: maer dit zoo ver te trekken, dat het na het spelen van Rapianus personaadje komt te gelyken, blyve verboden. Wat zegt gy nu, Lezer? gelykt dit niet wel naer eenen Gezaghebber en Opperkeurmeester op Parnas, die als een statige wetgever deze woorden uitbromt, DAT BLYVE VERBODEN? Dus spreekt wysselyk zyn schranderheit, en eindigt daer mede hare Voorreden, die zy zelf bekent, dat (gelyk waer is) schier onnoodigh was. Wat ons aengaet, wy meenen dat zulke keurwetten te maken, en die zelf schendigh te overtreden, als hier wytlustigh genoeg getoont is, en wytluftiger nogh zou kunnen getoont worden, het werk is van wintbuilen, die ydereen met hunne Rodomontaden zoeken te vervaren. Wy wenschen den man goede zinnen en wel en voort te varen met heldendichten uit te geven, en, als van outs,

Mentem sanam in corpore sano.

[p. 67]

Dat is:

Een goet gezont gemoet;
Een lyf gezont en goet.