Boekzaal der geleerde wereld. Jaargang 1715
(1715)– [tijdschrift] Boekzaal der geleerde wereld–
Auteursrechtvrij
[pagina 9]
| |
Lukas Rotgans poëzy van verscheyde mengelstoffen; met Konstplaaten versiert. Te Leeuwaarden by F. Halma 1715. Groot 42 1/2 blad, behalven het Voorberegt.WIe lust heeft om een Bewindsman in 't Statendom der Digteren, zyn fraaye Vaerzen te hooren uytbrommen, tree toe, wy zullen hem eenige staaltjes opleveren: Dog eerst van den Schryver, en daar na van zyn werk iets zeggen. De Heer Lukas Rotgans, voornaam Heldendigter, is in den Jaare 1654, in Wynmaand, binnen de groote Wereldstad Amsterdam, uyt deftige ouderen gebooren. De Heer Jakob Rotgans, zyn Vader, was van een oud Amsteldams geslagte, en met de meeste Oud Burgermeesterlyke Huyzen; als Bas, Oudshoorn, Huydekoper, Geelvink, enz. vermaagschapt. Zyn moeder was Juffrouw Magdalena Timmerman, zo wel van 's Vaders als Moeders zyde, van edelen Huize. Hy had een eenigen Broeder en Zuster, den eersten ouder, Paulus Rotgans genaamt, Kanonik ten Dom t'Utregt, in den Jare 1699. schielyk door de dood weg gerukt. Des Digters eenige Zuster, in den Jaare 1664. op den huize van Nyenro- | |
[pagina 10]
| |
de, aan de Vegt, gebooren, troude den Heere Albert Henrik de Salengre, laatst Ontfanger Generaal van de Convoyen en Licenten over Ryssel, Douay, Doornik, enz. uyt welk huwelyk twee braave telgen, zoon en dogter, zyn gesprooten. Onze Digter was door zynen vader tot de leeroeffeningen geschikt, waar in zyn wakker vernuft en doordringend oordeel, een wenschelyke vordering beloofden, gelyk hy te Utregt, den gewonen loop in de Schoolen niet ongelukkig volbragt heeft. Maar wat veranderinge baart de dood der ouderen in de kinderen niet! Het jeugdig bloed nog in de aderen tintelende, wert hy belust om den Krygsdienst voor de Letterkunde, den degen voor de boeken te verkiezen! dit wedervoer den Heere Lukas Rotgans, wanneer 'er in den Jaare 1672, als hy nog geen volle XVIII jaaren bereykt hadt, die droeve en verwoestende Krygsorkaan voor ons Vaderland ontstond; hy wierd toen met een Vaandel voorzien, dat hy ontrent twee jaaren met alle eere en lof heeft gedragen, en verliet in den Jaare 1674, weer de Krygstugt, dewyl hy meende, dat zyn dienst, als meermaalen gebeurt, niet behoorlyk door hooger bevorderinge erkent en beloont wierd. Na dat de Heer Rotgans de wapenen neêrgelegt had, begaf hy zig tot het stille Landleven, waar toe zyn geest, na 't gewoel des krygs, geheel overhelde. Het Lusthuis Kromwyk, aan de Vegt, tusschen Maarssen en Breukelen gelegen, nam hy ten woonplaatze, en sleet hier zyn beste en leste dagen. Na 't op- | |
[pagina 11]
| |
houden van den Oorlog, deed hy een reyze naar Vrankryk, en bezag Parys, waar van verzadigt zynde, hy hem wederom tot zyn voorgaande Landleven overgaf. Dog naar 't scheen, hier alle genoegen hebbende, bevond hy nogtans dat het niet goet was, dat de mensch alleen zy, zag derhalven naar eene hulpe uyt, die tegen hem over waare, die hy ook gelukkig in zyn Schoonbroeders Zuster, Juffrou Anna Adriana de Salengre, vond, welk Huwelyksbed door twee dogterlyke spruyten gezegent zynde, overleed deze zyne dierbaare Egtgenoot in den Jaare 1689. Van dien tyd af scheen de Digtlust in hem te wakkeren, naardien alle vrugten van hem op Helikon geteelt, immers de bekende, na dien tyd, eerst gebooren zyn. Toen begon hy, en eyndigde hier mede, niet eerder dan met de dood, die in 't Jaar 1710 voorviel, wanneer de Digter voor de jongste reize te Amsterdam was, en aan den Heer Halma zyne leerzame verdigtzelen ter Drukpersse overgaf. Hy kreeg daar na de kinderpokjens, en leyde alzo dit tydelyk leven af. Zyt gy belust, Lezer, om nog wat van zyn persoon te hooren? hy was van een middelbare gestalte, zyn wezen vertoonde teffens een vrindelyke aantrekkelykheyt, en deftige ontzagbaarheyt, en uyt zyne zwarte oogen straalde de schranderheyt van zyn vernuft en doordringentheyt van oordeel. Hy bezat een bevallige bespraaktheyt, by een minzame stemme en taal, in gemeenzaame redenwisselingen; dog wanneer hy zommige zyner hoogdravende Digtstukken in 't gezelschap van vrinden uytbromde, geschiedde zulks met zo een donderende en luydrugti- | |
[pagina 12]
| |
ge uytspraak, dat vloer en wanden scheenen te beven. Hy was voornamentlyk in den bloey zyns levens niet te rank, nog te zwaarlyvig; maar van eenen lighaams stand, die een rustig man paste. Hoewel hy in 't gemeen vrindelyk was by allen, kon hy nogtans wel eens door haastigheyt verrukt, schielyk opstuyven. Zyne byzondere levenswyze op Kromwyk, was doorgaans gematigt en ingetoogen; dog wanneer voornaame Heeren van Utregt en van elders hem, 't zy in een Jagt of op een andere plaats eens uytnodigden, zo kon hy zomtyds boven de peyl van heugelykheyt met hen vrolyk zyn. Dit hadden wy van onzen Schryver te zeggen; laat ons nu tot dit zyn werk overgaan. Voor eerst vind gy verscheyde uytmuntende Zedelessen over zommige leerzaame Verdigtselen van den grooten Latynschen Digter Ovidius, waar van elk versiersel door de bezorging van den Heer Halma met een kleene, dog kunstryke en welpassende Printverbeelding, versiert is. Hier op volgen des Schryvers Mengeldigten, zo over gewyde als ongewyde stoffen. voor aan in 't spits bralt zyn kragtig Berispdigt, tegen de woede en zwaare vervolginge omtrent onze geloofs-genooten in Vrankryk, waar in een helder en blaakend digtvuur straalt. Hoor eens hoe hartbreekend hy Lodewyk den XIV aanspreekt.
Vreest gy niet groote Vorst, voor zyn getergden tooren?
Zyn gramschap, aangehitst, barst eens in 't wreeken uit,
Vernieldt den moorder, dat zyn hoogmoedt wordt gestuit.
| |
[pagina 13]
| |
Hoe meenig voorbeeldt, kan u daar bewys van geeven!
Doorlees de bladen door zyn eigen Geest beschreeven.
Doorblader eens dat boek, dat onze zaligheit,
En ziels behoudenis, zoo klaar heeft uitgeleit;
Gy zult eens beven en de doodschrik op uw kaaken
Geverft, zal uwe ziel, ô Vorst, verlegen maken.
Op dit deftig stuk volgt zyne begroeting van Koning Willem, by zyne overkomste in Holland. Luyster eens hoe hy over die heugelyke mare uytschatert.
Juich nu vereenigt Nederland,
En laat uw vreugdegalmen hooren,
Thans dreune berg, en duyn, en strand,
Om dat die dag nu is gebooren,
Die heuglyk uw verlangen boet,
En levert veilig aan uw stranden
's Lands Heiland; die zyn eigen bloed
Min agt, dan 't heil der zeven landen,
En waagt, in 't hevigst van 't gevegt,
Zyn dierbaar leven voor uw regt.
Zyt gy belust, Lezer, om te zien, hoe hy zyne Stigtsche Lofbazuyn, ter eere van den dapperen en doorlugtigen Veltheere Godard, Baron van Rhede, naderhand Graaf van Athlone, over 't bemagtigen van Ierland, uytsteekt. Hoor eens hoe hy opzingt.
Zyn Krygsdeugt is den Vorst bewust,
Hy kent zyn onvermoeiden lust
Tot eere, en gadelooze gaven.
Hy weet hoe Ginkel is gewoon
| |
[pagina 14]
| |
Met heldenmoed en dapperheden,
Zyn vyandt onder 't oog te treden;
Ten dans gaande op een schorren toon
Van 't grof Metaal, wiens donderbraaken,
En blixem noopen 't edel hart,
Dat door dien klank tot wraak gesart
Het oorlogsvier door 't oog doet blaken.
Des Digters hoogdravende Zegezang, over de verovering van Namen, zingt, om den Heer Halma 's woorden te gebruyken, de laffe klanken van Boileau, Fransch Digter, dood. Wat dunkt u van dit staaltje?
En gy, ô Helden, die zoo braaf op 't veld van eer
De ziel hebt uytgebraakt in 't blinkend krygsgeweer;
Uw naam zweeft eeuwig op uw Veldheers heldenwagen
Aan 't Starrenryk gewelf, schoon 't lichaam legt verslagen.
Uw stof en lykasch stuift de wyde wereld door
Van Neêrlands kust; tot daar de halfgebraade Moor
Een oogst van kruiden leest op d'Overzeesche velden.
Dan barsten de trofeen, gestigt voor d'oude Helden,
En d'eerpilaaren voor Alcides opgeregt.
Een fraay stuk over 't verbreeken van den Vreede, volgt op het voorgaande, waar in de Digter onder andere dus opzingt.
Maar denk, misleide Vorst, dat eenmaal 't bloet en traanen,
Ten aadren uitgeperst van vreemde, en onderdaanen,
Om wraak zal roepen, en u dagen voor den Troon
| |
[pagina 15]
| |
Des Opperregters, die geen staf ontziet, noch kroon!
Verwoest de wereld vry, door duizent oorlogsplaagen!
Laat volken, in den stryd vermant, uw zegewagen,
Van brein en bloed begruist, navolgen....
Zyt gy op lieffelyker klanken verlekkert, zo vergezelschapt wylen haare hoogheyt Maria, Prinsesse van Oranje, enz. wanneer zy heenen ging, om, nevens haaren doorlugtigen Gemaal, den Britschen Troon te betreên. Dus kweelt onze Digter.
Doorlugte Ryksvorstin, wat marm're zegeboog,
Wat zegestacy, die zo heerlyk bralt in 't oog,
Ja daar men Rome meê wel eer zoo trots zag praalen,
Is niet te weinig om naar waarde u in te halen?
Wy dan verlangend naar uw wetten en geboôn,
Ontsluiten hart en ziel, en oopnen u den troon.
Dog op zulken Zonneschyn, volgt een naar onweêr in een vervloekten toeleg op 't leven van onzen Koninklyken Stadhouder, want
Wy hoorden dit verraadt met bleek besturvene ooren
En schrikten voor 't verhaal. ô lydelooze smart!
De Maagd van Neêrland voelt haar ingewand doorbooren;
De moordpook, op zyn borst getrokken, trof haar hart.
Beroemde Wereldvorst, hoe word uw rust bestreeden!
Gy hebt reets in uw wieg geworstelt met de nyd...
Hier op galmt onze Digter zyne Vredetriomf, met lieffelyke toonen uyt. En begint aldus. | |
[pagina 16]
| |
Hoe glinsteren de morgenstraalen!
Hoe pragtig treed de schoone Bruidt,
Om blozende aan de kim te praalen,
Van Thitons zy ter slaapzaale uyt!
Hoe gloeit de tabbert van Robynen,
Die helder op de dagkoets schynen!
Een weynig verder vind men den brief aan den Heere Johannes Vollenhove, daar in zyn Eerw: op 't vrindelykst in Parnastaal, op 't Huis te Kromwyk verzocht word, en om 't zyn E. smakelyk te maken, met deze woorden:
Myn Hof met jonge boomen
Beplant, brengt jaar op jaar gewenschte vruchten voort.
De Fruitgodin, Pomoon, houdt Hof in dezen oordt,
Zy zegent Maarseveen met ooft, en stort den horen,
Om Deianires min door heldt Alcides toren,
Den Stroomgodt afgerukt op onzen bodem uyt.
En wat verder, gaat hy dus voort.
De Koopman afgeslooft op Amstels kooptoneel,
Verwisselt nu de beurs voor 't groene lustprieel,
En legt de geldzorg af.....
Een weynig verder vervolgt hy.
Dit tweede Tempe streelt myn zinnen. eenzaamheidt
Behaagtme. stadtsgewoel verveelt myn oog. hier vleidt
Geen ampt noch staatzucht, hoe bekoorlyk, myn gedachten,
Wie laag by d'aard' streeft, heeft geen hoogen valte wachten.
| |
[pagina 17]
| |
Het wisselbaar geluk, veel losser dan de windt,
(Zoo leert d'Ervarenheit) verheft zyn troetelkindt,
Om hem ten afgrondt van dat hoofdpunt neer te ploffen.
't Is dwaasheit op gezag of wereldts goet te stoffen.
De dood begrimt den ploeg en koninglyken staf;
En d' asch van heer of slaaf weegt even zwaar in 't graf.
Een zuiv're ziel, myn Heer, (dat leertge uw waarde zoonen
En dochtren) dooft den glans der schitterende kroonen.
Op dezelve bladzyde zingt hy aldus:
Ach! mocht ik nevens u door onze laanen treeden,
En d'eer van uw bezoek genieten aan de Vecht!
Hoe teder zoude ik u omhelzen en oprecht
Myn vriendschap, waarde man, op Kromwyk, dan bewyzen?
Ik zou u met de vrucht van onzen akker spyzen;
Met tarwe, aan dezen stroom geschooten uyt den grondt;
En pruimen schudden in den oofthof voor uw mondt.
Wy wachten overvloedt van Applen, rype Peeren,
Meloenen, die den disch, als Goden banketteren,
Versieren.....
Op de 294. bladzyde leest ge in het antwoord van den Heere Vollenhove deze woorden:
Ook hoeft ge my zo sterk en kunstig niet te noden,
Ik volgde licht gereed, uw bê niet, maar geboden,
Daar gy me roept, en deelde, ontlast van zorge en druk,
Een poos in uw, bykans benydbaar, lantgeluk.
Maar winterweêr, daar 't lant van woest legt en verwildert,
Zo streng en stuur, als gy dit net hebt afgeschildert,
Verbiedtme dat vermaak....
| |
[pagina 18]
| |
Egter heeft de Heer Rotgans het genoegen gehad, dat de Heer Vollenhove op zyn verzoek, gelyk in het Voorberecht blykt, hem op zyn Huis te Kromwyk bezogt heeft. Op 't eind van den brief maakt de Heer Vollenhove gewag dat hy met drie Vorstenbeelden is beschonken geweest. Dus spreekt hy:
Maar schoon drie Vorsten, op Ryxtroonen aangebeden,
Van't moedig Brittenland en Brandenburg en Zweden,
Hun beelt in dier met aal my schonken, 'k schryf de gunst
Myn kunst noch my toe, maar hun liefde tot de kunst.
Hier op volgen fraaye Landgedigten, Eer-Huwelyks-en Lykzangen, waar ontrent wy u tot het werk zelfs wyzen, daar in gy ook twee van onzes Digters Toneelstukken, namentlyk zyn Eneas en Turnus, en Scilla zult vinden. Het geheele werk word met zyne Boerekermis besloten, zynde deze drie laatste werken alvoorens reets afzonderlyk gedrukt geweest. Wy hebben daar even vergeten te zeggen dat ons onder deze Mengelstoffen niet ontmoet is het gedicht van den Heer Rotgans op de Fabelen van Fedrus, door den Heere David van Hoogstraten in den Jare 1704. by den Drukker dezer zelve Gedichten uitgegeven. Van welke uitlatinge wy geene schynbare reden kunnen vinden, als dat het in het opzamelen van alderhande gedichten by den Uitgever zal vergeten zyn, dewyl niet anders te denken is om de oude vrientschap, die 'er altydt geweest is tusschen den Dichter en Uitgever, en den gemelden Heer van Hoogstraten. Wy hebben dan goedgevonden tot vulling van het werk ook dit stukje, dat'er | |
[pagina 19]
| |
in had moeten zyn, den Lezer onder de oogen te brengen. Zie daar is 't:
Op de Vertaling van Fedrus Fabelen Door den geleerden Heere David van Hoogstraten.
Hoogstraten, vader Febus zoon,
Die 't oor van Y- en Amstelgoôn
Meest streelt door zyn Latynsche snaren,
En a'ouden volgt op 't Grieksche spoor,
Zingt hier in zuiver Neêrduitsch, voor
Geleerde en ongeleerde scharen.
Zy Kunstpenceel dat wysheit maalt,
En Fedrus zedestof vertaalt,
Hoeft voor Romein noch Griek te zwichten.
Doorlees met vlyt, ô Neêrlandsch volk,
Dit werk. dan zal die schrandre tolk
Door 't zinnebeelt uw brein verlichten.
Maar leer den inhout recht verstaan
De Fabel wyst de waarheit aan.
L. Rotgans.
Indien wy niet vreesden den Lezer te vervelen, wy zouden hier nog iets byvoegen van het leven van Willem den III, door den Heer Rotgans uitgegeven. Dog dit stuk reedts tweemaal gedrukt zynde is buiten twyffel in de handen van alle dichtlievenden. Wyders zyn in dit werk de ledige plaatsen op de bladzyden, die anders met eenig loofwerk van Printverbeelding gewoon waren gevult te worden, nu door den Heer Halma beslagen met eenige regelen van zyn | |
[pagina 20]
| |
maaxel telkens op de verhandelde stoffe slaande. Voorts zy men verzekert dat papier, letter en alles wat een boek sieraat byzet, in allen deele beantwoort alles wat uit de zinnelyke Drukkery van den Heer Halma te voorschyn komt. |
|