Logo DBNL
Boekzaal der geleerde wereld. Jaargang 1715 (1715)

Boekzaal der geleerde wereld. Jaargang 1715

(1715)– [tijdschrift] Boekzaal der geleerde wereld–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

III. Hooftstuk.

Status praesens Ecclesiae Graecae: in quo etiam causae exponuntur, cur Graeci moderni Novi Testamenti editiones in Graeco-barbara lingua factas acceptare recusent. Praeterea additus est in fine Status nonnullarum controversiarum ab Alexandro Helladio nat. Graec. impressus A.R.S. MDCCXIV.

Dat is:

 

De tegenwoordige Staet der Griexe Kerke: waer in ook de redenen uitgelegt worden, waerom de hedensdaegse Grieken de uit-

gaven van het Nieuwe Testament in de Griexbarbaersche tale gedaen, weigeren aen te nemen. Hier by is in het einde gevoegt de staet van eenige geschillen, door ALEXANDER HELLADIUS, geboren Griek. Gedrukt in den Jare 1714 in Octavo. groot 400 bladzyden, behalven de Voorreden.

 

DE Schryver van dit Boek, opgedragen aen den magtigen Czaer van Moskovie, begeert niet dat de Lezer zich late voorstaen, dat hem hier opgewarmde spyze wort opgedischt. Hy bekent wel dat 'er groote en veele boeken *van dezen zelven inhout zyn te voorschyn gekomen, maer datze niet voldoen aen den schoonen schyn, dien ze vertoonen. Want zoo 'er al iets goets in is, het is zoo bezwalkt door lasteringen, dat de waerheit geheel daer door bedekt en verduistert blyft. Daer zyn wel beroemde Schryvers, die zich naer hun vermogen hier in gequeten hebben. Maer hoe hebbenze nette kennis van deze dingen kunnen hebben, daerze noit een voet uit hun lant gezet hebben? Hier door is de Staet der Griexe

Kerke jammerlyk verdraeit, en de naem dezer Schryveren over hunne reukeloosheit gebrantmerkt. Anderen ook, die uit hun Vaderlant zyn verreist om vremde Landen te bezien, en de gewoonten der Volkeren te onderzoeken, hebben even weinig het oogwit bereikt, dat hier most getroffen worden. En hoe konden zy een ware en volmaekte Historie van den staet der Griexe Kerke schryven, daerze nogh out noch nieu Griex verstonden, en onbedreven waren in de Turxe sprake, die by de meeste Grieken als een moedertael is geworden? Wat tydt hebbenze ook gehad om dit werk behoorlyk te verrichten, daer ze in een of twee jaren niet alleen Romanie, Tracie, Moldavie, Wallachie, Bulgarie Albanie, Macedonie, Epiren, Thessalie en andere Gewesten, nevens Eilanden en halve Eilanden, maer ook het geheele groot en kleen Asie, Persie, het heilig Lant, Egipten en Ethiopie doorwandelt, of als een zwaluw daer over heen gevlogen hebben? Oude gedenktekens ja, en de pracht der Gebouwen hebbenze kunnen aftekenen, maer geen vermogen gehad om den staet der Oostersche Kerken te beschryven Het was dan noodigh datiemant, voorzien van beter middelen, de waerheit in het licht zette, tot afweringe van alle beuzelingen en verdichtselen. Voor den aenvang des werx verzoekt de Schryver verschooning over zynen Latynschen styl, zoo daer iet (gelyk waer is) aen moge schorten.

Dewyl het oogmerk des schryvers is eene

verantwoording op te stellen wegens het verwerpen der Uitgaven van het Nieuwe Testament, in Barbaers Grieks overgezet, laet hy voorafgaen eene beknopte beschryving van den hedensdaegsen staet der Griexe Kerke. Voor eerst melt hy, als een bekende zaek, dat geheel Oosten en gantsch Griekenlant geene Drukperssen altoos hebben. Dit is de hooftoirzaek, waerom het hedensdaegse Griekenlant zoo groot een afkeer onder luiden van letteren verwekt heeft. Men heeft eertyts onder de Grieken menschen gevonden, die gepoogt hebben de Drukkunst, ons van Godt geschonken, en nu byna door misbruik bedorven, in Griekenlant in te voeren: maer de Turken hebben het belet, uit vreeze dat hun Godtsdienst daer door afbreuk zou lyden, en hun gantsche Gebiet gevaer loopen van onder gebragtte worden. De Grieken dan meenigmael vergeefsch getracht hebbende hun oogwit te bereiken, hebben zich gekeert tot den staet van Venetie, en door afgezondenen verzocht, men wilde hun toestaen eenige Drukkery op te rechten, om ten minsten gedient te zyn van Gebedeboeken, en van het Oude en Nieuwe Testament tot hun dagelyx gebruik. De Raedt van Venetie willigde hun deze bede in, gelyk uit meest alle de Griexe Boeken aen den titel of opschrift te zien is. Veele dezer boeken worden hier opgetelt. De Grieken met deze gunst niet te vrede, dewyl de Venetianen hun niet toelieten eenige boeken, dan die onverschillig waren, en

by gevolg niet streden tegen den Roomschen Godtsdienst, te drukken, begaven zich tot den Vorst van Moldavie, van wien zy na veel smekens verlof verworven om in zyne Hofstadt, daer de afgunst der Turken hun niet hinderen kon, een Griexe Drukkery op te rechten. De boeken, die in Moldavie op deze vergunning gedrukt zyn, worden hier te gelyk opgetelt. Dit drukken had echter geen duur: want de Vorst vlood, om zyne Schulteischers te ontwyken, daer van daen, zoodat alles weder in duigen viel. Men most dan andere middelen bedenken, en zich wenden tot den Vorst van Wallachye, om het Drukwerk onder zyne bescherminge weder aen te slaen: en zyn 'er vervolgens in dat lant vele Griexe boeken gedrukt. Het oogwit, dat men met drukken voorhad, betrefte ook de Scholen, die de Grieken onderhouden, stellende Parochianen of Monnikken, die onbesproken van leven zyn, om de Jeugt te onderwyzen. De kinderen der Grieken kunnen zoo ras niet spreken, of ze worden gezonden in de naeste Kerk, om in de kennisse der Kerkelyke zaken, en die tot den Christelyken Godtsdienst behooren, onderwezen te worden. Op die zelve plaets houdenze hun middagmael, datze des morgens daer komende met zich dragen, of dat de moeders hun op den middagh toezenden. Deze spyze nuttigen zy niet als 't hun lust, maer op eenen gezetten tydt. Na het eten vergunt men hun, byzonder in zomertyden, een

weinig te slapen; leggende de kinderen van ryken en armen onder een op een ry op den vloer, die met een tapyt bespreit is, even als lammers in de schaduwe van eenen eikeboom. De Monnik, hun meester, blyft 'er by staen, zoo lang als zy slapen, houdende een roede in de hant, om te beletten dat de een den anderen eenige moeite aendoe. Geschiedt 'er eenige ongebondenheit, gelyk dat met de jongens gaet, hy klopt 'er op, zonder dat iemant van de anderen zyn hooft durft opsteken, als 'er een gekastydt wort, als wel wetende dat het dan ook zyn beurt zou worden. Na het verloopen van een kleen uur wort hun bevolen weder op te staen, al hebben eenigen geen oogh toe gehad. By quaedt weder wordenze terstont na dien slaep tot hunne leeroeffeningen gedreven. Anders vergunt men hun wel een weinig tydts, of in de zael, of in den Hof der Kerke te spelen, zonder dat hun meester met zyn roede van hun afgaet, kastydende de dartele, en verbeterende de misllagen, die d'een of d'ander in het Spel begaet; welk gedaen zynde dryft hy hen alle met zyn staf, even als een Harder de schapen, naer hun leerwerk.

Tegen het ondergaen der Zon komt een der voornaemste jongens, die daer toe gestelt is, hun aenzeggen dat het tydt is van uitscheiden. Hunne boeken aen een kant gelegt zynde, wort het gebet gedaen, en yder gaet vrolyk, als of hy uit den kerker verloft ware, naer huis. Komt hun op

straet een man of vrou van aenzien tegen, zy kussen hun de handen, het gene zy ook t'huis doen, en verzoeken hunne ouders om den zegen, zoo dra zy uit de Schole komen. T'huis echter laet men hun ook niet veel rust. Want de ouders maken hun werk van hen te ondervragen over het geen ze geleert hebben, en bevindende dat'er wat aen schort, kastyden hen en zenden hen zonder eten naer bedt, het geen de Schryver zegt dat hem meer dan eens gebeurt is. Bevinden de ouders dat de kinders niet vorderen in het geen hun geleert wort, zy nemen hen tydigh uit de Schole, en laten 'er wat anders leeren, daerze bequamer toe zyn. Welk te wenschen ware dat ook in andere Landen gebruikelyk was. Want dan zou men onder de luiden, die boeken hanteren, zoo veele onbequame menschen niet vinden. Indien de volgende dag een feestdag is, vermogen zy niet uit de Schole te gaen, dan na het houden der openbare gebeden, die een uur voor den ondergang der Zon beginnen, en eindigen anderhalf uur nadat de Zon is ondergegaen. De meiskens worden niet gevoegt by de jongens, maer leeren het geenze te leeren hebben van Vrouwen, die daer toe gestelt zyn.

De kinders zitten zelden met de ouderen aen tafel, en gebeurt dat al eens, zoo staet hun niet vry hunne handen in dezelve schotel te steken, ten zy ze hunne jaren hebben gekregen. Meest wachtenze wat de moeder hun geven zal, en moeten daer mede te

vrede zyn. Hun wort niet toegelaten over tafel veel te spreken. Meest zwygenze, of ze moeten zoo verre zyn dat ze iets dat ter ter zake dienende is, weten te melden. Als de ouders of gasten het eerste glas aen hunnen mont zetten, staenze op, en hun muts afnemende (want alle de Grieken zitten met gedekten hoofde aen tafel) sprekenze een kort gebedt of zegenwensch. En dit doen niet alleen de kinders, maer alle die aen de tasel zitten: want de Grieken drinken niet alle gelyk, als het vee, maer de beker begint van den eersten, en gaet vervolgens tot den lesten.

De jongelingen drinken hun eerste glas niet, voordatze in het ronde de handen van alle de gasten gekust hebben. Dan drinkenze bloots hoofts en staende. Zy mogen van tafel niet opstaen, voordat ze Godt gedankt hebben. Want de Grieken tafelen niet lang, of daer moet een zeker gastmael zyn. Die met hunne Ouderen niet aen eene en zelve tafel zitten, hebben hun plaets aen een andere, die daer nevens staet, en zyn het plegen der zelve plichten onderworpen. Op de tyden van Kersmis en andere hooge feestdagen geeft men hun aen tafel wat meer vryheit, en bedryven ze iets onhebbelyks, de straf wort tot bequamer tydt uitgestelt, ten deele uit eerbiedigheit voor den Feestdagh, ten deele om de vreugt met geen smart te vermengen. Dus levenze ook met hunne dienaren en gevangenen, die ze tot hunnen dienst van de Tartaren koopen. Als de jon-

gens op straet spelen, en een out man zien aenkomen, bewyzen zy hem dezelve eerbiedigheit, die van outs by de Lacedemoniers in zwang ging. Zittenze, zy staen op: spelenze, zy scheien 'er uit, totdat hy voorbygegaen is. Het zelve doen alle de Grieken elk in 't byzonder, zoo 'er een Geestelyk persoon voorbykomt. In 't groeten gebruikenze deze woorden, Heere leg ons boete op: waer op hy somtyts antwoort: Godts zegen zy met u: of, Godt vergeve uwe zonden. Indien de jongelingen zien dat een hunner medegenooten zich te gemeen maekt met de Turken, verfoejen zy dat als het snoodste schelmstuk.

In dit Hooftstuk verhaelt de Schryver verder wat den Kinderen in de Scholen geleert wort, verdadigt den Griexen Godtsdienst, en breit zich uit over de bedrevenheit der hedensdaegse Grieken in de kennisse der oude Griexe tael en andere Wetenschappen. In het volgende verhandelt hy verder het geen de jeugt, als ze nu eenige voortgangen gedaen heeft, te leeren heeft: waer van eenige proeven hier nedergestelt worden.

Dat evenwel de Grieken geen ongemeene vordering doen in de Wetenschappen, is toe te schryyen aen de geringheit der middelen en het gebrek van magtige Voorstanderen en Beschermheeren, hoedanige veel in Europe onder Koningen en Vorsten gevonden worden. Wyders kan de geringste Griek de heilige Schriftuur zoo wel lezen

in 't Griex, als de geringste Duitscher zynen Duitschen Bybel leest. Ook verschilt het nieuwe Griex zoo veel niet van het oude, als men wel meent; waer van ons hier bewyzen gegeven worden. Maer daer is aen te merken dat de spraek der Grieken op de eilanden onzuiverder is dan op het vaste Lant: waerom ook de boeken, die te Venetie gedrukt worden, van eenige geleerde eilanderen, die zich gemeenlyk in die stadt onthouden, zoodanig bedorven worden, dat de Grieken, die het vaste lant bewoonen, daer naeulyx weten door te komen, ja zeer vele woorden, hoe meenigmael ze die herlezen, niet kunnen verstaen. Hier uit gebeurt het dat te Konstantinopolen, te Adrianopolen, en in andere Griexe steden van Europe, de nieuwe drukken niet geacht worden. Zeker vele eilanders, geboren uit een Griexe moeder, hebben een Italiaenschen Koopman of Schipper tot eenen Vader gehad. En daer op te Venetie van hunne ouderen gezonden zynde om onderwezen te worden, hebbenze, willende liever voor Grieken dan Italianen gaen, het Italiaensch met hun Griex gemengt, en in het lezen der Griexe Poëten gevordert, vaerzen of rymen op de Italiaensche wyze begonnen te schryven, maer die 'er zoo uit zien dat men ze zonder walging niet lezen kan. Want zoo verre de Italiaensche dichters deze vaerzemakers te boven gaen, zoo verre zwichten ook deze voor de rechte Grieken. De slechtheit van dit werk wort hier

aengewezen door verscheide staeltjes.

Hoewel de voornaemste oirzaek van het verwerpen des Nieuwen Testaments in de gemeene tael deze is, dat namelyk dusdanige vertalingen niet min overtolligh, dan belacchelyk zyn: zyn 'er echter nogh andere redenen, die de Lezer overwegen moet om te beter onderrecht te zyn van het streng vonnis, door de Grieken hier over uitgesproken. Die worden hier gemelt, waer na de Schryver overgaet tot de godtvruchtigheit der Grieken, en verdadigt hen tegen de lasteringen van eenige bedriegers. Vooral steken de Monnikken in godtvruchtigheit uit, leidende een streng en hart leven, en desniettegenstaende somwylen den ouderdom van hondert en meer jaren bereikende, dat een bewys is van hunne gematigtheit en kuisheit. Uit deze worden Patriarchen, Aertsbisschoppen en andere Prelaten gekoren tot de kerkelyke bedieningen: zoo datze van der jeugt aen in soberheit en andere deugden geoeffent, een stichtelyk voorbeelt zyn voor de gemeente. Met dezelve deugden zyn ook de werreltlyke Priesters voorzien: ja de leeken zelfs hebben 'er geen kleen deel aen. De boeren op 't lant ook bewyzen den vremdelingen alle weldadigheit en minzaemheit, helpende hen te recht, zoo ze mogten verdoolt zyn, en hen voedende met melk, boter, en wat verder het lant geeft. Een Griexe boer zeker zou voor godloos rekenen eenig gelt van een reiziger te nemen voor een kop melk, of een stuk

kaes en broot, of eenige andere spyze, daer hy zelf geen gelt voor had uitgegeven, maer dat hem zyn eigen lant of vee verschafte: daer nochtans in andere landen, daer zoo veel van goede werken geschreven en gepredikt wort, diergelyke miltdadigheden niet gevonden worden. In alle wyzen toonenze in het plegen van hunnen godtsdienst groote eerbiedigheit Het vasten bevlytigen zy zeer om de lusten van het vleesch te temmen, en de deugt met doorstaende wakkerheit te oeffener. Indien men omtrent den drank de Grieken zou willen vergelyken by de Duitschen, zouden de laetste in het overtreden der matigheit verre den prys behalen: en wordenze by deze gelegenheit *hier fraei afgeschildert.

Het XII. Hooftstuk toont hoe het gelegen is met de spraek der hedensdaegse Grieken, die naer de verscheidenheit der plaetsen verscheide uitdrukkingen over zich hebben, gelyk het in alle Landen toegaet, dogh echter elkanderen verstaen, als men eenige woorden uitzondere, dit op de eene plaets verstaen, en op de andere weder niet verstaen worden.

In het XIII hooftstuk worden volgens den rang van het AB eenige woorden uitgelegt, met aenwyzing dat dezelve in verscheide gewesten van Griekenlant verscheide betekenissen hebben. Hier uit moet noodzakelyk eenige wanorde ontstaen, en niet getwyffelt worden of in het Nieuwe Testament, in deze sprake uitgegeven, zyn vele woorden,

die de Lezer verkeerdelyk zoude kunnen opvatten. Hier op laet de Schryver volgen de uitlegging eeniger woorden, die veel by de Italiaensche Grieken of Eilanders in gebruik zyn, en van de Grieken, die het vaste lant bewoonen, of niet verstaen, of bespot worden. Hier toe ware wel noodigh een Woordenboek toe te stellen, waer in alle deze woorden wierden uitgelegt tot nut der reizigers, die zich daer van alom konden bedienen. Indien men onderzoek deed over de gelegenheit der eerste overzettingen des Nieuwen Testaments in deze sprake, men zou daer grove misslagen in bespeuren. Dit wort door de getuigenissen van anderen ook bekrachtigt. De uitgave van Seraphimus, die in den jare MDCCIII te Londen vervaerdigt is, heeft wel de meeste feilen, zoodat ze verdient heel verworpen, of anders met groote moeite verbetert te worden. Dit zoo zynde, als andere geleerde mannen ook hebben aengemerkt, wat reden zou dan een Griex Bisschop of Patriarch kunnen hebben om zulke drukken toe te laten, daerze niet dan tot schade der Griexe Christenen kunnen gebruikt worden? Beter ware datze uit alle de palen van Griekenlant gebannen wierden. Geen boer in Griekenlant zou deze overzetting lezens waerdig geacht hebben, of hy most zoo onagtsaem en boos geweest zyn, als Seraphimus geweest is. Het is derhalven te verwonderen dat eenige zeer geleerde mannen in Europe qualyk genomen hebben, dat de Patriarchen

der Grieken den ban hebben uitgeblixemt tegen de lezers dezer bedorve boeken; het geen noit gebeurt is omtrent den oirspronkelyken text, zoo lang de Griexe Kerk gestaen heeft, en naer allen schyn niet gebeuren zal. Als men de zaek inziet, zyn de Patriarchen hier in te pryzen geweest. En de Duitsers zelfs zouden met reden hen hebben beschuldigt, indien zy het tegendeel gedaen hadden. Die de Patriarchen hier over misprezen hebben, wat hebben die toch met de Kerk van anderen te doen? Hebben de leden daer van niet hunne eige Harders, die voor de welvaert hunner zielen zorgen zullen, en Gode in den dagh des Oordeels daer rekenschap van geven? Wie heeft dezen luiden toch bevolen eens anders schapen te hoeden, en daer voor te zorgen? Waerom staenze hun zein in eens anders oogst? Zy hebben maer toe te zien, dat de Schapen, die hun aenbevolen zyn, wel gehoed worden: nochte zich te bemoejen met dingen van anderen, waer aen hun niet gelegen legt. En zoo zouden de Duitsers zelfs tegen de Grieken gesproken hebben, zoo deze zich met hunne Kerken bemoeit hadden. Want wie is, buiten den Paus, van de Apostelen of van Christus zelf gestelt over alle de Kerken? Veel beter had het gegaen, indien elke Harder en Leeraer zyn eigen Schaepstal bezorgt, en zich met geen andere bemoeit had. Niemant zal eens anders vee, maer alleen het zyne by den Heere verantwoorden.

Wat aengaet de handelingen der Grieken met Cyrillus, dien eenigen onder de Martelaers stellen, de Schryver verdadigt het vonnis tegen hem uitgesproken, en bewyst dat Cyrillus een leerling is geweest van Kalvyn, en geen zoon der Griexe Kerke. Maer dit wort gelaten aen Godts oordeel, opdat men in het verdadigen der Grieken niet schyne te zondigen, met het wederleggen der genen, die den Grieken eenige strafheit van handel te last leggen. Dit staet echter vast dat de hedensdaegse Grieken niet zonder gewichtige reden die eerste drukken van het Nieuwe Testament verworpen hebben. Ja dat meer is men wete hier by, waer van de geleerden tot nogh toe geen kennis gehad hebben, dat de druk van Seraphimus midden in het Hof des Patriarchs te Konstantinopolen verdoemt en in 't vier geworpen is. Dit, meent de Schryver, is gebeurt in den jare MDCCIV. Want buiten oneindige misslagen, verkeerde spellingen en gapingen, die in dezen druk zyn, vaert de uitgever zoo geweldig uit zonder eenige reden tegen de Griexe Bisschoppen, dat zelfs vele Bisschoppen onder de Engelschen, die met de Grieken gemeenzaemheit en vrientschap onderhouden, dat zeer qualyk genomen hebben. Het is zeker dat niemant der Engelsche Bisschoppen, noch Koning Willem, noch de Koningin Anna eenen stuiver hebben toegebragt tot het bekostigen dezer uitgave. Hoe is het dan gebeurt? had Seraphimus middelen om dit werk uit te voeren, zonder dat

hy eens anders hulp van doen had? Met geen gedachten. Wat dan? de Schryver toont kennis van zaken te hebben, maer wil het geheim niet ontdekken, uit vreeze dat hy eenige brave mannen, en onder hen zyne Beschermheeren, mogte verstoren. Ook is een van hun reedts den wegh van alle vleesch gegaen.

Wat dezen Seraphimus den Mitylener aengaet, hy is in het twintigste jaer zyns ouderdoms tot Lezer gekoren van eenen Bisschop in het zelve eilant, en geoeffent en bedreven in Kerkelyke Wetenschappen, heeft hy getracht grooter trappen van Kerkelyke waerdigheden te beklimmen. De Bisschop maekte hem, toen hy vyfentwintig jaren out was, Diaken, denkende, als hy het geestelyk kleedt had aengetogen, dat hy van schaemte zyn leven zou veranderen. Wint. Hy beterde als scherp bier op den tap. Diaken geworden werthy hoe langer hoe verwaender en hoogmoediger, en verwekte tweespalt tegen zyne medebroeders. Niemant kon 't hem van pas maken. Hoe zy zich ook bevlytigden in het waernemen van hunnen plicht, hy wist 'er een Dat op. Onrustigh van geest zocht hy het war, dan tegen dezen, dan tegen dien, bedragende hen by den Aertsbisschop, als nalatigh in hunnen plicht. Hy was een kleen mager manneken, verzien met een baert en hair zoo zwart als inkt. Maer was zyn lichaem kleen, zyn stem was zoo veel te grooter. Hy tierde en schreeude zonder ophouden. De

Aertsbisschop vermoeit door dit krakkeelen, en verlegen van schaemte dat hy den verwaenden mensch Diaken gemaekt had, bezorgde dat de Patriarch van Konstantinopolen naer die stadt reizende Seraphimus met zich nam, hoopende dat hy daer, door het omgaen met Diakenen, en andere vrome luiden, die in het Hof van den Patriarch verkeeren, beter zou worden; waer van hy in de eerste zes of zeven weken, gelyk nieuwelingen in den beginne zich zedigh aenstellen, eenigen schyn gaf. Maer allengs vrypostiger en gemeenzamer geworden, begon hy de gemeene rust zoo geweldig te storen, dat het ter ooren quam van den Patriarch, die met hem te bestraffen, te vermanen, te dreigen, niets op hem kunnende winnen, hem overgaf aen den Aerts bisschop van Mitylene, met verzoek hy wilde zyn best doen om dezen broeder, door hem gebeden, lessen, waken, vasten, en andere werken van boetvaerdigheit op te leggen, en hem zynen hoogmoedt af te raden, te recht te brengen. Vergeefsch. Had hy zich maer eenigzins handelbaer gedragen, hy ware al lang tot eenige groote waerdigheit gevordert geweest. Want die in dienst zyn van de Patriarchen worden om hunne bedrevenheit in zaken, die ze by die groote mannen leeren, tot hooge eerampten gevordert. Maer het was met hem, Quade zin, quade wil. Niet kunnende de banden verdragen, waer in de Patriarch hem geknevelt hielt, leide hy toe om zyn vry-

heit te verkrygen. Hy wist het zegel van den Patriarch in handen te krygen, en het te laten namaken. Hier op dicht hy eenen brief van aenbeveling, en sluit hem met dit zegel. Toen begeeft hy zich in een schip, dat van Konstantinopolen naer Asof zou varen, en vertrekt van daer naer Moskow en Kiouw. Door middel van dezen brief een goede somme gelts den luiden afgebedelt hebbende, als ware het om eenige gevangens uit handen der Turken te lossen, keert hy heimelyk weder naer Konstantinopolen, en vertrekt van daer met een ander schip naer Smirne. Weinig dagen daer vertoeft hebbende vaert hy naer Vrankryk, gevende zich uit voor eenen Griexen Priester, en doende dienst binnen Parys, op de wyze der vereenigde Grieken. Hier eenige maenden zich opgehouden hebbende vertrekt hy met een deel opgezamelt gelt, naer Rome en Venetie, en van daer naer Weenen, en weder naer Moskovie, omdat de luiden daer zucht hebbende voor de Grieken, wat dieper gewoon zyn tot hun onderstant in de borze te tasten. Ook quam hy voor den dagh met brieven van eenen heel anderen inhout, en keerde met eenen fraeien buit door Saxen en Italie naer zyn Vaderlant, om, zoo als hy voorgaf, zyne ouders, die nogh leefden, te bezoeken. Als hy nu in zyn Lant was, wendde de Aertsbisschop allen vlyt aen om hem van zyn quaedt leven af te brengen. Maer de vermaningen van den vroomen man waren te vergeefsch, de-

wyl hy al dat vermanen niet langer willende hooren, zich weder naer Italie, voorts naer Vrankryk, en eindelyk weder naer Engelant begaf. Hier zich houdende of hy gekomen was om zyne letteroeffeningen te vervolgen (want met die andere streken durfde hy zich hier niet behelpen, om de meenigte der Engelschen, die naer Konstantinopolen, en der Grieken, die naer Londen reizen) wist hy zich toegang te bereiden tot eenige Bisschoppen en andere aenzienlyke luiden, van welke hy veel vrientschap genoot, die hy daerna misbruikt heeft. Hoe hy zich in Engelant gedragen heeft, weten de barbiers best, die hem hebben moeten genezen. Om alles op te tellen zou veel tydts noodigh zyn. Dit staeltje egter heeft groot geroep in Engelant gemaekt. Te weten, beschuldigt zynde van te hebben willen verkrachten een meisken nogh geen tien jaren out, is hy, zyn baert afgeschoren hebbende, by nacht uit Londen naer Hollant gevlucht. Dit stuk wil hy verschoonen met de streken, die het vrouvolk in dat eilant over zich heeft om de mans te beknippen. Maer wat had een Monnik met vrouwen te doen? of wat vrou zou zoo overgeven boos zyn, dat ze een onschuldigh man van zulke gruwzame dingen zou gaen beschuldigen? Zulke beschuldigingen zouden in dat lant strafbaer zyn. Was hy onschuldigh, waerom liep hy by nacht wech? waerom schoor hy zyn baert af? waerom bleef hy niet te Londen, om zich van zulk een blaem te

zuiveren? of hielt hy de Engelschen voor zoo onregtvaerdigh, dat ze hem zouden veroordeelen zonder de zaek behoorlyk te onderzoeken? Wat zal men zeggen van drie jongelingen van Smirne, die hy uit de hooge Schole van Oxfort troonde, en aen zyne Begunstigers verkocht, gelyk men bewyzen kan? En dit is de man, die om de zaligheit van anderen te bevorderen, een Nieu Testament heeft doen drukken, noch zich ontzien in de Voorrede van dat boek den Patriarch, eenen man onbesproken van leven, te lasteren. Hem zou beter een strop om zynen hals dan het geestelyk kleedt gepast hebben. Godt erbarme zich over hem, en brenge hem volgens zyne eindelooze barmhartigheit tot de rechte kennisse zyns zelfs. Londen verlaten hebbende is hy getrokken naer Hollant, en van daer, als zyn baert weder aengegroeit was, naer Halle en Leipsich, daer hy met vele heuscheit van verscheide brave luiden, die van zyn snoode streken niet wisten, ontfangen is, vooral van den beroemden Heer Rechenberg, die allen Grieken gewoon is weldaden te bewyzen. Van daer trok hy naer Moskovie, en toonde aen zyne Czaerle Majesteit eenen brief met zyn gebootst zegel gemerkt, waer in een verzoek was van weinigh belang, dat deze Vorst hem toezeide, en ondertusschen eenig gelt deed tellen tot zyn onderhout. Als de Czaer vertogen was om zyne Krygstogten te vervolgen, keerde hy weder naer Leipsich,

Halle, 's Gravenhage, van daer naer Vrankryk, van daer weder naer 's Gravenhage, van waer hy eenen brief schreef aen eenen zyner vrienden, die zich te Londen ophielt. Deze brief wort hier van woort tot woort gemelt; om niet alleen zyne ondeugden ten toon te stellen, maer ook om te doen blyken, dat hy geheel onbedreven is in de hedensdaegse zoo wel als in de oude Griexe tael. Want hy spelt niet alleen qualyk, maer gebruikt spreekwyzen, die allen Grieken, die geen eilanders zyn, onsmakelyk en bespottelyk zouden voorkomen. Het onderscheit nu dat 'er is tusschen de tael van een rechten Griek en eenen eilander kan niet beter bespeurt worden dan uit den brief, die hier ook wort nedergestelt, van eenen Demetrius, aen wien Seraphimus zynen brief geschreven had, blykende de onkunde en onbedrevenheit van Seraphimus aen alle kanten, zoodat niemant die kan in twyffel trekken. Men mogt zeggen, is deze man zoo onervaren, hoe is hy dan aen eene geestelyke bediening geraekt? Maer tot antwoort dient, dat hy in zyn jeugt wel veel geleert heeft, en, als hy gewilt had, nogh meer zou hebben kunnen leeren, maer dat hy door zyn los leven weder vergeten heeft al wat hy te voren geleert had, en dus zynen geest, die scherp genoeg was, verstompt. Dit wort weder getoont met eenen brief van zyn hant uit 's Gravenhage in het jaer der zaligheit 1704. Hy heeft eindelyk weder bestaen naer Londen te keeren, en

geweten magtigh te worden de boeken die hy daer gelaten had. Hierna keerde hy met een geschooren baert weder naer Moskovie, waer over als hy van zyne Czaersche Majesteit bestraft wiert (want men rekent den Griexen Monnikken voor de uiterste schande, zoo zy hunnen baert scheren) gaf hy tot antwoort, dat hy moetende reizen door Pomeren, zynen baert in Duitslant gelaten had, uit vreeze dat de Zweden hem mogten oplichten, hem aenziende voor een Moskovisch Priester. Zyn Majesteit vergaf hem hier op dit bedryf, en overlaedde hem met nieuwe weldaden. Maer als hy hier eenige Koopluiden van Konstantinopolen en anderen vernam, die van zyne stukken te Londen bedreven wisten, verliet hy Moskovie, en quam op nieus te Halle en te Leipsich, nu niet langer in geestelyk gewaet, maer gekleed op zyn Fransch als een Toneelspeler. Na is hy tolk by den Koning van Zweden. Dit zyn geen praetjes. Want de Schryver heeft het uit den mont zyner Czaerse Majesteit zelve. Verdere blyken worden hier bygevoegt van Seraphimus quaedaerdigheit en lasterzucht, en nieuwe bewyzen van onbedrevenheit te voorschyn gehaelt. Lang genoeg van dezen man gesproken zynde is 'er nogh iets te melden van de overzetting van Maximus Calliopolita, die vol is van Italiaensche spreekwyzen, en verwarde samenstellingen, die de tale bederven, en geen overeenkomst hebben met den styl der Grieken, die op 't vaste lant

woonen, het geen in 't vervolg breeder wort aengewezen. Hier nevens gaet een proefje, hoe men beter overzetting in het hedensdaegs Griex zou kunnen maken. De eigenschap van vele nieuwe Griexe woorden wort hier ook uitgelegt. De Schryver verweert zich en de zynen byzonder tegen eenen Fechtius, die zich in geschrift had laten ontvallen, dat de hedensdaegse Griexe Bisschoppen enkele weetnieten waren. Hy wederlegt ook anderen, die de punten van hun geloof verkeerdelyk hebben uitgelegt, en getracht hun eenen quaden naem te geven. Hy telt ook luiden op, die getoont hebben datze geen weetnieten waren. Over agt jaren quamen twee Griexe Monnikken van den berg Athos door Hongarie gereist naer Wirtembergh, en geraekten van daer te Halle. De oudste van de twee wert ondervraegt van eenen Heer te Wirtemberg, die den naem had van zeer ervaren in 't Griex te zyn, met deze woorden, τι εςιν εκκλησια Κυριε; Myn Heere wat is de Kerk? de gevraegde antwoordde, ουρανος επιγειος, een aertsche hemel, en lachte te gelyk. De geleerde Wirtenberger vraegde weder: τι εςιν ανθρωπος; wat is een mensch? het antwoort was, ταλαιπωρον ζωον een elendigh dier, en de antwoorder lachte weder dat hy schudde. De ander verwondert over dit lachen paste hem toe, γελας η καταγελως gy lacht of belacht; daer d'ander op voegde het woort van Esopus, τον διδασκαλον σου, uwen meester. Door welk antwoort hy gedwongen wert zyn vragen te staken: want al dat de Griexe

Monnik antwoordde was spotsgewyze gezegt, en bequaem om de nieusgierigheit des vragers uit te stryken. Want in den aertschen hemel is een dubbelzinnigheit, en met elendig dier benoemen de Grieken de zotten, als of deze man had willen zeggen: o elendig mensch, wat ydelheit hebt gy met uwe nieusgierigheit? Deze mannen evenwel werden voor onervarenen te Halle gehouden, en dat nergens anders om, als dat de geleerde luiden met hun geen Latyn spreken konden. Hoe het zy, de Duitsers hebben veel te zeggen. Maer men zoude meer geleerde Grieken kunnen optellen, die naer Duitslant gereist zyn, als geleerde Duitschers, die Griekenlant bezocht hebben, of zy mosten Konstantinopolen en Smirne voor gansch Griekenlant willen nemen. Indien een Engelsman, of Hollander, of François, of Italiaen iets wilden opwerpen van het kleen getal der reizende Grieken, men zou hen van logen kunnen overtuigen. En nu Fechtius dit zegt, is hy overtuigt van onkunde. Maer het zal zyn beurt zyn, om by beter gelegenheit wederlegt te worden. Nu eischt de orde dat 'er ook een woort gezegt worde van den derden druk des Nieuwen Testaments, die te Halle is uitgekomen in het jaer des Heeren MDCCX. door den vlyt van den uitmuntenden Heer Professor Franken.

Dat deze druk netter en zonder feilen mogt voor den dagh komen, en gezuivert zyn van Italiaensche en uitheemsche woor-

den, is het oogwit van dezen Heer geweest, die 'er veel arbeit toe gedaen heeft. Het geen men bespeuren kan uit de Latynsche Voorreden, die 'er voorgestelt is. Evenwel omdat het hem ontbroken heeft aen den raed van eenen getrouwen en oprechten Griek, heeft hy zyn oogwit niet ten volle bereikt. Dit wilde de Schryver toonen, ten ware hy het liet om de verdiensten van den gemelden Heere, in wien hy belyt zeer gehouden te zyn. Hy beklaegt verder den staet der Grieken, en pleit braef voor zyn Vaderlant, waer van de inwoners verkeerdelyk gelastert worden. En, zegt hy, had deze derde druk te Konstantinopolen gekomen, en verworpen geweest, waer aen hy geen twyffel zou geslagen hebben, het ware weder nieuwe stof geweest om de Grieken te bekladden. Hy schryft verder eenen brief over dit Werk aen den Heer Franken, en ontlast zyne lantgenooten van ondankbaerheit, die hun telkens verweten wort.

Het XIX Hooftstuk behelst de wederlegging eeniger Aenmerkingen van Don Liberio Colletti in den druk van het Testament te Halle, en een onderzoek van zyn tael en styl in 't overzetten gebruikt. Wyders volgen eenige verhandelingen over zommige stukken des geloofs, nevens eenige geschillen, waer door de Schryver aen de bestryders der Oostersche Kerke tracht te voldoen. Dit dus verre zynde afgehandelt is het tydt dit Hooftstuk te sluiten, en tot andere stoffe over te gaen.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

titels


auteurs