Boekzaal der geleerde wereld. Jaargang 1715

II. Hooftstuk.

Sermons sur divers textes de l'ecriture sainte, par Claude Groteste de la Mothe, Ministre de l'Eglise de la Savoye à Londres.

Dat is:

LEERREDENEN over verscheidene

[p. 130]

Texten van de H: Schrift, door Claude Groteste de la Mothe, bedienaer van de Savoykerk te Londen. Te Amsterdam by l'Honoré & Chatelain 1715. In groot 8. 510 Bladzyden, behalven een groote Voorreden.

Uit meer dan drie hondert Leerredenen, die onder een groote menigte van andere papieren, by den Heer la Mothe gevonden zyn, heeft men 'er XIII uitgekipt, die ons in dezen fraeien bondel mede gedeelt worden Men heeft meer agt gegeven, om de uitgelezenste stoffen te verkiezen, dan dat men zyn werk gemaekt heeft om juist zodanige in 't ligt te brengen die 't meeste bewrogt zyn, dewyl ze alle, die zyn Eerw. heeft nagelaten, uitmunten, en veele nog opgesloten leggen, die, naer 't oordeel van andere, deze nog wel zouden overtreffen. Agter de Voorreden van dit Werk vind men een vry groote naemlyst van gedrukte en ongedrukte papieren van den Heere de la Mothe, die alle genoegzaem te kennen geven, dat hy zynen tyd niet ledig heeft doorgebragt. Trouwens dat zult ge uit het geene wy goet vonden van zyn leven aen U mede te deelen, ook genoegzaem konnen afnemen.

De Heer Claude Groteste de la Mothe, stamde zoo van 's vaders als 's moeders zyde van de voornaemste geslagten van Orleans af. Zyn vader troude iemand uit het geslagt van du Chesnay. Hy die de werelt zeer

[p. 131]

wel verstond, woonde met zyn huisgezin te Parys, Intendant in een der grootste Huizen zynde, dat zoo wel door adeldom als eerampten zeer hoog stond opgevyzelt. Zyn voornaemste oogmerk was, aen zyne kinderen de beste opvoeding te bezorgen, die 't hem mogelyk was. En dewyl hy 'er alreede een in de Godgeleertheit had opgetrokken, zoo wierd onze Heer de la Mothe, die goede hoope gaf, tot de Regtsgeleertheit opgelegt. De Vader zond hem ten dien einde naer Orleans, alwaer altyd de stapel van deze oeffeningen geweest is, en hy wierd den 23 van Slagtmaend 1665 tot Advokaet van 't Parlament van Parys aengeschreven. Dog verscheidene van zyne vrienden, zyne welsprekenheit en veele andere bekwaemheden wetende, gaven hem te kennen, hoe nut zyne gaven ten dienste van de Kerk zouden zyn, zoo hy zig op de Godgeleertheit wilde toeleggen. De ernstige godsvrugt, waer mede hy reeds bezielt was, noopte hem aen, om eenen weg te verlaten, langs welken hy geluk naer de werelt zoude hebben konnen bekomen; dog hy koos liever de bewegingen, die God hem ingeboezemt hadde, op te volgen, en deed in korten tyd groote voortgangen in de Godgeleertheit, op de hooge Schole te Saumur, gelyk zyne tydgenooten nog heden getuigen. Van alle de Hoogleeraeren kreeg hy zeer voordeelige getuigschriften. Zyn net, doordringend en arbeidzaem verstand stelde hem wel haest in staet, om eene bediening met eere waer te nemen,

[p. 132]

waer in hy, gedurende zyn geheelen levensloop, zyn grootste genoegen en glory stelde, en waer ontrent hy altyd ten oogmerk hadde, om den uitslag door een gedrag te verzekeren, dat overeenkomstig met de heiligheit van deze beroepinge was. In grasmaend 1675 wierd hy door de Kerke van Liry verzogt, om aldaer, gelyk de ordre van de hervormde Kerken van Vrankryk mede brengt, drie mael (gelyk men hier zegt) op zyn beroep te prediken, en wel met zodanigen uitslag, dat hy 'er bevestigt wierd.

In het jaer 1677 in Bloeimaend, schreef de Heer Allix, toenmaels een van de Parysche Predikanten, uit naeme van den Marschalk van Schomberg, eenen brief aen den Heer de la Mothe, om, was 't mogelyk, hem te bewegen, dat hy met genoemden Marschalk te velde trok, dewyl deze iemand begeerde, die zagtzinnigheit, ernst, standvastigheit en aengenaemheit by elkander bezat. In Wynmaend 1675 wierd hem het beroep van Gien op de Riviere de Loire aengeboden.

In 't Jaer 1678, in Loumaend, deed dit de Kerk van Amiens ook. De Heer de la Mothe, die mooglyk zig meer en meer wilde oeffenen, sloeg beide deze beroepingen af.

't Was ook in dit zelve jaer, dat de Marschalk van Schomberg hem op nieus tot het voornoemde begeerde, waer toe hy de Predikanten van Parys verzogt, dat die tog eens aen den Heer de la Mothe ten dien einde wilden schryven, gelyk ook veele andere

[p. 133]

Bevelhebbers van herten wenschten, dat zy van zoodanige gaven, die God over hem uitgestort had, voordeel mogten hebben, op een plaets, alwaer veele ongebondenheit gepleegt word, en in een tyd wanneer zy voor vele gevaeren bloot staen.

In de jaren 1679 en 1680, wierd hem van de Kerken van Calais en Guisnes, met alle mooglyke beweegredenen, een beroep opgedragen, dog ook te vergeefs.

In 't jaer 1681, boden de Heeren le Gendre, Larroque, Basnage en de Kerkenraed van Rouaen, alwaer zy Predikanten waren, hem aldaer een beroep aen, dat zy in die omstandigheden van tyden zeer dienstig oordeelden; dog wat, en hoe veel daer over te doen viel, kan in het Werk breder nagezien worden. 't Geen ook daer uit ontstond, om dat de Kerkenordre van de Hervormden in Vrankryk medebragt, dat geen Leeraer mogt vertrekken, eer zyn plaetse door een ander voorzien was. De vervolging in Vrankryk beginnende, wierd de Heer de la Mothe, hoewel ziek zynde, zeven mylen van zyn standplaets verbannen, wat moeite men ook aenwendde, zelfs by den Marquis de Ruvigny, zynde algemeene Afgezondene van de hervormde Kerken in Vrankryk. Men moest hem van Liry na Claye brengen, van waer hy, een weinig herstelt zynde, naer Parys by zyne vrinden ging. Nauwelyks was hy hier gekomen, of de herroeping van 't Edict van Nantes was oorzake, dat hy, gelyk andere Leeraers, bin-

[p. 134]

nen een bepaelden tyd, buiten Vrankryk moest gaen.

In het jaer 1685, ging hy met zyne huisvrou na Londen, en zoo haest als men verlofbrieven van Jakob den II. verkregen had, dat de vlugtelingen aldaer een Kerk mogten opregten, mits dat zy zich aen de gebruiken der Engelsche Kerk onderwierpen, wierd hy nevens den Heer Allix en Lombard aldaer tot Predikant aengestelt; welk beroep hy met zo veel edelmoedigheit aennam, dat hy deze Kerk verscheidene jaren, zonder eenige inkomsten, bediende.

In 't jaer 1694 wierd de Heer de la Mothe in de Savoykerk, de voornaemste van Londen, beroepen, die hy ook tot zyn dood toe, die in 't jaer 1713 voorviel, bedient heeft, daer de Heer Dubourdieu, de oudste van zyne Amptgenooten, daegs na zyn begravenisse, een Lykpredikaetsie op deed; waar in zyn Eerw. onder andere zeide: De hervormde Kerke verhest aen hem een getrou en regtzinnig Leeraer, verstandig in zyn oeffenkamer, welspreekende op den Predikstoel, van een uitgelezen oordeel, een naeukeurig belyder van de Godsdienstpligten, wonderbaer afgeregt, om vrede in de huisgezinnen te herstellen; zeer bekwaem om aen anderen raed te geven; bezittende eene liefdadigheit zonder wederga, een uitnemend vertrooster der weduwen, weezen en verdrukten, beroemt door veele fraeie en nutte boeken; zoo wel van de Engelsche, die hem kennen, als van zyne landsgenooten geagt. In het jaer 1712 wierd hy van de Koninklyke Socïeteit der Wetenschappen te Berlyn, tot een me-

[p. 135]

delid aengenomen, ten welken einde de Heer Jablonski hem het verkiezingsschrift den VI van Grasmaend toezond. Men moet 'er ook nog byvoegen, dat hy op stoel een deftig wezen had, dat ontzag aen zyne toehoorders inboezemde, zoo dat hy hunnen aendagt, door een byzondere wyze van handelen, wist gevangen te nemen. Na zyn dood vond men veel brieven van Prelaten in Engeland en Ierland, als ook veele van beroemde Godgeleerden, uit Duitsland, Zwitserland, Zweden en Denemarken. In de voorreden van dit Werk vind men 'er ook staeltjes van. Twee jaeren voor zyn dood had zyn Eerw. een ziekte, wanneer alle hoope van herstellinge verlooren scheen; dog God verhoorde nogtans de bede van zyne Gemeente, en sedert dien tyd zeide hy dikwils aen zyne vertroutste vrinden: De Godsvrugt, de Godsvrugt; daer is niets beters dan de Godsvrugt. Die maekt den geheelen mensch uit, alle het andere is niets. Hy eindigde zyn leven den 30 van Herfstmaend 1713, ontrent LXVI jaeren out zynde. Zyn Bibliotheek, die hy naliet, zou een van de voornaemste geworden zyn, zoo God hem nog langer in 't leven gespaert hadde. Zyn Weduweschonk dezelve aen de Savoykerk.

Laet ons, om weg te spoeden, nu eens tot het Werk overgaen. Zyn Eerste en Tweede Leerreden is over Mark XIII:37. 't Geene ik u zegge, [dat] zegge ik allen, Waekt. Door het waken alhier verstaet hy, den godsdienstigen aendagt, die een geloovige over zyn pligten

[p. 136]

laet gaen, om den staet der genade waerdig te beleven, en alles in 't werk te stellen om zig voor der zonde te wagten. De noodzakelykheit daer van dringt hy om verscheide redenen, in de eerste Predikaetsië, aen; dewyl men, door dit te verzuimen, de Godsvrugt, ja den Hemel verliest. Het groot getal vyanden, die op ons toeleggen, nootzaken ons daer ook toe, die den Heer de la Mothe, zoo als ze alle ten kryg uitgedost zyn, op het ontzachelykste afmaelt.

In de twede Leerreden, over den zelven Text, gaet hy zeer wytloopig den pligt in den genoemden Text gemelt uitbreiden. Verscheidenerlei slag van waekzaemheit schildert den Heer de la Mothe af. De zesde, die elks beroep betreft, loopt ons nu in 't oog. ‘Daar zyn, zegt onze Prediker, strafschuldige en onnozele beroepingen. Ten opzigte van de eerste, zeg ik niet alleen, waek; maer wikkel u daer noit in; zyt gy 'er ingewikkelt, doe 'er ten eersten afstand van; 't zyn ambagten van den Duivel; een kind van God moet zich daer mede nooit vermengen. Belangende het twede slag van beroepen, zoo ik tot menschen moest spreeken, die nog geen keuze gedaen hadden, ik zou zeggen, waekt, om geen kwade verkiezinge te doen; dog gelyk men dit gemeenlyk doet, volgens de bestelling van vaders of meesters, zoo rade ik den een en den ander aen, tot zodanige beroepingen over te gaen, die het allerverste van de misdaden zyn afgescheiden. Men maekt daer ontrent geen zwarigheit, de ge-

[p. 137]

makkelykheit om ryk te worden, of om zonder veel moeite te konnen bestaen, is het geene dat men zoekt. Ik herinnere hier het Euangeliwoord: Zoo iemand zyn ziele verliest, wat baet hem de geheele wereld? 't Staet vry goederen te koopen en te verkoopen; maar nogtans gaet dit met twee strikken vergezelt, te verkoopen met valsch gewigt en met een valsche mate; zelfs met eenen eed te bevestigen dingen, die men weet tegen de waerheit aen te loopen; bedriegelyk de gebreken te verbergen van de waeren, die men verkoopt. De Regtbank, de Geneeskonst en de Godsgeleertheit zelfs, hebben hunne gevaeren. Niets is 'er lofwaerdiger dan de zake van eene weduwe te beweeren en regt aen yder een te doen. Maer zal ik hier van die kunstjes spreeken, waer door men de pleidooien verlengt, en alles zoo onder een wart, dat zy somtyds met onregt eindigen? De Geneeskonst verdient alle eere, die men haer aendoet en zelfs meer; dog wanneer men die wil misbruiken, doet men de ziekten lang duuren, men vermenigvuldigt zonder nootzakelykheit de geneesmiddelen; men verkoopt, 't geen men met voeten moest vertrappen. Men beschuldigt de Godgeleerden van hartnekkigheit en hoogmoed. Veele die het kunstje gebruiken, om de glory van God met alle hunne gevoelens te mengen, zulleniever en standvastigheit noemen, dat maer een onredelyke styf koppigheit is.’

De derde Leerreden is over de woorden

[p. 138]

van Paulus 1 Thess. V. 19. en blust den Geest niet uit. Verscheidene wegen wyst de Heer de la Mothe aen, waer door dit gedaen word. ‘Ik zal u zelfs, zegt hy, tot in uwe kamers navolgen, om u alle de wegen te toonen, waer door gy den Geest uitbluscht. Waer op denkt gy in uwe afzonderingen? Waer mede houd gy u bezig? God weet het. Wat boeken leest gy? 't Zyn voor 't grootste gedeelte boeken, die de geest der werelt heeft samengestelt. Over al blust gy den Geest van God uit; in het openbaer, in het byzonder, door uwen omgang, door uwe uitspanningen, door uwe lezingen. 't Is even eens of gy water op het vuur giet. Denkt gy wel dat gy zonder zyne hitte niet kunt leven?’ De geheele Leerreden is fraei, en waerdig, om meer dan eenmael gelezen te worden.

De grootheit van 't hemelsche geluk is het onderwerp van de vierde Leerreden, zynde de woorden Mat. V:12. Uw loon is groot in de Hemelen, ten onderwerp genomen. En gelyk tegenovergestelde dingen, met elkanderen vergeleken zynde, des te meer afsteeken, zoo gaet de Heer de la Mothe hier ook te werk. Lees eens, hoe jammerend hy op de 147 bladzyde den staet van eenen onbekeerden afschetst.

De woorden van Paulus, Hebreen IX:27. Het is den mensche gezet eenmael te sterven, worden in de vyfde Leerreden verhandelt. Eene verhandeling van de dood past allen levendigen. Dat is het regte middel om door den

[p. 139]

Koning der verschrikkingen vertroost te worden. Geen beter raed tegen de dood, dan de dood dikwils voor oogen te houden. Niemand heeft beter kans om eeuwig en wel te leven, dan die heiliglyk de dood afwagt. Lees, zoo ge lust hebt, deze fraeie leerreden, en wy houden ons verzekert, gy zult genoegen vinden.

De zesde en zevende is het vervolg van de straksaengehaelde Textwoorden, namentlyk, en daer na het Oordeel. Deze groote waerheit betoogt onze Schryver zelfs uit de fabelen van de Heidenen, wanneer ze van de Elizeesche Velden, van eenen Pluto, Proserpine, en andere onderaerdsche Geesten beuzelen. De Saduceen en anderen, die een zaek van zo veel belang betwisten, worden in deze Leerreden deerlyk over hoop gesmeten. Hoor eens, hoe ernstig hy elk een aenspreekt: ‘Bedrieg u tog niet ontrent dezen laetsten dag. Hy zal schrikkelyk voor de ondeugende Christenen zyn, ja vreesselyker, dan voor de Heidenen. 't Is ons nu genoeg, dat wy u allen aenkondigen dat hy aennadert. Niets is 'er waeragtiger: Het is den mensche eenmael gezet te sterven en daer na (let 'er op) het Oordeel. 't Zyn twee waerheden van een gelyke zekerheit; het is zoo waeragtig, dat gy zult geoordeelt worden, als het de waerheit is, dat gy zult sterven. Salomon geeft daer ontrent een byzondere les aen de jonge lieden: Jongeling verblyd u, leef zo ongebonden als gy wilt, maer weet dat gy om alle deze dingen zult verschynen in 't Gerigte. Ik sta

[p. 140]

toe, dat jonge luiden dit berigt voornamentlyk nodig hebben. Hunne inbeelding stelt, door hunne jonkheit, dood en oordeel verre weg. Wel jongelingen, hebt gy dan noit iemand van uwe jaeren zien sterven? Gy weet immers niet, of uw laetste oogenblik morgen niet aenkomt; maer schoon uw leven zoo lang uitgerekt word als gy u verbeeld, 't zal 'er eindelyk tog eens op aenkomen, dat gy om de ongeregeltheden van uw leven zult geoordeelt worden. Vroeg of laet zult gy voor den Regter moeten verschynen. 't Is een berigt, dat men niet te veel aen jonge lieden geven kan. Maer aen wie moet men zulks niet doen? Allen, zo veele als wy in wezen zyn, hebben dit onderrigt nodig. De Ouden hebben ook hunne begoochelingen. Men moet ons dikwils toeroepen, gy zult geoordeelt worden. 't Is een waerheit die wy wel haest zullen vergeeten. 's Morgens en 's avonds, denkt 'er telkens op. Komt u eenige verzoeking over, regt eene vierschaer in uw geweten op, vertegenwoordig u, hoe schrikkelyk zy zyn zal, en zeg tot u zelven: zoo ik te kort schiet, zoo ik met te veel genoegen de stem van de begeerlykheit hoore, ik zal verpligt zyn, om zulks voor den Opperregter te verantwoorden, enz.’

In de zevende Leerreden, die de omstandigheden van het laetste Oordeel levendig afmaelt, moet men den tyd en den Rigter in alle zyne hoedanigheden beschouwen. 't Is jammer, dat deze Leerreden ons niet volko-

[p. 141]

men door den Heer de la Mothe is nagelaten. Dog voor zo verre die onder zyne Schriften gevonden is, is die door den uitgever, wegens de gewigtigheit der stoffe, waerdig geoordeelt het dagligt te zien.

De aghtste Leerreden is over de nootzakelykheit van het vlees en bloed van Christus te eeten en te drinken, over de woorden van Jes. VI:53. waer ontrent onze Schryver veel werk maekt om dezelve op te helderen. De Transsubstantiatie (over-zelfstandiging) der Roomsche Kerke, word hier deerlyk geroskamt, en met bewysredenen wederlegt, die men niet over al vind.

De opregtigheit van Paulus, uit 2 Cor. II:17., is het onderwerp van de negende en tiende Leerreden, in welkers eerste de Heer de la Mothe, in de Inleidinge, zeer aerdig zinspeeld op de stad Corinthen, als een voorname koopstad zynde; en alle Uitleggers van de Goddelyke Woorden kunnen uit deze beide Leerredenen zeer nutte lessen halen.

De Elfde Leerreden heeft de Geboorte van onzen Heiland, uit Joh. I:11, 12, 13. ten onderwerp; waer in de verharding der Joden, Gods oudt en bemint Volk, met levendige verwen wort afgeschildert.

De vreeze Gods, die immers het beginsel der wysheit is, word in de twaelfde Leerreden uit Micha I:6. kragtig aengedrongen; en in de Voorreden, uit Pred. XII:15. aengetoont, dat die den geheelen mensch uitmaekt. Een pligt die waerlyk te weinig

[p. 142]

geagt, en nog minder betragt word. Wie begeerig is, kan hier diesaengaende naeukeurig onderrigt worden.

De dertiende Leerreden is over de noodzakelykheit van na de volmaektheit te streeven, over de woorden uit Hebreen VI:1. Laet ons tot de volmaektheit voortvaren. Met drie opmerkelyke woorden vangt hy deze zyne Leerreden aen. Van de volmaektheit in een verdorven eeuw te spreeken, schynt schier als of men zondaeren verbaest wou maken, zo dat het beter zou passen, om maer een middelmatige deugd van elk af te vorderen. De Hemel, zegt de Zondaar, is het verblyf der Heiligen, om dan de volmaektheit af te vorderen, moet men wagten tot dat men ter plaetse is alwaer die alleen gevonden word, enz. Wy kunnen den Lezer verzekeren, dat deze, hoewel de laetste, nogtans geen de minste van de XIII Leerredenen is, die in dezen bondel vervat zyn. Dog dewyl we vreezen dat wy te lang met dit boek bezig mogten geweest zyn, moeten wy afbreeken, en alleen maer zeggen, dat de Heer de la Mothe ('t geen nogtans alle Fransche Leeraeren niet doen) de t'samenhang van zyne textwoorden ook vry naeukeurig overweegt, zo gy naer zyne Leerredenen doet, zult ge zeer gestigt worden, 't geen we u toewenschen.