Boekzaal der geleerde wereld. Jaargang 1715

[p. 143]

III. Hooftstuk.

Histoire des Yncas, Rois de Peru, contenant leur origine depuis le premier Ynca Manco Capac, &c.

Dat is:

Historie van de Koningen van Peru, behelzende hunnen oorspronk, van den eersten Ynca Manco Capac, van hunne Grondvesting, Afgoderye, Offerhanden, Wetten, Wingewesten, wonderen van hunnen Zonne-Tempel en 't geheele Staetsgebied van dit groote Koningryk eer de Spanjaerden zig daer van meester maekten: met een beschryving van de Dieren, Vrugten, Berg-metalen, Planten, enz. Uit het Spaens van Garcilasso de la Vega in 't Frans vertaelt, door J. Baudouin. Tweede Deel. Te Amsterdam by J. Desbordes, 1715. in 8. groot 492 bladzyden.

IN ons eerste Deeltje van de voorgaende maend, het eerste Deel van dit werk afgeschetst hebbende, zullen we nu het tweede doodverwen. 't Zelve is in IV boeken afgedeelt, behelzende het eerste hooftstuk

[p. 144]

van het eerste boek, een beschryvinge van de Koninklyke Paleizen en derzelver optooiselen. Hunne pragt en heerlykheit was zo groot, dat zy voor geene Koninklyke Gebouwen van de werelt in dierbaerheit behoefden te wyken; alles was gout wat 'er blonk; in hunne tuinen waren de allerliefelykste vrugten van geur die men zoude konnen uitdenken. Zelfs maekten zy boomen van gout, met bloemen, bladeren en vrugten van het zelve metael opgeciert. Zelfs zag men geheele koornvelden die van gout en zilver blonken. Allerhande slag van gedierten, als konynen, ratten, vossen, enz. waren 'er van gout en zilver, ook vogelen van allerleie soort, die op de boomen zo natuurlyk zaten als of ze zongen. Alle hunne huizen waren van Baden voorzien, die van goud en zilver pronkten.

Menigte van Bedienden zwierden aen 't Hof van deze Koningen door malkander. Men vond in de huizen der Ynca's vertrekken van twee hondert schreeden in de lengte, en van vyftig of zestig in de breedte, die tot danssen en andere vreugdebedryven waren afgezondert. Het Vertrek waer in de Koning plag te slapen, wierd na zyn dood met al het goud en zilver dat 'er in was, toegemuurt, en wierd deze plaets voor heilig gehouden. Met den Koning wierd al zyn ander goud en zilver huisraed, kleederen en juweelen begraven, op dat hy zig in 't andre leven daer van mogte bedienen.

[p. 145]

De Rouwbedryven die zy over hunne afgestorvene Koningen oeffenden, is het onderwerp van het V. Hooftstuk. Zy wisten de lichamen van de afgestorvene zodanig te zalven dat zy scheenen te leven.

De algemeene Jagt die deze Koningen in hun Ryk aenstelden, gaf geen geringe gedagten van hunne glory, dewyl zy dan wel twintig of dertig duizend Indiaenen opontboden, konden daer mede twintig of dertig mylen in het ronde beslaen, wanneer ze somtyds wel veertig duizend stuks wilde beesten konden agterhalen. Veele aenmerkelyke dingen hier ontrent kunnen in 't VI. Hooftstuk breeder nagezien worden.

Hunne Postboden, en hoe spoedig zy hunne boodschap konden volbrengen, is het onderwerp van het VII. Hooftstuk. Onze Schryver verhaelt, dat zy ieder vierendeel myls vyf of zes welgestelde jonge Indiaenen by der hand hielden, die elk op hun beurt hunne bootschap verrigtten, en alzo het geen 'er te zeggen was aen elkander overbragten. Zy gebruikten een ander kunsje wanneer 'er een opstand in 't Ryk was, om zulks ten spoedigste over al te verbreiden, wanneer ze van plaets tot plaets rook lieten opgaen; en daer door kan men in drie of vier uuren tyds zes hondert mylen ver kennisse daer van geven. Aen het einde van het eerste Boek wort van eenige kortbondige Spreuken, van Ynca Pacha Ousci, gewag gemaekt, waer van wy 'er eenige aen den Lezer zullen mededeelen.

[p. 146]

 

De nyd is een worm, die de ingewanden van den

 

nydigen knaegt en verteert.

 

Zulk een lyd een dubbele straffe, die een ander

 

benyd en zelfs benyd word.

 

Wie een eerlyk man benyd, is zelfs de oorzaek van

 

zynen ondergang, en even eens als een Spinnekop

 

die vergif uit de schoonste bloemen trekt.

 

De dronkenschap, de toorne en de zotheit, gaen

 

byna met de zelve schreden, dog de twee eerste

 

bedryft men vrywillig en ze gaen voorby, dog de

 

laetste blyft gedurig.

 

Een edelmoedig hert word best gekent door het ge-

 

dult dat het in tegenspoed betoont.

In het VIII. Hooftstuk van het zevende Boek word de Hooftstad Curco beschreven, en gezegt, dat ze met Rome veel overeenkomst heeft. 't Geen aldaer ook aengetoont word. De kruiden, vrugten en beesten, tot onderhoud der menschen, worden onder anderen in het agtste Boek afgehandelt. Verscheierlei slag van Papegayen vind men in Peru: daer zyn groote, middelbare en kleine, de laetste zyn als de Leeuwrikken, de grootste als de Valken; zy zyn van koleur zeer onderscheiden. Men vint 'er groene, geele, en van andre verw; hunne staertveeren zyn zeer fraey en lang; de Indiaenen hebben 'er zeer veel agting voor, en tooijen 'er zig op hunne feestdagen mede op. Zeker slag van Papegayen, die Guacamagas genoemt worden, klappen noyt, dog zyn alleen om hunne aengenaeme koleur en vederen bemint. Te Potesi was in de jaeren

[p. 147]

1554 en 1555 een Papegay die men Loro noemde, (zouden de onze daer van nog wel Lorretjes genoemt worden?) die zo groot een klapper was, dat hy alle de Indiaenen, die langs de straet liepen, by name noemde, zeggende met een de Landschappen en plaetsen waer in zy gebooren waren. Op zeker en tyd zag hy eens een schoon Indiaensch vroumensch langs straet gaen, die van drie of vier andere opgepast wierd en zeer deftigh voor den dag kwam. De Papegay begon te lagchen, en riep verscheidemael Huagru, 't geen de naem van een der veragtste Landaerden onder hen is. De Dame ging voort, beschaemt zynde over deze bejegening. Zeker Geneesmeester ook, die zyn konst niet wel verstond, door de stat gaende, wert van een Papegay wakker uitgescholden; die dit niet langer konnende verdragen, dewyl de Papegay noit ophield, aen 't Geregt klaegde, dat aen deszelfs meester belaste, den Papegay niet meer op straet te brengen. Op de 352 bladzyde leeze ik van een Paerel, die de gedaente van een Peer had, met een langen hals, en zo groot was als het grootste duiveney Zy wierd op 14400 dukaten gewaerdeert. Onze Schryver van het gedierte spreekende, verhaelt, dat 'er in zynen tyd weinig Kameelen in Peru waren, ook had hy den tyd beleeft dat 'er niet een was. Eenen Jan de Reinago, geboortig van Bilboa, was de eerste die ze toen overbragt. Eenen Don Pedro Portocarrero betaelde hem voor zes Kemelinnen en een Kemel, 8400 dukaten. Den

[p. 148]

eersten Ezel, toen de Schryver aldaer te lande was, vond hy in 't gebied van Curco, en wierd voor 480 dukaten (daer zyn nu wel Ezels, zelfs in Holland, die hedendaegs zo veel niet zouden gelden) verkogt.

Twee Varkens, mannetje en wyfje, wierden voor 1920 dukaten verkogt; de Speenverkentjes die 'er in waren, golden meer dan 120 dukaten. Op de 433 bladzyde vinden wy een geval, dat om zyn vreemdigheit by na ongelooffelyk schynt, hoewel zeker voornaem Edelman dat aen den Schryver zelfs verhaelt heeft, 't geen hem ook door verscheide Indiaenen, die 't zeiden gezien te hebben, bevestigt wierd; namentlyk, dat wanneer zeker Schip van Panamie na een andre plaets ging en te Trugillo havende, de bootsgezellen aen land traden, om wat te ververschen, laetende een zieken in 't schip, 't welk met een menigte van Ratten bezet zynde, kwamen zy op dezen zieken aenvallen, om was 't mogelyk hem van de graet te scheuren. De zieke hier voor bedugt zynde, wist een tang te krygen, en verweerde zig daer mede zodanig, dat 'er, eer zyn makkers te rug kwamen, al 380 Ratten, die hy gedood hadde, rontom zyn kooi lagen. De Schryver, 't geen ik vergeten had te zeggen, brengt dit geval by, om de menigte der Ratten in Peru aen te toonen.

Hy verhaelt ook, dat 'er in het jaer 1554 en 1555 zo grooten gebrek aen wyn was, dat ze byna niet te vinden was om

[p. 149]

de Misse te doen. Dit gebrek eenige maenden geduurt hebbende, quam 'er eindelyk een schip met twee duizent vaten, waer van de eerste voor 600, en de laetste niet minder dan tot 200 dukaten verkogt wierden. (Ik ben verzekert, was ze hier te lande tot zo hoogen prys, daer zouden 'er zoo veele geen nat zeil door krygen.)

Een aerdig geval word 'er op de 455 en 456. bladzyde, van de domheit der Indiaenen vertelt. Het is aldus. Wanneer de eerste meloenen hier te lande voor den dag quamen, zond zeker Landpagter, aen zynen Heer, tien van de beste, die hy met twee Indiaenen, neffens een brief, afvaerdigde, hen belastende, om 'er niet een van op te eeten, want anders, zeide hy, zoude deze brief u beklappen. Onder weg zynde zeide de een tot den anderen, zouden wy evenwel zo ongelukkig zyn dat wy van deze vrugten, die op ons meesters land wassen, niet eens proeven zouden? Neen, neen, zei de ander, zo wy dezen misslag begingen, deze brief zou onze dievery ontdekken; daer weet ik zeer wel raed toe, zei de ander, die een gaeuwert wilde wezen, wy zullen den brief terwyl met een steen bedekken; want als hy 't niet ziet, zal hy ons immers niet konnen beklappen. Dien voorslag keurde men goet, en men at de meloen op. Wederom op weg zynde, zei de ander, makker dit zal evenwel bekaeit uitkomen, wanneer gy 'er vyf en ik maer vier overlevere, laet 'er ons noch een op-

[p. 150]

snoepen. Zoo gezeit zoo gedaen, men quam by 't heerschap en leverde agt meloenen over. Hoe! zei deze, waer zyn de twee andere meloenen. Heer, antwoordden zy, men heeft 'er ons maer agt medegegeven. Waerom liegt gy? zei de ander: dezen brief onderregt my dat gy 'er tien gekregen, en twee opgegeten hebt. De arme Indiaenen, zig schuldig bevoelende, konden hier op geen woord spreeken, en maekten 't rontom rugtbaer, dat men de Spanjaerden met regt Goden mogt noemen. Veele andere aenmerkenswaerdige dingen vind men by onzen Schryver, dog wy steeken hier een spelt by, en zullen tot iets anders overgaen.