Die eerste Bliscap van Maria en Die sevenste Bliscap van Onser Vrouwen

[Die eerste Bliscap van Maria]

⁺

Nijt

 

Och Lucifer, meester, hoe ghevaren?aant. ⁷⁶

 

Wy, die daer aen gescreven waren⁷⁷

 

Int boeck des levens metten here,⁷⁸

 

Sijn nu gecondampneert met sere⁷⁹

80

Die ewige doot te liden, wachermen,⁸⁰

 

Sonder verganc ocht sonder ontfermen⁸¹

 

Van hem, die ons hier neder velde

 

Om dat wy boven sijn ghewelde⁸³

 

Ons wilden verheffen. Dies moeten wi bliven⁸⁴

85

In dit verdriet!

Lucifer

 

Ja, als keytiven,⁸⁵

 

Diene by minen rade vererreden.⁸⁶

 

By uwen consente, Nijt, wi ontferreden⁸⁷

 

Der bliscap ende der ewiger erven.⁸⁸

 

Dies wi hier ewelic moeten sterven⁸⁹

90

In swaerder ellinden, in groter smae.⁹⁰

 

Ons mochts wel rouwen!

Nijt

 

Neen, dats te spae,

 

Meester, van onsen berou te sprekene.

 

Maer dbest es: pinen wijs ons te wrekene⁹³

 

Ende met ons int strec te bringene,⁹⁴

95

Die nu bi hem sijn, ic weetse te ringene!⁹⁵

+ bl 4^a

76 hoe gaat het toch? (vgl. vs. 381). Nijt is de gepersonifieerde afgunst.

77 aengescreven: opgetekend.

78 het boek des levens, vgl. Fil. 4, 3 en Apoc. 3, 5; 20, 12 en 21, 27; metten: bij de.

79 met sere: hoort bij het volgende.

80 wachermen: helaas.

81 verganc: einde.

83 ghewelt: macht.

84 dies: daarom.

85 keytiven: rampzaligen.

86 die Hem door mijn raad vertoornden.

87 door uw gezindheid, ingeving, beroofden wij ons van.

88 erve: erfenis.

89 dies: daarom.

90 smae = smade: schande.

93 laten wij ons inspannen.

94 in de strik te brengen.

95 ringen: overmeesteren, in zijn macht brengen.

[p. 58]

 

Ja meester, op dat ghijs radich sijt,⁹⁶

 

Ic crijchse by ons.

Lucifer

 

Jaic seker, Nijt,

 

Ic hulpse u bringen oec int sneven.⁹⁸

 

By ons was den raet bedreven,aant. ⁹⁹

100

⁺Dat wi ons stelden tegen de weerden¹⁰⁰

 

Des heren, bi nide ende bi hoverden.¹⁰¹

 

Dus es ons dit mesluc gesciet,¹⁰²

 

Dat wi sijn comen int verdriet.

 

Dus dan, Nidicheit, soe ghi gesproken¹⁰⁴

105

Hebt, hulpt dat wi worden gewroken,

 

Ende brinctse bi ons int jammer dal,

 

Die de here vercoes.

Nijt

 

Vrilic, ic sal!¹⁰⁷

 

Soe uterlic sere eest mi spitende,¹⁰⁸

 

Dat ic mi selven ga al verbitende:¹⁰⁹

110

Uut rechter hatyen etic mijn hande¹¹⁰

 

Van ongenuechten.¹¹¹

Lucifer

 

Dat scijnt uwen tande,aant.

 

Die ghi dor cnauwelt hebt en versleten¹¹²

 

Van groten spite.¹¹³

Nijt

 

Ic heb, seg, gheeten

 

Mi selven, alsoet oec wel es scinende

96 indien gij daarbij behulpzaam bent.

98 sneven: verderf.

99 door ons was het plan bedacht.

+ bl. 4^b

100 weerde: waardigheid, heerschappij.

101 uit afgunst en uit hovaardij. De dichter combineert hier de opvatting der oudste kerkvaders en van Origenes betreffende Lucifers opstand.

102 mesluc: ongeluk.

104 soe: zoals.

107 vrilic: waarlijk.

108 voor de omschrijving met sijn (of worden) en part. pres. zie p. 49.

109 dat ik mij loop te verbijten (in de oorspronkelijke betekenis van: stuk bijten; vgl. zich opvreten).

110 hatye: haat, nijd; vgl. vs. 401.

111 ongenuechte: ongenoegen, kwaadheid; daarvan ondervindt uw tand de onaangename gevolgen (Mnl. W. VII 569). Zie Aant.

112 dor cnauwelt: stuk gebeten.

113 gegeten.

[p. 59]

115

Aen mijn fautsoen: ic ga al dwinende¹¹⁵

 

Tot eender scaduwen, soe nipet my,¹¹⁶

 

Dat iemen bat varen soude dan wi.¹¹⁷

 

Ende na mijn macht salict bevellen¹¹⁸

 

Tot ewigen tiden.

Lucifer

 

Ghi sijt der hellen

120

Seer profitelic, claerlic, Nijt!¹²⁰

 

Maer segt, wies dat ghi tornich sijt,¹²¹

 

Ende wien ghi sout, quaemt tuwen wensche,

 

⁺Bi ons hier stieren.¹²³

Nijt

 

Wat? trouwen den mensche;

 

Dien hopic, canic, te verdullene,¹²⁴

125

Dien God gestelt heeft te vervullene¹²⁵

 

Bi sijnre hoger caritaten¹²⁶

 

De stoele, daer wi als ingele saten.

 

Daer benic op uut, om dien te geckene¹²⁸

 

En hier int demster bi ons te treckene.¹²⁹

130

Lucifer, meester, dit hebbic voren¹³⁰

 

Te trapeneerne!¹³¹

Lucifer

 

Constu dat gelaboren,

 

Nijt, ons saken die souden versconen¹³²

 

Ende sere versoeten!¹³³

Nijt

 

Ic salne wel honen.

 

Laet mi gewerden, ic saelt wel coken!

115 fautsoen: uiterlijk; ‘ik loop weg te kwijnen’.

116 zo kwelt het mij.

117 bat: beter.

118 bevellen: tegenhouden.

120 claerlic: kennelijk.

121 wies: op wie.

+ bl. 5^a

123 naar ons hier sturen; trouwen: natuurlijk.

124 verdullen: misleiden.

125 gestelt: geroepen.

126 in Zijn hoge liefde.

128 gecken: bedriegen.

129 demster: duisternis.

130 dit ben ik van plan listig uit te voeren.

131 kondt gij dat bewerken.

132 versconen: mooier worden.

133 zeer aangenaam worden; ik zal hem wel te schande maken.

[p. 60]

135

Hoverde, Giericheit selent oec stoken¹³⁵

 

Bedectelijc; ic weed dbedrijfaant. ¹³⁶

 

Wel bi te bringene.¹³⁷

Lucifer

 

Tempteret dwijf:

 

Si en es soe vast niet als de man

 

Van wederstane.

Nijt

 

Ic brinct haer best an

140

Biden serpente, dat onbevlect

 

Nu bi haer es; het gaet ende sprectaant. ^139-141

 

In dat eerdsche paradijs.aant.

 

Oec eest seer listich, subtijl en wijs.¹⁴³

 

⁺By dien soe hopic stille ocht lude¹⁴⁴

145

Den mensce te bedriegene.

Lucifer

 

Dat worden de crude

 

Dier toe dienen, seker soe doent.¹⁴⁶

 

Scoey duvel, scoey! Ten doech gesermoent¹⁴⁷

 

Niet langere; hets den besten sin¹⁴⁸

 

Tot onzen profite.

Nijt

 

Tword groet ghewin

150

Der ganser hellen, maecht soe gescien.¹⁵⁰

 

Dits wech.¹⁵¹

 

Ic heb de stat versien

 

Daer de here na sijn gelieven

 

In heeft gestelt Adam en Yeven,

135 Hovaardij en Hebzucht zullen, het ook ‘klaarstoven’.

136 ik weet de wijze hoe te handelen wel op te zetten.

137 ik weet de wijze hoe te handelen wel op te zetten.
bekoor de vrouw.

139-141 ik geef het haar het best in door middel van de slang die zij nu voor onschuldig houdt.

143 subtijl: sluw.

+ bl. 5^b

144 door deze (de slang) hoop ik, hoe dan ook,

146 dat doen ze zeker.

147 scoey: vooruit, er hoeft niet langer gepraat te worden.

148 sin: plan.

150 als het zo kan gebeuren.

151 ik ben weg (nu volgt een korte pauze, waarin Nijt zich begeeft naar de plaats, waar het paradijs is voorgesteld). Ik zie daar de plaats.

[p. 61]

 

Om daer te verdienen, sonder lac,¹⁵⁴

155

De vroude daer hi ons selve uut stac,¹⁵⁵

 

Dwelc ons te lidene es onsoete.

 

Tsus, laet geworden: yuust te gemoete¹⁵⁷

 

Comt mi tserpent; dat lopic smeekenaant. ¹⁵⁸

 

Mit bliden geveerte. Dits wel .j. teeken¹⁵⁹

160

Van voortgange mijns bedrijfs geveyst.¹⁶⁰

 

Zerpent, hoord mi: ic heb ghepeyst

 

Nutte saken, reyn int becliven,¹⁶²

 

Tot uwen orbore.¹⁶³

Tserpent

 

Consti die bedriven,

 

Daer wildic toe hulpen en pinen eenpaerlic,¹⁶⁴

165

Haddics de macht.¹⁶⁵

Nijt

 

Jaghi soe, claerlic.

 

Ja, wildi werken bi minen avise?¹⁶⁶

 

⁺In midden van desen paradise

 

Daer steet een boem, si u gewaecht,¹⁶⁸

 

Die orborlike vruchten draecht.¹⁶⁹

170

Wiste Adam hoe datse smaken,

 

Hi soudse plucken.

Tserpent

 

Wat connen si maken,¹⁷¹

 

Die vruchten alsoe hoge gepresen,

 

Ochtse Adaem nutte?¹⁷³

Nijt

 

Soe wordhi genesen

 

Vander natuerliker doot.

154 lac: smet.

155 vroude: vreugde; uut stac: uit verdreef.

157 tsus: sss, gebaar om stilte te verzoeken, de speler legt een vinger op de mond; laet geworden: wacht eens even.

158 smeeken: vriendelijk toespreken.

159 geveerte: uiterlijk, manier van doen; dit is wel een voorteken dat mijn geveinsd werk succes zal hebben.

160 geveerte: uiterlijk, manier van doen; dit is wel een voorteken dat mijn geveinsd werk succes zal hebben.

162 reyn int becliven: die succes beloven.

163 orbor: voordeel; kondt gij die ten uitvoer brengen.

164 pinen eenpaerlic: zonder ophouden moeite voor doen.

165 ja, die hebt gij, beslist.

166 avijs: raad.

+ bl. 6^a

168 het zij u gezegd d.i. ik zeg het u.

169 orborlike: nuttige.

171 maken: bewerken.

173 indien Adam ze nuttigde? Dan zou hij verlost worden.

[p. 62]

175

Oec wordhi verheven en also groot,

 

Volmaect en van so hoger weerden,

 

Al es diene hier sciep van eerden.¹⁷⁷

 

Ende voord soe soudi onverspleten¹⁷⁸

 

Alle die grote sciencien weten,¹⁷⁹

180

Die liggen verborgen inden here,

 

Diene hier stelde.

Tserpent

 

Nu dan, ic keere

 

Tot Yeven. Canicser toe beringen,¹⁸²

 

Si salre Adame wel toe bringen,

 

Niet jegenstaende dat God verbood.

185

Der vrouwen list es alsoe grood,

 

Dat si volcomen selen haer saken,¹⁸⁶

 

Al souden sire qua note om smaken.¹⁸⁷

 

Dus werdet best soe aen geleit

 

Om voordganc te hebbene.¹⁸⁹

Nijt

 

Hets claer besceit.

190

⁺Gaet vrou Yeven aen subtylic,¹⁹⁰

 

Het sal volcomen.¹⁹¹

Tserpent

 

Gheerne, vrilic;

 

Ic saelt besorgen op een cort.¹⁹²

 

Vertrec! ic meent ons orboer wort.

 

Yeve, vrouwe van desen vergiere,¹⁹⁴

195

Die hier de here reyn van bestiere¹⁹⁵

 

By sijnre groter gracien wrachte,

 

Om dat ghi ende al u geslachte¹⁹⁷

 

Verdienen sout, om cort verclaren,¹⁹⁸

 

De glorie, daer dingele in waren,

177 zoals Hij is die hem hier uit aarde schiep.

178 onverspleten: ongedeeld, volkomen.

179 sciencie: kennis.

182 beringen: er toe overhalen.

186 volcomen: volvoeren.

187 al zouden zij er slechte vruchten van plukken.

189 het is wel duidelijk.

+ bl. 6^b

190 spreek Vrouwe Eva listig aan.

191 volcomen: gelukken; vrilic: waarlijk.

192 op een cort: spoedig.

194 vergier: hof.

195 reyn van bestiere: onberispelijk in Zijn werk.

197 om dat: opdat.

198 om cort verclaren: kort gezegd.

[p. 63]

200

Ja, vrouwe, bi sijnre groter genade -

 

Maer wildi werken bi minen rade,

 

Ic weet u selc avijs te gevene,

 

Dat u ewelic steet te levene,²⁰³

 

Ende selt oec weten hoe ende watte²⁰⁴

205

Van allen wijsheden.

Yeve

 

Serpent, wats datte?

 

Waert soe, daer wildic mi toe pinen!²⁰⁶

 

Wats de sake?

Tserpent

 

Van goeder minen²⁰⁷

 

Staet hier een boem in desen pleyne,²⁰⁸

 

Wies appele soe soet sijn ende soe reyne,

210

Diere nutte, hi leefde emmermeere.²¹⁰

 

Oec soude hi sijn gelijc den here

 

In vruechden, in vreden, sonder verdriet,

 

Teewigen dagen.²¹³

Yeve

 

⁺Na dijn bediet

 

Serpent, waert groet om ons, vorwaer!²¹⁴

215

Adam, verstaet mijn redene claer:

 

Ic bringe u meere, die emmer geproeft²¹⁶

 

Moet sijn ende die ons sere behoeft²¹⁷

 

Te doene, want wijs selen genesen²¹⁸

 

Vander doot.

Adam

 

Wat soude dat wesen,

220

Vrou Yeve, dat ghi met nernste begeert²²⁰

 

Aen mi? Eest dat ghijt mi vercleert,²²¹

203 dat gij eeuwig zult leven.

204 hoe ende watte: het waarom en de inhoud.

206 wildic mi toe pinen: wilde ik mijn best voor doen.

207 van goeder minen: schoon van uiterlijk (hoort bij boem).

208 pleyne: lieflijk oord.

210 diere nutte: die ervan zou nuttigen.

213 naar uw uitleg.

+ bl. 7^a

214 zou het voor ons belangrijk zijn.

216 ik breng u een tijding die in elk geval moet nagegaan worden.

217 en waarnaar wij beslist moeten handelen.

218 want wij zullen daardoor.

220 met nernste: met aandrang.

221 eest: is het.

[p. 64]

 

Ic salre in doen sonder verdrach²²²

 

Tuwer liefden, dies ic vermach.²²³

 

Want noode so soudic u vererren,²²⁴

225

Soet redelic si.²²⁵

Yeve

 

Dan sonder merren,

 

Adam, so wilt na mijn begeren

 

Deser vrucht nutten, sonder ontberen,²²⁷

 

Van die in midden staet gegroyt

 

Den paradise; want claerlic doyt:²²⁹

230

Ghi werter bi, dats wel mijn weten,

 

Ontsterfelic en groot.

Adam

 

Ja? hebdi vergheten

 

Dat ons de here sonder genoet²³²

 

Van diere vrucht te eten verboet?

 

Ende dat wi elder na ons gevoech²³⁴

235

Van allen vruchten nutten genoech,

 

Maer dat wi emmer niet en daden²³⁶

 

Teghen tgebod?

⁺

Yeve

 

Laet u geraden,

 

Lieve Adam! Op alle trouwe,²³⁸

 

Et vander vrucht.²³⁹

Adam

 

Ach weerde vrouwe,

240

Wi en hebben emmer geen noot van dien,²⁴⁰

 

Te doene tegen des heren verbien.

 

Hier staet soe menegen boem seer lieflic

222 ik zal met betrekking daartoe zonder uitstel om uwentwille doen wat ik kan.

223 ik zal met betrekking daartoe zonder uitstel om uwentwille doen wat ik kan.

224 vererren: boos maken.

225 indien het redelijk is; merren: dralen, wachten.

227 zonder te wachten.

229 claerlic doyt: het is duidelijk; (doeyen: bijvorm van doen Mnl. W. II 228); want = want het.

232 de here sonder genoet: de almachtige Heer (lett. zonder gelijke).

234 elders, naar onze lust.

236 als wij maar beslist niet tegen Zijn gebod handelden.

+ bl. 7^b

238 op alle trouwe: op mijn eer.

239 et: eet.

240 wij hebben volstrekt niet nodig.

[p. 65]

 

Gegroyt, wiens vruchten sijn gerieflic²⁴³

 

Van scine, van roke, ende oec van smaken.²⁴⁴

245

Wat node waers, dat wy dan brakenaant.

 

Tgebod Gods ende tegen sijn woerden

 

In contrarien dan overhoerden,²⁴⁷

 

Die ons tsier lieften heeft besneden²⁴⁸

 

Te deser hoecheyt?

Yeve

 

Keeren, sijt te vreden²⁴⁹

250

Adam! Wi selen den here wel payen.²⁵⁰

 

Getroest u dies, laet u gerayen.

 

Wi selender vrame bi ontfaen,²⁵²

 

Dat hopic. Hout, siet!²⁵³

Adam

 

Ic saelt bestaen,

 

Al eest mi tegen; maar tuwen begeerne

255

En willic mi niet pinen te weerne. -²⁵⁵

 

Ic hebt gedaen. God laet ons vromen²⁵⁶

 

Ende tenen salegen ynde comen!

Selete cort.

God

 

Ic, die ben ende hebbe ghemaectaant.

 

⁺Alle dinc ende van nieute omstaect²⁵⁹

260

Ende op rechtverdicheit gescepen,²⁶⁰

 

Ben nu bi redenen in dien begrepen,²⁶¹

 

Dat ic justicie sal doen baren²⁶²

243 gerieflic: aangenaam.

244 scijn: uiterlijk; roke: reuk.

247 in strijd met Zijn woorden dan ongehoorzaam waren.

248 Die ons volgens Zijn behagen heeft bestemd.

249 keeren: uitroep: te drommel (oorspr. Kerst, Christ); te vreden: gerust.

250 payen: tevreden stellen.

252 vrame: voordeel.

253 hout: neem aan. Ik zal het doen.

255 wil ik mij geen moeite geven mij te verzetten.

256 God late het ons baten.
Selete, andere vorm voor silete, imper. meerv. van Lat. silere = zwijgen. Oorspronkelijk een aanmaning tot het publiek om te zwijgen. Later duidt het evenals sanc, spel of pause een pauze in het spel aan, vooral een muzikaal intermezzo, of eenvoudig wisseling van speeltoneel; vgl. p. 27 noot 4.

+ bl. 8^a

259 uit niets ingericht.

260 op rechtvaardigheid gegrondvest.

261 ben nu terecht hiertoe besloten.

262 baren: doen blijken.

[p. 66]

 

Op hen, die overhorich waren²⁶³

 

Mijns geboots, reyn int behagen.²⁶⁴

265

Dies selen sire penitencie om verdragen²⁶⁵

 

Soe lange, als recht met redenen brieft,²⁶⁶

 

Dats hem van desen boete gelieft.²⁶⁷

 

Dan sal mijn gramscap sijn geswicht

 

Ende peys dan weder tot hen ghesticht²⁶⁹

270

Vanden sonden, die si in my²⁷⁰

 

Hebben bedreven.

 

Adam, waer sy?²⁷¹

Adam sal comen met eenen blade gedect, Ende Yeve oec.

Adam

 

Here, ic hoorde u stemme ende wert in vare,²⁷²

 

Mids dat ic naect dus ben int clare.²⁷³

God

 

Adam, wie hevet u doen weten,

275

Dat ghi naect waert? Dan, du hebs gheten²⁷⁵

 

Der vrucht des houts, dwelc ic verboet?

Adam

 

Dwijf, die ghi als mijn genoet

 

Teenre ghesellinnen hebt gegeven,

 

Gaf mi den raet.

God

 

Twi hebstuut bedreven?²⁷⁹

263 overhorich: ongehoorzaam.

264 reyn int behagen: ten volle behaaglijk.

265 daarom zullen zij er boete om ondergaan.

266 als het recht gebiedt naar rede.

267 dat het (nl. het recht) hierom boete van hen eist.

269 en weer vrede met hen gesloten.

270 in my: tegen mij.

271 waer sy: hier een duidelijk voorbeeld hoe deze woorden konden worden tot het oproepen van een speler.

272 in vare: bevreesd.

273 int clare: kennelijk.

275 dus gij hebt gegeten.

279 waarom hebt gij het gedaan?

[p. 67]

Yeve

280

Tserpent heeft mi bedrogen int waen²⁸⁰

 

Mids sinen rade.

⁺

God

 

Wantstuut hebt gedaen,²⁸¹

 

Serpent, soe seldi vermalendijt

 

Sijn ende bliven tewiger tijt

 

Onder alle dieren ende beesten ter erden.

285

Ende tusscen di ende dwijf sal werden

 

Viantscap, ende haren ende uwen sade,²⁸⁶

 

Ende u hoet sal vroech ende spade²⁸⁷

 

Bedruct wesen onder haer voete.

 

Ende Yeve, ic sal di onsoete²⁸⁹

290

Vermenichfuldegen u ermoe.²⁹⁰

 

In arbeide seldi spa ende vroe²⁹¹

 

Dijn kinder baren, ende sonder fijn²⁹²

 

Seltstu onder tsmants macht sijn.

 

Adam, om dat ghi sonder noot²⁹⁴

295

Uut uws wijfs rade, dwelc ic verboot,aant. ²⁹⁵

 

Aet vanden bome, sal deerde, wilt merken,

 

Vermalendijt sijn in uwen werken:

 

In arbeide seldi van haer gevoet sijn.

 

Dornen, distelen, aldus moet sijn,

300

Sal si u bringen; crude seldi eten

 

Der eerden; oec seldi int zweten

 

Dijns aenscijns dijn broet eten vornoemt,aant. ³⁰²

 

Tot dat ghi weder ter erden coemt.³⁰³

 

Want van slike ende van eerden

305

Sidi gemaect, ende weder selt werden,³⁰⁵

 

Mids dien dats tu dus hebt gebroken³⁰⁶

280 int waen (= wanen): in mijn gedachte. Of moet men hier lezen: ic waen (conjectuur van Endepols, Museum 1932, p. 123).

+ bl. 8^b

281 wantstuut: omdat gij het.

286 bedoeld is: en tussen haar zaad en uw zaad.

287 hoet: hoofd.

289 ik zal u pijnlijk uw ellende vermenigvuldigen.

290 ik zal u pijnlijk uw ellende vermenigvuldigen.

291 in barensweeën.

292 fijn: einde.

294 zonder noodzaak op aanraden van uw vrouw, hetgeen ik verbood (t.w. het volgende).

295 zonder noodzaak op aanraden van uw vrouw, hetgeen ik verbood (t.w. het volgende).

302 zie Aant.

303 totdat gij weer tot de aarde terugkeert.

305 en gij zult dat weer worden.

306 mids dien dats: omdat; tenzij de vorm dats een verschrijving is voor dat, moet men aannemen, dat in deze causale conjunctie de genitief gebruikt is naar analogie van mids + genit.

[p. 68]

 

Mijn hoge gebod; tmoet sijn gewroken,³⁰⁷

 

Des en can nyemen doen beweerte.³⁰⁸

 

Bi mi moet risen rechts begeerte;³⁰⁹

310

So wel hem diet volcht ende na mi hayt.³¹⁰

 

 

 

⁺Waer sidi, mijn ingele? Hebdi genayt

 

Van desen besondegen haer lieder cleere,³¹²

 

Soe ict beval?

Een Ingel

 

Siet, ja wi, here.

 

Si sijn bereet tot uwen vermane,³¹⁴

315

Soet redelic sy.

God

 

Nu, doetse hen ane.

 

Ic sal hem hulpen decken haer lee³¹⁶

 

Ende slutense hier uut deser stee,

 

Daer van nu voert na desen tijt³¹⁸

 

Ne geen natuerlic mensce en blijt,³¹⁹

320

Ja, sonder enege die int versterken³²⁰

 

Mijn prophecie selen vol werken,³²¹

 

Ter vramen van hem die na dbehoren³²²

 

In minen name werden herboren

 

Int salege doepsel, sonder verlaet,³²⁴

325

Tot haren behouwe. Nu, Adam, gaet!

 

Hier uut moetti gesloten werden

 

Ewelic, om u overterden.³²⁷

 

Ghi hadt te wensche al uwen cuere.³²⁸

 

Serubin, blijfter staende vuere.

307 het moet gestraft worden.

308 dat kan niemand afweren.

309 door Mij moet het verlangen naar recht (in de mens) opkomen d.w.z. ik ben het beginsel van het recht; vgl. het volgend vers.

310 en naar Mij verlangt.

+ bl. 9^a

312 van deze zondaars hun kleren.

314 zij zijn klaar op uw bevel, zoals het redelijk is.

316 lee: ledematen.

318 waarin van nu hierna geen gewoon mens meer verblijft.

319 waarin van nu hierna geen gewoon mens meer verblijft.

320 ja, behalve enkelen (t.w. Henoch en Elia, zie Hebr. 11, 5), die als vervulling Mijn profetie zullen verwezenlijken.

321 ja, behalve enkelen (t.w. Henoch en Elia, zie Hebr. 11, 5), die als vervulling Mijn profetie zullen verwezenlijken.

322 ten nutte van hen die op de gepaste wijze.

324 zonder einde. De dichter denkt hier aan allen die door het doopsel behouden worden.

327 overterden: overtreden.

328 gij hadt naar uw wens alles wat gij verkoost.

[p. 69]

330

Met uwen zwerde, sonder sparen,³³⁰

 

Seldi dese suver stat bewaren.

 

Hets mijn bevelen dat ghijt doet.

Dingel Cherubin

blijft staende tot Adams doot

 

O here vol gracien, in uwer oetmoet³³³

 

Ghevic mi over, sonder verdrach.³³⁴

335

⁺Ghi hebbet al in uwer behoet,³³⁵

 

Want ghi in uwer genaden soet

 

Hebt doen verscheeden nacht ende dach.³³⁷

 

Van uwer groetheit niemen en mach

 

Te vollen begripen, benic wel vroet.³³⁹

340

Ghi blijft ende waert, eer oude plach.³⁴⁰

 

Grondeloes vloyende soe es u vloet.³⁴¹

 

Dies men u lof toe scriven moet.

Selete; sanc of spel

Adam

 

O laes, wat salic nu bestaen,³⁴³

 

Erm, onsalich knecht, vol rouwen!³⁴⁴

345

Wat salic maken, waer salic gaen?

 

Hoe hebdijt, erm keytijf, gebrouwen?³⁴⁶

 

In weelden haddi u mogen houwen,³⁴⁷

 

Daer ghi nu ellindich blijft.

 

Die duecht wilt lonen met ontrouwen,³⁴⁹

350

Hets redelic dat hijs druc bedrijft.³⁵⁰

 

Ic heb gesteken ende ghekijft³⁵¹

 

Tegen den meester der meesteren gemeene.³⁵²

330 sonder sparen: waarschijnlijk in de letterlijke betekenis van het woord d.i. zonder iemand te sparen.

333 oetmoet: goedertierenheid.

334 sonder verdrach: geheel en al.

+ bl. 9^b

335 gij hebt alles in uw macht.

337 hebt doen scheiden; vgl. Gen.

339 dat weet ik zeker.

340 eer ouderdom (tijd) bestond.

341 ofschoon men dit vers kan opvatten als: de stroom uwer genade vloeit grondeloos, denk ik hier eerder aan de mystieke opvatting van God als een grondeloze stroom (vgl. Ruusbroec).

343 bestaen: beginnen.

344 knecht: man; rouw: smart.

346 hoe hebt gij, arme ongelukkige, het aangelegd.

347 in geluk hadt gij kunnen blijven.

349 duecht: goedheid.

350 het is redelijk dat hij daarom droefheid lijdt.

351 ik heb gestreden en getwist.

352 de heer van alle heren, de opperste Heer.

[p. 70]

 

My selven hebbicker mede ontlijft³⁵³

 

Ende ewelic brocht in bitteren weene.

Yeve

355

Ay laes, nu vinden wi ons alleene,

 

Die tierst van Gode waren bevrijt!³⁵⁶

 

Tserpent, die scalke beeste onreene,³⁵⁷

 

Heeft ons by rade aldus ontwijt.³⁵⁸

 

Wy moesten emmer sijn benijt,³⁵⁹

360

Om dat wi dus in eren saten.

 

Wi hebben ons qualic daer in gequijt,

 

Dies sijn wi nu aldus verwaten!³⁶²

Adam

 

⁺Vrou Yeve, ten can ons niet gebaten,

 

Dat wi veel meer rouwen dreven.³⁶⁴

365

Maer hopen wi inder caritaten,

 

Die ons de here van desen wil geven.³⁶⁶

 

Wi hebben ons selven brocht int sneven³⁶⁷

 

Onversien, bi dommen rade.³⁶⁸

 

Dies laet ons bidden den here verheven,

370

Dat hi ons toene sijn genade.

Yeve

 

Gheminde man, hout, nemt dees spade,³⁷¹

 

Daer mede soe moetti wercs beginnen.

 

Met bitteren arbeide ende met smade³⁷³

 

Soe moeten wi onsen nootdorst winnen.³⁷⁴

Adam

375

Laes, int paradijs daer bynnen

 

En hadden wi des ne genen noet,

 

Want alle vruchten, na tsheren verzinnen,³⁷⁷

 

Die wiesen alsoe hise geboet,

 

Eer hi ons dus daer buten sloet.

Selete; pause

353 (zedelijk) gedood.

356 die eerst door God waren beschermd.

357 scalke: bedrieglijke.

358 ontwijd, beroofd van onze onschuld.

359 emmer: zeker, beslist.

362 verwaten: vervloekt.

+ bl. 10^a

364 dat wij nog veel meer droefheid zouden tonen.

366 God als de heer der liefde.

367 int sneven: ten val.

368 onversien: onberaden.

371 hout: neem aan; vgl. vs. 253.

373 smade: schande.

374 nooddorst: nooddruft.

377 volgens Gods beschikking.

[p. 71]

Nijt

380

O Lucifer, meester, verhuecht u, lieve!

Lucifer

 

Hoe gevaren, Nijt?³⁸¹

Nijt

 

Juust tonsen gerieve

 

Eest comen, wi en souden cume anders wenscen.

Lucifer

 

Eest waer, duvel, eest waer?

Nijt

 

Jaet, alle menscen

 

⁺Die moeten nu sterven, dats verloren!³⁸⁴

385

Ende dan selense ons toebehoren

 

Ende bliven bi ons hier inder qualen,³⁸⁶

 

Ocht thoechste recht sal moeten falen³⁸⁷

 

Ende dat voertstel des groets heren.³⁸⁸

 

Maer hemel ende erde soude eer verkeren,

390

Eer hi veranderde luttel of yet³⁹⁰

 

Die regle van rechte.

Lucifer

 

Dats wel bespiet!³⁹¹

 

Hulpe longeren, nu horic vry!³⁹²

 

Comt dus die mensce met ons hier bi,

 

Soe sal hi betalen ons gequel,

395

Dat wi hier lyen!

Nijt

 

Mijn mager vel,³⁹⁶

 

Dat ic dus na heb liggen verbiten,³⁹⁷

 

Es nu soe vrolic, het waent spliten,

 

Om dies dat ic den mensce, verheven

 

Met Gode, dus heb gebracht int sneven!

381 hoe is het gegaan?

+ bl. 10^b

384 daar is niets aan te doen.

386 quale: ellende.

387 ocht: of, dan wel.

388 voertstel: voornemen, beschikking.

390 luttel of yet: in enig opzicht.

391 bespiet: aangelegd.

392 hulpe longeren: bastaardvloek, oorspr. Gods longen; dat hoor ik graag.

396 vgl. vs. 109; na: bijna.

397 het dreigt te barsten.

[p. 72]

400

Hadde hi de vroude beseten so soete,⁴⁰⁰

 

Ic hadde af gheeten hande en voete,⁴⁰¹

 

En haen wijs hem niet connen beweren⁴⁰²

 

Haer welvaert.⁴⁰³

Lucifer

 

En weet mi hoe gebeeren.

 

Mi selven en canic niet bedwingen!

405

Ic sal uut minen velle springen

 

Van bliscepen, dat ghise dus uut duechden

 

Hebt getrocken. Soe groten vruechden

 

En hadde noyt duvel vor desen int lijf!⁴⁰⁸

 

⁺Nijt, ic geef u vor dit bedrijf,⁴⁰⁹

410

Dat ghi aen Adame hebt bedreven,

 

Dat ghi voert ewelic selt leven⁴¹¹

 

Op deser werelt ende daer na erfelic

 

Seldi wesen altoes onsterfelic;

 

Oec blijfdi hier met mi gecroent⁴¹⁴

415

Inder hellen.

Nijt

 

Soe worden gehoent⁴¹⁵

 

Veel sielen, die ic noch sal betrapen.

 

Ende clerke, moencke, canoenke, papen,⁴¹⁷

 

Die pittereren selen te strie⁴¹⁸

 

Op anderen, bi giericheien en bi nie,⁴¹⁹

420

Die salic hier noch met hopen bringen

 

En doense in onsen ketel springen⁴²¹

 

Van boven neder, bi menegen cudde⁴²²

 

Ongetelt!

Lucifer

 

Ic lache dat ic scudde,

 

Om dat de mensce, die was verheven,

400 bedoeld is: bij God.

401 gheeten: gegeten; vgl. vs. 113.

402 indien wij hen hiervan niet hadden kunnen afhouden, van hun voorspoed.

403 ik weet niet hoe (gek) ik zal doen (hem gebeeren).

408 in zijn lichaam, in zijn bast.

+ bl. 11^a

409 bedrijf: handelwijze.

411 een wel felle satire op de wereld en een parodie op de beloften aan Adam.

414 zult gij heersen.

415 gehoent: bedrogen.

417 moencke: monniken; canoenke kanunniken.

418 die het om strijd zullen gemunt hebben; Mnl. W. VI 389.

419 op elkaar uit hebzucht en uit afgunst.

421 de ketel der hel, een attractie bij de opvoering van mysteriespelen.

422 in ongetelde aantallen.

[p. 73]

425

Aldus der gracien es ontdreven,⁴²⁵

 

Die hem die here dor sijn gena

 

Verleende, ende sal nu moeten met sma

 

Bi ons sijn. Twas een abel practike,⁴²⁸

 

Dat ment soe coecte!

.j. Duvel

 

Noyt des gelike

430

En hoorde geen duvel singen noch lesen⁴³⁰

 

Van liste! Nijt, ghi sult claer wesen⁴³¹

 

Lucifers raet in allen dingen;

 

Ghi selt allene meer wercs toe bringen⁴³³

 

⁺Dan al de duvels of neckers broet⁴³⁴

435

Der ganser hellen. De sake eyscht spoet

 

Om te vervolgene tot meer profijts,⁴³⁶

 

Hoe dat verkeerde.⁴³⁷

Lucifer

 

Nu toe, in tijts

 

Vor den rechtere, soet behoert,

 

Eer dat vercoele; wi selen hem dwoert

440

Verhalen, dat hi hen lieden spelde,⁴⁴⁰

 

Als hise int paradijs ierst stelde.

 

Dan als wijt hem aldus vor bringen,⁴⁴²

 

Hi en saels niet loechenen.⁴⁴³

Nijt

 

Hi en canse niet verdingen

 

Bi rechte; ende anders in genen kere⁴⁴⁴

445

Dan redene ende recht en gheert de here.⁴⁴⁵

 

Tegen recht en ginchi niet een hoy⁴⁴⁶

 

Om hemel en eerde.

425 van de genade is beroofd.

428 't was een fraai kunststuk.

430 weer een parodie op zang en gebed, vgl. vs. 1473.

431 claer: ontegenzeglijk.

433 toe bringen: tot stand brengen.

+ bl. 11^b

434 neckers broet: het gebroed van de nikkers.

436 om voort te zetten tot meer voordeel.

437 hoe dat ook veranderd is d.w.z. al is het ook (reeds) zo veranderd.

440 verhalen: herhalen; spelde: sprak.

442 vor bringen: herinneren.

443 hij kan niet voor hen pleiten volgens het recht.

444 in genen kere: in geen enkel opzicht.

445 gheert: begeert.

446 niet een hoy: geen hooispriet, in 't geheel niet.

[p. 74]

Lucifer

 

Scoy duvel, scoy

 

Tot vor den rechtere; het geeft wel vrame

 

Ter stont te besoekene. Brinct met Adame,⁴⁴⁹

450

Dat hi sijn vonnesse hoer. Laet sien,⁴⁵⁰

 

Na sijn mesdragen sal recht gescien,⁴⁵¹

 

Dat hopic aen die gerechtiche⁴⁵²

 

Des groets heren.

Nijt

 

Nu ghi moet me,⁴⁵³

 

Adam, aenhoren tvonnesse van Gode.

455

Ghi hebt contrarie sinen gebode

 

Bi uwen consente willen sondegen.⁴⁵⁶

 

⁺Dies seldi van ons horen becondegen⁴⁵⁷

 

Wat boeten datter toe behoert

 

Tselker mesdaet; ende ghi, tert voert,⁴⁵⁹

460

Yeve. Ghi hebt bedreven tfeit,

 

Dus moettier oec an.

Adam

 

Het es de waerheit,

 

Dat wi bi onversienen rae⁴⁶²

 

Tgebod braken; des hoert genae

 

Des heren ter saken, om cort verclaren.⁴⁶⁴

465

Want wiere doch verleit in waren⁴⁶⁵

 

Van u, viant, die ons uut spite

 

Brocht hebt aldus te Gods verwite.⁴⁶⁷

 

Ende uut u es, lude en stille,

 

Geresen den swaren overwille,⁴⁶⁹

470

Die wi in mensceliker natie⁴⁷⁰

 

Broesscelic wrachten; dies hort wel gracie

 

Vanden rechtere. Dit aengesien,

 

Hopix genade.

449 besoeken: recht zoeken, een zaak aanhangig maken.

450 De Vreese leest: Dat hi sijn vonnesse hoer (i.e. Eva) laet sien.

451 na: naar, volgens.

452 hopic aen: verwacht ik van

453 me: mede.

456 bi uwen consente: door uw toestemming.

+ bl. 12^a

457 becondegen: verkondigen.

459 tert: treed.

462 met onbedachten rade.

464 vgl. vs. 198.

465 wiere = wi er.

467 in Gods toorn.

469 overwille: ongehoorzaamheid.

470 die wij als zwakke mensen (lett. de zwakke menselijke natuur).

[p. 75]

Lucifer

 

Neen, wacht u van dien!⁴⁷³

 

Van gracien en wasser niet gesproken.

475

In rechte begeric, dat si gewroken⁴⁷⁵

 

Die sonde des overwils, bedreven

 

Van u beiden, en dat int sneven⁴⁷⁷

 

Ghi ende u afcomst gemeene⁴⁷⁸

 

Ewelic bliven selt in weene,

480

Want ghi verhoert hebt den volleestere⁴⁸⁰

 

Des hemels enter erden.

Nijt

 

Alsoe waest, meestere!⁴⁸¹

 

⁺Dat sijn de crude, vor waer soe sijnt!⁴⁸²

 

Al waerdi van ons in dien gepijnt,⁴⁸³

 

Dat ghi dit deet en hebt gedaen,

485

Ghi haddet mogen wederstaen,

 

Want ghi van Gode hadt uwen wille

 

Te doene; aldus te desen gescille⁴⁸⁷

 

En hoert geen gracie, ic zegt u plat.⁴⁸⁸

 

Ende oft ghi uwen wille hadt⁴⁸⁹

490

Te doene, en consti dan ons bezwaringe⁴⁹⁰

 

Niet wederstaen, tes al plaringe⁴⁹¹

 

Dat ghier tegen te seggen moegt weten.

 

Bi rechte salment u af meten.⁴⁹³

 

Tes verloren veel gemaut⁴⁹⁴

495

Ocht gepluert.

Lucifer

 

Mi hoert, alst naut,⁴⁹⁵

 

Oec daer in te sprekene een woert.

 

O alder rechtverdichste rechter, hoert!

 

Ic bid u, dat ghi hier op let:

 

Ghi hebt den mensce gegeven .j.wet

473 neen, pas 'ns op.

475 gewroken: gestraft.

477 int sneven: door uw val.

478 uw gehele nageslacht.

480 omdat gij ongehoorzaam zijt geweest aan de Schepper.

481 waest: was het.

+ bl. 12^b

482 voorwaar zij zijn het.

483 in dien gepijnt: daarin bekoord.

487 te desen gescille: in dit proces.

488 vgl. vs. 71.

489 oft: indien.

490 bezwaringe: bekoring.

491 plaringe: zotteklap.

493 naar recht zal men het u toemeten.

494 gemaut: gejankt.

495 gepluert: te keer gegaan; alst naut: als het er op aankomt.

[p. 76]

500

Ende in menichfuldegher wyse⁵⁰⁰

 

Gestelt in uwen paradyse

 

Ende hem geseit en weten laten:

 

Te wat uren si vanden houte aten,⁵⁰³

 

Dat daer in midden der pleyne stoet,

505

So sou hi sterven. Dus, rechter goet,

 

De mensce heeft ongehorsamheit

 

Bewijst ende u gebod weerleit.⁵⁰⁷

 

Dies eyschic, datti sterve al voren⁵⁰⁸

 

Ende dat mi dan sal toe behoren

510

Sijn siele, ende daer na emmermeere

 

⁺Sijnder nacomers.

Nijt

 

Tes redelic, heere,⁵¹¹

 

Want de mensce, also men weet,

 

Heeft afgeworpen u zuver cleet⁵¹³

 

Ende es uwer gracien contrarie vonden

515

Ende ons cleder aen gedaen van sonden.⁵¹⁵

 

Ten es geen wonder, dat ghi u bolcht:⁵¹⁶

 

Hijs u ontgaen ende ons gevolcht.⁵¹⁷

 

Ende oft hi, here, aldus int fijn⁵¹⁸

 

Met u niet en wilde, so moesti met ons sijn.

520

Want u contrarie in recht bedietaant. ⁵²⁰

 

Ons gebod dede ende duwe liet.

 

Aldus en can hi hem niet beweren⁵²²

 

Bi genen rechte, na ons vercleren,

 

Hi en moet ons ewelic horen toe

525

Ende al de sine.

God

 

Lieve Adam, hoe

 

So hebdi u selven hier toe gegeven?

500 menichfuldegh is hier vreemd; is het een verschrijving voor: in menichfuldeghender wijs: om zich te vermenigvuldigen? Het indirect gebruik van bijv. naamw. komt in deze tekst meer voor, vgl. o.a. vs. 530.

503 wanneer zij van de boom zouden eten.

507 getoond en uw gebod verworpen.

508 al voren: vooreerst.

+ bl. 13^a

511 van zijn nakomelingen.

513 u zuver cleet: het kleed der zuiverheid, smetteloosheid.

515 versta: Ende heeft.

516 bolcht: belgt.

517 hijs u ontgaen: hij heeft u verlaten.

518 oft: indien; int fijn: tenslotte.

520 omdat hij tegen u in; in recht bediet: precies gezegd.

522 beweren: verdedigen; (en can hi niet ...) hi en moet: of hij moet.

[p. 77]

 

Waerdi van mire gracien moe,

 

Daer ic u toe hadde verheven?

 

Ghi hadt hier binnen mogen leven

530

Termijn van redeliken jaren;⁵³⁰

 

Dan haddi ewelic, sonder sneven,⁵³¹

 

Daer boven in dewige vruecht gevaren.

 

Nu es verloren dijn mesbaren;

 

De regle van rechte sal moeten gescien.⁵³⁴

535

De duvels eysschen om u mesvaren,⁵³⁵

 

Dat ic u wise te hem lien.⁵³⁶

 

Wetti iet te seggene te dien⁵³⁷

 

⁺In u behulp op tsviants treeken,⁵³⁸

 

Sprect op! Elcx sake wel oversien,⁵³⁹

540

Soe en sal hier niemen geen recht gebreken.

Adam

 

Lacen, here God, en weet wat spreken!⁵⁴¹

 

Ic kynne, dat ic de sonde dede.⁵⁴²

 

Maer genadechlic soe wiltse wreken⁵⁴³

 

Op my ende minen nacomers mede.

545

Selen die moeten den ewigen vrede

 

Derven om onser beider sonden,

 

Dan dunct mi geen gerechtichede.⁵⁴⁷

 

En si mesdadich niet en sijn vonden⁵⁴⁸

 

Anders dan wise hebben gebonden

550

In sonden, bi onversienen rade,^549-50

 

Mi dunct, hier hoert wel toe genade.

Nijt

 

Antworde van desen, here, wilt verstaen.⁵⁵²

 

Die sondare die moet loen ontfaen,

 

Na dat es sijn weerdichede⁵⁵⁴

530 een redelijk aantal jaren.

531 sonder sneven: zonder te sterven.

534 er zal naar recht moeten gehandeld worden.

535 mesvaren: slechte daad.

536 wise: bij vonnis toewijs.

537 te dien: hierop.

+ bl. 13^b

538 tot uw voordeel tegen de listen van de duivel.

539 als ieders zaak goed is bekeken.

541 en = ic en, ic: met ontkenning.

542 kynne: beken.

543 genadechlic: met nadruk op dit woord

547 dan = dat en, met ontkenning bij geen.

548 en: indien.

549-50 anders dan voor zover wij ze in zonden hebben gebonden met onbedachten rade.

552 van desen: hierop.

554 in overeenstemming met de waardigheid van hem.

[p. 78]

555

Van hem, daer hi de sonde aen dede.

 

Oec sidi geduerech rechter, here;⁵⁵⁶

 

Dus moet de beteringe emmermere⁵⁵⁷

 

Vanden sondare sijn bedreven,

 

Die tsegen u in sonden sneven.

560

Oec dor u groetheit, hort wes ic meene,⁵⁶⁰

 

Waer die emende veel te cleene⁵⁶¹

 

Van hem gedaen, die tfeit selve wrachte.

 

Dus moet dan arnen al tgeslachte.⁵⁶³

 

Ende noch, en dade uws selfs gevoech,aant.

565

En waer u dit niet groet genoech

 

- U grote mogentheit aen ghesien -,

 

⁺Wistmen meer wraken te doen gescien

 

Dan aenden mensceliken knecht.^564-68

 

Bi redenen, ende dies versuekic recht,⁵⁶⁹

570

Here, op een cort, sonder verdrach.⁵⁷⁰

God

 

O mensce, wat horic van di, o wach!

 

Rechts soe salic mi moeten bewinden.⁵⁷²

 

Want na dat redene en recht vermach,

 

En condier geen onscout tegen vinden.^573-74

575

Ic dede u lieden als mijn verminden⁵⁷⁵

 

Ende coes u te mire glorien bequame,⁵⁷⁶

 

Maer ghi hebt u laten verblinden;

 

Dies salder u af risen blame.⁵⁷⁸

 

Want al dat mensceliken name

580

Voert aen sal dragen, na desen tijt

 

Geboren werdende van Adame,

 

Die worden van mi vermalendijt

556 geduerech: bestendig; de Rechter is eeuwig, dus moet ook de straf eeuwig zijn (Mak).

557 emmermere: beslist.

560 op grond van uw grootheid.

561 entende: boete.

563 arnen: boeten.

+ bl. 14^a

564-68 en, was het niet dat het uw eigen wens was, dan zou het voor u nog niet voldoende zijn - uw hoge majesteit in aanmerking genomen -, indien men een groter straf kon bedenken dan alleen voor de mens, die maar een dienaar is.

569 terecht, en daarom vraag ik recht.

570 op een cort: snel.

572 ik zal recht moeten gaan uitoefenen.

573-74 want naar rede en recht kondt gij er geen verontschuldiging voor vinden.

575 u lieden: is waarschijnlijk meew. voorw.; ik deed voor u, ik behandelde u als mijn beminden. Zie voor dit gebruik Mnl. W. II 238.

576 bequame: heerlijk.

578 daarom zal er voor u schande uit voortvloeien.

[p. 79]

 

Ende geefse u over in u berijt,⁵⁸³

 

Viant. Wanneer si selen sterven,

585

Soe seldise om deser sonden spijt⁵⁸⁵

 

Met u inder hellen erven.

 

Dit vonnesse gevic te deser werven.

Lucifer

 

Lof, rechter, van uwen rechte vercoren.⁵⁸⁸

 

Wi dancken ons uwer weerdicheien!⁵⁸⁹

Nijt

590

Ghi hebt gemindert onsen toren.⁵⁹⁰

 

Lof, rechter, van uwen rechte vercoren.

Lucifer

 

Wy selen gaen stampen en smoren⁵⁹²

 

Ende tegen hem lieden ons coken bereyen.⁵⁹³

⁺

Nijt

 

Lot, rechter, van uwen rechte vercoren.

595

Wi bedancken ons uwer werdicheyen!

Lucifer

 

Scoyen wi, duvel, sonder beyen⁵⁹⁶

 

Tot inden groten kakebo!⁵⁹⁷

 

Gawi de plaetse lingen en breyen:⁵⁹⁸

 

Het comter nu al, des ben ic vro!

Nijt

600

Het worter bestiert, seg, so, heer, so!⁶⁰⁰

 

Laet werden, laet wassen Adams tronc.⁶⁰¹

 

Si moeten alle in desen no⁶⁰²

583 berijt: macht.

585 om de schandelijkheid van deze zonde.

588 begin van een rondeel, zie Inleiding. van uwen rechte vercoren: wegens uw uitmuntende rechtspraak.

589 wij betuigen onze dank wegens uw gunstbewijs.

590 toren: verdriet.

592 stampen en smoren: razen en het vuur oppoken.

593 en in afwachting van hen onze ‘pot’ klaarmaken.

+ bl. 14^b

596 vooruit, duivel.

597 kakebo: helse ketel; met toespeling op cacare (Endepols).

598 verlengen en verbreden; met toespeling op de behoefte aan meer ruimte in de hel (De Vreese).

600 alles wordt erheen geleid; zò, vgl. hedendaags gebruik met de duim omhoog.

601 tronc: stam, afstammelingen.

602 no: nood, ellende.

[p. 80]

 

Bi ons springen enen spronc,

 

Ja, sijnse out of sijnse jonc!⁶⁰⁴

Lucifer

605

Ghi helle, hoert wes ic doe bekint:

 

Doet maken alrande instrumint

 

Van ruesters, van craulen en van tangen,⁶⁰⁷

 

Daer ghi den mensce met selt ontfangen,

 

Van cupen, van pannen ende van ketelen,

610

Van pecke en van gloyende zeetelen,

 

Om yegeliken nae sinen state

 

Tontfane, coninge en prelate.

 

Al saelter comen, rijf en raf!⁶¹³

 

Maect u bereescap en comes af,⁶¹⁴

615

Sijt blide en vro! Helle, maect feeste,

 

Het wert al onse, beide minste en meeste!

Groet gerommel ende geruusch salmen inde helle maken met alrehande geruchte. Ende dan selete

Adam seit tot sinen kinderen:

 

⁺Och lieve, geminde kinder vercoren,

 

Wi hebben de gracie Gods verloren.

 

Des moeten wi alle als erme slaven

620

Labueren, luken, dersschen en graven⁶²⁰

 

Ende winnen in regen, in couden, met sere,

 

Daer wy bi leven.

.j. Kint

 

Lof hebbe die Here,⁶²²

 

Die mach ons troesten van allen hindere!

Adam

 

O laes, mijn uutvercoren kindere,

625

Ic werde versleten, out en cranc.⁶²⁵

 

Dus dese ellinde valt mi te lanc,

604 na dit vers een korte pauze.

607 roosters, drietandige vorken en tangen; zie E. Haslinghuis, De duivel in het drama der Middeleeuwen.

613 alles zal het er komen, zonder onderscheid.

614 maakt uw toebereidselen en maakt het af.

+ bl. 15^a

620 arbeiden, omheiningen maken, dorsen.

622 waarvan wij leven.

625 werde: word (ingressief begrip); cranc: zwak.

[p. 81]

 

Want ic heb hier in pinen sware

 

Geleeft over .ix^c. jare.

 

Dies mijn siecte es ongemeten.⁶²⁹

630

Lacen, nu soudic geerne weten,

 

Wanneer dat ic de medicine

 

Gecrigen sal van mire pine.

 

Woude mi yemen den zin ontbinden,⁶³³

 

Soe waric vroe.

Dander Kint

 

Wildi yet sinden⁶³⁴

635

Ten paradise, datmen daer vrage

 

Om medicine tot onsen behage,⁶³⁶

 

Hoe dat u boete sal gescien⁶³⁷

 

Van uwer qualen?

Adam

 

Set, gaet besien⁶³⁸

 

Ten paradise in corten stonde,aant. ⁶³⁹

640

Want mi lanct na mijn gesonde.⁶⁴⁰

 

⁺Dies vraecht den ingel, wanneert sal wesen

 

Dat ic mire qualen worde genesen⁶⁴²

 

Ende hoemen blusschen mochte dmesval.⁶⁴³

 

Gaet, spoet u, lieve.

Set

 

Wel vader, ic sal

645

Daerwert lopen met groter haesten

 

Ende besoeken ten alder naesten⁶⁴⁶

 

Die medicine, die u mach falen.⁶⁴⁷

 

Adieu, dits wech, om cort verhalen:⁶⁴⁸

 

God wil u hoeden altijt vor lee.⁶⁴⁹

Adam

650

Lieve kinder, mi es soe wee!

629 ongemeten: onuitsprekelijk.

633 wilde mij iemand de verklaring geven.

634 yet: iemand, Mnl. W. III 800.

636 tot onze hulp.

637 boete: genezing.

638 ga op onderzoek uit.

639 hier volgt de legende van Seth (zie Inleiding).

640 ik verlang naar mijn gezondheid, gezond te worden.

+ bl. 15^b

642 van mijn ziekte.

643 en hoe men een einde zou kunnen maken aan de ellende.

646 en zo spoedig mogelijk zoeken.

647 die u mogelijk ontbreekt, die gij nodig hebt.

648 vgl. vs. 151.

649 lee: leed.

[p. 82]

 

Mijn herte wert zwaerder dan .j. loot.⁶⁵¹

 

Lacen, mi naect de bitter doot!

 

Mijn aderen crempen, mi cout mijn bloet.⁶⁵³

 

Ic moet van hier.

.j. Kint

 

Hebt goeden moet,

655

Vercorne vader, ic hoep ghi saen

 

Vertroest selt werden.

Adam

 

En mach niet ontgaen

 

Der doot, mi wert soe wee ter herten.⁶⁵⁷

 

En can niet meer van groter smerten.

 

Mijn zenuwen crympen, mi faelgeren de sinnen.⁶⁵⁹

660

Dus leyt mi te mijnder cameren bynnen.

 

Mijn herte bezwijct my, ic werde soe cranc

 

De doot die noept my.⁶⁶²

.j. Kint

 

⁺O vaderlijc sceiden, wreet ende stranc,

 

Die nu den ganc der doot moet terden!⁶⁶³

 

Haddy mogen verbeyden dontfanc

665

Van Sed eerlanc, oft ghi verlost mocht werden,

 

Die ten paradise wert es met groten scerden,

 

Het soude volherden u, hopic, algadere^664-67

 

⁺Al dinen druck.

Dander Kint

 

O lieve vadere

 

Adam, nu sidi, soet God begeerde,

670

⁺Ghestorven. - Nu laetten ons inder eerde⁶⁷⁰

 

Begraven ende bidden Gode den here,

 

Dat hi sijn gracie op hem kere.

651 wert: wordt, vgl. vs. 661.

653 mijn bloed wordt koud.

657 ik kan niet.

659 mijn zintuigen begeven mij.

662 noept: overvalt; stranc: hard.

+ Eerste strook a

663 terden: treden.

664-67 hadt gij mogen afwachten hoe Seth weldra zal vernemen of gij kunt verlost worden - Seth die met haast naar het paradijs is gegaan -, het zou aan al uw leed een einde maken (i.v. volherden Mnl. W. IX 838).

+ Eerste strook b

+ bl. 16^a

670 laetten: laat hem.

[p. 83]

.j. Kint

 

Wel broeder, ic ben bereet tot desen.

 

O laes, tmoet al gestorven wesen.

Dander Kint

675

Orlof Adam, geminde vadere,⁶⁷⁵

 

Tenen sceidene so eest nu comen.

 

.IX^c.ende.XXX.jaere hebdi geleeft te gadere,⁶⁷⁷

 

Nochtan hebdi nu inde genomen.

 

Wat mach den langen tijt dan vromen?⁶⁷⁹

Set

680

God danc, ic heb so lange geronnen,⁶⁸⁰

 

Dat ic sie blieken gelijc der zonnen⁶⁸¹

 

Dat paradijs, groet van gewichte,⁶⁸²

 

Dwelc God met siere hant selve stichte

 

Tot tsmenscen vrame, reyn int gescien.⁶⁸⁴

685

Oec hebbic den sconen ingel gesien,

 

Die God dor sijn hoge weerde⁶⁸⁶

 

Daer voer stelde met enen zweerde.

 

Des willic hem te desen stonden

 

Gaen vragen na mijns vader gesonden,⁶⁸⁹

690

Met groten nernste, sonder versagen.⁶⁹⁰

 

Eerwerdich ingel, ic come u vragen

 

Na die over sware mesquame⁶⁹²

 

Van minen geminden vader Adame,

 

Ocht enege medicine tot dien⁶⁹⁴

695

Bi gracien tsheren sal gescien.

 

Sier quetsen naem hi geerne bet,⁶⁹⁶

 

Dies bidt hi om raet.

⁺

Dingel vor tparadijs

 

Verstaet mi, Set!aant.

 

Ic sal u seggen, hoe en waer mede,

675 orlof: vaarwel.

677 de leeftijd van Adam was volgens Genesis 930 jaar.

679 vromen: baten.

680 geronnen: steeds doorgelopen.

681 blicken: schitteren.

682 uitgestrekt.

684 als ongerepte schepping.

686 in Zijn hoge waardigheid.

689 gesonde: gezondheid.

690 met aandrang.

692 naar de zeer zware ziekte.

694 of enige genezing hierin.

696 van zijn ziekte zou hij gaarne genezen.

+ bl. 16^b

[p. 84]

 

Dat hi sire qualen, die hem let,⁶⁹⁹

700

Gecrigen sal gesondichede.

 

Dit es den boem, daer hi aen dede⁷⁰¹

 

De sonde hier inden paradise.

 

Bi hem soe sal hem oec den vrede⁷⁰³

 

Comen in menichfuldeger wise.

705

Ghi selt verstaen: met desen rise,⁷⁰⁵

 

Die ic van desen bome u trac,

 

Daer sal Adam, die oude grise,⁷⁰⁷

 

Bi werden verlost sijn ongemac.

 

Gaet henen, plant mi desen tac

710

Uwen vader onder sijn hoet.⁷¹⁰

 

Hi sal op groyen, sonder lac,⁷¹¹

 

Ende werden een boem scoen en groet.

 

Adame soe seldi vinden doot.

 

Dus doet als ic u heb geseit.

715

Bi desen wert hi verloest sier noot⁷¹⁵

 

En brocht tot sire gesondicheit

 

Van selker qualen als hi in leit.

Set

 

Lof en danc, God, Here bequame,⁷¹⁸

 

Soe moet u ewelic toe vloyen,

720

Dat uten rise tot smenscen vrame⁷²⁰

 

Medicine van sonden sal bloyen.

 

Maer lacen, den ghenen sal seer vernoyen,⁷²²

 

Die selen liggen in bitteren clagen,

 

Na tgene dat God sijn gracie sal spoyen⁷²⁴

725

Op trijs, dat medicine sal dragen.

 

⁺Orlof, her ingel! Na Gods behagen⁷²⁶

 

Soe sal u hoge begeerte gescien.

 

Doch hopic, sal yemen gebyen den dagen,⁷²⁸

 

Datmen vruchtbarich dit rijs sal sien.

699 let: kwelt.

701 de boom der kennis van goed en kwaad, hier geïdentificeerd met de boom des levens.

703 hem: t.w. de boom.

705 rijs: tak.

707 Adam 3e naamval.

710 hoet: hoofd.

711 sonder lac: zonder gebrek, volmaakt.

715 sier noot: uit zijn nood.

718 bequame: lieve.

720 omdat uit de tak tot heil van de mens.

722 vernoyen: verdrieten.

724 in afwachting van (het ogenblik) dat God Zijn genade zal doen dauwen. De verklaring Mnl. W. VII 1766 (na - nadat) is wel niet juist.

+ bl. 17^a

726 na: overeenkomstig.

728 gebyen = gebiden: beleven, Mnl. W. II 965; de datief is vreemd.

[p. 85]

730

Om te volcomene als van dien,⁷³⁰

 

Dat mi die ingel maecte cont,

 

Soe willic sier hoger begeerten plien⁷³²

 

Ende planten trijs in corter stont,

 

Ten teekene dat noch sal maken gesont,⁷³⁴

735

Bi gracien tsheren, al ons geslachte

 

Ende dier nu bitterlic liggen gewont⁷³⁶

 

Inder demster hellen grachte.⁷³⁷

 

Ic bevele u, rijs, des heren crachte.⁷³⁸

Hier salmen singen of spelen, Ende dan comt Lucifer.

Lucifer

 

O duvels alle, versterct u neringe!⁷³⁹

740

Hier wert so over grote geeringe⁷⁴⁰

 

Vanden sielen die hier zweymen,⁷⁴¹

 

Wi en selense waer weten heymen.⁷⁴²

 

Mijn buuc sal bersten int verblien

 

Van deser conscilien.⁷⁴⁴

Nijt

 

Tmoet hier al lien,

745

Dat vanden geslachte van Adame

 

Es comen. Dat blijct aen Abrahame

 

Ende Melchisedech, den iersten pape,⁷⁴⁷

 

Die hier oec sit.

Lucifer

 

Hets tonsen betrape,

 

⁺Dat bi naturen geboren es:^748-49

750

Jacob, Joseph ende Moyses,

 

Josue, Sampsoen ende meer andere,

730 om te volbrengen alles waarvan.

732 sier = sijnre; aan zijn hoge verlangen voldoen.

734 dat: dat het

736 dier: van hen die.

737 in de donkere hellepoel.

738 ik beveel u aan, tak, aan de macht van de Heer.

739 verhoogt uw inspanning.

740 hier komt zulk een grote gadering, opeenhoping.

741 zweymen: zweven, verblijven.

742 heymen: bergen.

744 conscilien: gezelschap; de dichter gebruikt spottend de naam van een kerkvergadering; lien, liden: gaan, komen.

747 de eerste priester; vgl. Gen. 14, 18.

+ bl. 17^b

748-49 het is onze buit, alles wat uit de menselijke natuur geboren is.

[p. 86]

 

Yesse, Salemoen ende Alexandere,⁷⁵²

 

David, Job ende Ezechias,

 

Daneel ende oec Ysayas;

755

En soudse half niet connen bedien⁷⁵⁵

 

Wat hier getont es.⁷⁵⁶

Nijt

 

Den duvel van lien!

 

Het comt hier al, eest leec of clerc!

 

Hoe wijs, hoe constich, of hoe sterc

 

Dat si sijn mogen, tcomter al na.

760

En elc sit hier na sinen sta.⁷⁶⁰

 

Den last valt groet, al doe wijt geerne.

 

Wie saelt ons beletten?

Lucifer

 

Twaer quaet te beweerne.⁷⁶²

 

Niemen en mocht ons so verdullen,

 

Wi[ne] selen den groten kakebo vullen!^763-64

765

Noit scuere en was so vol gestommelt⁷⁶⁵

 

Met scoven!

Groet geruchte inde helle.

Nijt

 

Hoort hoemen rommelt!

 

Het duncken mi horselen die daer swermen,

 

Soe crijsschen de zielen.

Lucifer

 

Laet criten, laet kermen!

 

Wy selen ons selven aen hem wreken.

752 Alexander de Grote vertoeft in de middeleeuwen meermalen in het gezelschap van patriarchen en profeten (Mak).

755 bedien: opnoemen.

756 getont: opgestapeld in tonnen; voor de duivel, wat 'n mensen!

760 en ieder zit hier ‘naar staat en stand’

762 men zou het moeilijk kunnen verhinderen.

763-64 niemand zou ons zo kunnen misleiden dat wij niet.

765 volgestommelt: volgetast.

[p. 87]

770

Scoy wech, laet ons de brander vort steken.⁷⁷⁰

⁺ Gheruchte.
Dits tclagen ende tkermen inde helle vanden vaders.

Adam

 

O alder rechtverdichste rechter verheven,

 

Hort mi, Adam, het dunct mi tijt,

 

Want inden boeken so staet gescreven:

 

Nader grootheit der sonden bedreven⁷⁷⁴

775

Soe moetment beteren sonder respijt.

 

Ende wie dat in dootsonden blijt⁷⁷⁶

 

(Vintmen inder scrifturen claer),

 

Die moet der penitencien lijt⁷⁷⁸

 

Daer voer gedogen ende int gestrijt⁷⁷⁹

780

Der pinen bliven menich jaer.

 

O here, nu eest wel oppenbaer,

 

Dat wi .v^M. jaer tuwer weerden⁷⁸²

 

Hier hebben geseten, ende op der erden

 

.IX^c. jaer oec hebben gedaen

785

Penitencie; dies wilt opslaen

 

U ogen van gracien tonser vrame,

 

Here, dor uwen weerdegen name!

Yeve

 

Eest u bequame, o here, ic, Yeve, bid u om gena⁷⁸⁸

 

Der mesdaet, die bi minen ra

790

Gesciet es, dwelc alle creaturen

770 laa ons de brandende staken voor de dag halen.
De Vaders zijn de rechtvaardigen uit het Oude Verbond. Met de hel is bedoeld het voorgeborchte der hel, de limbus patrum. Deze werd op het toneel meestal voorgesteld als een met zware tralies afgesloten kerker. Verder is bekend, dat het scherp dogmatische onderscheid, dat de Kerk maakte (en maakt) tussen hel, vagevuur en voorgeborchte, voor de gewone gelovige niet of nauwelijks bestond (De Vreese).

+ bl. 18^a

774 volgens de grootte.

776 het mnl. woord dootsonde dekt blijkbaar niet altijd het begrip doodzonde volgens de kerkelijke leer. Doodzonde is vaak de benaming voor wat thans hoofdzonde heet (De Vreese).

778 der penitencien lijt: de doorgangsplaats der boete d.i. het voorgeborchte.

779 't gestrijt der pinen: de hevigheid van smarten.

782 tussen val en verlossing zijn volgens middeleeuwse opvatting ongeveer 5000 jaar verlopen, vgl. vs. 952. tuwer weerden: volgens (de wil) Uw(er) hoogheid.

788 eest u bequame: gelieft het u.

[p. 88]

 

Genieten, dat mi nu rout te spa.⁷⁹¹

 

Ontfermt u onser sonden qua,

 

Die donsculdege met ons besueren

 

In desen kerkere.

.i. Ander

 

Hoe lange saelt dueren?

795

O God, of ghi den hemel scordet,⁷⁹⁵

 

⁺Soe waer ons allen wel ghesciet,

 

Met uwer claerheit tdoncker dorbordet,

 

Ende brocht ons daermen ewelic siet!

David

 

O waer sijn, here, die ontfermicheden,⁷⁹⁹

800

Die ghi besworen hebt vorleden

 

Davitte, dinen knecht getrouwe,

 

Die hier nu met bitteren rouwe

 

In zwaerder ellinden sit geplaecht?

 

Ontfermt sijns, die u dliden claecht,

805

Want seker, wi sijn in bitteren sere!

Job

 

O God, antwordt mi, lieve here,

 

Hoe vele gerechticheiden van mesdaden⁸⁰⁷

 

Ic, Job, sal moeten liden noch meere,

 

Ende wilter mi cortelinge af ontladen!⁸⁰⁹

810

Oec toent mi, here, dor u genaden,

 

Twi ghi u aenscijn bercht dus lange⁸¹¹

 

Vor my? Hoe moechdi ons dus gestaden⁸¹²

 

Te laten inder duvele bedwange?

 

Tverdinken van desen valt mi seer strange!⁸¹⁴

815

O here, ontbint den zwaren bant!

 

Ic loefdu met woerden ende met sange;

 

Nu houdi mi, scint, vor uwen viant.⁸¹⁷

Ysayas

 

Alsoe ic inder scrifturen vant,

791 genieten: bezuren.

795 indien Gij de hemel opende, vgl. Jes. 64, 1.

+ bl. 18^b

799 Ps. 89 (88), 50.

807 verdiende straffen voor mijn zonden, vgl. Job 13, 23.

809 cortelinge: binnen korte tijd.

811 twi: waarom; Job. 13, 24a.

812 hoe moechdi gestaden (toestaan) ons dus te laten enz.

814 tverdinken: het overdenken; strange: hard.

817 scint: schijnt het; Job. 13, 24b.

[p. 89]

 

Doen ic op de werelt was,

820

Doe dedic van doen u allen becant,⁸²⁰

 

Als die prophete Ysayas.

 

Soe seidic u, hoe dat ic las,

 

Dat .j. kint soude sijn geboren

 

⁺Van eenre maecht, sijt seker das,⁸²⁴

825

Dat lossen soude dat was verloren.^822-825

 

Dat kint soude na sijn behoren⁸²⁶

 

Heten God, na mijn verclaren.

 

Dus vriende, soe ic u seide te voren,

 

Saelt al volscien. Drijft geen mesbaren:⁸²⁹

830

Den tijt die naect ons sonder sparen!⁸³⁰

Adam

 

Verhuecht u, vriende, ende blijft in hopen:⁸³¹

 

Die prophecie en mach niet liegen.

.i. Ander

 

De gracie Gods steet al noch open.

 

Verhuecht u, vriende, ende blijft in hopen.

David

835

Hoe ons dees demsterheit mach nopen,⁸³⁵

 

Gods woert en sal ons niet bedriegen.

Adam

 

Verhuecht u, vriende, ende blijft in hopen,

 

Die prophecie en mach niet liegen.

Sanc of spel.
Bitter Ellinde op crucken, ermelic gecleet.

Bitter Ellende

 

Lof heb de gracie des heren volmaect!

840

Doch benic met groter pinen geraect⁸⁴⁰

 

Tot op dees werelt, soemen siet,

 

Daer ic eens mijn vriendinne liet,

 

Die mi beloefde hier in mijn stede

820 van doen: van toen af, toen reeds.

+ bl. 19^a

824 das: daarvan.

822-825 vgl. Jes. 7, 14.

826 na sijn behoren: volgens zijn recht.

829 zal het allemaal gebeuren; weeklaagt niet.

830 sonder sparen: weldra.

831 hier begint een rondeel.

835 hoezeer ons deze duisternis moge kwellen.

840 doch: inderdaad.

[p. 90]

 

Te blivene, ende heet Innege Bede,

845

Ende es getrouwe, altoes bereit

 

Vor de hoghe drievuldicheit.

 

Daer willic aen gaen sonder versagen⁸⁴⁷

 

⁺Ende haer dat bitter liden clagen,

 

Die Moyses ende haer vriende gemeene⁸⁴⁹

850

Gedogen in den kerker steene⁸⁵⁰

 

Der hellen, te haren ongevoege,⁸⁵¹

 

Op dat sijt vor den hoechsten droege;⁸⁵²

 

Hen souts, dat hopic, gracie gescien.

 

God danc, doch hebbicse versien!⁸⁵⁴

855

Dies hopic een sake goet van gewinne.

 

God gruetu, vrouwe!

Innich Gebet

 

God loens u, vriendinne.⁸⁵⁶

 

De gracie des heren wil u bescermen.⁸⁵⁷

 

Ghi scijnt sere mesmaect.⁸⁵⁸

Ellindicheit

 

Dat ben ic, wachermen!

 

Soet blijct en was noit niemen soe wee⁸⁵⁹

860

Als my.

Innich Gebet

 

Hebdi de beene ontwee,⁸⁶⁰

 

Dat ghi soe deerlic, en weet hoe,⁸⁶¹

 

U leede sleept?

Ellindicheit

 

Jaic, en trugbeen toe.⁸⁶²

 

En can gestupen, gecnielen, gebucken.⁸⁶³

 

Dies moetic jammerlic op mijn crucken

847 aen gaen: heengaan.

+ bl. 19^b

849 en al haar vrienden (d.i. van Innich Gebet).

850 kerker steen: gevangenis, kerker der hel.

851 te haren ongevoege: met smart.

852 opdat zij (d.i. Innich Gebet) het lijden tot voor God zou dragen; dit vers sluit aan bij vs. 848.

854 ik zie haar inderdaad.

856 loens u: lone u daarvoor.

857 wil: moge.

858 mesmaect: slecht er aan toe.

859 naar het schijnt was er voor niemand zoveel verdriet als voor mij.

860 ontwee: gebroken.

861 en weet = ic en weet.

862 de ruggegraat bovendien.

863 stupen: buigen. Werkw. met ge- zijn typerend voor de taal der Bliscapen.

[p. 91]

865

Dus henen sweyven in zwaerder allinde,⁸⁶⁵

 

Alsoe ghi siet.

Innich Gebet

 

Wie sidi, geminde?

 

Ghi scijnt so druckich dat ghi mi deert.⁸⁶⁷

 

Hoe es u name?

⁺

Ellindicheit

 

Dat wert u vercleert,

 

Wie dat ic ben, van ende tende,⁸⁶⁹

870

Ende wanen ic come. Och, Bitter Ellende⁸⁷⁰

 

Soe es mijn name. Hort mi vertellen:

 

Die oude vaders, die inder hellen

 

Noch liggen moeten [ende] houden stede,⁸⁷³

 

Die namen geerne, Innich Gebede,⁸⁷⁴

875

Sercoers van haren bitteren lidene.

 

Dus, vrouwe, wistise te verblidene,⁸⁷⁶

 

Ghi daetter wel aen boven maten.

 

Want si hebben u hier gelaten

 

In haer stat om Gods behagen,⁸⁷⁹

880

Dat ghi haer boetscap sout gewagen⁸⁸⁰

 

Aenden here, die u vermint⁸⁸¹

 

Om u snelheit.

Innich Gebet

 

Dats waer, ic kint,⁸⁸²

 

Dat si mi te meneger stede

 

Gelast hebben als Innich Gebede,

885

Dat ic hen soude sijn bereet,⁸⁸⁵

 

Soet inden soutere ende elder steet,⁸⁸⁶

 

Die Moyses, Saelmon ende Davit⁸⁸⁷

 

Ordineerden. Maer dat ghijt wit:⁸⁸⁸

865 sweyven: dolen.

867 druckich: bedrukt.

+ bl. 20^a

869 van ende tende: van a tot z, volledig.

870 wanen: vanwaar.

873 en verblijven.

874 die zouden gaarne, o Innich Gebet, hulp krijgen.

876 wist gij ze, kondt gij ze.

879 in haer stat: in hun plaats.

880 gewagen: overbrengen.

881 vermint: liefheeft.

882 ik erken het.

885 dat ik voor hun dienst zou klaar staan.

886 zoals het in het boek der Psalmen en elders staat.

887 met Moyses is volgens De Vreese bedoeld de oratio Moysis d.i. Psalm 90. Saelmon zou het Hooglied of het Boek der Spreuken zijn. David zijn de Psalmen Davids.

888 ordineerden: maakten; wit: weet.

[p. 92]

 

Mijn jagen, mijn vliegen ende mijn volgen⁸⁸⁹

890

En baet niet; de heer es [so] verbolgen,

 

Dat ic hem, vrouwe, in desen saken

 

En der aenrueren noch genaken.⁸⁹²

 

Hi es verherdicht al in een⁸⁹³

 

Ende ruect mijns lutter.

Ellindicheit

 

⁺Ach lacen, neen!⁸⁹⁴

895

Soe bliven si verloren plets,⁸⁹⁵

 

Mijn vriende vercoren.

Innich Gebet

 

Sijt niet te wets,⁸⁹⁶

 

Allindicheit, gheminde vrouwe;

 

Ic hebber een vriendinne getrouwe

 

Biden here, die mi te gerieve

900

Ons tale sal vueren.

Ellindicheit

 

Wie esse, lieve,^899-900

 

Die tuwer talen sal sijn bereit

 

Vor den meesten?⁹⁰²

Innich Gebet

 

Ontfermicheit

 

So es van deser vrouwen den name,

 

Die vor den here es soe bequame,⁹⁰⁴

905

Dat onmogelic waer te tellene,

 

Hoe hise vermint.

Ellindicheit

 

Pijnt u derweert tstellene,⁹⁰⁶

 

Innich Gebet, ic bids als vuere.⁹⁰⁷

 

Want saelt gescien, dat wert bi huere,⁹⁰⁸

889 i.v.m. jagen en vliegen vgl. vs. 882; volgen: ijveren.

892 niet durf aanspreken.

893 Hij is geheel en al verhard.

+ bl. 20^b

894 en bekommert zich weinig om mij.

895 plets: ronduit.

896 wees niet terneergeslagen (wets van wedde = pand), vgl. vs. 1627, Mnl. W. IX 1874.

899-900 om wille van mij voor ons zal pleiten.

902 den meesten: de Allerhoogste.

904 die aan de Heer zo aangenaam is.

906 haast u daarheen.

907 als vuere: zoals tevoren.

908 dat geschiedt door haar.

[p. 93]

 

Dat hopic, ende bi niemen el.⁹⁰⁹

910

Dus spoetter u mee.

Innich Gebet

 

Ellindicheit, wel

 

Ic hope si en sal mi niet verhoren.⁹¹¹

 

Mit minen eggere salic gaen borenaant. ⁹¹²

 

Nernstelic inden hemel een gat⁹¹³

 

Ende vliegen tot hare.

⁺

Ellindicheit

 

Ghi en moecht niet bat.⁹¹⁴

915

Doet de bederve sonder vermien,⁹¹⁵

 

Datter de ouders af verblien.aant. ⁹¹⁶

Sanc of spel, Ende Innich Gebet sal die wile metten eggere een gat willen boren inden hemel etc., ende seggen boven:

Innich Gebet

 

O alderhoechste here almechtich,

 

Lof heb u gracie, die mi so crechtich

 

Maect, dat ic ten hemele dus saen

920

Des menscen bederve hier heb gedaen.^919-20

 

Want alsoe sciere als mi vercleert

 

De mensce, soe weet die hi begeert,^921-22

 

Eest God selve, sentinne oft sant.⁹²³

 

Noit snelder bode men en vant

925

Dan ic, Innich Gebede, si.⁹²⁵

 

Ontfermicheiden so benic bi.⁹²⁶

909 el: anders.

911 verhoren: weigeren te luisteren naar.

912 egger: boor. Zie Aant.

913 met ijver.

+ bl. 21^a

914 gij kunt niet beter (doen).

915 doe wat nodig is zonder na te laten.

916 ouders: Oudvaders; vgl. Selete na vs. 770.
Toneelaanwijzing: die wile ondertussen; ende seggen boven: in elk geval bevond de hemel zich hoger dan het toneel, hij was waarschijnlijk door middel van een gordijn afgesloten.

919-20 dat ik zo spoedig naar de hemel de nood van de mens hier heb overgebracht. Voor doen in de bet. van brengen zie Mnl. W. II 244.

921-22 want zodra de mens het mij meedeelt, weet het ook degene, wiens tussenkomst hij inroept (Mak); weet. weet het.

923 sentinne: vrouwelijke heilige.

925 si: ben.

926 ik nader nu Ontfermicheit.

[p. 94]

 

Dies willic haer minlic gaen vertogen⁹²⁷

 

Mijn hoge bederve.

Ontfermicheit

 

Hoe comdi gevlogen

 

Dus snellic, geminde vrou eersame?

930

Wanen es ditte?

Innich Gebet

 

Vrouwe, van Adame

 

So comic, die tot mi dede sinden

 

Op der erden seer Bitter Allinden⁹³²

 

Die nemmermeer, also si dede gewach,⁹³³

 

Hier boven selve niet comen en mach.

935

Dus heefse mi haren sin ontbonden⁹³⁵

 

⁺Ende mi met nernste aen u gesonden⁹³⁶

 

Om, vrouwe, te nemen met u raet⁹³⁷

 

Ende dat ghi dan wort haer avecaet,

 

Als ghi selve wet, dat es van noe⁹³⁹

940

Ende haer behoeft.⁹⁴⁰

Ontfermicheit

 

Sijt willecome, boe,⁹⁴⁰

 

Maer segt mi Bitter Ellinden bedrijf:⁹⁴¹

 

Esse niet ermelic?⁹⁴²

Innich Gebet

 

Soe maten wijf

 

En sach noit mensce met ogen ane.

 

Haer waer seer ongereet te stane,⁹⁴⁴

945

Hadsi niet crucken, daer si op leende.⁹⁴⁵

 

Si hulsde, si bulsde, si crochte, si steende;⁹⁴⁶

 

Haer cleeder dorscuert ende al berost,⁹⁴⁷

 

Haer scoen dorgaet, haer cousen vermost,⁹⁴⁸

927 vertogen: uiteenzetten mijn hoge nood.

932 seer: snel.

933 die in het geheel niet, naar zij zeide.

935 haar bedoeling uiteengezet.

+ bl. 21^b

936 met nernste: met aandrang.

937 met u te overleggen.

939 van noe: nodig.

940 boe: bode.

940 boe: bode.

941 maar vertel mij de toestand van Bitter Ellende.

942 ermelic: armoedig, ellendig; zulk een ongelukkige vrouw.

944 zij zou beslist niet kunnen staan.

945 leende: steunde.

946 zij rochelde, zij hoestte, zij kermde, zij kreunde.

947 berost: vuil.

948 haar schoenen vol gaten, haar kousen bevuild.

[p. 95]

 

Haer hoet dorsmeten, haer wangen dorpletst,⁹⁴⁹

950

Haer nese dorblutst, haer ogen dorcretst,⁹⁵⁰

 

Te halven so crupse [met swaren ontluste].aant. ⁹⁵¹

 

In .lij^c. jaeren en hadse ruste.⁹⁵²

 

Eest wonder, vrouwe, al es si verbeent⁹⁵³

 

Van selken tormente?

Ontfermicheit

 

Och lacen, neent!

955

Mijn sinne verscricken, mijn hert weent bloet,

 

Dat si dit liden dus doegen moet.

 

Dies willic van haren overterdene⁹⁵⁷

 

Haer advocaet bestaen te werdene⁹⁵⁸

 

Vor den here gebenedijt.

960

Ic ga tot hem, hets meer dan tijt.

⁺ Selete opt cortste. Die wile salmen Gode bloet sien sitten.

Ontfermicheit tot Gode

 

O alderhoechste, mogenste en mechtichste,

 

Rechtverdichste rechter en warechtichste,

 

Ic, Ontfermicheit, die in minnen

 

Wonachtich es tuwer herten binnen,

965

- Noit niemen en coster mi uut gedriven;

 

Mijn woninge moet daer ewelic bliven,

 

Ocht de werelt opt corte verginge! -⁹⁶⁷

 

Hoert dan wies ic u sunderlinge⁹⁶⁸

 

Met groten nernste ben vercleerende:

970

Dats dat ic intelic ben begerende,⁹⁷⁰

 

Dat ghi de gevangene, die sijn gevaen,

 

Telivereert, here, en wiltse ontslaen.⁹⁷²

 

Dies ben ic tu als Ontfermicheit

 

Met nernste biddende.

949 haar hoofd vol bulten, haar wangen met blauwe plekken geslagen.

950 haar neus gekneusd, haar ogen opengekrabd.

951 zij kan nauwelijks kruipen met grote moeite; lees wsch. onluste.

952 vgl. vs. 782.

953 is het wonder, als ze buiten zichzelve is.

957 overterdene: onvertreden in de zin van uitzonderlijke toestand; zie Mnl. W. V 2312.

958 bestaen: op zich nemen.
Toneelaanwijzing: bloet: duidelijk zichtbaar.

+ bl. 22^a

967 of de wereld zou in korte tijd vergaan.

968 wat ik u speciaal.

970 intelic: innig, vurig.

972 telivereert: bevrijdt.

[p. 96]

Gherechticheit

 

Ja? al ghereit!⁹⁷⁴

975

Men doe haer gereetscap, si biddes, boye.aant. ⁹⁷⁵

 

Op dats u, here, niet en vernoye,⁹⁷⁶

 

Mi geliefter oec toe te sprekene

 

Als Gerechticheit, die te verstekene

 

Niet en mach sijn, ic seggu twi:^{978-79 979}

980

Want also wel benic als si⁹⁸⁰

 

In uws selfs herte, here, verlichtaant.

 

Ende op mi hebdijt al gesticht,⁹⁸²

 

Dat bevaen heeft hemel en eerde.⁹⁸³

 

Aldus dan dor u hoge weerde⁹⁸⁴

985

So sidi mi sculdich dan int clare⁹⁸⁵

 

Te horne, alsoe wel als hare.

 

⁺Haer soetelic spreken mach niet gehoert sijn

 

Sonder mijn antworde.

God

 

Wilt niet gestoert sijn

 

Op anderen, weerde lieve vriendinnen.⁹⁸⁹

990

Ghi wet, mijn sinnen vierich dorboert sijn

 

Noyaellic met uwer beider minnen.^990-91

 

Dies seldi mi duegdelic laten bekinnen

 

Uwer beider gebreke in wedersie;^992-93

 

Ende alsic uws vortstels ben te bynnen,

995

Soe salic sonder enich envie

 

U beiden payen van desen gestrie.^994-96

Ontfermicheit

 

Te goeder tijt, here, te vreden blivicaant.

 

In u sentencie; mer noode so kivic^997-98

 

Tegen mire suster Gerechticheit.

974 ja? toe maar.

975 men sta voor haar klaar, zij vraagt het, jongen! Zie Aant.

976 indien het u, Heer, niet mishaagt.

978-79 die niet op zij gezet kan worden.

979 twi: waarom.

980 ben ic ... verlicht: schitter ik.

982 op mij hebt gij alles gegrondvest.

983 dat bevat.

984 om Uw hoge waardigheid.

985 int clare: klaarblijkelijk.

+ bl. 22^b

989 op anderen: op elkaar.

990-91 gij weet dat mijn gemoed brandt van oprechte liefde voor u beiden (Mak).

992-93 daarom moet gij mij goed doen kennen u beider grieven van beide zijden.

994-96 en als ik op de hoogte ben van wat gij naar voren brengt, dan zal ik zonder partijdigheid u beiden tevreden stellen in deze strijd.

997-98 welaan, Heer, ik aanvaard Uw uitspraak. Zie Aant.

[p. 97]

1000

Maer scade sceet vrienscap, soemen seit.¹⁰⁰⁰

 

Dies sijt mi gunstich van dat mi noest,¹⁰⁰¹

 

Dats dat ghi derme menscen vertroest,¹⁰⁰²

 

Ocht si moeten gemeynlic alle¹⁰⁰³

 

Verloren sijn inden mesvalle.

1005

Want David seit ten cleeren bescouwe:¹⁰⁰⁵

 

Den tijt comt datmender ontfermen souwe;¹⁰⁰⁶

 

Dies benic begerende, dat dan gescie

 

Vlues op een cort.

Gherechticheit

 

Van cleinen bedie

 

Es u vortstel, soe ghijt bediet.^1008-9

1010

Ghi hebbet scrifture noch qualic dorwiet,¹⁰¹⁰

 

Want dat God sprac, dats uutgenomen:¹⁰¹¹

 

Boven alle dander moet dat volcomen.¹⁰¹²

 

⁺Hi seide, dat sterven moet groet en cleene,

 

Adam mit sinen navolgers gemeene.

1015

Van dier tijt, dits ander besceet,¹⁰¹⁵

 

Dat Adam inden appel beet

 

Toten jonxten dage, seide hi toe.¹⁰¹⁷

 

Cnuwt dat woert wel!¹⁰¹⁸

Ontfermicheit

 

Suster, ic doe.

 

Al en dadijs so scerpelic niet vermaen,

1020

Ic soudu ten nausten emmer verstaen.^1019-20

 

Maer, Gerechticheit, suster, u woerdeken sniden

 

Als sceerse; mer benic om overliden¹⁰²²

1000 schade brengt een scheiding in de vriendschap.

1001 noest: verdriet.

1002 vertroest: helpt.

1003 anders moeten zij allen.

1005 ten cleeren bescouwe: alleszins duidelijk.

1006 datmender: dat men zich over hen.

1008-9 snel; van geringe betekenis is wat gij naar voren brengt, zoals gij het uitlegt.

1010 gij hebt de Schrift nog slecht doorvorst (doorwien, zie Mak, Rhet. Gloss.).

1011 dat gaat voor.

1012 volcomen: gebeuren.

+ bl. 23^a

1015 dits ander besceet: dat is nog iets anders.

1017 seide hi toe: zei Hij erbij.

1018 cnuwt: overdenkt.

1019-20 al zoudt gij er niet zo scherp aan herinneren, ik zou u beslist zeer nauwkeurig verstaan.

1022 sceerse: scheermessen; het beeld herinnert aan Ps. 52, 4. Maar ben ik, Heer Vader, in Uw gemoed gesteld om er zonder meer aan voorbij te gaan, d.i. voor niets.

[p. 98]

 

Ghestelt, here vader, in uwen moet,

 

Waertoe soe benic dan te goet?¹⁰²⁴

1025

En magic niet in u gedochte

 

Volcomen daermen mi toe wrochte,¹⁰²⁶

 

So blijft de werelt met allen tenden,¹⁰²⁷

 

Want u Gerechticheit sout al scenden,¹⁰²⁸

 

Dat wezen sal ende menscelic leeft.

1030

Dies seg ic: neen.

Gherechticheit

 

Dwoert dat God heeft

 

Gesproken, suster, dan mach niet falen.¹⁰³¹

 

Al waerdi noch so suet van talen,

 

U en steet dat Gode niet tontsmekene.¹⁰³³

 

En sal u seggen bi desen tekene:¹⁰³⁴

1035

Worde Adam niet dewige doot besurende,

 

Gerechticheit en waer niet ewelic durende,

 

Ende na dat ic gescreven vinde,

 

So es Gods waerheit sonder ynde.

 

Ende aldus dan na u verstaen,¹⁰³⁹

1040

⁺Soe soude de waerheit Gods vergaen.

 

Ontfermicheit, suster, dan mach niet sijn,

 

Dat wetti selve wel.

Ontfermicheit

 

Verstaet den fijn.¹⁰⁴²

 

Tscrifture seit, daer ics mi aen houwe:¹⁰⁴³

 

God sciep den mensce, om datti souwe

1045

De glorie besitten, alsoe ic las,

 

Daer Lucifer uutgeworpen was.

 

Daer was hi toe geordineert,

 

Vander Gods gracien geviseert,¹⁰⁴⁸

 

Ende te bescouwene die ewige claerheit

1050

Van Gods aenscine; nu na de waerheit.

 

Daer ghi, Gerechticheit, op dinct,

 

Eest dat ghi dit den mensce niet en gehinct,¹⁰⁵²

1024 te goet: dienstig.

1026 bereiken waartoe men mij heeft geschapen.

1027 dan gaat de wereld uiteindelijk beslist verloren.

1028 scenden: in het verderf storten.

1031 dan = dat en; evenzo vs. 1041, 1059 en 1069.

1033 het past u niet dat God af te bidden.

1034 door dit bewijs.

1039 na u verstaen: zoals gij het verstaat.

+ bl. 23^b

1042 begrijp goed.

1043 ics mi: ik mij hiervoor.

1048 geviseert: voorbeschikt.

1052 gehinct: toestaat.

[p. 99]

 

So en zal de wille noch de macht fijn¹⁰⁵³

 

Van sinen makere niet volbracht sijn,

1055

Want hijs niet, soe ic seide te voren,¹⁰⁵⁵

 

En maecte om te bliven verloren.

 

Maer wilde hine ter glorien maken,

 

Hi moet sijns makers wille dan smaken.¹⁰⁵⁸

 

Dan can hem niemen wederstaen,¹⁰⁵⁹

1060

Of Gods wille moet falen.

Gherechticheit

 

Hoert mijn vermaen,

 

Suster Ontfermicheit: dat ghi segt

 

Luyt vremde, want na dat ghi sprect,

 

Soe soude de mensce van sinen mesdaden

 

Ongecorrigeert bliven en bi genaden

1065

Quijt gaen van dat hi mesdoet.^1064-65

 

So dadense hem so lief quaet als goet.¹⁰⁶⁶

 

⁺Ghi en ergeweert niet, suster, versinde ghijt,¹⁰⁶⁷

 

Na u voertstel.

Ontfermicheit

 

Neen, suster, bekinde ghijt,

 

Dan hebbic u niet te voren geleit;¹⁰⁶⁹

1070

Maer de wise meester die seit¹⁰⁷⁰

 

In sinen boeke, nu hort na mi,

 

Dat God vele geringere si¹⁰⁷²

 

Den mensce tontfermen, sijt seker des,

 

Dan hine te verdoemen es.

1075

Want sijn grote ontfermicheit besneden¹⁰⁷⁵

 

Es meerder dan smenscen quaetheden.

 

Ende om dat dit prueflic ende claer es,¹⁰⁷⁷

 

Soe eest noet, temelic, dat waer es,¹⁰⁷⁸

1053 fijn: voortreffelijk.

1055 hijs: met genit. afhankelijk van niet: hij hem.

1058 smaken: in zich gevoelen.

1059 dan = dat en; wederstaen: beletten.

1064-65 ongestraft blijven en door de genade vrij gaan van waarin hij zondigt.

1066 zo zou het Hem onverschillig zijn of zij kwaad of goed deden.

+ bl. 24^a

1067 gij voert geen bewijzen aan, zuster, begrijpt gij het, in wat gij naar voren brengt.

1069 dan = dat en.

1070 de wise meester: Ecclesiasticus.

1072 geringer: sneller, eerder bereid.

1075 besneden: volmaakt.

1077 prueflijc: blijkbaar.

1078 zo volgt daaruit op een gepaste wijze - wat waar is -.

[p. 100]

 

Dat de mensce van sinen bedrive

1080

Verlost si, dan hi verloren blive^1079-80

 

Ewelic, suster. Hier mede ic slute

 

Ende begeers recht.

Gherechticheit

 

En heb noch niet ute!¹⁰⁸²

 

Hier op willic antworde geven.

 

Segt doch: waer vondi noit gescreven,¹⁰⁸⁴

1085

Wie dat mesdede, om cleer verstaen,

 

Hi en moeste bi Rechte correxie ontfaen?^1085-86

 

Dus Adam es mesdadich vonden,¹⁰⁸⁷

 

Dies moet hi aernen dan sijn sonden¹⁰⁸⁸

 

Ewelic, geduerich, sonder fijn,¹⁰⁸⁹

1090

Want alle die leven of selen sijn,

 

En souden na groetheit des heren

 

De sonden gebeteren na der leren^1090-92

 

Vander ewiger scrifturen.

 

⁺Dus moet hise ewelic besueren,

1095

Hi en sijn geslachte me.aant. ¹⁰⁹⁵

 

Dit seggic als Gerechtiche.

De Waerheit

 

Heer vader, ic bid u om een woert

 

Ten besten te sprekene. Ic heb gehoert,

 

Dat mijn susteren in gescille¹⁰⁹⁹

1100

Gevallen sijn om des menscen wille,

 

Dat qualic vuecht, here, mocht [ict] gelien,aant. ¹¹⁰¹

 

Dat si dus jegen elc anderen strien.

 

Dus soudicse als Waerheit geerne versamen

 

Ende enegen, here; maer na dbetamen^1103-04

1105

Van mi, Waerheit, en van hem beyen,

1079-80 dat de mens uit zijn zondige toestand verlost wordt, (eerder) dan dat.

1082 en verlang hierin recht. Ik ben nog niet uitgesproken.

1084 noit: ooit.

1085-86 dat wie zondigde - welverstaan - niet door het recht gestraft moest worden.

1087 mesdadich: zondig.

1088 aernen: boeten.

1089 fijn: einde.

1090-92 de levenden, ook die in de toekomst, kunnen volgens de Schrift de zonden niet uitboeten.

+ bl. 24^b

1095 me: mede.

1099 in twist geraakt zijn.

1101 wat kwalijk past, Heer, als ik het mag zeggen. Zie Aant.

1103-04 versamen ende enegen: bij elkaar en tot overeenstemming brengen (Mak).

[p. 101]

 

Dat si in dit gedinge voerseyen,^1104-06

 

Soe waert wel noet, datmen dan vonde

 

Yemen, die beterde tsmenscen sonde¹¹⁰⁸

 

Metter doot ende dat uut trouwen,¹¹⁰⁹

1110

Die inde sonde niet en waer gehouwen,¹¹¹⁰

 

Die Yeve ende Adam bedreef.

 

Dus, vondemen yemen, die suver bleef

 

Ende ombesmet, ende claer van desen,¹¹¹³

 

Die soude tgeslechte al mogen genesen.¹¹¹⁴

1115

Ende anders so en maecht niet gescien

 

Bi mi als Waerheit.

Ontfermicheit

 

Dan onder ons drien^1115-16

 

Soe laet ons met begeerten groet

 

Besueken, of yemen der ewiger doot¹¹¹⁸

 

Vanden sonden Adaems bedreven¹¹¹⁹

1120

Onsculdich en onbesmet es bleven.

 

Wat segdi dies, Gerechticheit?

⁺

Gherechticheit

 

Neent, sustere, want tscrifture seit

 

Inden latine, claer becondicht:¹¹²³

 

Wi hebben alle in Adam gesondicht;

1125

Oec en es niemen, na Davids leere,¹¹²⁵

 

Si en hebben gesondicht jegen den here.

De Waerheit

 

Susteren, om u te besceidene¹¹²⁷

 

Als Waerheit, gelieft mi u te leidene¹¹²⁸

 

Ten chore der ingelen, verstaet den fijn.¹¹²⁹

1130

Want daer noch enege ingele in sijn,

1104-06 maar volgens mij, de Waarheid, en volgens hen beiden t.w. wat zij in dit geding naar voren hebben gebracht.

1108 beterde: boette.

1109 uut trouwen: uit liefde.

1110 sluit aan bij vs. 1108; gehouwen: gebonden.

1113 claer: zuiver.

1114 genesen: redden.

1115-16 en anders kan het niet geschieden volgens mij, de Waarheid.

1118 besueken: onderzoeken.

1119 vanden sonden Adaems bedreven: Adaems schijnt hier apokoinou te staan, waarbij het verband met sonden direct, dat met bedreven indirect is.

+ bl. 25^a

1123 claer becondicht: duidelijk gezegd.

1125 volgens de leer van David; het is niet duidelijk waar de dichter hier op doelt.

1127 te besceidene: bescheid geven, antwoorden.

1128 behaagt het mij u te leiden.

1129 den fijn: het fijne, de ware toedracht

[p. 102]

 

Die noyt noch en mesdaden in sonden

 

En ongehouden sijn en ontbonden¹¹³²

 

Van Adams mesdaet, dit es waer.

 

Dies gawi onder ons drien tot daer;

1135

Ic hope, wy wordender bi gevraemt.¹¹³⁵

 

Siet, sustere, daer steeter veel versaemt;¹¹³⁶

 

Als Ontfermicheit doet de relacien!¹¹³⁷

Ontfermicheit

 

O heilege ingele van hoger nacien,¹¹³⁸

 

Sonder blamacien

1140

Sidi bi Waerheiden, miere suster, vonden,^1139-40

 

Regnerende in jubilacien.¹¹⁴¹

 

Sonder falacien¹¹⁴²

 

Biddic geerne, hoert mijn orconden:¹¹⁴³

 

Soude yemen die sonden

1145

Afdoen willen van Adame,

 

Ende tenegen stonden

 

Sterven willen om smenscen vrame?

 

Dat waer mi uterlic seer bequame.¹¹⁴⁸

 

Als Ontfermicheit doe ics bede,¹¹⁴⁹

1150

⁺Die vor u knielt in smenscen stede.¹¹⁵⁰

Een Ingel

 

Vrou Ontfermicheit, u tale besneden¹¹⁵¹

 

Hebben wi gehoert ende tuwer beden

 

Souden wi ons vuegen als van dien.¹¹⁵³

 

Wies der heileger drievuldicheden¹¹⁵⁴

1155

Ghelieft van desen, sijt dies te vreden,¹¹⁵⁵

 

Dat moet wel van ons gescien.

 

Hier en es niemen int oversien,¹¹⁵⁷

 

Die den natuerliken doot verdriet,

1132 en vrij en niet gebonden.

1135 gevraemt: gebaat.

1136 daar staan er veel bij elkaar.

1137 de relacien doen: het woord voeren; voer het woord als Ontfermicheit zijnde.

1138 nacien: natuur.

1139-40 zonder blaam zijt gij door Waarheid, mijn zuster, bevonden.

1141 jubilacie: heerlijkheid.

1142 falacie: bedrog.

1143 orconden: boodschap.

1148 dat zou mij bijzonder verheugen.

1149 doe ics (= ic des) bede: vraag ik dit.

+ bl. 25^b

1150 in de plaats van de mens.

1151 besneden: schoon.

1153 als van dien: wat dat betreft.

1154 wies: wat; eveneens vs. 1161.

1155 sijt dies te vreden: wees daar gerust; op.

1157 int oversien: goed bezien.

[p. 103]

 

Eest God begerende tot ons lien.

1160

Wy willen alle geerne plien,¹¹⁶⁰

 

Wies dat de here aen ons gebiet.

 

Dus werdet u, vrouwe, van ons bediet.

Ontfermicheit

 

Lof hebt ghi, ingele! Mijn susteren beie,

 

Laet ons vor den here dan gaen,

1165

Want, soe mi die ingel seye,

 

Soe doen sijt, wilt hijt hebben gedaen.¹¹⁶⁶

Gherechticheit

 

Neen suster, dat hebdi qualic verstaen;¹¹⁶⁷

 

Ghi sout mi so mijns rechts verdringen.¹¹⁶⁸

 

Si moestent minlic selve aengaen,¹¹⁶⁹

1170

De here en machser niet toe dwingen!

 

De sake die soude mi dus ontspringen¹¹⁷¹

 

En fortse so worde gerekent dat feit.¹¹⁷²

 

De doot en mach hem niet verlingen,¹¹⁷³

 

Diet doen sal; dats verloren geseit.

De Waerheit

1175

Nu dan, ghi ingele, ic als Waerheit

 

Die spreke u toe, wilt mi verzinnen.¹¹⁷⁶

 

⁺Heeft yemen ten mensce selc onst geleyt,¹¹⁷⁷

 

Datti de doot wilt sterven uut minnen,

 

So mogense dewige vroude gewinnen

1180

Ende inden hemel besitten dees ste.¹¹⁸⁰

 

Doet mi daer af u jonst bekinnen,¹¹⁸¹

 

Des biddic u, ingele, als de Waerhe.

Hier swigen sy alle.

 

Si swigen gemeyn op alle be!¹¹⁸³

 

Anderwerf vragic, of ghi wilt sterven

1185

Om den mensce ten ewigen vree

 

Te bringene? Noch vragicx u derdewerven,

1160 plien: volbrengen.

1166 sijt = si het; hijt = hi het.

1167 qualic: verkeerd.

1168 mijns rechts: uit mijn recht.

1169 minlic aengaen: uit liefde op zich nemen.

1171 ontspringen: ontgaan.

1172 fortse: als geweld.

1173 verlingen: tegenstaan.

1176 verzinnen: begrijpen.

+ bl. 26^a

1177 is iemand de mens zo genegen.

1180 st: plaats.

1181 laat mij daarop uw gunstig antwoord horen.

1183 zij zwijgen allen op ieder verzoek.

[p. 104]

 

Och niemen en antwert tonser bederven?¹¹⁸⁷

Ontfermicheit

 

O laes, den troest, die wi hier vinden¹¹⁸⁸

 

Es cranc! Latet ons gaen ontbinden¹¹⁸⁹

1190

Gode, den almechtegen here.

 

Hi sal ons beraden, hopic sere,¹¹⁹¹

 

Of de mensce blijft onverloest,¹¹⁹²

 

En crigen wi anders genen troest.¹¹⁹³

 

Dies gaic als vriendinne getrouwe

1195

Tot Gode den vader met groten rouwe.

 

Here vader, onder der ingele scare

 

En es nu niement int oppenbare,¹¹⁹⁷

 

Die hem uyt minnen wilt laten ontliven,¹¹⁹⁸

 

Noch oec ter werelt dies werdich ware,¹¹⁹⁹

1200

Om te verlossen den armen sondare.

 

Sal hi dan dus verloren bliven?

 

Ghi moecht doch alle leet verdriven!

 

Ic bids u, staet hem nu in staden,¹²⁰³

 

Als u Ontfermicheit.

God

 

⁺Wilt mi beraden¹²⁰⁴

1205

Suete sone, ende hoert mijn woerde.

 

U susteren drie sijn buten tradeaant. ¹²⁰⁶

 

Gevallen ende sere van discoerde.¹²⁰⁷

 

Gherechticheit als die gestoerde¹²⁰⁸

 

Begeert, dat Adam blive in weene;¹²⁰⁹

1210

Ontfermicheit wilten te minen acoerde

 

Bringen en sijn geslachte gemeene.^1210-11

 

Hoe salict maken, en stoerder eene?¹²¹²

 

Want alle beide moeticker plegen.¹²¹³

1187 of niemand antwoordt in ons voordeel.

1188 troest: hulp.

1189 cranc: gering; ontbinden: uiteenzetten.

1191 beraden: uitkomst geven.

1192 of: ofwel.

1193 en crigen wi: als wij niet krijgen.

1197 int oppenbare: klaarblijkelijk.

1198 ontliven: doden.

1199 dies = die des: die het.

1203 sta hem nu bij.

+ bl. 26^b

1204 beraden: raad geven.

1206 buten trade: het spoor bijster geraakt.

1207 en zijn het zeer oneens (Mak).

1208 als die gestoerde: gekrenkt als zij is.

1209 weene: droefheid.

1210-11 Ontfermicheit wil hem en zijn hele geslacht met mij verzoenen (Mak).

1212 zonder dat ik een hunner ontstem.

1213 plegen: rekening houden met.

[p. 105]

 

Dadict niet, sone, hoert wies ic meene:

1215

Ic ginge miere hoger godheit tegen.¹²¹⁵

 

Dies wilt mi tesen avise gewegen.¹²¹⁶

De Soen Gods

 

O vader, uwen wille van dien,

 

Soet Recht begeert, moet wel gescien.

 

Wi en mogen niet bat, noch ghi noch icke,¹²¹⁹

1220

Dan trecht in hout van desen sticke.¹²²⁰

 

Dus salmen Recht ende Waerheit vragen,

 

Wats hem van desen best sal behagen.¹²²²

 

Dat dunct mi goet, eest soe u wille.

De Heilege Geest

 

O vader, laet zwichten dit gescille.¹²²⁴

1225

Dies biddic u, als Heilich Geest,

 

In u als wortele ende keest

 

Eenwillich, volmaect ende onversceyen.^1226-27

 

Wes u behaecht, gelieft ons beyen,¹²²⁸

 

Als u ende mi, sonder mestermen;¹²²⁹

1230

Want doch ons proper es ontfermen.¹²³⁰

 

Wat ghi begeert, dats oec mijn raet.

De Vrede

 

⁺Ic als Vree, here, na dat staet,¹²³²

 

Bid der Waerheit ende u om hulpe.

 

Die gaf den raet, dat hi dit stulpe.¹²³⁴

1235

Ghi sijt genadich in allen keere.¹²³⁵

1215 ik zou ingaan tegen Mijn majesteit.

1216 tesen avise gewegen: in dit beraad geleiden.

1219 bat: beter, anders.

1220 dan het recht op dit stuk bepaalt.

1222 wats = wat des, wat hierin.

1224 beslecht dit geschil.

1226-27 als wortele ende keest: als oorsprong en kern (van de godheid) (hoort bij u). De Vader is de grond van de godheid; de Geest is daarmede een van wil, volmaakt en niet gescheiden.

1228 ons beyen: t.w. de Vader en de H. Geest.

1229 als u ende mi: namelijk U en mij; als: zoals dikwijls in deze tekst gebruikt met de bet.: namelijk; hs. wi. De kopiist dacht blijkbaar aan de eenheid van wil der drie Personen en schreef wi i.p.v. mi. Sonder mestermen: zonder tweedracht.

1230 proper: eigen.

+ bl. 27^a

1232 zoals het staat.

1234 dat degene die de raad gaf, dit ook oplosse (Mak).

1235 in ieder opzicht.

[p. 106]

De Waerheit

 

Soe seggic dan als Waerheit, heere,

 

Yegelijcs saken wel oversien:¹²³⁷

 

Sal den mensce sorcoers gescien,¹²³⁸

 

Dat wort bi rechte van uwen sone;¹²³⁹

1240

Ende dat bi redenen, om dat gone

 

Elken in recht sta ende ombegrepen.^1240-41

 

Bi hem was ierst de mensce gescepen.¹²⁴²

 

Oec es gescreven, alsoe ic las,

 

Dat alle dinc bi hem gescepen was.

1245

Dies laet ons sire wijsheit dan duer oetmoet¹²⁴⁵

 

Bidden om sijn hulpe soet

 

Siere vrienden, die sijn in bitteren weene.¹²⁴⁷

Ontfermicheit

 

O sone des vaders, in duechden reene,¹²⁴⁸

 

Ic, vrou Ontfermicheit, bid met seere

1250

Vor u vriende, groet en cleene,

 

Die bliven verloren emmermeere

 

Ten si, bi uwer sueter leere,

 

Dat ghi hens duegdelic wilt ontfermen.^1252-53

 

Dan u genadicheyt op hen keere¹²⁵⁴

1255

Ende wilt gedincken haer bitter kermen.

 

Niemen dan ghi en machse bescermen!

God

 

Mi, sone, na dat gewarich toe bringen¹²⁵⁷

 

Van miere dochter Ontfermicheden,

 

Soe es mi zwaer ende groet verlingen,¹²⁵⁹

1260

⁺Dat si daer sitten in onvreden,

 

Die mi dicwile in tiden voerleden

 

Hebben gedaen eere ende vrame:

1237 ieders zaken wel overwogen zijnde.

1238 sorcoers: hulp.

1239 dat geschiedt rechtens door uw Zoon.

1240-41 en dat met reden, omdat deze (uw Zoon) voor ieder partij als rechter staat en wel onkreukbaar. Zie W.H. Beuken, Kanttekeningen bij de beide Bliscapen. Leuv. Bijdr. 1969, p. 64; hs staende.

1242 bi hem: door Hem.

1245 duer oetmoet: op grond van Zijn goedertierenheid.

1247 siere = sijnre, voor Zijn.

1248 reene: voortreffelijk, uitmuntend.

1252-53 tenzij naar Uw zoete leer, dat Gij u over hen met kracht wilt ontfermen.

1254 wendt dan Uw genade tot hen.

1257 na dit geloofwaardig aangevoerde.

1259 verlingen: verdriet.

+ bl. 27^b

[p. 107]

 

Patriarken ende propheten besneden¹²⁶³

 

Ende meest de af comst van Adame.¹²⁶⁴

1265

Dus dan, het waer mi seer bequame,

 

Haddi de minne tot hem so groet,¹²⁶⁶

 

Woudise met uwen sueten name¹²⁶⁷

 

Verlossen ende sterven de bitter doot.

De Soen Gods

 

O vader, twi eest, dat recht geboot,¹²⁶⁹

1270

Dat ic sal moeten boeten de sake

 

Ende ontsluten, dat Adam sloet,

 

Met pinen ende met ongemake

 

Meer dan hi soude? Versint mijn sprake,¹²⁷³

 

Heilege Geest, dat vragic dy,

1275

Die alsoe mechtich es als wy.

God

 

Mijn lieve sone, de sake aen hoert:

 

Ic ben soe uterlic gestoert¹²⁷⁷

 

Op den mensce, ic segt u naect,

 

Dat mi leet es, dat icken heb gemaect.

1280

Ende tusscen den ingelen, ic seg u mee,

 

Ende den mensce, es oec een vee.¹²⁸¹

 

Ende ghi sijt middel persoen int weesen,¹²⁸²

 

Mi ende tsheilichs Geests in desen.

 

Soe sidi sculdich, verstaet int cleere,

1285

Hier af te sine een middeleere,

 

Om te peysene tuwen wensche¹²⁸⁶

 

De vete tusscen mi ende den mensche

 

Ende tusscen die ingelen, die in gescille

 

⁺Oec liggen; aldus soe es mijn wille,

1290

Dat ghi, sone, de sake aen gaet¹²⁹⁰

 

Ende sijts een middeleere.¹²⁹¹

De Waerheit

 

Voert mede verstaet,

1263 besneden: voortreffelijk, heilig.

1264 meest de afkomst: de meeste nakomelingen.

1266 haddi: hadt Gij.

1267 woudt Gij hen in Uw lieve Persoon.

1269 waarom is het dat het recht verlangt.

1273 eerder dan hij zelf (dat) zou doen.

1277 uterlic gestoert: hevig verstoord.

1281 vee: vete, verschil van mening.

1282 de middenpersoon; weesen: d.i. het goddelijk Wezen.

1286 peysen: beslechten.

+ bl. 28^a

1290 aengaet: op U neemt.

1291 sijts = sijt des, daarvan zijt.

[p. 108]

 

Wies dat ic uut des vaders monde,¹²⁹²

 

Sone Gods, als die Waerheit orconde:¹²⁹³

 

Ghi hebt de cracht ende macht warachtich

1295

Van uwen vader ontfaen almechtich;

 

Oec hebdi sijn wijsheit groet sonder getal;

 

Ende wie dees sake aenveerden sal,

 

Moet doen bi also wisen zecrete,¹²⁹⁸

 

Datter de viant niet af en weete.

1300

Want, here, geraecte hijt te verhorne,¹³⁰⁰

 

Hi soude hem pinen u doot te storne¹³⁰¹

 

Ende te beletten smenscen profijt.

 

Dus dan, ghi die de wijsheit sijt,aant.

 

Selt best de sake al oversien

1305

Tes menscen vrame ende doense gescien

 

Ten siensten; dit slutic als Waerheit,¹³⁰⁶

 

Dat u behoert.

Gherechticheit

 

Dats wel gheseit,¹³⁰⁷

 

Bi redenen, die ic, als Recht, sal gheven.

 

Bi wijsheiden ontfinc de mensce sijn leven

1310

Ende was van eerden, alsoe ic thoone,

 

Bi u geordineert als de soone.¹³¹¹

 

Dus es hi u bi enegen saken

 

Ontrocken, so moettien weder maken.^1312-13

 

Ende bat behoert u, sone, nu merc,

1315

Te volcomen uws selves werc,aant.

 

⁺Die[t] mi recht te gronde besochte,aant.

 

Dan dat u een ander vol wrochte.^1314-17

 

Alsus soe lidic onbevreest,¹³¹⁸

 

Dat God u vader noch Heilich Geest¹³¹⁹

1320

En betaemt den mensce, hoe dat si,

1292 wies: dat wat.

1293 orconde: getuig.

1298 moet het doen in zo wijs geheim.

1300 kwam hij het te weten.

1301 hij zou zich inspannen Uw dood te verijdelen.

1306 ten siensten: ten beste; slutic: besluit ik.

1307 dat het Uw taak is.

1311 door U gemaakt.

1312-13 dus is hij U door een of andere oorzaak ontnomen, dan moet Gij hem (in zijn staat) herstellen.

+ bl. 28^b

1314-17 en meer past het U, Zoon, let wel, Uw eigen werk af te maken - als men het tot op de grond zou nazoeken - dan dat een ander het voor U zou volbrengen.

1318 aldus beken ik.

1319 dat: dat het.

[p. 109]

 

Te verlossene, sone, tegen di,¹³²¹

 

Want ghijt voer hen sijt sculdich te doene.¹³²²

God

 

Ghi wet doch wel mijn stercheit, sone;

 

Die hebdi oec in u bedwanc.¹³²⁴

1325

Ende die mensce es teeder en cranc.¹³²⁵

 

Het es van node, diet wel verdacht,¹³²⁶

 

Dat hi bi u ontfa dan cracht.¹³²⁷

 

Aldus soe seggic ende es mijn raet,

 

Dat ghi des menscen bederve bestaet¹³²⁹

1330

In minnen, reyn ende onbevreest.

 

Het hoert u bat dan den Heilegen Geest,

 

Soe ghi wel wet, sone, ocht dan mi.¹³³²

De Sone

 

Heer vader, al dat u wille sy

 

Dat moet in mi altoes gescien.

1335

Uwer hoger begeerten so blivic bi,¹³³⁵

 

Minlic soe willic mi voegen te dien.

 

Die doot en willic niet ontsien;

 

Sterven willic in rechter minnen.

 

Met minen bloede salic haers plien,¹³³⁹

1340

Die nu sijn ter hellen binnen.

 

Hen willic vriendelic doen bekinnen,

 

Dat mi Ontfermicheit heeft ontstaect,¹³⁴²

 

Vierich dorscoten mijn hert, mijn sinnen,

 

Ende metten strale van minnen geraect.¹³⁴⁴

1345

⁺Dies wort van mi de doot gesmaect.¹³⁴⁵

De Vrede sal Gerechticheit cussen ende segghen dit:

De Vrede

 

O Gerechticheit, hebt danc van desen

 

Ende alle die hier toe hulpich wesen.

1321 tegen di: vergeleken met U.

1322 voer hen: boven hen.

1324 die bezit Gij ook.

1325 cranc: zwak.

1326 als men er goed over zou nadenken.

1327 bi u: door U.

1329 dat Gij U aantrekt wat de mens nodig heeft.

1332 ocht: of.

1335 ik sluit mij aan bij Uw hoge wil.

1339 zal ik voor hen zorgen.

1342 ontstaect: ontstoken, in het volgende vers d.m.v. een synoniem herhaald. Voor argumenten tegen de opvatting: in haar bedwang gebracht, zie Maks uitg. aant. bij dit vers.

1344 strael: pijl.

+ bl. 29^a

1345 daarom zal ik de dood ondergaen.

[p. 110]

Ontfermicheit

 

Lof, werdich Gods sone gebenedijt!

 

Als Ontfermherticheit Gods togic mijn quale,¹³⁴⁹

1350

Daer ghi een medicijn af sijt

 

Ende een triacle int generale.¹³⁵¹

 

Aensiet, hoe ic met desen strale

 

Ben dorscoten om die onvrame,

 

Dat smenscen geslachte altemale

1355

Moet liden die over zwaer mesquame.¹³⁵⁵

 

Seert der beeten van Adame,¹³⁵⁶

 

Soe heeft dees wonde ye sint gebloet.¹³⁵⁷

 

Soet mi Ontfermherticheit betame,¹³⁵⁸

 

Vindic u, Gods sone, nu gemoet.¹³⁵⁹

1360

U suete minne so in mi gloet,¹³⁶⁰

 

Dat mi de quetse van desen gescichte¹³⁶¹

 

In u herte mijns seers verlichte.¹³⁶²

Gherechticheit

 

Lof, sone des vaders, tot mi genegen!

 

Als Gerechticheit Gods gevic orconde,

1365

Dat ghi de balance van mi gedregen

 

Hebt effen geladen te deser stonde.^1365-66

 

Want bi uwen rechtverdegen vonde¹³⁶⁷

 

So wert de mensce sijns drux verloest.¹³⁶⁸

 

Dies rise u lof uut elken monde,

1370

Dat ghi de uwe aldus vertroest!¹³⁷⁰

⁺

De Waerheit

 

Lof, sone des vaders, van dat ons noest¹³⁷¹

 

Sijn wi bi uwen eygenen wille

 

Als susteren, ja, diet wel geloest,¹³⁷³

1349 togic: toon ik.

1351 en een geneesmiddel voor allen.

1355 de ondraaglijk zware smart.

1356 sedert de appelbeet.

1357 ye sint: altijd sinds die tijd.

1358 zoals het mij, Ontfermicheit, aangenaam is.

1359 gemoet: te moede.

1360 gloet: gloeit.

1361 dat mij de wonde van deze pijl.

1362 mijn smart verlicht (genit. separationis vgl. vs. 1368).

1365-66 dat Gij de weegschaal, door mij gedragen, nu hebt in evenwicht gebracht. Gerechticheit wordt meestal voorgesteld met een weegschaal (Timmers art. 1203 in werk genoemd in Aant. bij vs. 1376).

1367 want door Uw rechtvaardige oplossing.

1368 wert: wordt.

1370 vertroest: helpt.

+ bl. 29^b

1371 noest: kwelt.

1373 als men het goed uitlegt.

[p. 111]

 

Verenìcht van onsen zwaren gescille.

1375

Bi Waerheiden ende Rechte verstoert de hille.¹³⁷⁵

Ontfermicheit

 

Lof specie, edel vruchtbarich tac,aant. ¹³⁷⁶

 

Sonder nommer soe es u weerde!¹³⁷⁷

Gherechticheit

 

Lof bloyende rijs, dat Adam brac,

 

Lof specie, edel vruchtbarich tac!

De Waerheit

1380

U vruchten sijn reyn ende sonder lac;¹³⁸⁰

 

Noyt edelre vrucht en wies op eerde.

Ontfermicheit

 

Lof specie, edel vruchtbarich tac,

 

Sonder nommer soe es u weerde!

Gherechticheit

 

Ghi wert gebloeit uut Yessen geerde,¹³⁸⁴

1385

Also ons Balam heeft vorsproken.¹³⁸⁵

De Waerheit

 

Ende ons inder scrifturen vercleerde,

 

Werdi gebloyt uut Yessen geerde.

Ontfermicheit

 

Gheen edelre bloeme noch soe vermeerde

 

En stont ter werelt noit ontploken.¹³⁸⁹

Gherechticheit

1390

Ghi wert gebloeyt uut Yessen geerde,

 

Alsoe ons Balam heeft vorsproken.

De Waerheit

 

⁺Bi u soe wert de helle te broken!

1375 verstoert: wordt ontkracht.

1376 hier beginnen drie rondelen, achtereenvolgens ingezet door Ontfermicheit, Gherechticheit en Waerheit; specie: kruid. Zie Aant.

1377 sonder nommer: onmetelijk, onuitsprekelijk.

1380 sonder lac: zonder smet.

1384 wert (wordt) gebloeit: bloeit op uit de tak van Jesse.

1385 vorsproken: voorspeld; de dichter verwart de voorspelling van Balaam (de ster die zal opgaan uit Jacob) met die van Jesaja (de stamboom van Jesse).

1389 ontploken: ontloken.

+ bl. 30^a

[p. 112]

 

Voetsel van vramen leit in u keerne.¹³⁹³

Ontfermicheit

 

U grote genaden staen wide ontploken,

1395

Bi u soe wert de helle te broken!

Gherechticheit

 

Ghi sult sorcoersen met uwen roeken¹³⁹⁶

 

U vrienden, Lucifer te deerne!¹³⁹⁷

De Waerheit

 

Bi u soe wert de helle te broken!

 

Voetsel van vramen leit in u keerne.

1400

Al onduecht steet tot uwen beweerne!¹⁴⁰⁰

Selete

Joachem

 

O makere ende stichtere van alder stichtinge,¹⁴⁰¹

 

Ic bidde uwen heilegen weerdegen name,

 

Dat mijn offerande ende mijn beghichtinge¹⁴⁰³

 

Inden tempel van duechden mach sijn bequame.¹⁴⁰⁴

1405

Ic sie de priesters; God geefs my vrame,¹⁴⁰⁵

 

Als dat haer mijn onvruchtbaricheit¹⁴⁰⁶

 

Onversteken moet wesen, alsoet betame,¹⁴⁰⁷

 

Inden tempel vol duechdeliker claerheit.

 

Met bescaemder herten, met groter zwaerheit,

1410

Salic hier mijn offerande bewisen.¹⁴¹⁰

 

Vrame van duechden moeter uut rijsen.¹⁴¹¹

Pause

 

O pyleren des tempels gesticht in vreden,¹⁴¹²

 

Ontfaet hier in onderhoricheden¹⁴¹³

 

Mijn offerande ter Gods eeren.

1415

Al wordic out ende zwaer van leden,

 

Van alder vruchtbaricheit af gesneden,

 

⁺En wiltse mi niet blamelijc wederkeren!¹⁴¹⁷

 

Woude God mijn generacie vermeeren,¹⁴¹⁸

1393 Uw pit is heilrijk voedsel.

1396 Gij zult helpen met Uw geuren.

1397 Lucifer ten spijt.

1400 alle kwaad kunt Gij afweren.

1401 schepper van al het geschapene.

1403 beghichtinge: begiftiging, gave.

1404 tempel van duechden: schone tempel; vgl. vs. 1408 en 1434.

1405 vrame: geluk.

1406 haer: hun d.i. de priesters.

1407 onversteken: niet verwerpelijk.

1410 bewisen: brengen.

1411 hoge winst moge er uit voortvloeien.

1412 steunpilaren van de tempel nl. de priesters, op vrede gegrondvest.

1413 in onderhoricheden: welwillend.

+ bl. 30^b

1417 wilt ze niet tot mijn smaad weigeren.

1418 vermeeren: beroemd maken.

[p. 113]

 

Hi soude mi wel doer sijn hoge weerde¹⁴¹⁹

1420

Natuerlike kinderen verleenen op eerde.

 

Dus nemtse int goe.

i Priester

 

Gaet uwer veerde!¹⁴²¹

 

U offerande die es seer onbequame.

ij Priester

 

Ghi sijt onvruchtbarich, tes scande en blame.

 

Ghi moet emmers verwaten sijn van Gode.¹⁴²⁴

Bisscop

1425

Ghi doet enichsins tegen Gods gebode,¹⁴²⁵

 

Dat ghi dus onvruchtbarich blijft.

i Priester

 

Tes uws levens scult, dat ghi bedrijft,aant. ¹⁴²⁷

 

Anders en dorfdijs niemen op tygen.¹⁴²⁸

Joachem

 

Ten es, oft God wilt.

Bisscop

 

Ghi moegt wel swigen!¹⁴²⁹

1430

Dat u God geen vruchtbaricheit toe en sint,

 

Dats een teeken, dat hi u niet en kint;¹⁴³¹

 

Ende en kint u God niet in u werken van minnen,

 

Twaer onredene, souden wi u dan kinnen¹⁴³³

 

Inden tempel van duechden, verchiert met eeren,

1435

Hier sittende inde stad des heren,

 

Als die alle onduegden werpen ter nedere.¹⁴³⁶

ij Priester

 

Hout daer u offerande!

1419 in Zijn hoge waardigheid.

1421 dus neemt ze goedgunstig aan. Ga heen.

1424 gij zijt stellig vervloekt door God.

1425 Bisscop = hogepriester. Gij handelt op een of andere wijze.

1427 het is de schuld van het leven dat gij leidt (-Mak).

1428 niemand anders moogt gij daarvan de schuld geven.

1429 dat is het niet, als God mij toelaat (het te zeggen)

1431 kint: erkent.

1433 onredene: onredelijkheid.

1436 wij, die alle kwaad bestrijden.

[p. 114]

Joachem

 

⁺Ic en begheerse niet wedere.

i Priester

 

Neen, dats om niet,¹⁴³⁸

 

Want diemen onvruchtbarich siet,

1440

Tes een teeken van quaden exemple.

ij Priester

 

Heft u van hier!

Bisscop

 

Gaet uten temple!¹⁴⁴¹

 

Wi refuseeren u nu dijn offerande.¹⁴⁴²

 

Hout. Worptse hem na!¹⁴⁴³

Joachem

 

Och, noyt meerder scande

 

En gescie my, lacen, noch sulken confuse¹⁴⁴⁴

1445

Binnen minen geslachte.

i Priester

 

Nu, elc verhuse

 

Uten temple metter spoet

 

En volgen wi den bisscop opten voet.

Joachem

 

Och God, en hoe my de ogen leeken

 

Van drucke dor dese grote blaemte!¹⁴⁴⁹

1450

Men saels mi ewelijc scande spreken

 

Ende minen geslechte, noyt selken onvraemte!¹⁴⁵¹

 

O God, here, aensiet mijn grote scaemte,

 

Hoe ic inden tempel nu ben vercleent,¹⁴⁵³

 

Om dat ghi my na der natueren betaemte¹⁴⁵⁴

1455

Gheen vrucht op erterike en verleent.

 

Waer magics verdient hebben En weet wat meent.¹⁴⁵⁶

 

Noyt en was mijn herte soe seere ontstelt.

+ bl. 31^a

1438 neen, dat helpt niet.

1441 maakt u weg van hier.

1442 refuseeren: weigeren.

1443 pak aan, gooi ze hem achterna.

1444 gescie: geschiedde; confuse: smaad.

1449 van droefheid over deze grote schande.

1451 onvraemte: tegenspoed.

1453 vercleent: vernederd.

1454 in het kader der natuur.

1456 en = ic en; wat = wat het.

[p. 115]

 

Al suchtende met natten ogen beweent

 

⁺Willic mijn beestkens gaen wachten opt velt¹⁴⁵⁹

1460

Ende bevelen mi der godliker gewelt.¹⁴⁶⁰

Hier singen ende spelen inden trone. God sal seggen totten ingel:

God

 

Nu willic recht, het dunct mi tijt,¹⁴⁶¹

 

Mijn Ontfermicheit suet van seden

 

Gansen, die lange gehadt heeft strijt¹⁴⁶³

 

Jegen mine Rechtverdicheden.

1465

Dus vliecht, mijn yngel, tot daer beneden

 

Aen enen, Joachemme genaemt,

 

Die es bevaen met zeericheden.¹⁴⁶⁷

 

Om sijn onvruchtbaerheit es hi geblaemt.

 

Segt hem, dat hi niet bescaemt

1470

En si, noch en draghe geen verlingen,¹⁴⁷⁰

 

Want Anna sijn wijf, alsoet betaemt,

 

Die sal een salege vrucht voort bringen,

 

Soe salich, dat alle die lesen oft singen

 

Haer salicheit niet en souden gegronden.

1475

Ghi sulten vinden nu ten stonden¹⁴⁷⁵

 

Bi sinen beesten, daer hi mi claecht

 

Seere bitterlijc, om waer orconden,¹⁴⁷⁷

 

Dat Anna sijn wijf geen kint en draecht.

Dingel

 

O Here, na dat ghijt hebt gewaecht,¹⁴⁷⁹

1480

Soe salt gescien, sijt dies te binnen.¹⁴⁸⁰

 

Ic sal hem blide ende onversaecht

 

U hoge bederven laten bekinnen.¹⁴⁸²

Joachem

 

O God, here, met bedructen sinnen

 

Soe clagic u mijn bitter vernoysele.¹⁴⁸⁴

+ bl. 31^b

1459 wachten: hoeden.

1460 gewelt: macht.
Toneelaanwijzing: in den trone: in de hemel.

1461 recht: zoals billijk is.

1463 gansen: genezen, vgl. vs. 1350 en 1357.

1467 die met droefheid is vervuld.

1470 verlingen: verdriet.

1475 sulten: zult hem t.w. Joachem.

1477 om naar waarheid te spreken.

1479 zoals Gij het hebt gezegd.

1480 weet dit wel.

1482 bederve: verlangen, wil.

1484 vernoysele: verdriet.

[p. 116]

1485

⁺O Anna, vercorne bloeme vol minnen,

 

U vruchtbarich boem en draegt geen groysele.

 

O here, sint ons een overvloysele¹⁴⁸⁷

 

Van uwer minliker gracien soet,

 

Dat den boem der natueren mach crigen bloysele,

1490

Daer ons salige vrucht uut groyen moet.¹⁴⁹⁰

 

Alsoe waerlijc als ghi uut rechter oetmoet¹⁴⁹¹

 

Uter droger roetsen daet water springen,¹⁴⁹²

 

⁺Ende naemt al dysraelsche in u behoet,¹⁴⁹³

 

Soe wilt ons met uwer gracien mingen,¹⁴⁹⁴

1495

Dat Anna een vrucht ter werelt mach bringen.

Dingel

 

Joachem, u seit God, ons here,

 

Dat ghi u selven te vreden stelt¹⁴⁹⁷

 

Ende en truert noch en droeft niet meere,

 

Want uwen druc wert haest bevelt.¹⁴⁹⁹

1500

⁺Aldus dan u niet meer en quelt

 

En gaet thuus. Hoert wies ic meyne:

 

God seit, dat ghi gecrigen selt

 

Een vrucht, van allen vruchten greyne.¹⁵⁰³

 

Vol duechden wort si een fonteyne;¹⁵⁰⁴

1505

Elc sondaer sal in haer genaden

 

Hem mogen suveren van allen weyne;¹⁵⁰⁶

 

Derfsonde die wert bi haer ontladen.¹⁵⁰⁷

 

Ten tekene dat u God sal gestaden,¹⁵⁰⁸

 

Soe sal u comen te gemoete

1510

U wijf, bevreed van allen quaden,¹⁵¹⁰

 

Ende sal u bieden hoefsche groete

 

Ter guldender porten om stwifels boete.¹⁵¹²

Joachem

 

Lof, here, en danc soe hebt van dien,

 

Dat ghi den uwen aldus versiet!¹⁵¹⁴

+ Tweede strook a

1487 overvloysele: overvloed.

1490 moet: moge.

1491 oetmoet: goedertierenheid.

1492 roetsen: rotsen.

+ Tweede strook b

1493 en alle Israëlieten in Uw hoede naamt.

1494 mingen: doorstromen, vervullen.

1497 dat gij uzelf tot rust brengt d.w.z. gerust zijt, vgl. vs. 1518.

1499 bevelt: weggenomen.

+ bl. 32^a

1503 de bloem van alle vruchten.

1504 wort: zal zijn.

1506 weyne: droefheid.

1507 ontladen: weggenomen.

1508 dat: dat het; gestaden: toestaan, verlenen.

1510 bevrijd van alle verdriet.

1512 om alle twijfel weg te nemen.

1514 versiet: helpt.

[p. 117]

1515

Den ewigen lof moet u gescien

 

Altoes dat ghi der uwer pliet!¹⁵¹⁶

 

Des willic, also mi es bediet,¹⁵¹⁷

 

Thuus keren ende stellen mi te vreden;

 

In hem, die mi dit weten liet,

1520

Soe settic mijn ellendicheden.^1519-20

 

Lof hebbe sijn gracie groet besneden,¹⁵²¹

 

Want ic ter guldender porten mach scouwen

 

(Dies danckic Gode met sueter beden)

 

Annen, mijnre geminder vrouwen.¹⁵²⁴

1525

Vor waer soe magict nu wel behouwen,¹⁵²⁵

 

Dat mi seide die ingel soete!

 

Dies willic haer bieden huessche groete.

Pause lutter.

 

God gruetu, Anne, suete vercorne!

 

⁺Los benic van allen torne,¹⁵²⁹

1530

Want mi dingel heeft verhuecht.

 

Dies gae wi te vreden, suver juecht!¹⁵³¹

 

Hi heeft mi bracht seer goede mare,

 

Dies benic vroe.¹⁵³³

Anne

 

In groten vare

 

Wasic om u, vercorne man.

1535

Om dies ic u te volgen began¹⁵³⁵

 

Ende bid u vriendelic, hoert mijn vercleeren,

 

Dat ghi u emmer in Gods begeeren

 

Niet en verslaet, want waert sijn wille,^1537-38

 

Wi cregen wel vrucht.

Joachem

 

Vrouwe, zwijcht al stille:

1540

Daeraf so es mijn clagen gedaen!

 

Dies laet ons beide te vreden gaen,

 

Gode biddende als van dien,¹⁵⁴²

1516 steeds draagt Gij zorg voor de Uwen.

1517 bediet: gezegd.

1519-20 op Hem werp ik al mijn bekommernissen.

1521 besneden: heerlijk.

1524 de genitief voor de objektsverhouding komt bij persoonsnamen veel voor.

1525 ik kan het nu wel voor waar houden. Toneelaanwijzing: kleine pauze.

+ bl. 32^b

1529 bevrijd ben ik van alle leed.

1531 suver juecht: lieve vrouw.

1533 vroe: blij; vare: vrees.

1535 daarom ben ik u achterna gegaan.

1537-38 dat gij volstrekt niet over Gods wil bedroefd zijt.

1542 God biddende wat dit betreft.

[p. 118]

 

Datter ons salicheit in moet gescien,

 

Soe ic ben hopende vanden sticke.¹⁵⁴⁴

1545

Dies gawi te vreden, ghi en icke.aant.

Sanc; spel opt lanxste.

⁺

Een Vanden Gebueren

 

En hoorde mijn dage noyt vremder abuus!¹⁵⁴⁶

 

Wat seitmen van Joachem?

ij Gebuer

 

Hi es weder thuus,

 

Alsoe ic corts heb horen verclaren;¹⁵⁴⁸

 

Ende oec en was hi in .vij. jaren

1550

Soe vrolijc noch soe blide van moede,

 

Ja van gelate.¹⁵⁵¹

i Gebuer

 

Na dat ic bevroede,

 

Soe en waest niet goet, datmen hem dede

 

Ja alsulken onwerde ende confusichede¹⁵⁵³

 

Ende vor alle tvolc alsoe bescaemde.

ij Gebuer

1555

Mi docht, dat alsoe niet en betaemde,

 

Ja, mochtment seggen int openbaer!¹⁵⁵⁶

i Gebuer

 

Thoet es thoet, dat latic daer.¹⁵⁵⁷

 

Laet ons van onsen woerden stillen.¹⁵⁵⁸

 

Dese papen makent, alsoe si willen;

1560

Ic hebs meer gehoort, ic en segge niet hoe.¹⁵⁶⁰

ij Gebuer

 

Het en hoert ons oec niet wel toe

 

Daerin te sprekene; dats anders nochtan.¹⁵⁶²

1544 zoals ik hoop in deze zaak.
Toneelaanwijzing: zang; geruime tijd spelen.

+ bl. 33^a

1546 en = ic en; vremder abuus: zonderlinger zaak.

1548 corts: pas.

1551 gelate: uiterlijk, manier van doen; ja: is hier en in vs. 1553 en 1556 stopwoord.

1553 zulk een smaad en schande; alsulken = alsulc ene.

1556 als men dat zo eerlijk mag zeggen.

1557 hoet = hoofd, dus: baas is baas, daar spreek ik niet van.

1558 stillen: zwijgen.

1560 hebs = heb des, heb daarvan.

1562 dat is ook anders.

[p. 119]

i Gebuer

 

Wilt ment hem witen?

ij Gebuer

 

Wat maechs de man?¹⁵⁶³

 

Oft hem God geen vrucht en verleent,¹⁵⁶⁴

1565

⁺Eest dan sijn scout?

i Gebuer

 

Wat? trouwen eer neent!¹⁵⁶⁵

 

Hi creechse wel, waren si aen hem versien.¹⁵⁶⁶

ij Gebuer

 

Gods gracie die moeter inne gescien¹⁵⁶⁷

 

Ende oec in onser alder leven,

 

Tsi hier oft eldere.

i Gebuer

 

Dat moet God geven¹⁵⁶⁹

1570

En wil den bescaemden sijn scaemte so lijen,¹⁵⁷⁰

 

Datti na dese scaemte vor sijn scaemte noch moet verblien!¹⁵⁷¹

Selete.

Anna

 

O godlijc licht vol gracien claer,

 

U scijnte es blickende altoes eenpaer!¹⁵⁷³

 

Op den uwen ghi hittelijc laeyt;¹⁵⁷⁴

1575

U grote gewichte es openbaer¹⁵⁷⁵

 

In hemel, in erde, grondeloes zwaer.

 

U vonc invierich altoes raeyt!¹⁵⁷⁷

 

Lof hebt der vrucht, die ghi gesaeyt

 

Hebt in minen besondegen lichame.¹⁵⁷⁹

1563 wil men hem er een verwijt van maken? wat kan de man er aan doen?

1564 oft: indien.

+ bl. 33^b

1565 zeker voorwaar niet.

1566 hij zou ze (de vruchten) wel krijgen, als ze voor hem bestemd waren.

1567 moeter: moge er.

1569 hetzij hier of elders.

1570 en (God) moge wie beschaamd is gemaakt, in zijn beschaamdheid zò leiden, dat hij zich daarna over deze beschaamdheid nog moge verblijden.

1571 en (God) moge wie beschaamd is gemaakt, in zijn beschaamdheid zò leiden, dat hij zich daarna over deze beschaamdheid nog moge verblijden.

1573 Uw glans straalt onophoudelijk en onveranderlijk.

1574 hittelijc laeyt: brandt fel.

1575 gewichte: macht.

1577 Uw gloeiend licht straalt voortdurend.

1579 besondeg: zondig.

[p. 120]

1580

⁺Mijn man, die teersten was ontpaeyt,¹⁵⁸⁰

 

Sal nu des drux, here, sijn verfraeyt;¹⁵⁸¹

 

Ghebenedijt si dies u name!

 

Want seer bequame¹⁵⁸³

 

Soe wert mijn vrucht, ic heb[t] bevonden;aant. ¹⁵⁸⁴

1585

Dies rise u lof, heere, tallen stonden!aant.

Pause: sanc of spel.

Joachem

 

Noyt blider man en was op eerde,

 

Want Anna, mijn wijf, soet God begeerde,

 

Die heeft, also mi es verclaert,

 

Een suete dochter nu gebaert.

1590

Soe edel, soe reyn, soe scoen van live

 

En was ter werelt noyt van wive

 

Geboren! Lof hebt dies, hemelsche vader,

 

Want ghi mijn troest sijt en berader;¹⁵⁹³

 

Dies sijt geloeft in ewegen tie!

Een Priester

1595

Joachem, ghi scijnt seer blie.

 

Vercorne vrient, wats u gesciet?

 

Segt ons de sake.

Joachem

 

En soudic niet,

 

Ghi heren? Ic ben soe wel gepaeit!¹⁵⁹⁸

 

God heeft sijn gracie op mi gespraeit¹⁵⁹⁹

1600

Soe overvloedich, ja, diet wel vaet.¹⁶⁰⁰

 

Ic, hopic, nemmeer en werd versmaet

 

Inden tempel, des ben ic vro,

 

Om mijn onvruchtbaerheit.

Dander Priester

 

Keren lieve, hoe soo?¹⁶⁰³

 

⁺Joachem, dats ons lief om horen!

Joachem

1605

Noyt scoender kint en was geboren

+ bl. 34^a

1580 die eerst bedroefd was.

1581 zal nu van zijn droefheid verlost zijn.

1583 bequame: lieflijk.

1584 is mijn vrucht, ik weet het.

1593 berader: helper.

1598 gepaeit: getroost.

1599 gespraeit: uitgestort.

1600 als men het goed begrijpt.

1603 vgl. vs. 249.

+ bl. 34^b

[p. 121]

 

- Ghi heren, dat si u wel verclaert -

 

Dan Anna .j. dochter heeft gebaert,

 

Mijn lieve wijf. Dies soudic begeeren

 

Aen u beiden, om cort vercleeren,¹⁶⁰⁹

1610

Dat ghi mi enen sueten name

 

Wout condegen, soet haer best betame

 

Na haer scoenheit ende behoerte.^1611-12

Een Priester

 

Welc tijt was des kints geboerte?

 

Joachem, vrient, doets ons gewach.

1615

Dit horen wy gheerne.

Joachem

 

Den .viij. dach

 

Van september dat kint lofsam¹⁶¹⁶

 

Van harer moeder ter werelt quam

 

Ende daer om spoet u sonder beyen.¹⁶¹⁸

 

Ic wil gaen thuus en doen bereyen

1620

Mijn dingen, Alsoe daer toe behoert,aant.

 

Ende wilt mi volgen rechtevoert.¹⁶²¹

 

Dies biddic u, tes meer dan tijt,

 

Scep hem den name.

Dander Priester

 

Ghebenedijt¹⁶²³

 

Moet sijn de vrucht om ons verhogen.¹⁶²⁴

1625

Maer hoe selen wijt heeten mogen,

 

Dit kint? Geselle, wilt mi beraen,¹⁶²⁶

 

Ic bens te weets.

Deerste Pape

 

⁺Bidt vol genaenaant. ¹⁶²⁷

 

Den oversten here met goeden avise,¹⁶²⁸

 

Datti ons enen naem bewise,¹⁶²⁹

1609 van u beiden, kort gezegd.

1611-12 condegen: mededelen, zoals 't meest zou passen volgens haar schoonheid en naar de eis.

1616 lofsam: prijzenswaardig.

1618 beyen: dralen.

1621 rechtevoert: regelrecht.

1623 bedenk de naam voor het kind.

1624 tot onze vreugde.

1626 beraen: raad geven.

+ bl. 35^a

1627 ik zit er mee, ik weet het niet; vol genaen: deemoedig.

1628 met goeden avise: met overleg. Misschien ook hoort vol genaen bij den oversten here, zodat het betekent: die vol genade is.

1629 bewise: aanwijze, aangeve.

[p. 122]

1630

Als sijn heilege wille si.

 

Bidt dies met nernste.¹⁶³¹

Hier bidden si.

Dingel

 

Soe hoert na mi,

 

Wies dat ic u nu sal vercleeren:

 

Noemse Maria: dit seit hi di,

 

Die hoechste here; tes sijn begeren.

1635

Den wreeden viant te sijnder deeren¹⁶³⁵

 

Ende alle den hemelscen heere ter vrame

 

Makic te binnen u deser meeren,¹⁶³⁷

 

Dat Maria wert haren name.¹⁶³⁸

 

Si wort den here alsoe betame,

1640

Dat noyt haer weerde en was volscreven,aant. ¹⁶⁴⁰

 

Hoe hoge, hoe groet ende hoe bequame

 

Dat si daer boven sal sijn verheven.

 

Den staet der inglen sal haer aencleven.¹⁶⁴³

Een Priester

 

Lof, salich kint, gebenedijt¹⁶⁴⁴

1645

Van Gode, die ons dees boetscap brachte!

Dander Pape

 

In uwer moeder lichame gewijt,¹⁶⁴⁶

 

Lof, salich kint, gebenedijt!

Een Priester

 

Ghespruyt, geboren dat ghi sijt

 

Uut Yesse, den edelen gheslachte.

Dander Pape

1650

Lof, salich kint, gebenedijt

 

⁺Van Gode, die ons dees bootscap brachte!

 

Van groter crachte, hoge inde[n] here,aant.

 

Soe sijn u machte onsprekelic seere.

1631 met nernste: met aandrang.

1635 tot verderf van de hardvochtige duivel.

1637 deel ik u deze boodschap mede.

1638 wert = wort: zal worden.

1640 volscreven: ten volle beschreven; het verband met de twee volgende verzen kan worden aangegeven door t.w. Mak wijst op de mogelijkheid in vs. 1640 te lezen naer i.p.v. haer.

1643 zal haar toekomen, zal zij bezitten.

1644 hier begint een rondeel op Maria.

1646 gewijt: geheiligd.

+ bl. 35^b

[p. 123]

 

Dies vloye u lof toe emmermeere!

Selete; wech.

Anne

1655

Lof, here, en danc in allen tien! -¹⁶⁵⁵

 

Vercorne man, wilt u verblien:

 

Al es ons kint seer jonc van dagen,

 

Soet blijct, het es na Gods behagen

 

Seer wijs van sinne, suptijl en vroet,¹⁶⁵⁹

1660

Scoen, bequame, vol der oetmoet.

 

Nochtan en eest - God hebs gewout -¹⁶⁶¹

 

Nu recht omtrent maer .iij. jaer out.

 

Dus, waert u wille, ic sout wel raen,

 

Dat wise inden tempel daen,¹⁶⁶⁴

1665

Want si hevet mi gewaecht.

 

Wat segdier af, dochter?¹⁶⁶⁶

Joachem

 

Mijn suver maecht,

 

Uwe begeerte als van dien,¹⁶⁶⁷

 

Lief kint, die sal u wel gescien.

 

Dies segt mi - gaet mi me of tegen -¹⁶⁶⁹

1670

U wille sal sijn.

Ons Vrouwe, i. jonc kint

 

Vader, ic ben genegen

 

Altijt te doene na u bevelen

 

Ende Gode te dienene.

Anne

 

Dees vier gespeelen,

 

Maria, dochter, wilt met u leyen:aant. ¹⁶⁷³

 

Wijsheit en laet van u niet sceyen,

1675

⁺Oetmoedicheit es den anderen name,

 

Suverheit, de derde, die geeft vrame,¹⁶⁷⁶

 

Ghehorsamheit om duecht verstiven.¹⁶⁷⁷

 

Dese selen altoes met u bliven.

 

Nu kinder, tert op, weest onversaecht.¹⁶⁷⁹

1655 te allen tijde.

1659 suptijl: fijn van geest.

1661 God hebs gewout: lett. als God het wil, bij God.

1664 daen = daden: zouden doen.

1666 segdier = seg di er.

1667 als van dien: wat dit betreft.

1669 is het naar mijn zin of niet.

1673 zie Aant.

+ bl. 36^a

1676 vrame: voordeel.

1677 om de deugd te versterken.

1679 treedt naar boven (het altaar op).

[p. 124]

1680

Heere, ontfaet dees suver maecht

 

Met haren gespeelen, dies biddic dy,

 

En nemtse in hoeden.

Bisscop

 

In Gods namen sy!¹⁶⁸²

 

Nu ga wy, dochter, onder u viven.

 

Dat ghi eendrechtich tsamen moet bliven,

1685

Alsoe ic hope, na recht bekin,¹⁶⁸⁵

 

Dat sal volcomen.

Joachim

 

Nu, kinder, tert in.¹⁶⁸⁶

 

Dat alden hemelschen heere soet¹⁶⁸⁷

 

U reyn bestaen bequaem sijn moet!¹⁶⁸⁸

 

Wi sceiden van u nu; als in desenaant. ¹⁶⁸⁹

1690

Gods gracie wil altijt bi u wesen.¹⁶⁹⁰

Bisscop

 

Lief kint, hoe es den name dijn?

Maria

 

Maria.

Bisscop

 

Wel moetti comen sijn!

 

In duechden wil u God gesterken.

 

Ghi selt nayen, stofferen en werken¹⁶⁹⁴

1695

De orlementen des tempels en voort¹⁶⁹⁵

 

Seldi u oefenen, alsoet behoort,

 

⁺Ten geboden Gods in allen tyen.

 

Ter leeringen ende ter prophecien

 

Pijnt u te volgen in allen keere.^1698-99

1700

Seldi, Maria?

1682 sy: zij het.

1685 zoals ik hoop, als ik goed zie, dat het zal gebeuren.

1686 zoals ik hoop, als ik goed zie, dat het zal gebeuren.

1687 al den hemelscen heere: de gehele schaar der engelen.

1688 bestaen: ondernemen.

1689 als in desen: hierin, Mnl. W. I 367; zie Aant.

1690 wil: moge, id. vs. 1693 en 1703.

1694 stofferen: versieren; werken: borduren.

1695 orlementen: ornamenten, sieraden.

+ bl. 36^b

1698-99 span u in oplettend te zijn bij de lering en de (lezing der) profetieën. Volgens De Vreese is ter leeringen ende ter prophecien plaatsbepaling bij volgen in allen keere.

[p. 125]

Maria

 

Jaic geerne, heere!

Anna

 

Nu ga wi, Joachim, vercorne man,¹⁷⁰¹

 

Maria es inden tempel bleven.

Joachim

 

God wilse met duechden verlichten voort an.¹⁷⁰³

Anna

 

Nu ga wi, Joachim, vercorne man.

Joachim

1705

Die hemel ende erde heeft int gespan,¹⁷⁰⁵

 

Die wille haer salegen voortganc geven.

Anna

 

Nu ga wi, Joachim, vercorne man,

 

Maria es inden tempel bleven.

Joachim

 

Haer onsprekelike wijsheit, haer duegdelijc leven,

1710

Die sal noch, hopic, naer Gods gehingen,¹⁷¹⁰

 

Alle menscen salicheit in bringen.

 

Want na de wijsheit, die in haer gesticht es,

 

Si metten heilegen geest verlicht es.

 

Hoe soude haer joncheit anders beseffen

1715

Den keest van duechden?¹⁷¹⁵

Anna

 

God wiltse verheffen

 

In duechden als alder weertste geminde,

 

⁺Datter elc gracie ende troest aen vinde!

Selete.

Bisscop

 

Ghi heren, mi wondert alte sere,

 

En dede de gracie vanden here,¹⁷¹⁹

1701 hier begint een rondeel.

1703 verlichten: versieren.

1705 heeft int gespan: in Zijn macht.

1710 gehingen: toestemming.

1715 keest van duechden: de kern der deugden.

+ bl. 37^a

1719 indien de genade van de Heer het niet deed.

[p. 126]

1720

Hoe dat Maria, dese suete maegt,

 

Dus jonc haer soe suptijlec draegt.¹⁷²¹

 

In allen dingen, dats openbaer,

 

Es si soe duegdelijc.¹⁷²³

Een Priester

 

Dats seker waer,

 

Her bisscop. Wi en hebben noyt vernomen

1725

Selc maegt hier inden tempel comen,

 

Van bedene, van werkene soe wijs, soe vroet,¹⁷²⁶

 

Soe scoen, soe lieflijc en vol der oetmoet.

 

Ic en can gepeynsen, hoe dat sy¹⁷²⁸

 

Na haer joncheit.

Bisscop

 

Wat raeddy my,¹⁷²⁹

1730

Ghi heren? Wi moeten den gebode¹⁷³⁰

 

Gehoorsam wesen, al sceiden wi noode

 

Van deser maegt, om cort verclaren.¹⁷³²

 

Si es seer nakende hueren jaren.¹⁷³³

 

Onsprekelijc eest, datmen soude rueren

1735

Van enegen jongen creatueren,

 

Dat sy mocht hebben alsulken sin,

 

En hadsi den heilegen geest niet in.^1734-37

 

Want si es een vorme der reynicheit¹⁷³⁸

 

Ende der oetmoet.

Dander Priester

 

Vor waer geseyt,

1740

⁺Si es de sorchfuldichste ende de bequaemlijxste,¹⁷⁴⁰

 

De gehorsamste ende de tamelijxste¹⁷⁴¹

 

In allen dingen, soet es beseven.¹⁷⁴²

1721 haer draegt: zich gedraagt; vgl. vs. 1659.

1723 duegdelijc: voortreffelijk.

1726 van bedene: in het bidden.

1728 ik kan mij niet voorstellen hoe dat (mogelijk) is volgens haar jeugd.

1729 ik kan mij niet voorstellen hoe dat (mogelijk) is volgens haar jeugd.

1730 den gebode: het voorschrift, vgl. vs. 1793.

1732 om cort verclaren: eerlijk gezegd.

1733 hueren jaren: de huwbare leeftijd; vgl. ‘zij heeft de jaren’.

1734-37 het is niet te zeggen dat men van enig jong meisje (er staat meerv.) zou kunnen zeggen, dat zij zulk een gemoedsgesteltenis zou kunnen hebben, als zij niet de H. Geest in zich had.

1738 vorme: toonbeeld; reynicheit: zuiverheid.

+ bl. 37^b

1740 bequaemlijxste: lieflijkste.

1741 tamelijxste: zedigste.

1742 zoals bekend is.

[p. 127]

 

Si leit bat yngelen- dan menscenleven;

 

Si es volmaect ende onbevlect.

Bisscop

1745

Maecht fijn, daer Salamon af sprectaant. ¹⁷⁴⁵

 

In sinen cantiken, soe ic verzinne:¹⁷⁴⁶

 

‘Ghi sijt met allen scoen, mijn vriendinne!¹⁷⁴⁷

 

In u en es geen smette gesticht.¹⁷⁴⁸

 

Scoender dan de zonne ende boven dlicht

1750

Der sterren duytnemenste, ongebreckelijxste¹⁷⁵⁰

 

Fonteine vloyende inder gracien, de reckelijxste¹⁷⁵¹

 

Die noyt ter werelt ontfinc wesen.’

 

Wat saels gescien?

Deen Priester

 

Nu, als te desen¹⁷⁵³

 

Wille ons de here verlenen spoet,¹⁷⁵⁴

1755

Dat tonser salicheit wesen moet.

Selete. Dan sal Ons Vrouwe groot sijn.

Joachim

 

Anna, vercorne geminde vrouwe,

 

Daer ic in duegden mi toe betrouwe,¹⁷⁵⁷

 

Eest wonder, dat mi therte verhuecht es,

 

Als Maria, de duegdelike kersouwe,¹⁷⁵⁹

1760

Besprayt es metten hemelscen douwe¹⁷⁶⁰

 

Van gracien, daer elkerlijc in verhuecht es.

 

Want si tverchiersele van alder duecht es,¹⁷⁶²

 

Oetmoedelijc inden tempel des heren

 

Boven alle meechden, dwelc ons een vruecht es.

1765

Salicheit moeter by vermeeren.¹⁷⁶⁵

⁺

Anna

 

Joachim, geminde man vol eren,

1745 fijn: edel.

1746 cantiken: het Hooglied t.w. 4, 7; naar ik weet.

1747 met allen: geheel.

1748 op u is geen vlek gekomen, gij zijt zonder vlek.

1750 ongebreckelijxste de volmaaktste.

1751 reckelijxste: uitnemendste.

1753 wat moet er gebeuren? (genit. afhankelijk van wat); nu, als te desen: vgl. vs. 1689.

1754 spoet: voorspoed, geluk.

1757 op wier voortreffelijkheid ik mij verlaat.

1759 vgl. vs. 7.

1760 besprayt: besproeid.

1762 tverchiersele: het sieraad.

1765 zaligheid moge er door verkondigd worden.

+ bl. 38^a

[p. 128]

 

Si en salder niet lange in mogen bliven.

Joachim

 

Soe machse haer tot huwelike state keren,¹⁷⁶⁸

 

Oft in suverheden haer selven bescriven.¹⁷⁶⁹

Anna

1770

Gods gracie die wil in haer becliven,¹⁷⁷⁰

 

Want si scier hubaer wesen sal,¹⁷⁷¹

 

Reyn, duegdelijc boven alle wiven.¹⁷⁷²

 

Dies lovic den oversten here van al.

Joachim

 

Hi, die hemel ende erde, berch ende dal

1775

Gemaect heeft, die laetse voort regieren;¹⁷⁷⁵

 

Hi salse best hueden voor ongeval

 

Ende duegdelic tsijnder gelieften bestieren.¹⁷⁷⁷

Anna

 

Nu laet ons met herten goedertieren

 

Loven den here, tes meer dan tijt,

1780

Dat Maria soe duegdelijc es van manieren¹⁷⁸⁰

 

Dor de gracie des heren gebenedijt.

Joachim

 

Lof, goddelijc wesen, diet al verblijt,¹⁷⁸²

 

Ingelen, menscen, hemel ende erde.

Anna

 

Lof, specie vol duechden, der yngelen jolijt.¹⁷⁸⁴

Joachim

1785

Lof, goddelijc wesen gebenedijt.

Anna

 

Lof, die fonteyne van gracien sijt;

 

Onsprekelic es u hoge weerde.

1768 kan zij zich in de huwelijke staat begeven.

1769 of zich verbinden tot een maagdelijk leven.

1770 becliven: groeien.

1771 scier hubaer: weldra huwbaar.

1772 duegdelijc: voortreffelijk.

1775 Die moge haar verder leiden.

1777 en haar voortreffelijk naar Zijn welgevallen besturen.

1780 dat Maria zo voortreffelijk van levenswijze is.

1782 hier begint een rondeel op Maria.

1784 jolijt: vreugde.

[p. 129]

⁺

Joachim

 

Lof, godlijc wesen, diet al verblijt,aant.

 

Ingelen, menscen, hemel ende erde.

1790

Dat Maria, die meegdelike geerde,¹⁷⁹⁰

 

Met uwer gracien dus es versien,

 

Dies moet u ewigen lof gescien.

Bisscop

 

Na Gods gebod moet u verclaert sijn:

 

Alle meegden, die verjaert sijn,¹⁷⁹⁴

1795

Die trecken thuus bi vader ende moedere

 

Ende nemen man als haren behoedere.

 

Dit benic gebiedende sonder respijt.¹⁷⁹⁷

 

Maria, ghij hebt oec uwen tijt,

 

Die daer toe steet; reyn, suver geerde,

1800

Ghi moet oec huwen.¹⁸⁰⁰

Maria

 

By uwer weerde,

 

Eerwerdich vadere, ic hebbe in my

 

Genomen, op dat Gods wille sy,^1801-02

 

Dat ic mijn reinicheit ende mijn trouwe

 

Gode almechtich offeren souwe.

1805

Dus soudic geerne houden Gode

 

Mijn opset van dien, ende den gebode

 

Niet contrarie en ware van dien.^1806-07

Bisscop

 

Maria, dat en mach niet gescien

 

Na mijn verstaen; ic en weets hoe keren.¹⁸⁰⁹

1810

Almechtich God, here alder heren,

 

Wilt ons verlichten met saleger leeren

 

In duegden tot onser sielen bate:

 

Oft Maria, wiens duegden altijt vermeeren,¹⁸¹³

 

⁺Hier bliven sal inden tempel des heren

1815

Oft haer voegen tot huwelijken state.

+ bl. 38^b

1790 de maagdelijke roede; Maria wordt genoemd de roede van Jesse.

1794 verjaert sijn: de jaren hebben, vgl. vs. 1733.

1797 dat beveel ik zonder uitzondering.

1800 met uw verlof.

1801-02 ik heb op mij genomen, indien het Gods wil is.

1806-07 mijn voornemen daaromtrent, indien het niet in strijd is met het gebod hierover.

1809 zoals ik het zie; ik weet niet hoe ik in deze moet handelen.

1813 vermeeren: toenemen.

+ bl. 39^a

[p. 130]

i Priester

 

Balseme van gracien, suet honich rate,aant. ¹⁸¹⁶

 

Wilt u grote genadicheit hier bewisen.

ij Priester

 

Verwerft ons in glorien de hemelsce sate,¹⁸¹⁸

 

Daer men de sielen mach ewich spisen.

Bisscop

1820

Soe datter elc confoort van duechden in vate,¹⁸²⁰

 

Balseme van gracien, reyn honichrate.

ij Priester

 

Verwerft ons inder glorien de hemelsce gesate,

 

Daer men de sielen mach ewich spisen.

Bisscop

 

Balseme van duechden, reyn honichrate,

1825

Wilt u grote genadicheit haer bewisen,

 

Wiens lof dat niemen en can volprisen.¹⁸²⁶

Dingele

 

Her bisscop, hoort de redene mijn:

 

Alle, die van Davits geslachte sijn,

 

Die bringen droege roeden sonder vernoyen;¹⁸²⁹

1830

Ende de wiens dat daer sal bloyen,¹⁸³⁰

 

Sal Marien hebben in hoeden¹⁸³¹

 

Te huwelike; wilt u hier met spoeden.

Bisscop

 

Lof, cracht, des alle crachten cracht hebben,¹⁸³³

 

Dat ghi u vrienden aldus versiet.¹⁸³⁴

i Priester

1835

Wel hem, die u in haer gedacht hebben.¹⁸³⁵

 

Lof, cracht, des alle crachten cracht hebben.

1816 zie Aant.

1818 (ge)sate: woonplaats.

1820 zo dat iedereen er vermeerdering van deugden door verwerve.

1826 wier lof niemand ten volle kan prijzen, uitspreken.

1829 die zullen blijmoedig dorre takken brengen.

1830 de: die, degene.

1831 in hoeden: als behoeder.

1833 Lof, Kracht, waarvan alle krachten hun kracht hebben; hier begint een rondeel op Maria.

1834 versiet: zorgt voor.

1835 in hun gedachten hebben.

[p. 131]

⁺

Bisscop

 

Wat dat wi, menscen, in duechden gewracht hebben,¹⁸³⁷

 

Bi uwer duecht soe en eest al niet.¹⁸³⁸

ij Priester

 

Lof, cracht, des alle crachten cracht hebben,

1840

Dat ghi u vrienden aldus versiet.

Bisscop

 

Nu salic sonder te letten yet¹⁸⁴¹

 

Alle dat van [Davits] geslechte geresen esaant. ¹⁸⁴²

 

Ende tot huweliken state bequaeme int wesen es,

 

Gaen doen versamen met groter spoede.

1845

Laet sien, wie Marien, vol der oetmoede,

 

Sal vallen te goede; si es soe duegdelijc.¹⁸⁴⁶

i Priester

 

Elc mach int herte wel wesen vruegdelijc,

 

Al Davits geslechte mach wel verblien!

 

Tert voort, ghi heren, in allen sien.¹⁸⁴⁹

i Jongelinc

1850

Gods werken sijn wonderlijc te verstane.

ij Jongelinc

 

Wie sal sijn wijsheit dan gronderen?¹⁸⁵¹

iij Jongelinc

 

Het gaet verre buten minen vermane.¹⁸⁵²

i Jongelinc

 

Gods werken sijn wonderlijc te verstane.

iij Jongelinc

 

Nu pinen wi na sbisscops bevel te gane

1855

Ten temple, daer elc mach veryubileren.¹⁸⁵⁵

+ bl. 39^b

1837 wat wij mensen ook aan goeds volbracht hebben.

1838 bij uw voortreffelijkheid vergeleken is het allemaal niets.

1841 zonder ook maar even te wachten.

1842 alles wat uit Davids geslacht gesproten is; zie Aant.

1846 ten deel zal vallen; zij is zo voortreffelijk.

1849 treedt naar voren, heren, van alle kanten.

1851 gronderen: doorgronden; hier begint een rondeel.

1852 boven wat ik ervan kan zeggen.

1855 veryubileren: zich verheugen.

[p. 132]

i Jongelinc

 

Gods werken zijn wonderlijc te verstane.

ij Jongelinc

 

⁺Wie sal sijn wijsheit dan gronderen?

iij Jongelinc

 

Die hem in wijsheden met wijsheden fonderen,¹⁸⁵⁸

 

Doent sonder vaer.¹⁸⁵⁹

ij Jongelinc

1860

Die wise dolen meest.

i Jongelinc

 

Dats emmers waer!¹⁸⁶⁰

iij Jongelinc

 

Te beter hebben sijt, die goet clerc sijn.¹⁸⁶¹

i Jongelinc

 

Ja, wat segdijs? Moet niet een wonderlic werc sijn,

 

Dat Maria, de maegt, reyn van gedachte,

 

Bi Gods bevelene uut Davids geslachte

1865

Enen man sal trouwen, geseit vor al,

 

Niet wetende, wie dat hi wesen sal,^1865-66

 

Dan si in Gods begeerte te vreden es?¹⁸⁶⁷

ij Jongelinc

 

Menich maecht, die opten dach van heden es,

 

En soude soe lichte niet gepayt sijn.¹⁸⁶⁹

iij Jongelinc

1870

Die haer gecrigen sal, mach wel verfrayt sijn,¹⁸⁷⁰

 

Want haer minlijc opsien es soe sedelijc.¹⁸⁷¹

i Jongelinc

 

Ende Maria, die oetmoedege maecht seer vredelijc,

+ bl. 40^a

1858 die zich met wijsheid toeleggen op wijsheid.

1859 vaer: vrees.

1860 emmers: beslist, zeker.

1861 goet clerc: goed en geleerd.

1865-66 en nog wel, terwijl zij niet weet.

1867 maar alleen dat zij.

1869 gepayt: tevreden.

1870 verfrayt: verheugd.

1871 want haar beminnelijk aanzien is zo zedig.

[p. 133]

 

Sal op Gods betrouwen, soet jonst huer riet,

 

Enen man gaen trouwen, al en kint sijs niet.^1873-74

ij Jongelinc

1875

Wie hoerde noit wonderliker dingen?

iij Jongelinc

 

Die sijn rijsken bloyende sal bringen,¹⁸⁷⁶

 

⁺Sal de maegt trouwen, dats openbaer.

i Jongelinc

 

Dat teeken sal groot sijn.

ij Jongelinc

 

Dats emmers waer!¹⁸⁷⁸

 

Men sach sulc wonder noyt gevallen.¹⁸⁷⁹

iij Jongelinc

1880

Diense geburen sal van ons allen,¹⁸⁸⁰

 

Es van Gode seer uutvercoren.

i Jongelinc

 

Op eerde en was noit scoender geboren.

 

Haer scoenheit verlicht al tscijn der sonnen.¹⁸⁸³

ij Jongelinc

 

Haren meegdeliken lichaem es soe dor ronnen¹⁸⁸⁴

1885

Met minnen tot duegdeliker ingloedicheit!¹⁸⁸⁵

iij Jongelinc

 

Si es soe vol der oetmoedicheit;

 

Elker herten geeft si goet exempele.

i Jongelinc

 

Hets de vorsienichste vanden tempele,¹⁸⁸⁸

 

De wijste, de oetmoedichste ende de reynste,

1873-74 zal, vertrouwende op God, zoals (Gods) gunst (= de genade) het haar ingaf, een man gaan trouwen, al kent zij niets van hem.

1876 rijsken: takje.

+ bl. 40^b

1878 emmers: ongetwijfeld.

1879 gevallen: gebeuren.

1880 wie ze tebeurt zal vallen.

1883 verlicht: verhoogt, overtreft?

1884 dor ronnen: doorstroomd, vervuld.

1885 van vurige liefde voor de deugd.

1888 vorsienichste: de meest zorgzame.

[p. 134]

1890

De gehorsamste den here ende de serteynste,¹⁸⁹⁰

 

Die noyt op groyende was in duechden.

ij Jongelinc

 

Dat esse warechtich.

iij Jongelinc

 

Si es soe vol vruechden,

 

Dat noyt op eerde en quam haers gelike,

 

Alsoet wel blijct.

i Jongelinc

 

Ic ben mechtich ende rike,

1895

Maer mocht mi de scoen maegt geburen,¹⁸⁹⁵

 

⁺Ic dancte Gode der goeder aventuren.¹⁸⁹⁶

 

Ende ic wilder herte ende sin toe leggen

 

Huer te beminnene.

ij Jongelinc

 

Alsoe mochten wi oec seggen:

 

Hier en es niement, vaet mijn vercleren,¹⁸⁹⁹

1900

Hi en soudse te huwelike wel begeren,

 

Marien, die een bescut vor toren es.¹⁹⁰¹

iij Jongelinc

 

Hi salse wel crigen, diere toe geboren es.

 

Ic meynder noch sulc es, diere na lesen sal.aant. ¹⁹⁰³

i Jongelinc

 

Sijn roede sal bloyen, die brudegoem wesen sal.¹⁹⁰⁴

1905

Ga wi ten temple de maecht aenscouwen.

ij Jongelinc

 

Tes messelic, wie ons meskief genesen sal.¹⁹⁰⁶

 

Sijn roede sal bloyen, die brudegoem wesen sal.

1890 serteynste: standvastigste.

1895 vgl. vs. 1880.

+ bl. 41^a

1896 voor het geluk.

1899 let op mijn woorden.

1901 die een bescherming tegen leed.

1903 ik denk dat er nog menigeen is die er om bidden zal; zie Aant.

1904 hier begint een rondeel met staartvers.

1906 het is onzeker wie onze tegenslag zal genezen.

[p. 135]

iij Jongelinc

 

Sijn aventuere es groet, die in desen sal

 

Gode behagen ende de maget trouwen.

i Jongelinc

1910

Sijn roede sal bloyen, die brudegoem wesen sal.

 

Ga wi ten temple de maegt aenscouwen.

 

God wil ons met siere gracien bedouwen!

Bisscop

 

Inden name des heren, hoort alle, die sijt

 

Van Davids geslechte sonder verwijt¹⁹¹⁴

1915

Te huwene: brinct elc een roe¹⁹¹⁵

 

Droege, dat God sijn gracie doe

 

Tot onser salicheit, hoe dat geet.

i Van Davids Geslechte

 

Her bisscop, wi sijn alle bereet

 

Naer u gebod, soet redene si.¹⁹¹⁹

1920

⁺Joseph tert voort.

Joseph

 

Wat hanct aen my?¹⁹²⁰

 

Ghi heren, wilt mi dies verdragen,¹⁹²¹

 

Ic bens onwerdich.

Bisscop

 

Hoort mi gewagen:

 

Wiens roede dat bloyt, mach wel verblien,

 

Want hi sal trouwen der maegt Marien,

1925

Joachems dochter, na Gods bevel.

 

Stect op u roeden! - O God Emanuel,

 

Hoe mach dit wesen? dits vremt bediet:¹⁹²⁷

 

Hier en bloyt een ynckel roede niet.

 

Nochtan seide dingle int openbaer,¹⁹²⁹

1930

Dat soude gescien.

i Priester

 

Joseph, comt naer,¹⁹³⁰

1914 van Davids geslacht zonder blaam.

1915 te huwene: hoort bij sijt: huwbaar zijt.

1919 soet redene si: zoals het redelijk is.

+ bl. 41^b

1920 wat is aan mij gelegen?

1921 wilt mij daarvan vrijstellen.

1927 dit is een vreemde geschiedenis.

1929 int openbaer: heel duidelijk.

1930 naer: nader.

[p. 136]

 

Weest onderhorich naer dbetamen.¹⁹³¹

 

Stect op u roede, en wilt u niet scamen;

 

Wat God begeert, dat moet gescien.

Joseph

 

Ghi heren, dat kennic, maer al in dien

1935

Benic bereet in alder maten;^1934-35

 

Maer dees soe mochti mi wel verlaten.¹⁹³⁶

Bisscop

 

Lof, here, die niement en can geliken!aant. ¹⁹³⁷

 

Hier doedy openbaerlijc bliken,

 

Dat alle dinc es in u vermogen.

1940

Joseph, ghi moecht u wel verhogen,¹⁹⁴⁰

 

Want God die heeft u uutvercoren

 

Boven al dandere; nu na dbehoren,

 

Josep, soe moetti trouwen te wive

 

Marien reyn, suver, bequame van live,¹⁹⁴⁴

1945

⁺Alsoet de overste here begeert.

Joseph

 

Her bisscop, dat en wert u niet geweert.¹⁹⁴⁶

Bisscop

 

Nu, Joseph, in onderhoricheden¹⁹⁴⁷

 

Soe geloefdy den here, dat ghi met vreden

 

Ende met getrouwicheden, in werken van minnen,

1950

Marien, vol der oetmoedeger sinnen,¹⁹⁵⁰

 

Volstandich bi bliven selt emmermeere¹⁹⁵¹

 

Sonder af sceiden?

Joseph

 

Dat gelovic haer ende Gode den here

 

Vor u, her bisscop, als man van trouwen.

1931 wees gehoorzaam, zoals het betaamt.

1934-35 dat erken ik, wat dat aangaat, ben ik in elk opzicht bereid (Mak); de zin van maer in vs. 1934 is niet duidelijk.

1936 maar hiervan zou ik gaarne door u ontheven zijn.

1937 evenaren.

1940 verhogen: verheugen.

1944 schoon van uiterlijk.

+ bl. 42^a

1946 geweert: geweigerd.

1947 in gehoorzaamheid.

1950 vervuld van ootmoed.

1951 volstandich: standvastig.

[p. 137]

Bisscop

 

Dat geloefdy oec, Maria?

Maria

 

Jaic, here.

Bisscop

 

God laet u wel houwen!¹⁹⁵⁴

1955

Nu, Joseph, vrient, wilt u bereiden

 

Thuus wert te treckene sonder beiden.

 

Maria, dochter, ende Joseph, ghi,

 

Weest onderhorich.

Joseph

 

In Gods namen si. -¹⁹⁵⁸

 

Maria, laet ons gaen gereetscap maken,¹⁹⁵⁹

1960

Soet ons betaemt, van alle saken:

 

Ic wil gaen trecken ongeletaant. ¹⁹⁶¹

 

Te Bethleem wert.

Maria

 

Ende ic te Nazareth.

 

Gods gracie wil ons alsoe gewegen,¹⁹⁶³

 

Datter sinen lof in sy gelegen.

⁺

God

1965

Gabriel, hoert: wilt u bereyen;aant.

 

Sijt snel en wil niet langer beyen.

 

Ic wil aen nemen menscen natuere,

 

Volcomen dat die propheten seyen¹⁹⁶⁸

 

Van mire hoger gebuertelicheyen¹⁹⁶⁹

1970

Aen een meechdelike figure,¹⁹⁷⁰

 

Om te verlossen, die daer int sure¹⁹⁷¹

 

Lange bedruct hebben geseten;

 

Die willic nu als creature¹⁹⁷³

 

Bringen, daer ewelic geduere

1954 laet = laet het; houwen: houden.

1958 si: zij het.

1959 gereetscap maken van alle saken: alles gereed maken.

1961 ongelet: onverwijld; zie Aant.

1963 moge ons zo geleiden.

+ bl. 42^b

1968 (wil) volcomen: wil vervullen.

1969 gebuertelicheyen: geboorte.

1970 aen een meechdelike figure: uit een maagd, vgl. vs. 1986.

1971 int sure: in droefheid.

1973 als creature: als schepsel, als mens (hoort bij ic).

[p. 138]

1975

Mijn grote bliscap ongemeten.

 

Gabriel, ic doet u weten,

 

Dat ghi selt trecken te Nazaret.

 

Daer seldi vinden in secreten¹⁹⁷⁸

 

Maria, die maget onbesmet.

1980

Haer seldi seggen ongelet

 

Van minen wegen in corter spacien:¹⁹⁸¹

 

‘God gruetu sonder wee, vol gracien!’aant. ¹⁹⁸²

 

Dat segt haer vanden monde Gods.

Gabriel

 

O here, behouden uws geboods,aant. ¹⁹⁸⁴

1985

Mi wondert, hoet u gelieven souwe¹⁹⁸⁵

 

Menscheit te nemen aen een vrouwe,

 

Al es si suver, ic segt u bloet,¹⁹⁸⁷

 

En sterven natuerlic dan de doot,

 

Ende ghi onsterfelic sijt, soet claer es.¹⁹⁸⁹

1990

Want de mensce, soet oppenbaer es,

 

Met sonden ontreint es en besmet,¹⁹⁹¹

 

Contrarie sgebods en uwer wet.

 

Dits hoech verstaen, ic segt u vrilic.¹⁹⁹³

God

 

⁺Gabriel, dees maecht heeft mi so blilic

1995

Gedanct, geloeft, als haren verminden,¹⁹⁹⁵

 

Ghi en selter blame noch smette in vinden.

 

Dies es mijn herte in haren bedwange.¹⁹⁹⁷

 

Gescreven staet in Salamoens sange:¹⁹⁹⁸

 

Mijn liefste vriendinne eest, hoe dat si,

2000

Want si es geheilicht in my.

 

Ende op wien sal rusten Gods geest,aant.

 

Dan opten oetmoedegen alder meest?

1978 in secreten: in afzondering.

1981 in corter spacien: in (deze) korte woorden.

1982 sonder wee: een zinspeling op het woord ave; zie Aant.

1984 met welnemen van Uw gebod.

1985 het verwondert mij hoe het U zou behagen.

1987 bloet: ronduit.

1989 ende: terwijl.

1991 ontreint: besmeurd.

1993 dit is moeilijk te verstaan, ik zeg het U vrijmoedig.

+ bl. 43^a

1995 verminde: beminde.

1997 in haar macht, aan haar overgegeven.

1998 Salamoens sange: het Hooglied; deze woorden vindt men niet in het Hooglied; ze worden alleen aan Salomo toegeschreven om ze meer gezag te verlenen (Mak).

[p. 139]

 

Dus segt haer voert sonder respijt:²⁰⁰³

 

‘De here es met di, gebenedijt

2005

Soe sidi boven alle vrouwen!’

Gabriel

 

O claerheit, die niemen en mach dorscouwen,

 

Hets meer dan tijt, ic lide verwonnen²⁰⁰⁷

 

Grondeloes sijn u hoge connen²⁰⁰⁸

 

Ende u genaden onbesneden²⁰⁰⁹

2010

Uut uwer hoger godlicheden.²⁰¹⁰

 

Om, here, te quitene die nu sterven,²⁰¹¹

 

Soe werdic nernstich ter bederven.²⁰¹²

Pause cort. Gabriel knielt vor Marien, ende si leit en leest in haer camere, haer hande te Gode wert hebbende.

Gabriel

 

Van Gods wegen, suver vercorne,

 

Los van allen smetten, reyne,

2015

Soe comic tu, in tsviants toorne:²⁰¹⁵

 

Ghi selt verlossen die verloorne!

 

Hi wilt hem rusten in uwen pleyne²⁰¹⁷

 

Ende wilt vertroesten vor die veleyne,

 

⁺Die liggen inder duvele tra.^2018-19

2020

Ave, gracia plena!

Hier verscricse haer.

 

Maria, vrouwe, sijt onversaecht!

 

Natuerlic seldi baren een kint²⁰²²

 

Ende werden moeder ende bliven maecht.

 

Die gracie des heren heeft u vermint;²⁰²⁴

2025

Jhesus saelt heten, mi wel versint,

 

De hoechste van deser werelt wijt.

2003 sonder respijt: onverwijld.

2007 ik geef mij gewonnen.

2008 connen: weten.

2009 onbesneden: oneindig.

2010 (voortvloeiende) uit Uw hoge Godheid.

2011 quiten: verlossen.

2012 (zo) ga ik snel doen wat nodig is. Toneelaanwijzing: leit en leest: ligt te bidden.

2015 tu, in tsviants toorne: naar u, de duivel ten spijt.

2017 hij wil rusten in uw heerlijkheid (heerlijke schoot).

+ bl. 43^b

2018-19 en wil troost brengen voor de ongelukkigen die liggen in de poel der hel. Misschien is vor een fout in het handschrift.

2022 op natuurlijke wijze (dit in tegenstelling met haar ontvangenis).

2024 heeft vermint: bemint.

[p. 140]

 

Ghi sijt, soemen gescreven vint,

 

Vor alle vrouwen gebenedijt!

Maria

 

Her ingel, die hier dus comen sijt,

2030

Seer verwondert mi van dien;

 

En kinde noyt man ter werelt wijt,²⁰³¹

 

In wat manieren saelt dan gescien?aant.

Dingel

 

Suver maecht, sijts onbevreest!

 

Gods gracie heeft u daer toe bereit.

2035

Ghescien saelt biden heilegen geest

 

Mids uwer groter oetmoedicheit.²⁰³⁶

 

Ten tekene van dien, vor waer geseit,

 

Heeft Elizabeth, u nichte, ongewaent²⁰³⁸

 

Enen sone ontfaen in haer outheit

2040

En es nu in haer seste maent,

 

Nochtan datsi onvruchtbaer sy,²⁰⁴¹

 

Ten dae Gods gracie.²⁰⁴²

Maria

 

Her ingel, soe ghi

 

Mi seit, soe moet met mi verkeren.²⁰⁴³

 

In Gods genaden soe keeric my:²⁰⁴⁴

2045

⁺Siet hier de deerne Gods ons heren!²⁰⁴⁵

Gabriel

 

Reyn maecht vol eren, suete Marie,

 

Die gracie Gods heeft u om vaen.²⁰⁴⁷

 

Een godlike hemelsce tresorie²⁰⁴⁸

 

Seldi voort bliven sonder vergaen.

2050

Orlof, ic keere ten hemel saen.²⁰⁵⁰

Selete.

2031 en kinde = ic en (be)kinde.

2036 mids: om wille van.

2038 ongewaent: nooit verwacht.

2041 nochtan dat: ofschoon.

2042 ten dae = het en dade: tenzij door.

2043 verkeren: vergaan; de lezing Mnl. W. VIII 1895 is onjuist.

2044 op Gods genade vertrouw ik.

+ bl. 44^a

2045 deerne: dienstmaagd.

2047 heeft u omvangen.

2048 tresorie: schatkamer, vgl. vs. 34.

2050 orlof: vaarwel.
de rest van 44^b is wit