Boekzaal der geleerde wereld. Jaargang 1715

VI. Hooftstuk.

Alle de feest-kerkredenen, gepast op de Geboorte, Kindsheit, Opstanding, Hemelvaert en uitstortinge des Heiligen Geestes, van onzen Heere, Heiland en Zaligmaker Jezus Christus. In het Latyn beschreven, door den Heere Salomon van Til, in zyn leven der H. Godgeleertheit, Doctor en Professor in de Hooge School te Leyden. Nu uit de Latynsche in onze Nederduitsche taele overgebragt, door Henrikus Buizen, der Medicynen Doctor en Practizyn te Haerlem. Te Haerlem, by W. van Kessel 1715. In 4. groot 479 bladzyden, behalven de Opdragt en Voorreden.

IS 'er ooit iemand onder de Hollandsche Godgeleerden geweest, die een grooten roem door zyne geleerde Schriften behaelt heeft, zoo mag de overledene Professor Salomon van Til, met regt onder dat getal gestelt worden. Vrind en vyand moet t'seffens ook bekennen, dat geleertheit, naeukeurigheit en vreedelieventheit, in hem om

[p. 183]

den prys dongen. Dezes grooten mans beroemtheit kon nog wel eens aenleidinge geven, dat wy zyn Eerw. Levens-verhael in onze Boekzael afschetsten. Laet ons ondertusschen deze Feest-Predikaatsien eens van naby begluuren. XXV Leerredenen maken dit fraeie werk uit, en agter aen vind men 'er nog V tot een Byvoegsel over Jacobs zegenwens, die hy door Juda uitsprak. In alle deze Kerkredenen vinden wy zyne betoogende toepassingen om het Messiasschap van 's Werelts Heiland te staven. Eene wyze van behandelinge waer van onzen Hoogleeraer de eere van uitvindinge toekomt, en waerom zyne uitlegginge over Mattheus Evangely-boek, zyn roem noit zal doen verwelken. Zie eens, hoe keurig hy uit het geschied-verhael van Christus Geboorte, by Lukas geboekt, dit groote stuk onwrikbaer betoogt, zo dat Jood nog Heiden dit Verhael konnen loochenen. 't Zy men ziet op de persoonen, plaets en tyd, alles word kragtig voldongen. Wat moet een Godvrugtige Ziele, door zulk een naeuvervulde belofte, niet aengespoort worden, om den diepen afgrond van Gods onbegrypelyke wegen en handelingen te eerbieden, en de byzondere liefde Gods te erkennen, die zynen Zoone nedrig deed te voorschyn komen; hoewel hy de hoogste in de hemelen was; naekt, die zelfs de veldlelien hun luister bezorgde; in doeken gewonden, die van een oneindige Oppermogentheit versierd wierd; in een stal gebooren, die den Hemel der He-

[p. 184]

melen niet konde bevatten, en die de Wolken tot zynen wagen hadde: Een onderdaen van Augustus, die meerder dan de Engelen, en aen wien Augustus zyn purper verschuldigt was. Uit de herberge gesloten, dien de Vader in zynen schoot, als zynen lieven en Eeniggeboornen droeg.

De tweede Kerkreden, uit Lukas II 8-12. van der Herderen Nagtwagt in het veld, diend ook kragtig om Jezus Messiasschap te betoogen, en de tegenwerpingen van eenen Hesiodus, die de Herderen veragt, word weggenomen. Hoor eens, hoe beweechelyk onze Hoogleeraer hier ontrent uitroept, ô ligt, opgegaen in de duisternis! hier is de Zaligmaker geboren; hier is de Zon der Geregtigheit geschonken, om alle de duisternissen van onwetenheit en droefheit te verdryven; om alle vreeze uit het herte te sluiten. Werwaerds wykt gy derhalven af, ô ydele mensch! die elders als in Christus een groote blydschap zoekt? nademael dog alle vreugde, zonder deze, ydel en vals is. Verblyd u Jongeling, zing, spring en wees vrolyk. Verblyd gy u zonder Christus, het einde uwer blydschap zal te beweenen zyn, en het iedel bedrog van uwe Ziele zal uwe droefheit vermeerderen. Het leven van een Christen zoekt geen vreugde in Bethaven, het Huis der ydelheit, maer in Bethlehem, het Hemels Broodhuis.

De liefelyke Lofzang der Engelen, uit Lukas II:13, 14. is de stoffe van de derde Leerreden. De woorden van dezelve, die

[p. 185]

zeer in een gedrongen, geklieft en in gedenkspreuken afgebroken zyn, worden van den Schryver zeer naeukeurig overwogen en bondig aengetoont, hoe alle de deugden en volmaektheden Gods in dit Engelen-lied zyn ongesloten.

De verkondiging van de Bethlehemitischer Herderen word uit het 15 tot het 17 vers sierlyk uitgewrogt; de waerheit van Jezus Messiasschap wederom bondig vastgezet, en uit dit onderzoek der Herderen worden wy aengespoort, om wetenschap en godsvrugt, die als regtaerdige Tweelingen zyn, noit van elkander af te scheiden.

De vyfde en laetste Kerkreden over Christus Geboorte, is uit Luk. II:18-20. waer in de uitwerkselen van verwondering in de Herderen, en het overleg van Maria, twee onderscheidene gewrogten van een en dezelve zaek, naeukeurig verhandelt worden. Laet ons, vermaent de Heer van Til, ons ook over Gods groote werken verwonderen, en erkennen dat Gods getuigenissen verwonderlyk zyn. Ps. CXIX 129. en zyne wegen onnaspeurlyk, voornamentlyk die hy houd met de genen die hy verkoren heeft om met Christus den weg des levens in te slaen. Laet ons ook dit getrouwe woord bewaeren, en in de geheimkameren van ons hert opsluiten. Immers rust wysheit in het harte der verstandigen. Sp. XIV. 33. Laet ons God ook verheerlyken, dan zullen wy niet alleen van de menschen, maer ook van God geprezen worden, wanneer we namentlyk

[p. 186]

met hun, die God hier op aerde verheerlykt hebben, tot een eeuwige beschouwing zyner Goddelyke heerlykheit zullen toegelaten worden.

Over de kindsheit van Christus, is de eerste Kerkreden, wegens het bloedig Bondzegel de Besnydenis, die in het wegnemen van de voorhuit des vlees bestond. De tyd was de agtste dag, dien men onder een gestrenge bedreiging niet mogt laten voorbygaen, om dat dit verzuim een veragting des Verbonds gezegt word in te sluiten. Gen. XVII:14. Men mogt dien dag ook niet vervroegen, om de tederheit der kinderen, die voor den agtsten dag desmerten der Besnydenis niet konnen verdragen, waer by nog deze reden komt; dat God (voorwetende, wat hy eens in de Kerkplegtige wet zoude instellen, die de vrugt met deszelfs moeder zeven dagen voor onrein houd. Lev. XII:2, 3 en daerom ook beveelt, dat de eevengeboorne dieren zeven dagen by de moeder moesten blyven, en niet voor den agtsten dag tot den Autaer gebragt worden. Exod. XXII:30. Lev. XXII:27) dit bevel al voorheenen op deze zaek had toegepast. Kragtig betoogt onze vermaerde Hoogleeraer uit dit alles Jezus Messiasschap, zo om dat Hy onder de wet moest worden, en alzoo een der broederen, die allen moest gelyk zyn, konnende ons niet van de Wet verlossen als met de verbintenis der Wet op zig te nemen. Gal. IV:4. ô Zalige Besnydenis van onzen Heiland! die ons van het

[p. 187]

mes verlost, en nogtans die geestelyke genade van de Besnydenis, die zonder handen geschied, aen ons verzegelt.

De Naamgeving van Jezus, is de tweede Kerkreden over Christus kindsheit, waer in aengetoond word, dat ze van den Hebreeuschen naem afstamt. Waer uit al wederom op eene bondige wyze het Messiasschap van onzen Heiland pal gezet word. Laet ons derhalven ons zelven niet schaemen dien naem te belyden, schoon de Duivel daer tegen ingenomen is. Laet ons wyders in onze gelovige belydenis de uitwerkende kragt van dien Naem erkennen. Laet ons toevlugt nemen tot dit hoog Vertrek des heils,tot dezen Autaer der verzoening, gryp dezen Hoorn der Zaligheit aen, als die genoegzaem, en dien naem waerdig is. ô gelukkige dan, vervolgt hy, aen wien Jezus met zynen Naem is bekent geworden. Een Naem, die door zyne kragt den bedroefden eene vertroosting, den verloornen heil, den zwakken sterkte, den kranken een geneesmiddel, en den uitverkoornen alles is.

De Godsdienstige openbaaring van Jesus in de heylige stad, is de derde kerkreden, wegens zyn kintsheyt uyt Luc: II:22. 24. Lust het u nu eens, zegt onzen Hoogleeraar, met my naer de heylige stad op te gaan en aldaar te letten op hoe klaare wyze, Jesus wederom met alle de kentekenen van den Messias, niet minder onder leviten en godvrugtigen als onlangs te Bethlehem onder Davids nakomelingen is geopenbaard ge-

[p. 188]

worden. Daar ziet gy een Mensch voor veertig dagen gebooren, om wiens komste in de wereld de Moeder, de schuld des kraambeds zullende betalen den berg van Sion opklautert, haare vrugt op de armen dragende. Nader dan haastelyk tot dezen Eerstgeboren. Vorder de erffenis van hem af. Kleefhem aan. Zoekende door het geloof van dezen Priester de besprenging des bloeds tot uwe reynigmaking, op dat ge wederom moogt toegelaten worden, om met God gemeenzaam om te gaan. Nader tot deze Fontein als tot een Wasbad, wasch u en word gereinigt, leg hier het medeweten der zonde af. Maak over die offerhande der regtvaerdigmaking een verbond met God, en doe uwe geloften in 't geloove van zyn bloed.

De vierde kerkreden ontrent deze stoffe, Simeon de eerste getuyge van Jesus Messiasschap na zyn komste in het vleesch vertoonende, is uyt Luk. II:25, 26 genomen. Hier in zienwe dezen van ouderdom bevenden vader, als den eersten getuyge voor deze Evangely-waarheyt hoewel met waggelende beenen, voor den dag komen, en als den eersten Kampvegter voor Vorst Messias, zyn regt handhaven. Man van geen geringe agtbaarheit, en, zo geleerde mannen gissen, een Zoon van Hillel en vader van Gamaliël die Leermeester van Paulus was. Dog de Jooden zeer flaau van dezen Simeon spreekende, vermoeden verstandige mannen daar uyt, dat zulks alleen veroorzaakt is, om dat deze aen Jezus getuigenis geeft. Waer op de

[p. 189]

vermaerde Hoogleeraer vermaent, dat zy, die na Israëls verdere verlossing roepen en verlangen, deze hunne hoope met Simeons deugden versieren en verheerlyken, en daer by Regtvaerdigheit en Godvreezentheit voeden, op dat hunne Profeetische oeffening niet enkel op loutere nieusgierigheit uitloope, neffens veele andere pligten die vervolgens worden opgetelt.

De volgende vyfde Kerkreden is over de zelve stoffe, waer in verhandelt word, voor eerst, hoe hy het kind heeft genomen. Vs. 27, 28. Ten tweden, hoe hy 't zelve in de uitgesproken zeegening heeft beschreven. vers 29-32.

Een kind in de armen te nemen is een teken van liefde en agting, waer door we onze genegentheit jegens het zelve te kennen geven. Dit van Simeon, ten opzigte van Jezus gedaen wordende, was 't even eens als of hy zeide: Ziet my aen, ik draeg den genen die alle dingen draegt door het woord zyner kragt Heb: 1:3 En die ons gedragen heeft van de dagen van outs Jes: 63:9. Ik ondersteun hem met myne armen die ons van boven eeuwige armen toereikt Deut: XXIII:27. Aanschout uwen en mynen Verlosser, die ons word aengeboden, om hem door 't geloof aen te nemen. Dien ik op deze zwakke armen draege, stel ik voor uwe oogen, opdat ge hem met een vrolyk hart ontfangen zoud. Deze is myn hoop, myn liefde, myn lust, en der Heydenen wensch. Deze is my een Schild en Rondas des harten,

[p. 190]

dien ik aen myn borst drukke.

De voorzegginge van Simeon is het onderwerp van de zesde Leerreden, uit Luk. II. 33-35 waer in zeer naeukeurig word aengewezen, in wat opzigt Jezus tot een Val en Opstandinge veler in Israël, en een Ligt tot Verligtinge der Heidenen zou worden. Alles word met een Toepassing tot betoging der waerheit kragtig aengedrongen. Luister eens toe, hoe ernstig de Heer van Til tegen de veragters der Profetien uitvaert. Ach, zegt hy, of 'er huiden ten dage, in het midden van 't Evangely-ligt geene gevonden wierden, die de Godverloochening in hunne harten aenqueeken; den welken Christus gepredikt, eene dwaesheit is. Ja, och! of hunne knibbelaryen over vraegstukken, in de Kerke en in de Schoole opgeworpen, niet openbaer wierden! daer van daen zo veele tegenspreekende geesten, die door eene ydele Filosofie zig niet schamen, de verborgentheden des Geloofs te beknibbelen, en onder 't volk gedrogtelyke gevoelens, met verdraeijing der Schriften voort te planten. Daer van daen zoo veele spotters die de gaven der Prophetien beschimpen, en met de tekenen der tyden den draek steeken, vervullende alzo met der daed 't geene wy 2 Pet. III:3, 4. Jude vers 18 en 19 lezen. Maer waer holt gy heen, ydele menschen! aen wien stoot gy u? gy struikelt onder de bestraeling van 't helder Evangelyligt, niet onderscheidende waer gy gaet, of wat gy doet? geef agt op 't voorbeeld der

[p. 191]

Joden, op dat niemant van u in een en het zelve ongeloof vervalle.

Het getuigenis van de Profetesse Anna wordt in de zevende of laetste Kerkreden, over de kindsheit van Christus, verhandelt. Deze godvrugtige Matroone wordt zoo wel wegens haeren naem, als geslagt en stam, grondig naergespoort. Haer loffelyke belydenisse ziet men in alle haere kragt bondig voorgestelt; en daer uit op een overtuigende wyze betoogt, dat de zelve van geen minder gewigt, dan die van Simeon was, dewyl zy, een hoogbejaerde vrouw, die haest moest sterven, door geene hoop van voordeel verlokt werd. Zy was niet van elders opgeraept, maer aldaer woonagtig en nooit gewoon uit den Tempel te wyken. Eene vrouw van beproefde Godsvrugt, die, sedert veele jaeren, Godt dag en nagt, met vasten en bidden gedient hadt, en van de Priesteren, de Oversten des Tempels, tot eene gedurige inwooning aldaer was toegelaten; ja die in haeren kuischen weduwlyken staet voortreffelyke proeven van de dooding hares vleeschs hadt gegeven, als die niet anders dan de Hemelsche zaken bedagt en zogt.

Over de Opstandinge van Christus vinden wy vyf bewrogte Kerkredenen. De eerste over Matt. XXVIII. 1, 2, 3, 4 De tweede over vers 5-8. De derde over vers 9 en 10. De vierde over vers 11-15. En de vyfde over Jes. XX. 3-10. In welke keurige Leerredenen dit gewigtige Leerstuk tegen alle onbedagte tegenspreekers onwrikbaer pal ge-

[p. 192]

zet wordt. Geen wonder; want zoo 't hier leutert, raekt het geheele Christendom aen duigen. Derhalven, treedt toe, gy roekelooze wargeesten, die de onbezonne stoutheit durft gebruiken, om aen dit dierbaere Geloofsstuk uwe ongewyde handen te slaen. Treedt toe, beproeft hier, zo ge lust hebt, uwe gewaende kragten. Treedt toe, verlegene zondaers, en nadert by het Graf van uwen Heilant, wilt gy overreedt worden, dat hy van des doods banden ontbonden zynde, leeft; ja dat hy leeft, die de zegetekenen van zyne overwinning in 't graf gelaten heeft.

Twee Kerkredenen betoogen de Hemelvaert van onzen opgestaenen Heilant. Het Geen ons op nieuws overtuigt dat Jesus van Nazareth de langbeloofde Messias is. Engelen verstrekken hier tot onwraekbaere getuigen, dat hy wel hemelwaerds gegaen is, maer dat hy nog eens zal nederdaelen.

De uitstortinge van de gaven des H. Geests op het berugte Pinksterfeest is de stoffe van vyf Kerkredenen, waer in Hand. II. van vers 1-20. verhandelt word, en die alle daer henen gerigt zyn, om het Messiasschap van Jesus op het bondigste aen te toonen. Ons bekrompen bestek laet geenssins toe, dit alles in een klaer verbandt te schakelen; alleen moet ik uit deze Kerkredenen nog aentekenen, dat de Hoogleeraer van Til zeit door den doorlugtigen dagh, in het 20 vers, niet den dagh van Jerusalems verwoestinge, nog ook de dag des laetstenoordeels, in eenen naeuw opgeslotenen zin te ver-

[p. 193]

staen wil hebben. Niet den laetsten, om dat 'er, na dat sommige dit oordeel ontvlodenzyn, van overblysselen, die geroepen zouden worden, en door bekeering tot belydenis van des Heeren Naem gebragt worden, gesprooken wordt by Joël II. 32. Zynde, naer zyn oordeel, iets, dat na den grooten Oordeeldagh en het verbranden van de werelt niet te wagten is. Ookniet de laetstedagh van 't Gemeenebestder Joden, als niet zoo lang na 't uitstorten van den H. Geest gevolgt, en de tusschenruimte van de deze twee bestekken te eng zynde, om 'er alle de aldaer opgetelde tekenen, daer tusschen ingelast, op toe te passen. Derhalven kiest de Heer van Til den middelwegh, en verstaet door dien dagh voornamentlyk dien tyd wanneer Godt den Antichrist zal uitroeien, om 't welke te bevestigen Openb. XVI: 16. nader wordt aengedrongen.

De Leerredenen, die ten besluite agter aen komen, zyn over Genes. XLIX van vers 8-12. en behelzen de Zegewenschen van Jakob over Juda uitgesprooken. Zy worden in vyf Kerkreden en zo keurig afgehandelt, dat wy 'er elk op te gast durven nodigen; dog uit vreeze van te lang te zullen vallen, zullen wy ze niet verder aenroeren. Op het allerlaetste vinden wy een kortbondige ontledinge van de waere en godsvrugtwerkende Godgeleertheit, die waerdig is om 't geheugen ingeprent te worden. Met een woort, zoo 't ons vrystaet ons gevoelen over dit Werk te uiten, wy twyfelen niet, of het zelve zal, gelyk alle die uit de pen-

[p. 194]

ne van dezen grooten Schriftgeleerden zyn afgedroopen graege leezers vinden. Zoo dat de Heer Buisen by zyne landsgenoten dies-aengaende geenen geringen lof zal behalen. Met een weinigje moeten wy onze Lezers nog op houden, namentlyk, dat men uit ons uittreksel genoegsaem zal konnen afnemen, dat sommige in de hervormde Kerke niet al te voorzigtig handelen, wanneer ze den Leeraers die men met den naem van Coccejaenen doopt, naergeeven, dat ze by na noit hun werk maken, van by hunne toehoorders op de oeffeninge der Godsvrugt aen te dringen. Al wie zyn oordeel onbelemmert gebruikt, zal van het tegendeel overtuigt worden, alzoo de Heer van Til altydt getoont heeft, dat de Heilbladeren niet alleen tot leeringe en wederlegginge, maer ook tot bestraffinge en vertroostinge dienen. Gun ons ook de vryheit, dat wy ter eere van den overledenen dit hier nog byvoegen: Wy konnen ons niet genoegsaem verwonderen, hoe zeker ongenoemt Schryver, als een kint der duisternisse, de onbezonnen stoutheit durft gebruiken, van den Heer van Til na zynen doot te bekladden, als of hy op de uitdaginge van den Heere Leidekker, om op deszelfs Zulamith te antwoorden, daer toe geene kans zag, daer wy dezelve beantwoording in handen hebben; dog die de Heer Hoogleeraer, om redenen hem daer toe bewegende, niet in 't ligt gaf: 't geen nogtans nu eerstdaegs wel kon gebeuren.